امکان‌سنجی جامعه باز در اندیشه ایرانشهری

الموضوعات :

محمد جواد صادقی متین ¹ , نادر پور آخوندی ² , علی فلاحی نژاد ³

1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد
2 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد ، ایران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد ، ایران.

تاريخ الإرسال : 25 الجمعة , ذو القعدة, 1446 تاريخ التأكيد : 10 الإثنين , صفر, 1447 تاريخ الإصدار : 23 الجمعة , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: ایرانشهری, جامعه باز, کارل پوپر, پادشاه, جامعه سلسله‌مراتبی ,

ملخص المقالة :

 اندیشه سیاسی ایرانشهری، به‌عنوان الگویی تاریخی در تفکر سیاسی ایران، کمتر از منظر ویژگی‌های جامعه سیاسی‌اش بررسی شده است. این مقاله با تکیه بر چارچوب نظری کارل پوپر، که جامعه باز را مبتنی بر عقلانیت نقاد و رد اقتدارگرایی می‌داند، در صدد پاسخگویی به این سوال اساسی است؛ که آیا با توجه به مبانی اساسی تفکر ایرانشهری مانند فرّه ایزدی، خویشکاری و... می‌توان جامعه مبتنی بر اندیشه ایرانشهری را یک جامعه باز تلقی نمود؟  این مقاله استدلال می‌کند که اندیشه ایرانشهری به دلیل تکیه بر حقایق متافیزیکی، طرد عقلانیت نقاد، نگاه تقدیرگرایانه به تاریخ، تقدم کل­های نامتعین مانند ملت و هویت بر عوامل متعین مانند فرد  و ترویج جامعه‌ای سلسله‌مراتبی، مستعد ایجاد جامعه‌ای بسته و غیردموکراتیک است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد تاکید اندیشه ایرانشهری، بر پادشاه به عنوان شبان جامعه و اقتدار پادشاه نشأت گرفته از فرّه ایزدی به جای اراده مردم و همچنین فرمان پادشاه به مثابه قانون غیر قابل تخطی منجر به جامعه‌ بسته‌ای شده است که مردم به مثابه رمه هیچ گونه حق اظهار نظری در مقابل فرامین پادشاه ندارند و تنها باید از آن فرامین اطاعت نمایند.

المصادر:

احمدوند، شجاع، نوذری و همکاران(1395)، فهم تحول و تطور اسطوره فره ایزدی ؛ از عهد ساسانی تا دوره اسلامی، تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 6 (1)،1-36.
احمدوند، شجاع و بردبار، احمد رضا (1398). مبانی دینی دولت در ایران باستان از دوره اساطیری تا دولت هخامنشی، فصلنامه دولت پژوهی،5 (19)، 81- 106.
اخوان کاظمی، بهرام،(1378). عدالت و خودکامگی در اندیشه سیاسی ایران باستان، فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 15(143- 144)، 6- 13.
امانلو، حسین و احمدوند، شجاع،(1394). بازشناسی گفتمان هویت شاهی در ایران باستان، پژوهش¬های راهبردی سیاست،4 (14)، 103- 133.
بشیریه، حسین ، (1396). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، جلد دوم لیبرالیسم و محافظه کاری»، چاپ پانزدهم،نشر نی: تهران.
پوپر، کارل ریموند، ( 1350). فقر تاریخگرایی، ترجمه احمد آرام، تهران: خوارزمی.
پوپر، کارل ریموند( 1376). جامعه باز و دشمنانش، عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
پوپر، کارل ریموند (1378). اندیشه درباره تئوری و کارکرد حکومت مردم سالار، ترجمه کوروش زعیم، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ، 13(141- 142) ، 48- 58.
پولادی، کمال،(1394)، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
حقیقت، سید صادق،(1394)، روش شناسی علوم سیاسی،چاپ چهارم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
خلعتبری، الهیار و دلیر، نیره،(1388). اندیشه ایرانشهری و خواجه نظام الملک»، پژوهشنامه‌ی انجمن ایرانی تاریخ، 1(2)، 2- 43.
داوری اردکانی، رضا ، (1387). سیری انتقادی در فلسفه کارل پوپر، چاپ پنجم،تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
دلیر، نیره، (1393). فرهنگ سیاسی و مبانی نظری پادشاهی و سلطنت؛ بررسی تطبیقی فره ایزدی و ظل اللهی، مطالعات تاریخ فرهنگی پژوهش نامه انجمن ایرانی تاریخ،5 (20)، 40-61.
ساداتی، سید محمد جواد (1397).گفتمان اقتدارگرای سنتی و اقتصاد سیاسی تعذیب، فصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، 20 (13)، 89-120.
شهرام‌نیا، امیر مسعود، و حاجی‌زاده، جلال،(1389). تبیین مبانی دموکراسی در اندیشه فلسفی کارل پوپر، غرب شناسی بنیادی، 1(1)، 67- 87.
صیامیانئ گرجی، زهیر، و همکاران (1396)، مبانی کیهان شناختی اندیشه‌ی سیاسی ایرانشهری با تأکید بر منابع زرتشتی، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش نامهِ انجمن ایرانی تاریخ، 8(31)، 107- 127.
صائبی، غلام رضا و اسلامی، سعید (1398)، نقد و ارزیابی عدالت در اندیشه افلاطون «نظریه عدالت در رساله جمهوری، فصلنامه علمی پژوهش¬های فلسفی، 13(29)، 282- 298.
باقری ایلخچی، جهانگیر و نازلیان، سعید (1388)، دموکراسی، عدالت و صلح در عقلانیت انتقادی پوپر، فصلنامه حقوق بشر، جلد4، (2)، 57- 74.
طباطبایی، سید جواد،(1397)، خواجه نظام¬الملک ¬طوسی گفتار در تداوم فرهنگ ایران، تهران: انتشارات مینوی خرد.
قادری، حاتم، (1390)،اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات سمت.
قادری، حاتم و رستم وندی، تقی، (1385). اندیشه ایرانشهری(مختصات و مؤلفه‌های مفهومی)، فصلنامه علمی – پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، 16(59)، 123- 148.
کچوئیان، حسین و فولادیان، مجید (1386). فلسفه علوم اجتماعی از دیدگاه پوپر، فصلنامه علمی ـ پژوهشی دانشگاه قم، 9(2)، 37-64.
لسناف، مایکل ایچ،(1392)، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمه خشایار دیهمی، چاپ چهارم،تهران: نشر ماهی.
میر احمدی، منصور و مرادی طادی، محمد رضا(1396). مبانی فکری سیاست نامه نویسی، فصلنامه علمی _پژوهشی علوم سیاسی، 20 (78)، 37-64.
مجتبایی، فتح اله، (1353)، شهر زیبا افلاطون و شاه آرمانی در ایران باستان، چاپ اول، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان
نوری، روح الله، (1388). کاربست نظریه دموکراسی در اندیشه سیاسی کارل پوپر، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج، (9) 27-37.
رئیسی¬نژاد، آرش و عباس زاده، محسن(1403). میراث قدیم برای جدید، فصلنامه اندیشه سیاسی ایران، 9 (33)، 27-36.