تحول بنیان‌های کالبدی حریم و خلوت در مراکز اقامتی ایرانی

الموضوعات :

مه‌جبین کمالی‌نژاد ¹ , مرجان امجد ²

1 - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد مهندسی معماری، مرکز تحقیقات گردشگری معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

تاريخ الإرسال : 21 السبت , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 16 السبت , ربيع الثاني, 1446 تاريخ الإصدار : 13 الثلاثاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: مراکز اقامتی, حریم وخلوت, سلسله‌مراتب, فضای بینابینی, حریم روانی.,

ملخص المقالة :

بازخوانی مفاهیم معماری گذشته از راهکارهای حفظ اصول بنیادین معماری اصیل ایرانی فراموش شده و رفع کمبودهای حاصل از این فراموشی است. حریم و خلوت از اصول معماری ایرانی است که نیازهای انسانی از جمله امنیت، درونگرایی و تعاریفی در خصوص فضای شخصی و قلمرو را معنا می‌بخشد. فضاهای اقامت موقت فضاهای اجتماعی هستند که با طراحی مناسب، باعث تجربه فردی خاطره‌انگیز و زمینه‌ساز اتفاقات و برخوردهای مناسب انسانی، روانی، اجتماعی، فرهنگی خواهندشد. هدف این پژوهش بازشناسی و خوانش زمانمند عوامل مؤثر بر تحول کالبدی حریم و خلوت در مراکز اقامت ایرانی است. چرا که مفاهیم ذکر شده با فرهنگ ایرانی عجین شده و تغییرات الگوی اقامتگاه‌ها در سال‌های اخیر باعث کمرنگ شدن و گاهی حذف این مفاهیم از کالبد معماری بناها شده‌ است. روش تحقیق موردی و توصیفی- تحلیلی است، اطلاعات حاصله از طریق مقایسه و تفسیر، مورد بررسی قرارگرفته است. یافته‌ها نشان داد که اصول حفظ حریم و خلوت در بناهای اقامتی، در طی زمان دچار تغییراتی ناشی از تحولات اجتماعی، اقتصادی و مذهبي موثر بر کالبد معماری هر دوره شده است. شناخت اصول کالبدی حریم و خلوت مراکز اقامتی معاصر نشان داد که ایجاد فضاهای بینابین و سلسله مراتب کالبدی، طراحی مرزهای فضایی و عرصه‌بندی فضا و در نتیجه شرایط مطلوب کالبدی در جهت تامین حریم دسترسی، بصری و صوتی و نهایتاً دستیابی به حریم روانی مؤثر است.

المصادر:

