دیدگاه عارفان مسلمان درباره همنشین بد (افتراقی)
الموضوعات : تعلیمی
1 - عضو هیئت علمی
الکلمات المفتاحية: همنشینی, متون عرفانی, رفتارهای آسیب‌زا, تأثیر اجتماعی,
ملخص المقالة :
عارفان مسلمان با الهام از خط و مش و آموزه‌های دینی و کارآزمایی خود در سیر و سلوک، بر ارزشمندی پیراستگی نفس و تزکیه روح تأکید دارند.یکی از ارکان این پالایش،گزینش همنشینان و همراهان است. تاثرگذاری‌ها و اثر پذیری‌های معاشران و همنشینان و تأثیر معاشرت‌ها در رفتار انسان‌ها به‌عنوان یکی از ابعاد مهم زندگی، پرسمان و امری بغایت جدی، مهم و غير قابل انکار است. پیشینه مداقه، وارسی و پژوهش در زمینه اثرگذاری و اهمیت معاشرت و مصاحبت بر رفتار و شخصیت افراد به‌دهه‌ها بلکه صده‌های قبل برمی‌گردد. در روزگار نوین که پیشرفت و گسترش وسایل ارتباط اجتماعی و پیوند و ارتباطات برخط رو به‌فزونی است و همگان به‌سادگی و سهولت می‌توانند با سایرین مراوده داشته باشند -و این مناسبت و رابطه توانایی شکل‌گیری شور و هیجان‌های مثبت یا منفی را داراست- بررسی اهمیت همنشینی وچالش‌های برآمده و منبعث از آن، از اهمیت و بایستگی ویژه‌ای برخوردار است. از آن‌جایی‌که تأثیر همنشینی با افراد بد، ناستوده و مضر، و لزوم پرهیز ازآن‌ها، در ادبیات و به‌ویژه در آموزه‌های عرفانی بسیار مورد توجه قرارگرفته است، از همین‌روی، با جست‌وجو در متون مهم عرفانی –اعم از نظم و نثر - این مسئله را مورد بررسی و کنکاش قرار داده و بر اهمیت آگاهی‌بخشی از تاثیرات همنشینی و راهکارهای موثر عملی و نظری در جهت آگاهی و بهبود در جهت رفع مشکلات اخلاقی و روابط اجتماعی بیان می کند.
لازم به‌ذکر است، علاوه‌بر جست‌وجو و کنکاش در متون عرفانی، به‌اقتضای سخن، در مواردی از دیگر متون نظم و نثر فارسی نیز سخن رفته است.
منابع و مآخذ:
1- نهج‌البلاغه
2- ابن یمین فریومدی (1344) دیوان اشعار، به اهتمام: حسینعلی باستانی‌راد، سنایی، تهران.
3- انصاری، خواجه عبدالله(1372) مجموعه رسائل: محمد سرور مولایی، طوس، تهران.
4- جامی خراسانی، نورالدین عبدالرحمان بن احمد (1385) مثنوی هفت اورنگ، تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، اهورا، تهران.
5- جامی، نورالدین عبدالرحمان بن احمد (1379) بهارستان و رسایل جامی، مقدمه و تصحیح: اعلان افصح خان و محمدجان عمر ُاف و ابوبکر ظهورالدین، میراث مکتوب، تهران.
6- جباری، مهدی و طهماسبی، فرهاد(1394) بررسی آداب صحبت و خلوت در تصوف، فصلنامه عرفان اسلامی، سال یازدهم، شماره 43، بهار، صص 206-185
7- حافظ، شمس الدین (1370) دیوان غزلیات، به‌کوشش: خلیل خطیب رهبر، چاپ هفتم، صفی علیشاه، تهران.
8- حزین لاهیجی، محمدعلی (1362) دیوان، مقدمه و تصحیح: بیژن ترقی، چاپ دوم، کتابفروشی خیام، تهران.
9- حمیدی، سیدجعفر (1390) تعلیم و تربیت از نظر خواجه نصیرالدین توسی، فصل نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی – واحد بوشهر، شماره پیاپی: هشتم – تابستان، صص 110-91.
10- حیدری ابهری، غلامرضا(1385) حکمت‌نامه پارسیان، نشر جمال، قم.
11- خوشحال، طاهره و عباسی تودشکی، زهرا (1392) بررسی جایگاه مصاحبت و هم نشینی در عرفان اسلامی (بر اساس متون عرفانی قرن پنجم تا آخر قرن هفتم هجری)، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شماره نوزدهم، پاییز، صص56-29
12- رضایی سراجی، غلامرضا ومردانی نوکنده، محمدحسن (1390) مصاحبت و مجالست (جایگاه، اهمیت و ضرورت آن در عرفان اسلامی)، فصلنامه آفاق دین، سال 2، شماره 6، پاییز، صص 90-65
13- سعدی، مشرف الدین (1344) شرح گلستان، محمد خزائلی، علمی، تهران.
