ارزیابی شاخص‌های توسعه منطقه 9 شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان

الموضوعات :

عباس پاکدل ¹ , دکتر احمد خادم الحسینی ² , دکتر حمید صابری ³ , دکتر حجت مهکویی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
3 - دانشیار، مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
4 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 26 السبت , ذو القعدة, 1446 تاريخ التأكيد : 26 الإثنين , محرم, 1447 تاريخ الإصدار : 01 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: الگوی فضایی, توسعه شهر, شاخص‌های عملکردی, اصفهان,

ملخص المقالة :

تعادل در ساختار فضایی شهرها از منظر توزیع متعادل امکانات و عملکردهای شهری به‌عنوان یک شاخص مهم برای بهبود کیفیت زندگی محسوب شده و از زیربناهای سیاست‌های عدالت توزیعی است؛ لذا دستیابی به تعادل در ساختار فضایی و توزیع عملکردهای شهری یکی از ضروریات در فرایند توسعه شهری بوده که ناشی از توجه به مسائل مختلف در شهرها است. پژوهش حاضر باهدف بررسی شاخص‌های عملکردی توسعه در منطقه 9 شهر اصفهان صورت گرفته است. پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت تهیه و توسط 30 نفر از کارشناسان حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری منطقه 9 تکمیل شد. شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در پرسشنامه‌ها مدنظر قرار گرفتند. از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری و همچنین آزمون t-test استفاده شد. در نهایت الگوی توسعه مناسب برای منطقه 9 شهر اصفهان ارائه شد. طبق نتایج تأثیر شاخص‌های مورد مطالعه در بهبود ساختار عملکردی شهر بیشتر از حد متوسط می‌باشد. خدمات شهری و محیط زیست، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و اقتصادی مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. در شاخص اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید؛ در شاخص اجتماعی-فرهنگی، امنیت در منطقه؛ در شاخص‌ کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها و در شاخص خدمات شهری، توسعه فضای سبز بیشترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری داشته‌اند. کمترین تأثیر را نیز در شاخص‌ اقتصادی، ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به شهر اصفهان؛ در شاخص‌ اجتماعی- فرهنگی، مناسب‌سازی خدمات برای معلولین؛ در شاخص‌کالبدی، وجود پارکینگ‌های عمومی؛ در شاخص خدمات شهری، بهبود سرانه‌های خدمات شهری داشته‌اند.

کلمات کلیدی: الگوی فضایی، توسعه شهر، شاخص‌های عملکردی، اصفهان

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

با روند سريع شهرنشینی و ظهور کلان‌شهرها در سراسر جهان، مديران و برنامه‌ریزان شهری با چالش‌های گسترده‌ای از مسائل شهری روبه‌رو شده‌اند. مناطق کلان‌شهری به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور از شیوة سکونت انسانی، یکی از مسائل روز موردتوجه محققان بوده است. یکی از ویژگی‌های این مناطق شکل‌گیری و گسترش سریع در عرصه‌های مختلف در مقایسه با دیگر شیوه‌های سکونت انسانی است. هر منطقه‌ کلان‌شهری باتوجه‌به ویژگی‌های زمینه‌ ظهورش وابسته به محدودیت‌های گوناگون به‌ویژه محدودیت‌های طبیعی و امکانات منطقه‌ای است. تأمین زیرساخت‌ها و کارکردهای لازم شهری مانند مسکن، شبکه حمل‌ونقل و خدمات برای شهرنشینان تنها بخشی از اين چالش‌ها است. در اين راستا، تجربه نشان می‌دهد که توزيع متعادل زیرساخت‌ها و عملکردهای مختلف شهری می‌تواند بر رفتار مردم تأثیر بگذارد و به بهبود عملکرد کلی اقتصادی شهر، انسجام اجتماعی و پايداری محیطی کمک کند.

