مطالعه تطبیقی معناپردازی عدالت سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان لیبرال‌دموکراسی؛ از تقابل نظری تا امکان تعامل گفتمانی
الموضوعات :
1 - استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: گفتمان انقلاب اسلامی, لیبرال‌دموکراسی, عدالت سیاسی, تعامل گفتمانی.,
ملخص المقالة :
در این مقاله، معنای عدالت سیاسی در دو گفتمان کلان «انقلاب اسلامی» و «لیبرال‌دموکراسی» به‌صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار گرفته است. مسأله اصلی پژوهش آن است که چگونه هر یک از این دو گفتمان، عدالت سیاسی را معناپردازی می‌کنند و آیا امکان تعامل مفهومی یا هم‌نشینی گفتمانی میان این دو روایت از عدالت وجود دارد یا نه. برای پاسخ به این مسأله، از روش «تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه» بهره گرفته شده که تمرکز آن بر چگونگی شکل‌گیری مفاهیم سیاسی در دل منازعه‌های گفتمانی است. اهداف تحقیق عبارتند از: تبیین مؤلفه‌های عدالت سیاسی در هر دو گفتمان، تحلیل نقاط تقابل یا تمایز آن‌ها و بررسی امکان گشودگی گفتمانی برای تعامل میان این دو خوانش. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در گفتمان انقلاب اسلامی، عدالت سیاسی پیوندی ذاتی با مفهوم ولایت، عدالت الهی، و نفی سلطه طبقاتی و استکباری دارد و در نسبت با شریعت و امامت معنا می‌یابد. در مقابل، در گفتمان لیبرال‌دموکراسی، عدالت سیاسی عمدتاً با آزادی‌های فردی، برابری حقوقی و مشارکت انتخاباتی تعریف می‌شود و مبتنی بر عقلانیت اجرایی و قرارداد اجتماعی است. با این حال، در بستر نظریه تعامل گفتمانی، می‌توان از امکان گفت‌وگو میان این دو روایت در حوزه‌هایی مانند عدالت رویه‌ای، حق مشارکت و کرامت انسانی سخن گفت. این مقاله نتیجه می‌گیرد که اگرچه تقابل‌های ریشه‌ای در سطح مفاهیم بنیادین وجود دارد، اما امکان تعامل گفتمانی در سطوح میانی و کاربردی، تحت شرایط مشخص، ممکن است.
1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه. تحقیق: صالح، صبحی. (1414). قم: هجرت.
3. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368).
4. اعلامیه جهانی حقوق بشر، ۱۹۴۸.
5. حیدری خویی، امیر؛ سیدباقری، سید کاظم؛ رضاپور، حسین. (1401). "اصول عدالت سیاسی در اندیشه امام خمینی(ره) و جان راولز." پژوهش‌های سیاست اسلامی. سال 10، ش 22، 257-281.
6. خامنه‌ای، سید علی. (1397). بیانیه گام دوم انقلاب. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
7. خمینی(ره)، روح‌الله. (1378). صحیفه امام خمینی(ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
8. خمینی(ره)، روح‌الله. (1368). وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
9. خمینی(ره)، روح‌الله. (1370). ولایت فقیه: حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
10. دلشاد تهرانی، مصطفی. (1379). عارض خورشید: مقدمه‌ای بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره). تهران: خانه اندیشه جوان.
11. داوری اردکانی، رضا. (1394). مسائل تاریخی و قدرت سیاست. تهران: فرهنگستان علوم.
12. سروش، عبدالکریم. (1378). بسط تجربه نبوی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
13. سروش، عبدالکریم. (1372). قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت دینی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
14. الصدر، السيد محمد باقر. (1385). اقتصادنا. قم: بوستان کتاب.
15. فوزی، یحیی؛ مرادی، روح‌الله. (۱۳۸۹)، "بررسی تطبیقی نظریة عدالت اجتماعی در اسلام و غرب (بررسی موردی مقایسه نظریة عدالت در اندیشه‌های امام خمینی(ره) و جان راولز)." پژوهشنامه متین. دوره 12، ش 48، 94-117.
16. کسرایی، محمدسالار؛ پوزش‌شیرازی، علی. (۱۳۸۸). "نظریه گفتمان لاکلائو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی." سیاست. دوره ۳۹، ش 3، ۳۳۹–۳۶۰.
17. لاکلاو، ارنستو؛ موفه، شانتال. (1397). مترجم: محمد رضایی. هژمونی و استراتژی سوسیالیستی: به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال. تهران: نشر ثالث.
18. مجتهد شبستری، محمد. (1379). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: نشر طرح نو.
19. مطهری، مرتضی. (1372). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.
20. مطهری، مرتضی. (1373). عدل الهی. تهران: صدرا.
21. مطهری، مرتضی. (1377). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
22. ملکی، علی. (۱۳۹۷). "مقایسه دیدگاه اسلام و لیبرالیسم درباره عدالت (با تکیه بر اندیشه قرارداد اجتماعی و اندیشه مهدویت)." مشرق موعود. سال 12، ش 46، 25-44.
23. مهدوی‌زادگان، داود. (۱۳۹۲). "تمایز عدالت در ادبیات لیبرالیستی و ادبیات اسلامی." معرفت سیاسی. سال 5، ش2، 69-78.
24. Dahl, R. (1989). Democracy and Its Critics. Yale University Press.
25. Gutiérrez, Gustavo. (1973). A Theology of Liberation: History, Politics, and Salvation. Orbis Books.
26. Habermas, Jürgen.(2008). Between Naturalism and Religion: Philosophical Essays. Translated by Ciaran Cronin, Polity Press.
27. Held, D. (2006). Models of Democracy. Polity Press.
28. Laclau, Ernesto; Mouffe, Chantal. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
29. Locke, J. (1689). Two Treatises of Government.
30. Mouffe, C. (2000). The Democratic Paradox. Verso.
31. Nozick, R. (1974). Anarchy, State, and Utopia. Basic Books.
32. Rawls, John. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.
33. Rawls, John. (1999). The Law of Peoples: with “The Idea of Public Reason Revisited”. Harvard University Press.
34. Ricoeur, P. (1991). From Text to Action. Northwestern University Press.
35. Taylor, Charles. (2007). A Secular Age. Harvard University Press.
36. Taylor, Charles. (1992). Multiculturalism and the Politics of Recognition. Princeton University Press.
