مدل استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4
الموضوعات :
پژمان شفیعی
1
,
سعید رازقی
2
,
سید جواد ایرانبان
3
,
سیروس کشاورز
4
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، شیراز، ایران
3 - دانشیار، گروه مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
4 - مرکز مطالعات مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: استراتژی, زنجیره تامین, قابلیت ها, صنعت پتروشیمی.,
ملخص المقالة :
هدف از این پژوهش، ارائه یک مدل استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4 می باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نوع داده کیفی است و از تحلیل تم از طریق مصاحبه با ده خبره، برای شناسایی قابلیت‌های کلیدی استفاده کرده است. مدل پیشنهادی پنج بعد حیاتی را ارزیابی می‌کند: انعطاف پذیری زنجیره تامین، پایداری زنجیره تامین، نوآوری در زنجیره تامین، شفافیت در زنجیره تامین و هماهنگی در زنجیره تامین که هر کدام با شاخص‌های خاصی(15شاخص) تعریف می‌شوند. یافته‌ها نشان می‌دهند که یک استراتژی متمرکز بر این پنج قابلیت می‌تواند منجر به افزایش بهره‌وری عملیاتی، بهبود کاهش ریسک و کاهش اثرات زیست‌محیطی شود و در نتیجه شکاف بین ساختارهای نظری و کاربرد عملی در بخش پتروشیمی را پر کند. این مدل چارچوبی جامع برای ذینفعان صنعت فراهم می‌کند تا نقاط قوت و شکاف‌ها را در قابلیت‌های زنجیره تأمین خود شناسایی کنند و مسیرهای استراتژیکی را برای بهبود ارائه دهد. اجرای این استراتژی می‌تواند زنجیره‌های تأمین قوی‌تر، پایدارتر و نوآورانه‌تری را تسهیل کند و صنعت پتروشیمی را قادر سازد تا با نوسانات بازار، چالش‌های محیطی و پیشرفت‌های فناوری بهتر سازگار شود.
Abideen, A.Z., Pyeman, J., Sundram, V.P., Tseng, M.-L., Sorooshian, S. (2021), Leveraging capabilities of technology into a circular supply chain to build circular business models: a state-of-the-art systematic review. Sustainability, 13(16), 8997. https://doi.org/10.3390/su13168997
Adolf A., Berle c., Means, G. (2017). The modern corporation and private property, Published by Routledge, ISBN: 9780887388873.
Ahmed Khan, S., Shujaat Mubarik, M., Kusi-Sarpong, S., Gupta, H., Zaman, S.I., Mobashar M. (2022), Blockchain technologies as enablers of supply chain mapping for sustainable supply chains, Business Strategy and the Environment. 2022;1–15, https://doi.org/10.1002/bse.3029
Ajayi, M. O., & Laseinde, O. T. (2023), Promoting Viable Supply Chain Management (SCM) in the Nigeria Agro-Allied Industry Using Internet of Things, Proceedings of Seventh International Congress on Information and Communication Technology, Lecture Notes in Networks and Systems, vol 447. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-19-1607-6_34
Albert Darius, R, (2023), E-Supply Chain Management (Supply Chain 4.0), Vol2, https://www.researchgate.net/publication/372443454_ESupply_Chain_Management_Supply_Chain_40.
Alyasin, S. S., Poorzamani, Z. Heidarpoor, F. (2023), Developing supply chain businesses and increasing competitive advantage and performance by investing in blockchain technology, Journal of Investment Knowledge, 12(48), 415-446.
Anastasia, P., Tarigan, Z.J.H., Siagian, H., Basana, S.R., Mohd, T. (2024), Assessing the role of green supply chain management on operational performance: mediating role of information technology infrastructure, internal and external integration Indonesian manufacturing, Uncertain Supply Chain Management, 12 (2024) 2227–2244. 10.5267/j.uscm.2024.6.008
Asaturova, J. (2019), Peculiarities of development of industry 4.0 concept in Russia. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 497(1), 12039. 10.1088/1757-899X/497/1/012039
Bahadur Kunwar, F., Singh Singh, H., Yadav Yadav, R., K. (2024), Role of blockchain-enabled Secure Supply Chain management using IIoT for Anomaly detection in 6G, Research Square Platform LLC, https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3882212/v1.
Belhadi, A., Kamble, S., Gunasekaran, A., Mani, V. (2022), Analyzing the mediating role of organizational ambidexterity and digital business transformation on industry 4.0 capabilities and sustainable supply chain performance, Supply Chain Management, 27(6), 696-711. https://doi.org/10.1108/SCM-04-2021-0152.
Eslami, M.H., Jafari, H., Achtenhagen, L., Carlb¨ ack, J., Wong, A. (2021), Financial Performance and supply chain dynamic capabilities: the moderating role of Industry 4.0 Technologies. Int. J. Prod. Res. 1–18. https://doi.org/10.1080/00207543.2021.1966850.
Gartner report. Accessed September (2020), https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2019-08-29-gartner-says-5-8-billion-enterprise-and-automotive-io
Herold, D. M., Ćwiklicki, M., Pilch, K., & Mikl, J. (2021). The emergence and adoption of digitalization in the logistics and supply chain industry: an institutional perspective, Journal of Enterprise Information Management. 34 (6), 1917-1938. https://doi.org/10.1108/JEIM-09-2020-0382
Jamali, G, Karimi Asl, E., (2018), Evaluation of competitive strategies of large supply chain management based on gap analysis in the cement industry. Research in Production and Operations Management, 9(1), 29-54. https://doi.org/10.22108/jpom.2018.92479.0
Kazancoglu, Y., Ozbiltekin-Pala, M., Sezer, M.D., Kumar, A., Luthra, S. (2022), Circular dairy supply chain management through internet of things-enabled technologies. Environ Sci Pollut Res, https://doi.org/10.1007/s11356-021-17697-8.