داده و روش

به‌منظور انجام این پژوهش پرسش‌نامه‌ای با طیف لیکرت طراحی و در آن شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری مدنظر قرار گرفتند. پرسش‌نامه‌ها توسط 30 نفر از کارشناسان مرتبط حوزه های برنامه ریزی و طراحی شهری منطقه 9 و به صورت تمام شماری تکمیل شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS نسخه 27 و Amos نسخه 24 پردازش شده و تکنیک‌های آماری مناسب مانند آزمون‌های همبستگی، تحلیل عاملی و مدل‌یابی معادلات ساختاری (SEM) برای تحلیل روابط پیچیده میان شاخص‌ها و تأثیر آن‌ها بر ساختار عملکردی شهری به‌کار می‌رود. برای تحلیل آماری از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (SEM) و همچنین آزمون t-test استفاده شد.

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بررسی شده است. در شاخص‌های اقتصادی از نظر کارشناسان دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به کلان شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی از نظر کارشناسان ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب سازی خدمات برای معلولین در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های کالبدی از نظر کارشناسان کیفیت ساخت‌و‌سازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست از نظر کارشناسان توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری را دارند. از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی بیشترین تأثیر و شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی کمترین تأثیر را بر بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی در اولویت اول، خدمات شهری و محیط‌زیست در اولویت دوم، کالبدی در اولویت سوم و شاخص های اجتماعی- فرهنگی در اولویت چهارم در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری اثرگذار خواهند بود.

نتایج

در این پژوهش، وضعیت ساختار فضایی عملکردی منطقه ۹ اصفهان که با رشد نامنظم و ساخت‌وسازهای غیرمجاز مواجه است، بررسی شده است. این منطقه باوجود ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی، به دلیل کمبود امکاناتی نظیر ایستگاه‌های مترو، دوچرخه‌سواری، پل‌های عابر و پارکینگ با مشکلاتی روبه‌رو است. نتایج آزمون t نشان داد تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری و محیط‌زیست در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بیشتر از حد متوسط است. تحلیل اولویت‌ها با نرم‌افزار AMOS نشان داد که خدمات شهری و محیط‌زیست، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و اقتصادی به ترتیب از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. از دیدگاه کارشناسان، در شاخص‌های اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقای اقتصاد محلی نسبت به کلان‌شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در شاخص‌های اجتماعی - فرهنگی، ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب‌سازی خدمات برای معلولین کمترین تأثیر را دارد. در شاخص‌های کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی کمترین تأثیر را در این زمینه دارد. همچنین در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست، توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه‌های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در نهایت، ارائه الگویی جامع برای توسعه متعادل منطقه ۹ اصفهان، با تمرکز بر رفع نابرابری‌ها و ارتقای شاخص‌های کلیدی، ضرورتی حیاتی تلقی می‌شود.

 