14- سعدی، مشرف الدین (1396) گلستان، به‌کوشش: خلیل خطیب رهبر، چاپ بیست و هفتم، صفی علیشاه، تهران.
15- سنایی غزنوی، ابوالمجدود بن آدم (1362) دیوان، با مقدمه و حواشی و فهرست بسعی و احتمام: محمدتقی مدرس رضوی، سنایی، تهران.
16- شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1394) در هرگز و همیشه انسان (از میراث عرفان خواجه عبدالله انصاری)، سخن، تهران.
17- صائب تبریزی، (1375) دیوان، به‌کوشش: محمد قهرمان، چاپ سوم، علمی فرهنگی، تهران.
18- صفا، ذبیح الله (1372) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ سیزدهم،فردوس، تهران.
19- طوسی، خواجه نصیرالدین (1346) اخلاق ناصری، جاویدان، تهران.
20- عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم (1373) پندنامه، تصحیح و تحشیه: سیل وستر دوساسی، ترجمه: ع روح بخشان، اساطیر، تهران.
21- عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم (1397) منطق الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، سخن، تهران.
22- عطار، فریدالدین محمد بن ابراهیم (1398) تذکره الاولیاء، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، چاپ دوم، سخن، تهران.
23- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر ( 1371) قابوس‌نامه، به‌اهتمام و تصحیح: غلامحسین یوسفی، چاپ ششم، علمی و فرهنگی، تهران.
24- غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد (1361) کیمیای سعادت، به‌کوشش: حسین خدیو جم، علمی فرهنگی، تهران.
25- غزالی، ابوحامد محمد (1376) احیاء علوم‌الدین، مترجم: مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش: حسین خدیو جم، علمی فرهنگی، تهران.
26- غزالی، محمد (1398) کیمیای سعادت، مقدمه: بهاءالدین خرمشاهی، نگاه، تهران.
27- فردوسی، ابوالقاسم (1393) شاهنامه، پیرایش: جلال خالقی مطلق، سخن، تهران.
28- کاشانی، عزالدین محمود بن علی(1389) مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح: جلا‌ل‌الدین همایی، زوار، تهران.
29- کاشفی سبزواری، کمال‌الدین حسین بن علی واعظ (1393) اخلاق محسنی، تصحیح و تحقیق: سید حسن نقیبی، زائر، قم.
30- کاشفی، محمدحسین (1375) لب لباب مثنوی، اهتمام و تصحیح: نصرالله تقوی، اساطیر، تهران.
31- کلیم همدانی، ابوطالب (1369) دیوان، تصحیح و تعلیقات: محمد قهرمان، آستان قدس رضوی، مشهد.
32- کلینی، محمدبن یعقوب(1386) اصول کافی، ترجمه و شرح: سیدمهدی آیت الهی، جهان آرا، تهران.
33- متقی، علی بن حسام (1389) کنزالعمال، ترجمه: صفوه السقاء، مؤسسة الرساله، بیروت.
34- متولی‌زاده نایینی، نفیسه(1396) نظریه همنشینی افتراقی با نگاه به‌آیات و روایات، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال بیست و سوم، شماره دوم (پیاپی 114)، پاییز.
35- مغربی، شمس (1358) دیوان، به‌اهتمام: ابوطالب میرعابدینی، زوار، تهران.
36- ناصر خسرو قبادیانی (1357) دیوان اشعار، به‌اهتمام: مجتبی مینوی و مهدی محقق، مک گیل، تهران.
37- نامقی، احمد بن ابوالحسن (1386) بحارالحقیقه، تصحیح: حسن نصیری جامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
38- نراقی، احمد(1374) کتاب طاقدیس، به‌کوشش: کافی احمد فرهومند، طبع الخامس، شرکت سهامی طبع کتاب، تهران.
39- نزاری قهستانی (1371) دیوان، تصحیح و تحشیه و تعلیق: مظاهر مصفا، علمی، تهران.
40- نسفی، عزیزالدین (1371) کتاب الانسان کامل، تصحیح و مقدمه فرانسوی: ماژیران موله، انجمن ایرانشناسی، تهران.
41- وحشی بافقی، کمال الدین محمد (1339) دیوان، ویراسته: محمد نخعی، امیرکبیر، تهران.
42- وراوینی، سعدالدین (1392) مرزبان نامه، به‌کوشش: خلیل خطیب رهبر، صفی علیشاه، تهران.
43- هجویری، علی بن عثمان (1382) کشف المحجوب، تصحیح: ژوکوفسکی، به‌اهتمام: قاسم انصاری، چاپ نهم، طهوری، تهران
44- هُمام تبریزی، محمّد(1370) دیوان، تصحیح: رشید عیوضی، صدوق، تهران.
45- یلمه ها، احمدرضا (1395) بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور آن در ایران، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هشتم،پیاپی 29، صص 90-61