Keyghobadi, A. R. (2021), Explain a model for evaluating supply chain sustainability in the oil and gas industry based on the structural equation model. Journal of Human Capital Empowerment, 4(2), 129-146. 20.1001.1.26456222.1400.4.2.5.4
Khan, S.A.R., Piprani, A.Z. and Yu, Z. (2023), Supply chain analytics and post-pandemic performance: mediating role of triple-A supply chain strategies, International Journal of Emerging Markets, 18 (6), 1330-1354. https://doi.org/10.1108/IJOEM-11-2021-1744.
Matarneh, S., Zahid Piprani, A., Matloob Ellahi, R., Ngoc Nguyen, D., Mai Le, T., Nazir, S. (2024), Industry 4.0 technologies and circular economy synergies: Enhancing corporate sustainability through sustainable supply chain integration and flexibility, Environmental Technology & Innovation, 35 (2024) 103723. https://doi.org/10.1016/j.eti.2024.103723
Mehri babadi, E. O., Iranzadeh, S. and fathi hafshejani, K. (2022). Presenting a Model for Evaluating LARG Supply Chain Performance in Oil and Gas Industries: A study on National Iranian South Oil Company). Iranian journal of management sciences, 17(65), 83-121.
Meyer, T. (2020), Trade law and supply chain regulation in a post-COVID-19 world, American Journal of International Law, 114(4), 637-646. https://doi.org/10.1017/ajil.2020.64
Nadira Abdul Rasib, N., F. (2023), Supply chain innovation bolstered up by supply chain model, international journal of innovation and industrial revolution, 5(13), 158-183. https://doi.org/10.35631/IJIREV.513014.
Raj, R., Kumar, N., Kumsr, S., Verma, P. (2024), Industry 4.0 readiness: the impact of effective implementation of I4.0 on marketing performance, Journal of Business & Industrial Marketing, 39 (10), 2140-2154. https://doi.org/10.1108/JBIM-05-2023-0289
Ranjbar Malekshah T, Mojaverian S M, Eshghie F, Shirzadi Laskookalayeh S, Raftani Amiri Z. (2023), Blockchain Technology for Efficient Management of Vegetable Oil Supply Chain, Journal of food science and technology, 2023; 19 (133) :309-325, http://10.22034/FSCT.19.133.309
Zarrinpour, N., Omidvari, Z., (2020), Providing a robust optimization model for strategic and operational design of the oil supply chain. Industrial Management Perspectives, 10(4), 155-191. https://doi.org/10.52547/jimp.10.4.155
مدل استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی
قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4
پژمان شفیعی
دانشجوی دکتری، گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران
سعید رازقی (نویسنده مسئول)
استادیار، گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد شیراز، شیراز، ایران
Email: saeed.razeghi@iau.ac.ir
سید جواد ایرانبان
دانشیار، گروه مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران
سیروس کشاورز
مرکز مطالعات مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 01/03/1404 * تاریخ پذیرش 31/05/1404
چکيده
هدف از این پژوهش، ارائه یک مدل استراتژی مدیریت زنجیره تأمین به‌منظور ارزیابی قابلیت‌های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4 است. این مطالعه از نوع کاربردی و کیفی بوده و با بهره‌گیری از روش تحلیل تم، از طریق مصاحبه با ده خبره، به شناسایی و طبقه‌بندی قابلیت‌های کلیدی در زنجیره تأمین پرداخته است. مدل طراحی‌شده بر پنج بُعد حیاتی تمرکز دارد: انعطافپذیری، پایداری، نوآوری، شفافیت و هماهنگی؛ که هر بُعد با مجموعه‌ای از ۱۵ شاخص عملیاتی تعریف شده است. نتایج حاکی از آن است که استراتژی مبتنی بر این پنج قابلیت می‌تواند به ارتقاء بهره‌وری عملیاتی، کاهش ریسک‌های سیستماتیک، و به حداقل رساندن اثرات زیست‌محیطی منجر شود؛ به گونه‌ای که شکاف میان رویکردهای نظری و کاربرد واقعی در صنعت پتروشیمی کاهش یابد. مدل پیشنهادی به‌عنوان یک چارچوب تصمیم‌گیری جامع، این امکان را برای مدیران، سیاست‌گذاران و سایر ذینفعان فراهم می‌سازد تا نقاط قوت و ضعف زنجیره تأمین خود را به‌طور دقیق ارزیابی کرده و مسیرهای بهینه‌سازی استراتژیک را ترسیم کنند. اجرای این راهبرد، زمینه‌ساز شکل‌گیری زنجیره‌های تأمین منعطف‌تر، پایدارتر و نوآورانه‌تر خواهد بود؛ به‌طوری‌که صنعت پتروشیمی توان مقابله مؤثر با نوسانات بازار، الزامات زیست‌محیطی و تحولات فناورانه را خواهد داشت.
کلمات کلیدی: استراتژی، زنجیره تامین، قابلیت ها، صنعت پتروشیمی.