آلتمن، ایروین.(1382). محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
اردلان، نادر و بختیار، لاله.(1380). حس وحدت، ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
اژدری، محمود،1395، از کاروانسرا تا هتل؛ حلقه گم شده آموزش طراحی معماری ایران،چهارمین کنگره بین المللی عمران ، معماری و توسعه شهری،تهران،https://civilica.com/doc/619151
بابازاده‌اسکویی،سولماز.طوفان،سحر و جمالی،سیروس.(1398). ارتقای بنیان‏‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز،نشریه باغ‌نظر.صص72-61.
بختیاری، سمیه،(1400). تاسیسات جهانگردی استان اصفهان در دوره پهلوی.فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. تهران. 51:31. 72-39.
بشارت، شرمین و کشاورزی، مجید(1393)، بررسی روند تحولات تاریخی در گراند هتل قزوین، فصلنامه علمی هنری اثر، شماره ۶۶. پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.تهران.
پرهیزگاری، مهرداد، (1386). مهمانخانه بزرگ قزوین.روناس: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین.
پورحسن، نیایش، 1388، یادگاری متروک از روزگار پرشکوه تئاتر لاته زار، ماهنامه نمایش، سال یازدهم شماره 121 (پیاپی 122، مهر و آبان 1388).26-33.
پیرنیا، محمدکریم.(1396). آشنایی با معماری اسلامی ایران،.تهران:سروش دانش.
حسینی جوادی،میراحسان و نیک فال‌آذر،سارا.(1394). بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری،کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. صص11-1.
حکاکی،سیدمسعود.سعیدااردکانی،سعید.رضائی، انیسه.صدقی، اکرم وکنجکاو‌منفرد، امیررضا.(1394). تعیین کارائی و اولویت بندی هتل‌ها با روش تحلیل پوششی داده‌ها و تحلیل رابطه خاکستری، مجلّة جغرافيا و توسعه فضاي شهري.صص155-146 .
رییسی، شیما.(1399). طراحی مجموعه مسکونی در اصفهان با رویکرد حفظ جایگاه حریم شخصی با مطالعه معماری اسلامی در خانه‌های ایرانی.کارشناسی ارشد مهندسی معماری گرایش معماری.موسسه آموزش عالی علوم و فناوری سپاهان دانشکده فنی مهندسی.
صلواتی، عابد.(1397). آموزه های اخلاقی حریم خصوصی در قرآن و حدیث از دیدگاه اهل سنت. دکتری تخصصی دانشگاه کردستان دانشکده علوم انسانی.
طبائیان، م. سیر تحول فضاهای اقامتی در گذر زمان، مجله هنر معماری، 1388.
طبسی، محسن و فاضل نسب، فهیمه.(1391). بازشناسی نقش و تاثیر جریان‌های فکری عصر صفوی در شکل‌گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان،نشریه علمی وزارت علوم.صص90-81.
عالیانی، امیرحسین و رحمانی قصبه، محمد و ذاکریان، ملیحه،1397، سیر تحول و تاریخچه هتل در ایران،پنجمین همایش ملی مصالح ساختمانی و فناوری های نوین در عمران،معماری وشهرسازی،میبد،https://civilica.com/doc/818199
زیتون، عبدالرحیم.(2014). تاثیر فرهنگ و دین بر حریم خصوصی بصری.
علی‌آبادی، محمد.(1380). تاثیر فرهنگ اسلامی بر معماری خانه و محله. دکتری مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی تهران.
فرهمند، جلال، 1391، یک سند از گراند هتل، ماهنامه بهارستان، 82:3.
کاکایی، فاطمه؛ مضطرزاده، حامد.(1400). تبیین سیر تحول درون‌گرایی در ساختار ورودی خانه‌های ایران در دوره قاجار و دوره پهلوی اول (مطالعه‌موردی: شهر شیراز)، نشریه معماری اقلیم گرم و خشک.صص175-194.
کمجان، نسیم،1395، بازشناسی الگوهای تزیینات آجری نمای تاریخی گراند هتل سابق،کنفرانس بین المللی فرهنگ،هنر و معماری اسلامی، جزیره کیش،https://civilica.com/doc/538021
کیوانلو، محسن و اسدی، مهدی.(1392) .بررسی نقش هویت در سازماندهی و طراحی فضاهای مسکونی نمونه موردی، مجموعه‌های مسکونی در توسعه های حریم شهری بجنورد ،مجموعه مقالات همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار.
گروتر،یورگ‌کورت.(1393). زیبایی‌شناسی در معماری.کتاب آبان. تهران. نوبت1.
گیفورد،رابرت.(1378). روانشناسی محیط‌های مسکونی. نشریه معماری و فرهنگ. ترجمه وحید قبادیان. ص71.
لنگ، جان.(1394) آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط .مترجم:علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
مبینی‌پور، نیره السادات.(1401). واکاوی تاثیر اندیشه های اسلام بر تعیین حریم فضایی معماری، جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی.صص38-25.
مجتبوی،سیده مریم و اسدی، کیمیا.(1400). مقایسه تطبیقی خلوت فردی تا جمعی در مسکن سنتی و معاصر،نشریه فردوس هنر.صص123-106.
محتشم، آرزووحمزه‌نژاد، مهدی.(1394). تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی-اسلامی، مجله صفه.ص66-51.
محمودی،محمدمهدی و نیک مقدم، نیلوفر.(1386). خانه وارث خاطرات نسل ها، مجله آبادی. صص29-24 .
محمودی، مصطفی و پورفرج، اکبر.(1400). تبیین مؤلفه‌ها و شاخص‌های طراحی هتل مطابق با شریعت، نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی. صص38-21.
مسعود، محمد و گوهری نسب، انسیه،1393، بازشناسی مفهوم کاروانسرا در گذر زمان، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران،https://civilica.com/doc/361254
مشهدی، علی و محمدلو، سجاد.(1395) مطالعه تطبیقی مفهوم و معیار حق حریم خصوصی؛ رویکرد عرفی و فرهنگی، مرکز نشر آثار ملی پژوهش‌های حقوق تطبیقی. صص146-125.







مرادی محمدی، اصغر و پرهیزگاری، مهرزاد،( 1393). رویکردی به احیای مهما نخانه قاجاری قزوين. مطالعات معماری ایران. شماره 3. 55-66..
منصوری،علی.(1389) حجاب و پوشیدگی در شهرسازی ایرانی-اسلامی نمونه پژوهش میدانی: بافت قدیم شهر شیراز، نشریه مسکن و محیط روستا.صص49-38.
ناری قمی،مسعود.(1389). مطالعه‌ای معناشناختی در باب مفهوم درونگرایی در شهر اسلامی، نشریه هنرهای زیبا.ص81-69.
نصراصفهانی، نفیسه.(1395). تبیین ساختار قلمرو در زندگی مسکونی آپارتمانی، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی برلین آلمان.صص17-1.
نظری، فرهاد،(1386)، مروری بر مسافرخانه‌ در تاریخ معماری ایران. گلستان هنر.3(1): 80-90..
نقی‌زاده، محمد. (1387). شهر و معماری اسلامی، تجلیلات و عینیات. اصفهان: مانی.
نوری، سحر و قربانی پارام، افشین،1397، ورود مدرنیسم به ایران و تاثیر آن در تحول معماری کارونسرا به هتل،دومین کنفرانس ملی معماری ،شهرسازی و جغرافیا،شیروان،https://civilica.com/doc/757642
هاشمی‌نسب، سادات.فریدونی، فاطمه و ساعتی، نگین.( 1394). بررسی طراحی اقلیمی کاروانسرای عباسی (مادرشاه)اصفهان، کنفرانس بین المللی عمران ، معماری و زیرساخت های شهری تبریز.
یعقوبی، مرتضی، هرکیش، هیرو. (1393). نقش فضای بینابین در طراحی معماری، نهمین سمپوزیوم پیشرفت‌های علوم و تکنولوژی مشهد. همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار.
https://www.caoi.ir/fa/projects/. access:17 Mar
https://fa.wikipedia.org. access:02 May
https://roag.ir/p/qaeli-guesthouse-in-isfahan. access:15 Mar
https://www.takbook.com/book/%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C/. access:3Apr