ویژگی‌های سلامت معنوی و شاخص‌های آن از منظر دین اسلام
الموضوعات : Sufismمریم غفوریان 1 , راضیه سیروسی القار 2
1 - دانشگاه صعنتی کرمانشاه
2 - استادیار گروه آموزش معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان. تهران. ایران
الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی: معنویت, دین, سلامت, انسان,
ملخص المقالة :
سلامت معنوی، به‌عنوان یکی از ارکان چهارگانه سلامت انسان، نقشی بنیادین در معنا بخشیدن به سایر ابعاد سلامت از جمله جسمی، روانی و اجتماعی ایفا می‌کند و در عین حال، زمینه‌ساز رشد فردی، آرامش درونی و انسجام اجتماعی است. علی‌رغم رشد روزافزون مطالعات علمی در این حوزه، همچنان کاستی‌هایی در تعریف جامع، شناسایی شاخص‌ها و ارائه ابزارهای معتبر سنجش سلامت معنوی، به‌ویژه در بستر فرهنگی و دینی کشورهای اسلامی وجود دارد. این مقاله با رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اسلامی، به تبیین چیستی، ابعاد، مراتب و کارکردهای سلامت معنوی می‌پردازد. پرسش اصلی آن است که سلامت معنوی در دیدگاه دینی و چگونه تعریف می‌شود و چه نقش و جایگاهی در حیات انسانی دارد. در پاسخ، این فرضیه مطرح می‌شود که سلامت معنوی پدیده‌ای فطری، چندلایه، هدف‌دار و تعالی‌جویانه است که بر پایه ارتباط اصیل انسان با خداوند، خویشتن، دیگران و طبیعت بنا شده و با قوای ادراکی چون عقل، قلب و هوش معنوی در ارتباطی پویا قرار دارد.
منابع و مآخذ
آتش‌زاده شوریده، فروزان، کرمخانی، مرضیه، شکری خوبستانی، معصومه، فانی، مهدی و عبدالجباری، مرتضی (۱۳۹۵). «جستجوی مفهوم سلامت معنوی و شاخص‌های انسان سالم در ادیان مختلف». پژوهش در دین و سلامت، ۲(۴)، ۶۳–۷۱.
احمدی، جعفر (1394). «بررسی تطبیقی مفهوم و حقیقت مراقبه در عرفان اسلامی و عرفان بودایی»، معرفت ادیان، 3(6)، 7-30.
تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1366). تصنیف غررالحکم و دررالکلم، به تصحیح مصطفی درایتی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
تهانوی، محمد علی(۱۹۸۷). کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم. بیروت: مكتبة لبنان ناشرون.
جعفری، محمدتقی(1362). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1381). فطرت در قرآن. قم: مرکز نشر اسرا.
خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۷)، «بیانیه مهم و راهبردی در چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی»، بازیابی‌شده در تاریخ 3/5/1401 از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری: https://www.leader.ir/fa/content/22734
خرمشاهی، بهاءالدین (1377). قرآن‌پژوهی. تهران: مؤسسه نشر فرهنگی مشرق.
خمینی، روح‌الله (1378). صحیفه امام خمینی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
دهقانی، فرزاد، ربانی‌خواه، احمد و علیمحمدی، محمد (۱۴۰۲). «اخلاص؛ ابزاری برای وصول به سلامت معنوی از نگاه قرآن کریم». نشریه فرهنگ و ارتقاء سلامت، ۷(۳)، ۴۳۳–۴۳۹.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. تصحیح صفوان عرفان داوودی. بیروت: دارالعلم.
رجایی، علیرضا (۱۳۸۹). «هوش معنوی: دیدگاه‌ها و چالش‌ها»، پژوهش‌نامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، ۵(۲۲)، ۱–۲۸.
زرنوشه فراهانی، حسن و عترت‌دوست، محمد (1402). «اصول و مؤلفه‌های بنیادین سلامت معنوی از منظر امام سجاد (ع)»، سلامت معنوی، 2(4)، 218–225.
سجادی، سیدجعفر (1386). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سیدرضی، محمد بن موسی (1370). نهج‌البلاغه؛ تحقیق و شرح شیخ محمد عبده. قم: دارالذخائر.