1- مقدمه
زنجیره‌های تأمین در بخش تولید طی قرن بیست‌ویکم نسبت به گذشته پیچیده‌تر شده‌اند. ورود چهارمین انقلاب صنعتی (IN4) امکان اتوماسیون فرآیندهای تولید را به‌صورت یکپارچه و از طریق اینترنت اشیاء و سیستم‌های فیزیکی-سایبری فراهم می‌سازد (Ajayi & Laseinde, 2023). برای سازمان‌های معاصر، زنجیره‌های تأمین مدرن به‌عنوان منبع قابل‌توجهی از ارزش شناخته می‌شوند. این ارزش را می‌توان از طریق مدیریت راهبردی زنجیره تأمین و فراتر از ارائه اطلاعات، کالاها و خدمات، به اشکال پایدارتر و ارزشمندتر برای طیف وسیعی از ذینفعان ارتقاء داد. در واقع، حوزه مدیریت زنجیره تأمین همچنان با تحولات عمده‌ای مواجه است؛ چراکه افزایش عدم اطمینان، نوسانات و ریسک، چالش‌های فراوانی را در محیط کسب‌وکار جهانی ایجاد می‌نماید. در چنین شرایطی، زنجیره‌های تأمین به‌صورت فزاینده‌ای پیچیده و طولانی شده‌اند (Nadira Abdul Rasib, 2023). ظهور فناوری‌های بلاکچین نیز شیوه‌های مدیریت زنجیره‌های تأمین متعارف را دگرگون کرده است. به دلیل پیچیدگی تعامل با تعداد زیادی از بازیگران در شبکه‌های تأمین، زنجیره‌های تأمین معاصر با محدودیت‌هایی در دیدپذیری، شفافیت و پاسخگویی مواجه هستند. همچنین، چالش‌های مرتبط با یکپارچگی و پایداری در این زنجیره‌ها رو به افزایش است. در این راستا، فناوری‌های بلاکچین می‌توانند نقشی کلیدی در بهبود قابلیت ردیابی، پاسخگویی و پایداری شبکه‌های پیچیده زنجیره تأمین ایفا کنند(Ahmed Khan et al., 2022) . انقلاب صنعتی چهارم در حوزه صنعت با عنوان Industry 4.0 شناخته می‌شود. این تحول، تغییری پویا در عملیات صنعتی، سیستم‌ها و فرآیندها ایجاد کرده که از طریق ادغام فناوری‌های نوین در تولید، موجب افزایش حداکثر بازده با حداقل مصرف منابع گردیده است(Asaturova, 2019). این انقلاب، مفهوم تولید هوشمند را به تصویر می‌کشد؛ سیستمی که فرایند ساخت را با استفاده از دیجیتالی‌سازی نسبت به تجربیات قبلی در قرن بیست‌ویکم تسهیل می‌کند. خطوط فناوری خودکار مورد استفاده در صنایع شامل رایانش ابری(CC)، اینترنت اشیاء و سیستم‌های فیزیکی-سایبری هستند(Ajayi & Laseinde, 2023). اتوماسیون سیستم‌ها و فرآیندها در صنعت مدیریت زنجیره تأمین، اهمیت راهبردی فزاینده‌ای را برای شرکت‌های تولیدی به همراه دارد؛ زیرا بر استانداردها، مدل‌های صنعتی و مرزهای سازمانی اثرگذار است(Herold et al., 2021) . اینترنت اشیاء با فراهم ساختن امکان اتصال میان اشیای فیزیکی نظیر دستگاه‌ها، حسگرها، کنترل‌کننده‌ها و پردازنده‌های رایانه‌ای هوشمند، موجب تقویت دنیای متصل شده است. طبق گزارش گارتنر، پیش‌بینی می‌شد تا سال 2020 حدود 5.8 میلیارد نقطه پایانی اینترنت اشیاء در حوزه‌های سازمانی و خودرویی مستقر گردد. سازمان‌های بیشتری نیز با تمرکز بر نتایج تجاری، به پذیرش این فناوری روی آوردند. یک گزارش تحقیقاتی نشان داد که 71 درصد از شرکت‌ها در حال جمع‌آوری داده‌ها برای برنامه‌های مرتبط با اینترنت اشیاء هستند(Gartner report, 2020) . صنعت نفت نیز نقش مؤثری در ساختار انرژی و اقتصاد جهانی ایفا می‌کند و برنامهریزی در سطوح راهبردی و عملیاتی زنجیره تأمین آن، با هدف ارتقاء جایگاه رقابتی کشورها در سطح جهانی و رشد اقتصادی صورت می‌پذیرد(Zarrinpour & Omidvari, 2020) . با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از محصولات پایه پتروشیمی ایران برای صادرات در نظر گرفته شده‌اند، تمرکز بر بازارهای بین‌المللی جهت بررسی شرایط اقتصادی طرح‌های توسعه پتروشیمی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود. از این‌رو، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین به‌عنوان عاملی کلیدی در دستیابی به نوآوری و اهداف توسعه‌ای، امری ضروری است (خمسه و صادقی، 1397).
از همین رو ضرورت طراحی یک مدل استراتژی برای مدیریت زنجیره تأمین پتروشیمی با رویکرد Industry 4.0 ناشی از پیچیده‌شدن ساختارهای تولید و افزایش وابستگی آن به فناوری‌های هوشمند است. ظهور فناوری‌هایی نظیر اینترنت اشیاء، بلاکچین و رایانش ابری، نیازمند بازتعریف شاخص‌های عملکردی زنجیره تأمین در سطح ملی و صادراتی است. با توجه به سهم بالای صادرات پتروشیمی در اقتصاد کشور، طراحی مدلی جامع می‌تواند راهبردهای پاسخگویی به نوسانات بازار جهانی را نظام‌مند سازد. همچنین، اجرای چنین مدلی زمینه‌ساز ارتقاء پایداری، هماهنگی و بهره‌وری در زنجیره تأمین صنایع زیرساختی ایران خواهد بود. لذا هدف از این پژوهش طراحی مدل استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4 می باشد.
