تحلیل انتقادی آموزه های تربیتی قصیدۀ تعلیمی تحفة النصایح به مثابه یک متن درسی دینی در شبه قاره هند

الموضوعات : .

ابوالفضل مرادی رستا ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 06 الجمعة , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 11 الثلاثاء , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 04 الأحد , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: تحفة النصایح, ادبیات فارسی, متون درسی, آموزش دینی, ,

ملخص المقالة :

تحفة النصایح، منظومه‌ای تعلیمی، اخلاقی و فقهی از راجوقتال، شاعر و عارف قرن هشتم هجری در هند است که به زبان فارسی سروده شده و در قالب نصایح پدری برای فرزندش سامان یافته است. این مقاله با هدف تحلیل انتقادی آموزه‌های تربیتی این اثر، آن را به‌مثابه یک متن درسی در سنت آموزش دینی و اخلاقی شبه‌قاره بررسی می‌کند. روش تحقیق بر تحلیل محتوای ابیات اثر بر اساس شاخص‌های موضوعی، نحوی، و مخاطب‌محور استوار است. داده ها با اتکا به نسخه چاپ سنگی بمبئی (۱۳۲۶ق) و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، و با بررسی ۷۷۶ بیت (متن کامل)در پنج محور اصلی: عقاید (۳۲٪)، عبادات (۲۰٪)، اخلاق فردی (۱۷٪)، رفتار اجتماعی (۱۵٪) و احکام فقهی (۱۵٪) یافته‌ها در این بخش نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد ابیات ناظر به آموزه‌های دینی و عبادی‌اند و تحلیل نحوی و زبانی ابیات نیز نشان داد که حدود ۵۷٪ جملات با در خواست مستقیم (ترکیبی ز امر و نهی) و ۴۳٪ با ساختارهای غیرمستقیم ترغیبی و شرطی به انتقال پیام‌های تربیتی پرداخته‌اند. اثر از نظر مخاطب‌شناسی، آموزه‌هایی متناسب با سه سطح سنی ـ تربیتی (کودکان، والدین، دینداران عمومی) ارائه می‌دهد. تحلیل متن همچنین نشان می‌دهد که سراینده با تلفیق آموزه‌های عرفانی، فقهی و بلاغت تربیتی، الگویی تربیتی منسجم مبتنی بر اخلاق اسلامی و سنت صوفیانه چشتیه عرضه کرده است. بر این اساس، تحفة النصایحرا می‌توان به‌مثابه یک متن درسی غیررسمی در نظام تربیتی مسلمانان شبه‌قاره تحلیل کرد.

المصادر:

منابع و مآخذ
اسلم بیگ، ش. (۱۳۸۰). راجو قتال. در گروه ویراستاران، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۹، صفحات ۶۲۸–۶۳۰. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
درایتی، م. (۱۳۸۹). فهرستواره دست نوشته‌های ایران (دنا). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
راجوقتال، ی. (۱۳۲۶ق). تحفة النصایح(چاپ سنگی). بمبئی: مطبع کریمی.
شفیعی کدکنی، م. (۱۳۸۶). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: اختران زمانه.
شمیسا، س. (۱۳۸۹). انواع ادبی. تهران: فردوس.
صدرایی خویی، ع.، مرادی، ا.، و ذبیحی فر، ح. (۱۴۰۰). میراث مشترک ایران و هند: کتابشناسی کتاب‌های چاپی کهن فارسی و عربی شبه‌قاره در کتابخانه بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی. قم: کتابخانه بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
فلاح، م. و درایتی، م. (۱۳۹۴). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
مالملی، پ.، یلمه‌ها، ا.، و داوری، پ. (۱۴۰۱). بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختۀ ظهیر کرمانی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ۱–۲۰.
منزوی، ا. (۱۳۶۵). فهرست مشترک نسخه‌های خطی پاکستان. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
نوشاهی، ع. (۱۳۶۵). فهرست کتاب‌های فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش. لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
نوشاهی، ع. (۱۳۹۱). کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه‌قاره هند، پاکستان، بنگلادش. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.


Alam, M. (2019). The success of Yusuf Gada’s Tuhfa-yi Nasa'ih. In N. Green (Ed.), The Persianate world: The frontiers of a Eurasian lingua franca (pp. 182–203). University of California Press. https://doi.org/10.1525/luminos.74.e
Digby, S. E. (1984). The Tuhfa i nasa’ih of Yusuf Gada: An ethical treatise in verse from the late fourteenth century Delhi Sultanate. In B. D. Metcalf (Ed.), Moral conduct and authority: The place of ʿadab in South Asian Islam (pp. 91–123). University of California Press.
Green, N. (Ed.). (2019). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press.
Hadi, N. (1995). Dictionary of Indo-Persian literature. New Delhi: Indira Gandhi National Centre for the Arts.