منابع و مآخذ

• آروین، محمود، پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت اله و زنگنه شهرکی، سعید (1400). تحقق ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید (مورد مطالعه: شهر اهواز). اقتصاد شهری، 5.
• احدنژاد روشنی، محسن و سید احمد حسینی (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌های چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 1-20.
• اسکندری عین‌الدین، هادی و سعیدی زارنجی، سمیرا (1402). تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(4)، 7396-7382.
• باقری، بیتا، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح (1399). تحلیل نقش ویژگی‌های مورفولوژیکی ساختار در توسعه کالبدی شهر به روش نحو فضا. فضای جغرافیایی، ۲۰ (۷۲)، ۱-۱۸.
• بشارتی فر، صادق، و محسنی، بهروز (1402). ارزیابی بازآفرینی شهری در محلات بافت فرسوده بارویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی (نمونه‌موردی: بندرماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 2(1)، 1-18.
• تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و محمدی دوست، سلیمان (1400). ارزیابی راهبردی ساختار فضایی شهرها با تأکید بر الگوهای نوین آمایش شهری (پژوهش موردی: شهر یاسوج). برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 144-117.
• حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی ملایی، امین (1390). امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعه شهری در ایران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 55 -76.
• حقانی، سهیلا، لطفی، صدیقه و بردی آنامرادنژاد، رحیم (1397). بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (12)، 77-55.
• حسینی، علی (1395). تحليل الگوي ساختاري و عملكردي چندهسته‌اي شهري در برنامه‌ريزي فضايي تهران، رساله دکتری جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تهران.
• حسن‌زاده، حسن، هوشیار، حسن و موسوی، میرنجف (1400). شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهر سردشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 165-143.
• حکمت‌نیا، حسن و قنبري، ابوالفضل (1385). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهري، انتشارات مفاخر، چاپ اول.
• خزایی، مصطفی (1398). توسعه شهری در ایران (چالش‌ها، راهبردها و الگوها). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی.
• خواجه محمودی، نسرین، خمر، غلامعلی، ایستگلدی، مصطفی و نکوئی، ابوذر (1404). شناسایی مهم‌ترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهرهای جدید (موردمطالعه: شهر جدید رامشار سیستان). جغرافیا و روابط انسانی، 7(4)، 93-74.
• داداش‌پور، هاشم، و تدین، سپیده (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (13)، 86-64.
• رزاقی، حبیب اله، زیاري، کرامت اله، و سعیدي رضوانی، نوید (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزي شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102)، 100-74.
• رهنما، محمدرحیم، و عباس‌زاده، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌هاي سنجش فرم کالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
• ریاضی، حسین، حقیقت نائینی، غلامرضا، و داداش‌پور، هاشم (1402). ساختار عملکردی-فضایی در ارتباط با کیفیت دسترسی‌پذیری پایدار محدوده میدان انقلاب تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(2)، 201-191.
• عبدالهی ترکمانی، زهرا، یزدانی، محمدحسن و قنبری، ابوالفضل (1397). بررسی و تحلیل هسته‌های عملکردی و تأثیر آن بر تعادل ساختار فضایی شهر (مورد: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(70)، 226-207.
• فنی، زهره و باقری، اشرف‌السادات (1393). شهرهای کوچک و میانی (برنامه‌ریزی و توسعه). نشر مدیران امروز.
• قدمی، مصطفی، و یوسفیان، پریناز (1393). ‌‌‌‌تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 86-63.
• ملک‌زاده، ندا، داداش‌پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی (1398). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 14-1.
• مؤمنی، کوروش، حسینی سیاه گلی، مهناز، و دامن باغ، صفیه (1403). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه پایدار در محلات شهری: مطالعه موردی محلات 14 گانه منطقه 3 اصفهان. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 21(3)، 156-125.
• ملاشاهی، حسین، مالکی مقدم، محمد اسماعیل (1404). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه‌ریزی محله‌محور (مطالعه موردی: محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 39-52.
• نظری، زهرا، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1404) آسیب‌شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز بر اساس مدل کوکوسو (COCOSO)، اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7 (3) ,95-116.
• Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.
• Acheampong, R. A. (2020). Spatial structure, intra-urban commuting patterns and travel mode choice: Analyses of relationships in the Kumasi Metropolis, Cities, 96, 102432.
• Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217,
• Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.
• Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi.
• Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.
• López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno,  Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.
• Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).
• Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.
• Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.
• Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.
• Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.
• Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72.
• Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.
• Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187.
• Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156. https://doi.org/10.3390/ijgi13050156
• Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.
• Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13.
• Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84

المصادر:

1) آروین، محمود، پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت اله و زنگنه شهرکی، سعید (1400). تحقق ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید (مورد مطالعه: شهر اهواز). اقتصاد شهری، 5.
2) احدنژاد روشنی، محسن و سید احمد حسینی (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌های چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 1-20.
3) اسکندری عین‌الدین، هادی و سعیدی زارنجی، سمیرا (1402). تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(4)، 7396-7382.
4) باقری، بیتا، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح (1399). تحلیل نقش ویژگی‌های مورفولوژیکی ساختار در توسعه کالبدی شهر به روش نحو فضا. فضای جغرافیایی، ۲۰ (۷۲)، ۱-۱۸.
5) بشارتی فر، صادق، و محسنی، بهروز (1402). ارزیابی بازآفرینی شهری در محلات بافت فرسوده بارویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی (نمونه‌موردی: بندرماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 2(1)، 1-18.
6) تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و محمدی دوست، سلیمان (1400). ارزیابی راهبردی ساختار فضایی شهرها با تأکید بر الگوهای نوین آمایش شهری (پژوهش موردی: شهر یاسوج). برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 144-117.
7) حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی ملایی، امین (1390). امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعه شهری در ایران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 55 -76.
8) حقانی، سهیلا، لطفی، صدیقه و بردی آنامرادنژاد، رحیم (1397). بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (12)، 77-55.
9) حسینی، علی (1395). تحليل الگوي ساختاري و عملكردي چندهسته‌اي شهري در برنامه‌ريزي فضايي تهران، رساله دکتری جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تهران.
10) حسن‌زاده، حسن، هوشیار، حسن و موسوی، میرنجف (1400). شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهر سردشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 165-143.
11) حکمت‌نیا، حسن و قنبري، ابوالفضل (1385). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهري، انتشارات مفاخر، چاپ اول.
12) خزایی، مصطفی (1398). توسعه شهری در ایران (چالش‌ها، راهبردها و الگوها). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی.
13) خواجه محمودی، نسرین، خمر، غلامعلی، ایستگلدی، مصطفی و نکوئی، ابوذر (1404). شناسایی مهم‌ترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهرهای جدید (موردمطالعه: شهر جدید رامشار سیستان). جغرافیا و روابط انسانی، 7(4)، 93-74.
14) داداش‌پور، هاشم، و تدین، سپیده (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (13)، 86-64.
15) رزاقی، حبیب اله، زیاري، کرامت اله، و سعیدي رضوانی، نوید (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزي شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102)، 100-74.
16) رهنما، محمدرحیم، و عباس‌زاده، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌هاي سنجش فرم کالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
17) ریاضی، حسین، حقیقت نائینی، غلامرضا، و داداش‌پور، هاشم (1402). ساختار عملکردی-فضایی در ارتباط با کیفیت دسترسی‌پذیری پایدار محدوده میدان انقلاب تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(2)، 201-191.
18‌ عبدالهی ترکمانی، زهرا، یزدانی، محمدحسن و قنبری، ابوالفضل (1397). بررسی و تحلیل هسته‌های عملکردی و تأثیر آن بر تعادل ساختار فضایی شهر (مورد: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(70)، 226-207.
19) فنی، زهره و باقری، اشرف‌السادات (1393). شهرهای کوچک و میانی (برنامه‌ریزی و توسعه). نشر مدیران امروز.
20) قدمی، مصطفی، و یوسفیان، پریناز (1393). تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 86-63.
21) ملک‌زاده، ندا، داداش‌پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی (1398). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 14-1.
22) مؤمنی، کوروش، حسینی سیاه گلی، مهناز، و دامن باغ، صفیه (1403). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه پایدار در محلات شهری: مطالعه موردی محلات 14 گانه منطقه 3 اصفهان. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 21(3)، 156-125.
23) ملاشاهی، حسین، مالکی مقدم، محمد اسماعیل (1404). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه‌ریزی محله‌محور (مطالعه موردی: محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 39-52.
24) نظری، زهرا، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1404) آسیب‌شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز بر اساس مدل کوکوسو (COCOSO)، اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7 (3) ,95-116.
25) Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.
26) Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217, 104266.
27) Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.
28) Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi.
29) Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.
30) López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno, Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.
31) Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).
32) Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.
33) Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.
34) Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.
35) Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.
36) Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72.
37) Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.
38) Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187.
39) Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156.
40) Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.
41) Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13. Article 101677.
42) Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84