2-روش پژوهش
الف)مرور ادبیات پژوهش
امروزه زنجیره تأمین به عاملی مهم و حیاتی در بازارهای جهانی تبدیل شده است؛ به‌گونه‌ای که رقابت اصلی نه میان سازمان‌ها، بلکه بین زنجیره‌های تأمین آنها صورت می‌گیرد. بنابراین، اهمیت مفهوم مدیریت زنجیره تأمین و عملکرد آن به یکی از پارادایم‌های قرن بیست‌ویکم برای ارتقای رقابت‌پذیری تبدیل شده و سازمان‌ها بیش از پیش به آن توجه نشان داده‌اند(Jamali & Karimi Asl, 2018) . با توسعه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنعت و خدمات، توانایی تشخیص، ثبت و به‌روزرسانی اطلاعات افزایش یافته و قدرت کنترل و تصمیم‌گیری بهبود یافته است (Means, 2017). بر اساس دیدگاه(Meyer, 2020)، زنجیره تأمین نمایان‌گر تلاش آگاهانه سازمان برای توسعه و اجرای مؤثرترین و کارآمدترین ساختار ممکن آن است. رقابت فزاینده در بازار، شرکت‌ها را به افزایش بهره‌وری و بهبود فعالیت‌ها و فرآیندهای عملیاتی سوق داده است. افزون بر این، بسیاری از شرکت‌ها نیاز به ادغام عملیات و فعالیت‌های اصلی خود با تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان کلیدی در زنجیره تأمین را احساس کرده‌اند (Meyer, 2020). یک زنجیره تأمین معمولی شامل تأمین‌کنندگان، تولیدکنندگان، فروشندگان و خرده‌فروشان تا مصرف‌کننده نهایی است که هدف نهایی آن، تطبیق تقاضا و عرضه می‌باشد. این فرآیند ارزش‌آفرینی سازمان‌یافته، از تهیه مواد خام تا رسیدن محصول به مصرف‌کننده نهایی، با استفاده از برنامهریزی منابع سازمانی قابل اجرا است. سیستم‌های اطلاعاتی در این فرآیند مزایای قابل‌توجهی دارند؛ از جمله افزایش راندمان، بهره‌وری بالا، حداقل شدن ساعات کاری، کاهش هزینه‌ها و ضایعات، و بهینه‌سازی موجودی. مدیریت زنجیره تأمین به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در محیط‌های پویا و رقابتی بازار جهانی عملکرد مؤثری داشته باشند. هدف اصلی زنجیره‌های تأمین، ادغام فعالیت‌های متنوع درون‌سازمانی و بین‌سازمانی برای خلق ارزش بیشتر برای مشتریان است. پیشرفت‌های فناورانه نیز موجب بهبود جریان اطلاعات شده‌اند. از این‌رو، چارچوبی یکپارچه برای سیستم زنجیره تأمین می‌تواند به تحقق اهداف بلندمدت، کوتاه‌مدت و عملیاتی در نهادهای آموزشی و سازمانی کمک نماید (Ajayi & Laseinde, 2023).
پایداری زنجیره تأمین در شرکت‌ها مستلزم برخورداری از زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و نوآوری‌های دیجیتال نظیر بلاکچین و اینترنت اشیاء است. زیرساخت فناوری اطلاعات، مجموعه‌ای از اجزای فناورانه‌ای است که امکان بهره‌برداری از سیستم‌های اطلاعاتی و مدیریتی را در یک شرکت فراهم می‌سازد. این زیرساخت به‌عنوان پایه‌ای برای توسعه سیستم‌های دیجیتال و نوآوری‌های تجاری عمل کرده و از طریق تعاملات ارتباطی و فرآیندهای عملیاتی، فعالیت‌های مختلف تجاری را پشتیبانی می‌کند و بر عملکرد کلی شرکت تأثیرگذار است. فناوری اطلاعات با تسهیل اشتراک‌گذاری داده‌ها و پشتیبانی از فرآیندهایی همچون منبع‌یابی، تهیه سفارش و انجام آن، موجب تقویت روابط بین تأمین‌کنندگان و مشتریان می‌شود (Anastasia et al., 2024). امروزه فناوری با پیچیدگی‌های فزاینده‌ای روبه‌رو شده و در تمام ابعاد این حوزه به رشد خود ادامه می‌دهد. توسعه فناوری در راستای تسهیل و ارتقای کارایی فرآیندهای سیستمی ادامه دارد. انقلاب صنعتی چهارم باعث شده است تا کلیه فرآیندهای مدیریت زنجیره تأمین به‌صورت مؤثر و کارآمد اجرا شوند. این مدیریت اکنون با فناوری‌های چهارمین انقلاب صنعتی ادغام شده و فرآیندهای زنجیره تأمین را برای دستیابی به یکپارچگی جامع، نوآور می‌سازد. چهارمین انقلاب صنعتی در اجرا از فناوری‌های متعددی بهره می‌گیرد؛ از جمله رایانش ابری، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، ربات‌ها و پهپادهایی که از یادگیری ماشینی استفاده می‌کنند. مزایای این انقلاب صنعتی عبارت‌اند از یکپارچگی فرآیندها، حفظ کیفیت محصول و خدمات، ارتقاء ایمنی کارکنان، فراهم‌سازی محیطی پاک و پایدار، و بهبود مستمر عملکرد. تحول دیجیتال این امکان را فراهم می‌سازد تا صنایع گوناگون، محصولات و خدمات نوآورانه خود را با بالاترین کیفیت و کمترین هزینه تولید نمایند (Albert Darius, 2023). در تولید مدرن، فناوری‌های دیجیتال چهارمین انقلاب صنعتی ارتباط و اتصال بلادرنگ میان اشیایی مانند دستگاه‌ها، ماشین‌آلات و بسته‌بندی‌های مجهز به نرم‌افزار و حسگر را فراهم می‌آورند(Eslami et al., 2021) . چهارمین انقلاب صنعتی دربرگیرنده نوآوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء، داده‌های بزرگ، رایانش ابری، یادگیری ماشینی، بلاکچین و سیستم‌های فیزیکی-سایبری است که در سراسر زنجیره تأمین به‌صورت یکپارچه پیاده‌سازی شده‌اند (Abideen et al., 2021؛ Belhadi et al., 2022). اینترنت اشیاء نیز با اتصال اشیای متنوع از طریق زیرساخت‌های پیشرفته، دستیابی به داده‌ها را تسهیل می‌کند(Kazancoglu et al., 2022؛ Khan et al., 2023).