شجاعی، علیرضا (۱۳۸۴).«سیر تحول تاریخ و اندیشه بودایی»، هفت آسمان، ۷(۲۵)، ۱۴۵–۱۸۲.
شریف‌الرضی، محمد بن حسین (1379)، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع).
عباسی، محمود؛ عزیزی، فریدون؛ شمسی گوشکی، احسان؛ ناصری راد، محسن و اکبری لاکه، مریم (۱۳۹۱)، «تعریف مفهومی و عملیاتی‌سازی سلامت معنوی: یک مطالعه روش‌شناختی»، مجله اخلاق پزشکی، ۶(۲۰)، ۱۱–۴۴.
عبدالرحیمی، محمد (1394). «جایگاه سلامت در دین اسلام و تبیین نقش قلب و عقل در سلامت معنوی»، بصیرت و تربیت اسلامی، 12(32)، 75-108.
عزیزی، فریدون(1397). دانشنامه سلامت معنوی. تهران: نشر جوهر.
عسکری وزیری، علی و زارعی متین، حسن (1390). «هوش معنوی و نقش آن در محیط کار با تأکید بر آموزه‌های دینی»، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، 1(3)، 63-90.
عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق). الفروق فی‌اللغه. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
عیسی مراد، ابوالقاسم؛ مازوساز، عاطفه و باقری، حوریه (۱۴۰۱)، «اولویت‌های پژوهشی در سلامت معنوی-اسلامی»، مجله سلامت معنوی، ۱(۳)، ۱۸۷–۱۹۵.
غباری بناب، باقر، سلیمی، محمد، سلیانی، لیلا و نوری مقدم، ثنا (۱۳۸۶). «هوش معنوی». اندیشه نوین دینی، ۳(۱۰)، ۱۲۵–۱۴۷.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. به تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب(1365). اصول کافی، کتاب عقل و جهل. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالأنوار. بیروت: مؤسسه الوفا.
محققی، محمدعلی؛ عزیزی، فریدون؛ عین‌اللهی، بهرام؛ کلانتر معتمدی، سیدمحمدرضا؛ تابعی، سیدضیاءالدین و شجاعی‌زاده، داود (۱۳۹۸). «الگوهای الهام‌بخش سلامت معنوی اسلامی». نشریه فرهنگ و ارتقاء سلامت، ۳(۲)، ۱۳۱–۱۳۸.
مرندی، سیدعلیرضا، محققی، محمدعلی، ابوالقاسمی، حسن، عباس‌زاده، مهدی و لاجوردی، سیاوش (۱۴۰۱). «سلامت معنوی اسلامی: تجربه‌نگاری بیش از یک دهه فعالیت». مجله سلامت معنوی، ۱(۳)، ۱۶۹–۱۸۱.
مصباح، مجتبی (1393). سلامت معنوی از دیدگاه اسلام. تهران: انتشارات حقوق، چاپ دوم.
مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصطفوی، حسن (1380). تفسیر روشن. تهران: مرکز نشر کتاب.
مطهری، مرتضی (1368). آشنایی با علوم اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1987م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
واعظی، مریم و کج‌باف، محمدباقر (1388). «دین‌ورزی و سلامت روحانی»، تازه‌های روان‌درمانی، سال پانزدهم، شماره 51.
Anonymous. Spiritual health is important, say our readers. WHO Chron 1979; 33: 29-30
Bensley, R. J. (1991). Defining spiritual health: A review of the literature. Journal of Health Education, 22(5), 287–290.
Hawks, S. R., Hull, M. L., Thalman, R. L., & Richins, P. M. (1995). Review of spiritual health: Definition, role, and intervention strategies in health promotion. American Journal of Health Promotion, 9(5), 371–378.
Jaberi, A., Momennasab, M., Yektatalab, S., Ebadi, A., & Cheraghi, M. A. (2019). Spiritual health: A concept analysis. Journal of Religion and Health, 58(5), 1537–1560.
Murray, R. B., & Zentner, J. B. (1989). Nursing concepts for health promotion. London: Prentice Hall.
World Health Organization. (2006). The world health report 2006: Working together for health. Geneva: WHO.
