مطالعه تطبیقی تأثیرگذاری گفتمان‌های سیاسی نیمه دوم دهه هفتاد شمسی ایران بر پوسترهای سینمایی «بوی کافور، عطر یاس» و «آدم‌برفی» با تکیه بر نشانه‌معناشناسی
الموضوعات :یوکابد عارفی 1 , حمیدرضا شعیری 2 , پرستو محبی 3
1 - دانشجوی مقطع دکتری رشته پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه زبان فرانسه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه هنر، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: گفتمان سیاسی, نشانه معناشناسی, سرایت گفتمانی, پوستر سینمایی, بوی کافور, عطر یاس, آدم‌برفی.,
ملخص المقالة :
گفتمان، در هر جامعه‌ای، جریانی تأثیرگذار در شکل‌دهی به مفاهیم و موضوعات مطرح است که دامنه نفوذ آن تا عرصه‌های مختلف، از جمله سیاست، گسترش می‌یابد. گفتمان سیاسی، منظومه‌ای نشانه‌ـ معنایی (زبان‌شناختی و غیر زبان‌شناختی) است که از قابلیت تولید معنا برخوردار بوده و با هدایت نگرش‌ها و دیدگاه‌های مخاطبان، در بازتولید ساختارهای معنایی و فرهنگی نقش ایفا می‌کند. سینما، به عنوان پدیده‌ای فرهنگی و بازتابی از ساختارهای اجتماعی، تحت تأثیر گفتمان‌های سیاسی غالب شکل می‌گیرد. آثار سینمایی، برای انتقال ایدئولوژی، مفاهیم ضمنی، صریح و القای روایت، به ابزارهای تبلیغاتی نیاز دارند که یکی از مؤثرترین آن‌ها، پوسترهای فیلم است؛ زیرا که این پوسترها با بهره‌گیری از زبان تصویری خاص خود، ساختار گفتمانی حاکم بر تولید و عرضه اثر را نمایش می‌دهند. از سوی دیگر، نشانه معناشناسی، به عنوان رویکردی تحلیلی، بستر مناسبی برای مطالعه فرآیندهای درونی معناپردازی در درون گفتمان‌ها فراهم می‌آورد. در همین راستا، پژوهش حاضر با تکیه بر نشانه معناشناسی گفتمانی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و دیداری‌ـ‌شنیداری(همچون پوسترهای فیلم)، به مطالعه‌ی تطبیقی پوسترهای سینمایی «بوی کافور، عطر یاس» و «آدم‌برفی» می‌پردازد تا نحوه تأثیرپذیری این آثار از گفتمان‌های سیاسی نیمه دوم دهه هفتاد شمسی ایران و نیز ساز و کار انتقال و استفاده متقابل عناصر گفتمانی را تحلیل کند. لذا مسئله محوری این پژوهش، بررسی چگونگی سرایت و انتقال عناصر گفتمانی از یک جهان معنایی به جهانی دیگر است؛ فرآیندی که با تضعیف مرزهای ساختاری و شکسته شدن نظام‌های تقابلی، امکان نفوذ، تعامل و استفاده متقابل میان نظام‌های معنایی را فراهم می‌سازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر یک از این پوسترها، در عین وفاداری به گفتمان سیاسی مطلوب خود، از برخی نشانه‌ها و عناصر گفتمان رقیب بهره برده‌اند تا بتوانند ارزش‌ها و معانی موردنظر خود را مؤثرتر و گویا‌تر نمایش دهند. این فرآیند که با تضعیف مرزهای گفتمانی همراه است، بیانگر نوعی سرایت نشانه‌ای و انتقال معنا میان دو نظام گفتمانی است؛ به گونه‌ایکه ساختارهای پیشین تقابلی، جای خود را به نوعی پیوستگی و بهره‌برداری متقاطع داده‌اند. این رویکرد، زمینه‌ساز شکل‌گیری فضایی مشترک و سیال در حوزه معنایی پوسترهای سینمایی شده است.