ب) پیشینه تجربی
مطالعات متعددی بر تأثیرات مثبت فناوری‌های دیجیتال پیشرفته نظیر اینترنت اشیاء، بلاکچین، تجزیه و تحلیل داده‌ها و رایانش ابری بر افزایش انعطافپذیری زنجیره تأمین تأکید داشته‌اند. این فناوری‌های مبتنی بر داده همچون بلاکچین و داده‌های بزرگ، ظرفیت تسهیل همکاری‌های پیشرفته در بخش‌های مختلف را دارا بوده و در تلاش‌های راهبردی مانند توسعه محصولات جدید نقش اساسی ایفا می‌کنند. افزون بر این، پیاده‌سازی فناوری بلاکچین با ارتقاء شفافیت، منبعی منحصربه‌فرد و ایمن از اطلاعات قابل تأیید ارائه می‌دهد. گسترش استفاده از دستگاه‌های اینترنت اشیاء (IoT) نیز زنجیره تأمین را برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مرتبط با محیط‌های تجاری پویا تجهیز می‌کند. همچنین، به‌کارگیری اینترنت اشیاء و رایانش ابری نقش مؤثری در بهبود افق دید اطلاعاتی و افزایش سازگاری داده‌ها در سراسر زنجیره تأمین دارد و زمینه‌ساز تسهیل یکپارچگی عملیاتی در این زنجیره‌ها می‌گردد. این پیشرفت‌های فناورانه موجب ارتقاء دقت مدیریتی شده و انعطافپذیری بیشتری را در زنجیره تأمین فراهم می‌آورد. علاوه بر این، قابلیت‌های سازگاری ارائه‌شده توسط این فناوری‌ها می‌توانند موجب تسریع تحول و بازآفرینی کسب‌وکار گردند و به‌صورت مؤثر بر چابکی زنجیره تأمین اثرگذار باشند. این فناوری‌ها همچنین ظرفیت بازآرایی خطوط تولید را از طریق ماژول‌های کوپل و جداسازی فراهم کرده و انعطافپذیری فرآیندهای تولیدی را به‌طور جامع تقویت می‌نمایند. از طریق یکپارچه‌سازی دیجیتال، شرکت‌ها قادر خواهند بود توان خود را در پردازش اطلاعات افزایش داده و انطباق سریع‌تری با نوسانات و تغییرات بازار ایجاد کنند (Matarneh et al., 2024).
ماتارنه و همکاران (2024) پژوهشی را با عنوان فن آوری های صنعت 4.0 و هم افزایی اقتصاد دورانی: افزایش پایداری شرکت از طریق یکپارچگی و انعطاف پذیری زنجیره تامین پایدار انجام دادند. بر اساس یک بررسی جامع از ۲۵۶ سازمان تولیدی، این مطالعه بر اهمیت یکپارچه‌سازی قابلیت‌های پویا مانند زنجیره تامین سبز و مدیریت زنجیره تامین پایدار در استراتژی‌های صنعت 4.0 و اقتصاد دورانی تاکید می‌کند. داده‌های جمع‌آوری‌شده تأثیر دگرگون‌کننده زنجیره تامین سبز، مدیریت زنجیره تامین پایدار ، و صنعت 4.0 را بر افزایش قابلیت‌های اقتصاد دورانی و ارتقای پایداری شرکت نشان داد (Matarneh et al., 2024). بهادر کومار (2024) پژوهشی را با عنوان نقش مدیریت زنجیره تامین امن با بلاک چین با استفاده از اینترنت اشیا صنعتی برای تشخیص ناهنجاری در6G انجام داد. برای انجام این کار، ساخت یک معماری سیستمی فراگیر ضروری بود، که شامل یکپارچه سازی فناوری بلاک چین، پیاده سازی دستگاه های اینترنت اشیا صنعتی و تنظیم قراردادهای هوشمند برای تضمین ایمنی تراکنش های زنجیره تامین می شد. نتایج نشان دادکه رویکرد پیشنهادی چقدر خوب کار کرد تا داده‌های بی‌درنگ منسجم و دقیق را ارائه دهد، وتشخیص ناهنجاری را در زنجیره تامین فعال با 6G بهبود بخشید (Bahadur Kunwar et al., 2024). راج و همکاران (2024) پژوهشی را با عنوان "آمادگی صنعت 4.0: تاثیر اجرای موثر I4.0 بر عملکرد بازاریابی" اجرا نمودند.. بدین منظور پرسشنامه ای تهیه و برای 311 نمونه از شرکت های تولیدی ارسال و داده ها از طریق مدل سازی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی تحلیل شد. نتایج نشان داد که اجرای کارآمد صنعت 4.0 می تواند با تأثیر مثبت بر وفاداری مصرف کننده و افزایش وفاداری مشتری عملکرد بازاریابی را بهبود بخشد. سفارشی سازی محصول نیز به طور مثبتی افزایش می یابد (Raj et al., 2024).
آجایا و لازینده (2023)، در پژوهشی با عنوان مروری بر استراتژی مدیریت زنجیره تامین چهارمین انقلاب صنعتی برای ارزیابی پتانسیل ها و کمبودهای صنعت تولید به بررسی تأثیر استراتژی‌های پیاده‌سازی چهارمین انقلاب صنعتی و مدیریت زنجیره تأمین و با در نظر گرفتن فرصت‌ها و تهدیدهای بالقوه پارادایم صنعتی چهارم، پرداختند. یک مرور ادبیات جامع با بررسی مقالات علمی و گزارش‌های صنعتی موجود در مخازن جهانی برای کشف محرک‌ها و موانع کلیدی پذیرش چهارمین انقلاب صنعتی با استفاده از استراتژی مدیریت زنجیره تامین انجام شد. یافته های تحقیقات نشان داد که چهارمین انقلاب صنعتی با استفاده از استراتژی مدیریت زنجیره تامین، تهدیدها و فرصت های جدیدی را در صنایع تولیدی به ارمغان آورده است (Ajayi & Laseinde, 2023). آل یاسین و همکاران (1402) پژوهشی را با عنوان توسعه کسب و کارهای زنجیره تامین و افزایش مزیت رقابتی و عملکرد با سرمایه گذاری در فناوری بلاکچین اجرا نمودند. داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه در بین 246 نفر از حسابداران شاغل در شرکت های بورس اوراق بهادار تهران و استادان حسابداری بوسیله تحلیل مدلسازی معادلات ساختاری با مربعات جزیی و نرم افزار پی ال اس تحلیل شد. نتایج نشان داد که فناوری بلاکچین می‌تواند زنجیره تامین (سازگاری، ترازی و چابکی) را بهبود بخشد که منجر به مزیت رقابتی می‌شود که این نیز به عملکرد بهتر شرکت منتهی می‌شود (Alyasin et al., 2023). رنجبر ملکشاه و همکاران (1401) پژوهشی را با عنوان تکنولوژی بلاکچین برای مدیریت کارآمد زنجیره تأمین روغن نباتی اجرا نمودند. به این منظور از روش تحلیل متقارن استفاده شد و اهمیت نسبی ویژگی ها و مطلوبیت ارزیدن بخشی سطوح، محاسبه گردید. براساس نتایج به دست آمده، ویژگی های "انجام به موقع سفارش و ارتباط نزدیک با تأمین کنندگان، شفافیت در کلیه تراکنش های فیزیکی، مالی و محصول، کاهش زمان بازپرسازی، سازگاری و برنامهریزی، و تغییرناپذیری داده ها" به ترتیب بالاترین مطلوبیت را داشتند. (Ranjbar Malekshah et al., 2023).
