تحلیل راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران براساس اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای در چارچوب نظریه‌های روابط بین‌الملل

الموضوعات : Iranian Political Research

احمد قربانی ¹ , حسین کریمی فرد ² , حامد محقق نیا ³ , فریدون اکبر زاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
4 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاريخ الإرسال : 30 الإثنين , شوال, 1446 تاريخ التأكيد : 20 الثلاثاء , محرم, 1447 تاريخ الإصدار : 10 الخميس , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: راهبرد دفاعی, بازدارندگی, اندیشه دفاعی, آیت‌الله خامنه‌ای, نوواقع‌گرایی, سازه‌انگاری, ایران.,

ملخص المقالة :

این پژوهش با هدف تحلیل راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران براساس اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای انجام شده است. پس از جنگ تحمیلی و تغییرات ساختاری در نظام بین‌الملل، ایران با تهدیدات پیچیده‌ای مواجه شد که ایجاب می‌کرد راهبردهای دفاعی خود را بازتعریف کند. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام مؤلفه‌های اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری موجب افزایش بازدارندگی و تقویت امنیت پایدار ایران شده است. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی بوده و داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که اندیشه دفاعی رهبر انقلاب، بر مفاهیمی چون «راهبرد دفاع آینده‌نگر»، دیپلماسی دفاعی فعال، سرعت واکنش، راهبردهای ترکیبی و سناریونویسی امنیتی تأکید دارد و با تلفیق این اصول، جمهوری اسلامی ایران قادر به حفظ امنیت ملی و ارتقای جایگاه منطقه‌ای خود شده است. همچنین، تحلیل راهبردهای دفاعی ایران در مقایسه با مدل‌های پیش دستانه و پیشگیرانه غرب نشان می‌دهد که این رویکرد مبتنی بر بازدارندگی و انعطاف‌پذیری، کارآمدی بالایی در مواجهه با تهدیدات نوظهور دارد.

المصادر:

اصفهانی، اصغر صالح؛ نظامی‌پور، قدیر؛ کاظمی‌قمی، حسن؛ فرجی، ایرج (۱۳۹۹). الگوی جبهه مقاومت از دیدگاه امام خامنه‌ای. مطالعات دفاعی استراتژیک، 18(82)، ص 81-98.
برزگر، کیهان، مسعود رضائی (۱۳۹۵). راهبرد دفاعی ایران از منظر آیت‌الله خامنه‌ای. مطالعات راهبردی، شماره ۷۴، ص ۳۳-۷.
جانسون، چالمرز (۱۳۸۴). مصائب امپراتوری؛ امپریالیسم نظامی آمریکا در قرن ۲۱. ترجمه عباس کاردان و حسین سعیدکلاهی‌خیابان. تهران: ابرار معاصر.
حسین‌خانی، نورالله (۱۳۹۲). مبانی نظری اندیشه‌های دفاعی امام خامنه‌ای. تهران: دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
خامنه‌ای، سید علی (۲۷/۰۴/۱۳۹۴). خطبه‌های نماز عید فطر. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=30331
خامنه‌ای، سید علی (۰۱/۰۱/۱۳۹۴). بیانات در حرم مطهر رضوی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29236
خامنه‌ای، سید علی (۰۱/۰۵/۱۳۹۳). بیانات در دیدار دانشجویان. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=27046
خامنه‌ای، سید علی (۰۳/۰۶/۱۳۹۵). بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34162
خامنه‌ای، سید علی (۰۴/۰۱/۱۳۷۵). بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم رضوی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2791
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۸۲). سند چشم‌انداز بیست‌ساله 1404: ابلاغیه به سران قوای جمهوری اسلامی ایران.
خامنه‌ای، سید علی (۱۴/۰۳/۱۳۸۱). بیانات در مراسم سیزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3126
خامنه‌ای، سید علی (۱۴/۰۶/۱۳۹۲). بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=23810
خامنه‌ای، سید علی (۱۵/۰۷/۱۳۹۴). بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه و خانواده‌های آنان. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=31024
خامنه‌ای، سید علی (۱۷/۰۴/۱۳۸۳). بیانات در دیدار دانشجویان و اساتید دانشگاه‌های استان همدان. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3243
خامنه‌ای، سید علی (۱۷/۱۲/۱۳۹۶). بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت (ع). قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=39136
خامنه‌ای، سید علی (۱۹/۱۱/۱۳۹۸). بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44852
خامنه‌ای، سید علی (۲۰/۰۴/۱۳۹۴). بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=30255
خامنه‌ای، سید علی (۲۰/۰۷/۱۳۹۰). بیانات در جمع روحانیون شیعه و اهل سنت کرمانشاه. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17659
خامنه‌ای، سید علی (۲۱/۱۲/۱۳۹۳). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29151
خامنه‌ای، سید علی (۲۴/۱۲/۱۳۹۶). بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=39229
خامنه‌ای، سید علی (۲۶/۰۱/۱۳۷۹). بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3002
خامنه‌ای، سید علی (۲۶/۰۲/۱۳۹۴). بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفراى کشورهاى اسلامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29736
خامنه‌ای، سید علی (۲۶/۰۶/۱۳۹۶). بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=37687
خامنه‌ای، سید علی (۲۶/۱۰/۱۳۹۶). بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در کنفرانس اتحادیه بین‌المجالس سازمان همکاری اسلامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=38725
خامنه‌ای، سید علی (۲۸/۰۶/۱۳۹۵). بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/video-content?id=34403
خامنه‌ای، سید علی (۲۹/۰۸/۱۳۶۸). بیانات پس از بازدید از ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=11062
خامنه‌ای، سید علی (۳۰/۰۵/۱۳۸۶). بیانات در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه و سفرای جمهوری اسلامی ایران. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=1540
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ سلیمانی، فاطمه (۱۳۹۷). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و هنجارسازی بین‌المللی. سیاست خارجی، 32(4)، ص 39-56.
دهقانی‌فیروزآبادی، سید جلال (۱۳۸۷). چارچوب مفهومی برای ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر گسترش تولید علم.
رضایی، مهدی (۱۳۸۳). نومحافظه‌کاران و مسئله مبارزه با تروریسم جهانی. تهران: ابرار معاصر ایران.
عباسی، مجید (۱۳۹۷). نظام سلطه و تعارضات آن در روابط بین‌الملل در گفتمان مقام معظم رهبری. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 7(52)، ص 9-39.
فصیحی، محمد (۱۳۹۴). دفاع در اندیشه امام و رهبری. قابل دسترس در: https://dana.ir/330854
قاسمی، فرهاد (۱۳۹۱). اصول روابط بین‌الملل. تهران: نشر میزان، چاپ چهارم.
قاسمیان، علی؛ فلاح‌نژاد، علی (۱۳۸۷). استراتژی جنگ پیشگیرانه ایالات متحده آمریکا علیه عراق در بوته نقد. مطالعات سیاسی، شماره ۲، ص ۱۲۰-۱۰۳.
قربانی‌علی‌آبادی، سید جواد (۱۳۹۰). دفاع پیشگیرانه در عرصه سیاست خارجی دولت آمریکا (بررسی تطبیقی دوران ریاست‌جمهوری جورج بوش و اوباما). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
متقی، ابراهیم (بی‌تا). بررسی عناصر مؤثر بر استراتژی دفاعی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر برنامه اول توسعه. قابل دسترس در: http://www.ensani.ir/fa/content/67069
محمدزاده، محمدعلی؛ نوروزی، محمدتقی (۱۳۷۸). فرهنگ استراتژی. تهران: سنا.
مرادپیری، هادی (۱۳۹۱ الف). الگوی دفاعی در اندیشه دفاعی امام خامنه‌ای. دانش راهبردی، شماره ۹، ص ۱۱۲-۸۳.
مرادپیری، هادی (۱۳۹۱ ب). جزوه اندیشه نظامی. پژوهشکده عالی جنگ و علوم دفاعی دانشگاه جامع امام حسین(ع). تهران: بی‌نا.
یزدان‌فام، محمود (۱۳۸۶). ضربه نخست: حمله پیش‌دستانه و پیشگیرانه در سیاست امنیت ملی آمریکا. مطالعات راهبردی، 10(36)، ص ۳۹۸-۳۸۳.

