خانۀ ظروفچی یا عمارت فخرالملک: پژوهشی دربارۀ تاریخ ومعماری آن

الموضوعات :

نرگس مهردادیان ¹ , سیاوش دورودیان ²

1 - دانشکده معماری و شهرسازی، موسسه آموزش عالی معماری و هنر پارس، تهران، ایران
2 - استادیار دانشگاه علوم و تحقیقات/ گروه معماری و مرمت

تاريخ الإرسال : 11 الثلاثاء , رمضان, 1446 تاريخ التأكيد : 06 الإثنين , ذو الحجة, 1446 تاريخ الإصدار : 25 السبت , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: تهران قاجاری, خانه ظروفچی, عمارت فخرالملک, رضاقلی ‌خان والی, ابوالحسن خان اردلان.,

ملخص المقالة :

یکی از خانه‌های تاریخی، بنایی معروف به «خانه ظروفچی» است که در محله قدیمی عودلاجان و در کوچه فخرالملک واقع شده ‌است. پژوهش پیش‌ رو باهدف بررسی تاریخ و معماری این بنا انجام شده و علاوه‌ بر معرفی کالبدی و بررسی اجمالی تزیینات ساختمان، تاریخچه تغییرات بنا را نیز روشن می‌کند. همچنین با بررسی نقشه‌های قدیمی تهران و تطبیق تغییر نام تاریخی کوچه¬ای که بنا در آن واقع بوده به نام فخرالملک‏، به بررسی قدمت و مالکیت بنا و زندگی‌نامه بانی آن می¬پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بنا شامل دو قسمت کاملاً متفاوت است. بانی بخش قدیمی رضاقلی‌خان والی، پدر ابوالحسن‌خان اردلان ملقب به فخرالملک بوده که نام خیابان برگرفته از او است. در اواخر قاجار یا اوایل پهلوی نیز، بخش دیگری با معماری کاملاً متمایز در ضلع شمالی زمین ساخته‌ شده و بخش‌های دیگری از بنا نیز در سال‌های اخیر از بین رفته ‌است.

المصادر:

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1350). روزنامه خاطرات اعتماد¬السلطنه. تصحیح ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
بامداد، مهدی (1347). شرح حال رجال ایران (جلد اول). تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران.
بهشتی، سیدمحمد؛ قیومی بیدهندی، مهرداد (1388). فرهنگنامه معماری ایران در مراجع فارسی (ج1)، تهران: دانشنامه تاریخ معماری ایرانشهر
خطیبی، ابوالفضل (1372). «اَبوالْحَسَنْ خانِ اَرْدَلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 5، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
رجب‌وندی، مریم (1398). ماجرای خانه متروکه. ویرگول.
https://vrgl.ir/Jkgf3 (بازیابی شده در 10/4/1400)
زکی، محمدامین (1381). زبده¬ی تاریخ کرد و کردستان. ترجمه یدالله روشن اردلان. تهران: توس.
زمرشیدی، حسین (1390). آموزه‌های معماری ایرانی و ساختمان‌سازی مسکونی از دورۀ قاجاریه تا امروز. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی (3): 1-10.
سازمان نقشه‌برداری کشور. عکس‌های هوایی به شماره¬ 35،10000 -356-5001 56.
سلیمانی، کریم (1379). القاب رجال دورۀ قاجاریه. تهران: نشر نی.
شکوری، ابوالفضل (1386). گزیده‌هایی از مطالب و مقالات چهره‌نما. فصلنامه یاد (84): 253-262.
شیرازیان، رضا (1395). تهران‌نگاری. تهران: انتشارات دستان.
علیزاده، فریما (1398). مرمت و احیا خانه ظروفچی (منتشر نشده). پایان‌نامه کارشناسی. دانشگاه معماری و هنر پارس.
قبادیان، وحید (1384). معماری در دارالخلافه ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر ایران). تهران: نشر پشوتن.
کسروی، احمد (1363). تاریخ مشروطه ایران (جلد اول). تهران: امیرکبیر.
کیانی، مصطفی (1383). معماری دورۀ پهلوی اول، دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورۀ بیست ساله معاصر ایران. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
گلابچی، محمود؛ جوانی دیزجی، آیدین (1392). فن شناسی معماری ایران، تهران: دانشگاه تهران
گوگل مپ. (1400). (بازیابی شده در 16/1/1400( https://www.google.com/maps
مستوره کردستانی، ماه شرف (1332). تاريخ اردلان. به‌کوشش ناصر آزادپور. کرمانشاه: چاپخانه بهرامی.
مستوفی، عبدالله (1342). شرح زندگانی من (جلد دوم). تهران: چاپ تهران مصور.
فرخی یزدی، محمد (1363). دیوان فرخی یزدی. به‌کوشش حسین مکی، تهران: امیرکبیر.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. (1399).
http://iichs.org/caravan_tarikh/90_1/124-656.htm(بازیابی شده در 2/10/1399)
ناصربخت، ارغوان (1400). طرح باززنده‌سازی خانه ظروفچی تهران: مرکز بازتوانی اعتیاد با رویکرد اجتماع درمان مدار. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه شهید بهشتی تهران.
وحیدمشتاق، پریسا (1400). احیای خانه ظروفچی و تغییر کاربری آن به خانه‌ای برای کودکان بی‌سرپرست. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. پردیس هنرهای زیبا - دانشکده معماری. دانشگاه تهران.