مهری بابادی و همکاران(1401)، در پژوهشی به ارائه مدلی برای ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین لارج در صنایع نفت و گاز( مورد مطالعه: شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب) پرداختند. نتایج نشان داد که شیوه‌های فرهنگ مدیریت ریسک و برنامهریزی پیشرفته منابع و گواهینامه ایزو 14001 و چشم‌انداز بلندمدت بازار در زنجیره تأمین لارج نفت و گاز همگرا می‌باشند و باعث تقویت عملکرد زنجیره می‌گردند.مدل ارائه‌شده به مدیران صنعت و تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند که با اجرای شیوه‌های مدیریت زنجیره تأمین لارج و بازطراحی زنجیره تأمین و اتخاذ تدابیری متناسب با مدل ارائه‌شده، عملکرد زنجیره تأمین را به‌طور قابل‌توجه ای بهبود دهند (Mehri Babadi et al., 2022). کیقبادی(1400)، در پژوهشی به تبیین مدلی برای ارزیابی پایداری زنجیره تامین در صنایع نفت و گاز بر اساس مدل معادلات ساختاری پرداخت. نتایج نشان داد که متغیرهای عوامل خارجی، تعهد به پایداری و آمادگی مدیریت بر مدیریت زنجیره تامین پایدار در صنعت نفت و گاز ، اثر گذارند، همچنین با عنایت به تحلیل نتایج، میزان تاثیر این عوامل نیز مقایسه شده است، که می تواند دستاوردی نو در صنعت نفت و گاز کشور باشد (Keyghobadi, 2021). قابلیت‌های زنجیره تأمین مانند به اشتراک‌گذاری اطلاعات با شرکا، به‌طور معناداری می‌توانند باعث افزایش عملکرد زنجیره تأمین گردند دهند (Mehri Babadi et al., 2022). یک استراتژی زنجیره تامین موفق باید نحوه مدیریت کل مسیر محصول شما را از قبل از تولید تا لحظه ای که در دستان مشتری قرار می گیرد، مشخص کند. همچنین باید تکلیف فعالیت هایی مانند تولید، مدیریت تامین کننده، مدیریت موجودی و حمل و نقل را روشن کند. موضوع بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که با به‌کارگیری چه استراتژی هایی، به توانمندسازی زنجیره تأمین در راستای عملکرد بهتر می‌توان کمک کرد؟ لذا با توجه به پیشرفت تکنولوژی و ورود آن ها به بخش های مختلف تولید؛ اهمیت آنها در مدیریت زنجیره تأمین این پژوهش به دنبال طراحی ارائه مدل استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4 می باشد.
ج) روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از حیث نوع داده، کیفی است و به‌صورت مقطعی انجام شده است. جامعه آماری شامل متخصصان صنعت پتروشیمی کشور ایران و اساتید دانشگاهی دارای تجربه و دانش تخصصی در حوزه زنجیره تأمین می‌باشد. نمونه‌گیری به روش قضاوتی هدفمند صورت گرفته و تعداد ۱۰ نفر از خبرگان به‌عنوان مشارکت‌کننده انتخاب شدند. روش پژوهش از نوع توصیفی–پیمایشی با طرح اکتشافی از نوع مقوله‌بندی بوده و داده‌های پژوهش از طریق ابزار مصاحبه باز و نیمه‌ساختاریافته گردآوری گردیدند. به‌منظور تحلیل داده‌ها از تکنیک تحلیل تم استفاده شده که یکی از روش‌های معتبر در پژوهش‌های کیفی به‌شمار می‌رود و در شش مرحله شامل: آشنایی با داده‌ها، تولید کدهای اولیه، استخراج و پالایش تم‌ها، تعریف و نام‌گذاری آنها، و تهیه گزارش نهایی اجرا گردید (Braun & Clarke, 2006). این فرآیند ضمن سازماندهی و تحلیل داده‌های کیفی، امکان شناسایی و تفسیر الگوهای معنایی در پاسخ‌ها را فراهم ساخت و اعتبار نتایج از طریق بازبینی پژوهشگر دوم و تأیید مشارکت‌کنندگان تقویت شد. مراحل شش گانه تحلیل تم در پژوهش حاضر در شکل 1 آورده شده است:
شکل شماره (1): مراحل انجام تحلیل تم
3-نتایج و بحث
الف) ویژپی های جمعیت شناختی خبرگان
دراین بخش در جدول (1) ویژگی های جمعیت شناختی خبرگان مشارکت کننده در این پژوهش نشان داده شده است:
جدول شماره (1): ویژگیهای جمعیت شناختی خبرگان مورد پرسش
گروه | تعداد | میانگین سن | میانگین سابقهکاری | تحصیلات | |
ارشد | دکتری | ||||
مدیران صنعت پتروشیمی | 5 | 33/46 | 25/16 | % 80 | % 20 |
اساتید دانشگاهی | 5 | 66/50 | 40/20 | - | 100% |
در بررسی میانگین سن خبرگان مورد پرسش مشخص گردید که اساتید و خبرگان دانشگاهی با میانگین سنی 66/50 سال بیشترین رده سنی و مدیران صنعت پتروشیمی با 33/46 سال از کمترین رده سنی برخوردار هستند. همچنین در بررسی میانگین سابقهکاری اساتید و خبرگان دانشگاهی با 40/20 سال سابقه فعالیت دارای بالاترین میزان سوابق و مدیران صنعت پتروشیمی با 25/16 سال سابقه کاری کمتری نسبت به اساتید و خبرگان دانشگاهی دارند. از میان افراد مشارکت کننده درپژوهش حاضر 6 نفر دارای مدرک دکتری تخصصی و 4 نفر دارای مدرک کارشناسی ارشد بودند. در ادامه در جدول(2) نمونه ای از متن یکی از مصاحبه ها آورده شده است.
