جایگاه اصل سازواری در استدلال اخلاقی و تبیین عقلانیت آموزه های آن از منظر سعدی

الموضوعات : .

مهدی زمانی ¹ , زهرا نصر اصفهانی ²

1 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران(نویسندۀ مسئول)
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 28 الخميس , شعبان, 1446 تاريخ التأكيد : 06 الإثنين , ذو الحجة, 1446 تاريخ الإصدار : 08 الخميس , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: اصل سازواری, استدلال اخلاقی, قلمروهای وجودی انسان, سعدی,

ملخص المقالة :

این مقاله با روش توصیفی -  تحلیلی به بررسی کاربرد اصل سازواری در استدلال‌های اخلاقی و توجیه عقلانیت آموزه­های اخلاقی در آثار سعدی پرداخته است. سازواری شرط لازم در درستی و موجه بودن دیدگاه­های اخلاقی است، ساده­ترین راه اثبات غیراخلاقی بودن کردارها و خصلت­های افراد، نشان دادن تناقض یا ناسازواری در آن­هاست که گاهی از آن به «یکی نبودنِ» ظاهر و باطن تعبیر می­شود. انسان اخلاق‌مدار به کسی گفته می‌شود که ساحت­های درونی یعنی اندیشه‌ها، احساسات و خواسته­های او با ساحت‌های بیرونی وجود او یعنی کردارها و گفتارهای وی تناقض نداشته نباشد. سعدی به منظور استدلال و توجیه آموزه­های اخلاقی خود، گاهی به صورت صریح و گاه با اشاره، به موضوع سازواری و نیز عدم سازواری در ساحت‌های وجودی انسان پرداخته است. بررسی و تحلیل آثار او نشان­دهندۀ بهره­گیری وی از این اصل در نسبت­های ممکن میان این ساحت­هاست. توجه به این سازواری‌ها و ناسازواری‌ها می‌تواند شاخصۀ مهمی در تشخیص بسیاری از کاستی­های تربیتی، بیماری­های روانی و مشکلات اخلاقی باشد و ملاک­های عقلانی و جهان­شمولی را در حیطۀ آموزه‌های اخلاقی در اختیار مخاطب قرار دهد. همین ویژگی­ها موجب شده است که استدلال­های اخلاقی سعدی فراتر از محدودیت­ها و ویژگی­های مکاتب مختلف، برای همۀ ملت­ها و در همۀ اعصار قابل عرضه و پذیرش باشد.

المصادر:

- قرآن کریم
- نهج البلاغه
- اسلامی، سید حسن (1386) «قاعده زرین در حدیث و اخلاق»، مجله علوم حدیث، پاییز و زمستان شماره 45 و 46
- تسلر و کولخ، الیزابت و بریگیت (1390) من و دنیای احساساتم، ترجمه ملیحه شکوهی، مقدمه مصطفی ملکیان، تهران، آسمان خیال.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق) المفردات فی غریب القرآن، بیروت-دمشق، دارالعلم-دارالشامیه،
- زمانی و تقیان ورزنه، مهدی و رضا (1391) «روش استدلال اخلاقی از دیدگاه هِر»، پژوهش‌های اخلاقی، سال دوم، بهار 1391، پیاپی 7
- زمانی و تقیان ورزنه، مهدی و رضا (1394) «عینیت گزاره‌های اخلاقی از دیدگاه اعتبارگرایی جان راولز و توصیه گرایی هیر»، مجله حکمت و فلسفه، پاییز 1394، شماره 3 (پیاپی 43)
- زمانی و همکاران، مهدی (1390) «امکان استدلال اخلاقی در توصیه گرایی هیر» مجله پژوهشی متافیزیک، بهار و تابستان 1390.
- زمانی، مهدی (1390) فلسفه اخلاق، تهران، دانشگاه پیام نور.
- ژکس (1356) فلسفه اخلاق (حکمت عملی) ترجمه ابوالقاسم پورحسینی. تهران، امیرکبیر.
- سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومه، 5 ج، تهران، تاب.
- سراج زاده، حسن (1396) گزاره‌های اخلاقی قرآن و چگونگی نظام مندسازی آن، پژوهشنامه اخلاق، شماره 35
- سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1366) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ دوم، تهران، انتشارات ققنوس
- فیض کاشانی، ملا محسن (1375) اصول المعارف، مقدمه و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- گنسلر، هری. جی. (1385) درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، ترجمه حمیده بحرینی، تهران، آسمان خیال.
- مسکویه، ابوعلی (1375) کیمیای سعادت (ترجمه طهاره الاعراق) ترجمه ابوطالب زنجانی. تهران، نقطه.
- مک ناوتن، دیوید (1391) نگاه اخلاقی، ترجمه دکتر حسن میانداری، تهران، سمت.
- نراقی، احمد (1378) رساله دین شناخت، تهران، طرح نو.
-نوروزپور، لیلا (1401) دیگری به مثابه معیار امر اخلاقی در آثار سعدی، ادیان و عرفان سال 55 پاییز و زمستان، شماره 2
-وارنوک، مری (1380) فلسفه اخلاق در قرن بیستم، ترجمه ابوالقاسم فنائی، قم، بوستان کتاب.

Hare, R.M (1963) Freedom and Reason, University of Oxford