 


Bell, D. (2010). Political realism and the limits of ethics. In: D. Bell (Ed.), Ethics and world politics (pp. 93–110). Oxford: Oxford University Press.
Fetic, G.S. (2014). Fields of classic diplomacy with which defense diplomacy interacts horizontally: Preventive diplomacy, coercive diplomacy. Revista Academiei Forţelor Terestre, 1(73), p. 10–16.
Finnemore, M. & Sikkink, K. (1998). International norm dynamics and political change. International Organization, 52(4), p. 887–917.
Gilpin, R. (1981). War and change in world politics. Cambridge: Cambridge University Press.
Jacobs, A. (2014). Realism. In: M. Spindler & S. Schieder (Eds.), Theories of international relations (Chapter 2). Abingdon/New York: Routledge.
Katzenstein, P.J. (1996). The culture of national security: Norms and identity in world politics. New York: Columbia University Press.
Lebow, R.N. (2013). Classical realism. In T. Dunne, M. Kurki, & S. Smith (Eds.), International relations theories: Discipline and diversity. Oxford: Oxford University Press.
March, J. & Olsen, J. (1998). The institutional dynamics of international political orders. International Organization, 52(4), p. 943–969.
Mearsheimer, J.J. (2001). The tragedy of great power politics. New York, NY: W. W. Norton & Company.
McGlinchey, S., Walters, R., & Scheinpflug, C. (2017). International relations theory. Bristol, England: Policy Press.
Morgenthau, H. J. (1948). Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. New York: Alfred A. Knopf.
Onuf, N.G. (1989). World of our making: Rules and rule in social theory and international relations. London: Routledge.
Pichler, H.-K. (1998). The godfathers of ‘truth’: Max Weber and Carl Schmitt in Morgenthau’s theory of power politics. Review of International Studies, 24(2), p. 185–200.
Rendall, M. (2006). Defensive realism and the Concert of Europe. Review of International Studies, 32(3), p. 523–540.
Spindler, M. (2013). International relations: A self-study guide to theory. Opladen, Berlin, Toronto: Barbara Budrich Publishers.
Waltz, K.N. (1979). Theory of international politics. New York, NY: McGraw-Hill.
Wendt, A. (1992). Anarchy is what states make of it: The social construction of power politics. International Organization, 46(2), p. 391–425.
Zakaria, F. (1998). From Wealth to Power: The Unusual Origins of America’s World Role. Princeton, NJ: Princeton University Press.