ب)تجزیه و تحلیل داده ها
جدول شماره (2): نمونه ای از متن مصاحبه
متن مصاحبه |
توسعه فرآیندها و فناوری‌های جدید در صنعت پتروشیمی با توجه به انقلاب صنعتی چهارم می‌تواند به افزایش کارایی استراتژی‌های مدیریت زنجیره تامین تأثیرات مثبت و اساسی داشته باشد. با استفاده از فناوری‌های جدید مانند اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI) و اتوماسیون، فرآیندها در زنجیره تامین بهبود می‌یابند که این امر منجر به کاهش خطا، بهبود سرعت و دقت عملیات و افزایش بهره‌وری می‌شود. با استفاده از فناوری‌های جدید مانند بارکدگذاری، RFID و سامانه‌های مدیریت زنجیره تامین (SCM)، امکان پیگیری دقیق تر و ردیابی بهتر از محصولات و مواد در زنجیره تامین فراهم می‌شود که این امر به بهبود مدیریت موجودی، کاهش زمان تحویل و بهبود خدمات به مشتریان کمک می‌کند. توسعه فناوری‌های جدید می‌تواند بهبود هماهنگی بین اعضای زنجیره تامین و همچنین ارتباطات و تبادل اطلاعات را تسهیل کند که این امر به بهبود کیفیت همکاری و افزایش کارایی در زنجیره تامین منجر می‌شود. با استفاده از تحلیل داده‌های پیشرفته و هوش مصنوعی، امکان پیش‌بینی بهتر نیازها، روندها و مشکلات در زنجیره تامین و انجام تصمیم‌گیری بهینه‌تر فراهم می‌شود که این امر به بهبود استراتژی‌ها و کارایی در مدیریت زنجیره تامین کمک می‌کند. |
کدگذاری اولیه و ثانویه: با توجه به متن مصاحبه ها نخست کدهای اولیه و باز استخراج گردید و سپس کدهای ثانویه با توجه به کد های اولیه استخراج شد. کدهای ثانویه در روش تحلیل تم به مضامین، مفاهیم و الگوهایی اشاره دارند که در متن‌ها برای بیان و توصیف تم‌ها و الگوهای موجود استفاده می‌شوند. این کدها به عنوان نشانه‌هایی عمل می‌کنند که محققان در فرآیند تحلیل تم برای شناسایی و دسته‌بندی الگوهای مشابه استفاده می‌کنند. کدهای ثانویه به دست آمده از کدهای اولیه و باز استخراج شده از مصاحبههای انجام شده در پژوهش حاضر، در جدول (3) گزارش شده است.
جدول شماره (3): کدهای ثانویه استخراج شده
ردیف | کدهای ثانویه استخراج شده | کدهای اولیه و باز استخراج شده |
1 | تامین پایدار مواد اولیه | کاهش ریسک‌های تأمین مواد اولیه با تامین پایدار مواد اولیه افزایش انعطافپذیری با دسترسی به منابع تحقق هدف‌های پایداری با تامین پایدار مواد اولیه افزایش کیفیت و قابلیت اطمینان با تامین پایدار مواد اولیه از منابع جهانی افزایش همکاری و شراکت با ایجاد روابط مستقیم و پایدار با تأمین‌کنندگان جهانی |
2 | پاسخ سریع به تغییرات درخواست مشتری | تغییرات درخواست مشتری در محصولات خود افزایش انعطافپذیری در ارائه خدمات با تغییرات درخواست مشتری کاهش زمان تحویل با تغییرات درخواست مشتری استفاده از فناوری و داده‌کاوی در تغییرات درخواست مشتری تقاضای پویا در تغییرات درخواست مشتری |
3 | مدیریت ریسک در زنجیره تامین | مدیریت ریسک در زنجیره تامین در صنعت پتروشیمی کاهش احتمال خطرات با مدیریت ریسک شناسایی، ارزیابی و کاهش احتمال و تأثیرات خطرات مختلف در زنجیره تامین افزایش استحکام و پایداری با مدیریت ریسک ایجاد یک سیستم مقاومت‌تر و پایدارتر در زنجیره تامین بهبود برنامهریزی با مدیریت ریسک افزایش انعطافپذیری با مدیریت ریسک افزایش اعتماد با مدیریت ریسک |
4 | حفظ روابط موثر و سالم با تامین‌کنندگان در صنعت پتروشیمی | حفظ روابط موثر و سالم با تامین‌کنندگان اطمینان از تأمین پایدار مواد اولیه و سایر خدمات مورد نیاز صنعت پتروشیمی کاهش احتمال انقطاع‌ها و تأخیرات در زنجیره تامین اشتراک دانش و نوآوری کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت با ایجاد روابط موثر با تامین‌کنندگان انعطافپذیری بیشتر با حفظ روابط موثر با تامین‌کنندگان بهبود اعتماد و تعهد با حفظ روابط موثر با تامین‌کنندگان |
5 | بهینه‌سازی هزینه‌ها در زنجیره تامین صنعت پتروشیمی | بهینه‌سازی هزینه‌ها در زنجیره تامین صنعت پتروشیمی کاهش هزینه‌ها با بهینه‌سازی هزینه‌ها کاهش هزینه‌های عملیاتی در زنجیره تامین بهبود توانایی رقابتی سازمان‌ها در صنعت پتروشیمی افزایش توانایی مالی با کاهش هزینه‌ها افزایش کیفیت و عملکرد با بهینه‌سازی هزینه‌ها افزایش انعطافپذیری با کاهش هزینه‌ها تحقق استراتژی‌های پایدار با بهینه‌سازی هزینه‌ها |
6 | پاسخگویی به تغییرات محیطی در صنعت پتروشیمی | پاسخگویی به تغییرات محیطی در صنعت پتروشیمی انعطافپذیری بیشتر با پاسخگویی به تغییرات محیطی بهبود پایداری با پیش‌بینی و پاسخگویی به تغییرات محیطی افزایش کارایی عملیاتی با پاسخگویی به تغییرات محیطی ارتقاء نوآوری با تغییرات محیطی تطابق با استانداردها با تغییرات محیطی |
7 | سازماندهی بهتر و بهبود پروسه‌ها در صنعت پتروشیمی | سازماندهی بهتر و بهبود پروسه‌ها در صنعت پتروشیمی افزایش بهره‌وری با سازماندهی بهتر و بهبود پروسه‌ها کاهش هزینه‌ها با بهینه‌سازی و بهبود پروسه‌ها کاهش زمان تحویل با سازماندهی بهتر و بهبود پروسه‌ها افزایش کیفیت با اصلاح فرایندها و بهبود سازماندهی تحقق استراتژی‌های نوآورانه با با بهبود پروسه‌ها و سازماندهی بهتر ارتقاء استراتژی‌های نوآورانه و پیشرفته در زمینه مدیریت زنجیره تامین |