1. Abbasi, Ali & Hanieh, Yarmand. (2011). From the Semantic Square to the Tensive Square: A Semio-Semantic Study of "The Little Black Fish". Comparative Language and Literature Quarterly, Vol. 2, No. 3.
2. Arefi, Ukabad. (2019). Political Discourses and Cinema (The Shadow of Politics on Iranian Cinematic Production in the Late 1990s). Tehran: Negarestan Andisheh.
3. Barnicoat, John. (2012). A History of Posters. Translated by Mehdi Nouri Moghaddam. Tehran: Marlik.
4. Chu, Wei-Ta & Hung-Jui, Guo. (2017). Movie Genre Classification Based on Poster Images with Deep Neural Networks MUSA. Mountain View, CA, USA.
5. Eccleshall, Finlay; et al. (2018). Political Ideologies. Translated by Mohammad Ghaed. Tehran: Farhang Nashr-e No. (Electronic version, Fidibo App)
6. Fakouhi, Nasser. (2004). Urban Anthropology. Tehran: Ney Publishing
7. Fossali, Pierluigi Basso. (2017). La passion et la figurativité. Semiotica, De Gruyter Mouton.
8. Greimas, Algirdas Julien. (2020). The Deficiency of Meaning (Beyond Structuralist Narratology: Aesthetics of Presence). Translated and explained by Hamidreza Shaeiri. Tehran: Khamoosh Publishing.
9. Hatefi, Mohammad. (2020). Beyond Discourse. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.
10. Khoshbakht, Ehsan. (2014). The Art of Cinema Posters. Mashhad: Ketabkadeh Kasra.
11. Kohnamouipour, Zhaleh; et al. (2021). Explanatory Dictionary of Discourse Analysis. Tehran: University of Tehran Press.
12. Mohmmed, Akif Almohadawi; Hisham, Ali; Hussain, Ali. (2022). Political Discourse: The Problem of Theoretical Identification. Al-Adab Journal, Issue no. 3, Vol. 142.
13. Nabieian, Pantea. (2022). Discourse Semio-Semantic Analysis (Five Persian Short Stories and the Formation of Recognition Process). Tehran: Noavaran Sina.
14. Shaeiri, Hamidreza. (2012). Visual Semio-Semantics (Theory and Artistic Discourse Analysis). Tehran: Sokhan.
15. Shaeiri, Hamidreza. (2016). Literary Semio-Semantics: Theory and Method of Literary Discourse Analysis. Tehran: Tarbiat Modares University Press.
16. Shaeiri, Hamidreza; Behrooz, Mahmoudi Bakhtiari; Mehdi, Sabzevari. (2023). Explanatory Dictionary of the World of Signs and Meaning. Tehran: Logos.
17. Shaeiri, Hamidreza & Fatemeh, Azimifard. (2024). Proceedings of the International Conference on Semiotics of Social Issues and Actions. Tehran: Naviseh Parsi Publishing.
18. Shaeiri, Hamidreza & Taraneh, Vafaee. (2009). A Path to Fluid Semio-Semantics (A Case Study of Nima’s “Phoenix”). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
19. Soltani, Ali Asghar. (2005). Power, Discourse, and Language (Mechanisms of Power Flow in the Islamic Republic). Tehran: Ney Publishing.
20. Swales, John M. (1990). Genre Analysis. Cambridge University Press.
21. Toolan, Michael. (1998). The Language of Press Advertising, in Ghadessy, M. (ed.). London: Pinter Publishers.
22. Xu, Xiaozhen & Zhu, Lina. (2020). Visual Charm of Graphic Design in Graphic Posters. Western Leather, No. 42.
23. Young Joo, Jeon & Ki Jun, Um. (2023). An Analytical Study of Implicit Visual Symbols in Movie Posters: Focusing on Korean Action Movies. Korea Institute of Design Research Society, Vol. 8, No. 3.
24. Zamiran, Mohammad. (2008). Michel Foucault: Knowledge and Power. Tehran: Hermes