8 | توسعه فرآیندها و فناوری‌های جدید در صنعت پتروشیمی | توسعه فرآیندها و فناوری‌های جدید در صنعت پتروشیمی افزایش اتوماسیون با استفاده از فناوری‌های جدید ارتقاء پیگیری و ردیابی با استفاده از فناوری‌های جدید مانند بارکدگذاری بهبود هماهنگی فرآیندها با توسعه فناوری‌های جدید پیشرفت در پیش‌بینی و تصمیم‌گیری با استفاده از تحلیل داده‌های پیشرفته و هوش مصنوعی ارتقاء امنیت با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید برای حفظ امنیت در زنجیره تامین |
9 | توسعه محصولات نوآورانه در صنعت پتروشیمی | توسعه محصولات نوآورانه در صنعت پتروشیمی افزایش ارزش افزوده محصولات با توسعه محصولات نوآورانه کاهش زمان توسعه محصول با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین افزایش انعطافپذیری با محصولات نوآورانه بهبود هماهنگی با زنجیره تامین با توسعه محصولات نوآورانه منجر کاهش هزینه‌ها با محصولات نوآورانه ارتقاء پایداری با توسعه محصولات نوآورانه |
10 | هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها در صنعت پتروشیمی | هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها در صنعت پتروشیمی بهبود ارتباطات به دلیل هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها افزایش توانایی پاسخگویی به دلیل هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها کاهش تاخیرها و هدرها به دلیل با هماهنگی مناسب، تاخیرها و هدرها در فرآیندها بهبود هماهنگی تقاضا و عرضه به دلیل هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها استفاده بهینه از فناوری به دلیل هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها |
11 | هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه در صنعت پتروشیمی | هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه در صنعت پتروشیمی تطابق با نیازهای بازار با هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه تسهیل فرآیند نوآوری با هماهنگی مناسب در استراتژی‌های نوآورانه استفاده از فناوری‌های پیشرفته با هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه تسهیل همکاری و هماهنگی با هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه کاهش هزینه‌ها و زمان توسعه با هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه |
12 | هماهنگی با تامین‌کنندگان در صنعت پتروشیمی | هماهنگی با تامین‌کنندگان در صنعت پتروشیمی اطمینان از تأمین منابع مورد نیاز با هماهنگی با تامین‌کنندگان کاهش ریسک‌ها و نوسانات با هماهنگی با تامین‌کنندگان ارتقاء کیفیت و نوآوری از طریق هماهنگی با تامین‌کنندگان افزایش همکاری و تعامل از طریق هماهنگی با تامین‌کنندگان کاهش هزینه‌ها و بهبود زمان تحویل از طریق هماهنگی با تامین‌کنندگان |
13 | توسعه کیفیت زنجیره تامین در صنعت پتروشیمی | توسعه کیفیت زنجیره تامین در صنعت پتروشیمی کاهش خطا و هدر رفت مواد با توسعه کیفیت زنجیره تامین تضمین پایداری تأمین مواد با افزایش کیفیت زنجیره تامین ارتقاء استانداردها و فرآیندها با توسعه کیفیت زنجیره تامین استفاده از فناوری‌های نوین با توسعه کیفیت زنجیره تامین کاهش هزینه‌ها و زمان تحویل با توسعه کیفیت زنجیره تامین |
14 | ايجاد روابط بلندمدت در زنجيره تامين صنعت پتروشيمي | ايجاد روابط بلندمدت در زنجيره تامين صنعت پتروشيمي ايجاد اعتماد و پايداري با ايجاد روابط بلندمدت با تامين كنندگان تبادل اطلاعات و دانش با ايجاد روابط بلندمدت با تامين كنندگان توسعه همكاري و نقدشوندگي با ايجاد روابط بلندمدت با تامين كنندگان تعهد به همكاري بلندمدت با ايجاد روابط بلندمدت با تامين كنندگان كاهش هزينه‌ها و بهبود كيفيت با ايجاد روابط بلندمدت با تامين كنندگان |
15 | افزایش کیفیت در ارائه محصولات در صنعت پتروشیمی | افزایش کیفیت در ارائه محصولات در صنعت پتروشیمی افزایش رضایت مشتریان با افزایش کیفیت محصولات کاهش هدر رفت مواد و افزایش بهره‌وری با ارائه محصولات با کیفیت تقویت روابط با تأمین‌کنندگان با افزایش کیفیت محصولات استفاده از فناوری‌های نوین با افزایش کیفیت محصولات کاهش هزینه‌ها و زمان تحویل با افزایش کیفیت محصولات |
در ادامه با توجه به کدهای ثانویه استخراج شده در مرحله قبل، تم ها مرتبط شناسایی شدند. و در جدول (4) تم های به دست آمده، در این مرحله گزارش گردیده است.
جدول شماره (4): تم های به دست آمده از کدهای ثانویه استخراج شده
هدف |
| تم ها | کدهای ثانویه استخراج شده | |
1 | استراتژی مدیریت زنجیره تامین جهت ارزیابی قابلیت های صنعت پتروشیمی با رویکرد In4 |
قابلیتها | انعطافپذیری زنجیره تامین | تامین پایدار مواد اولیه |
2 | پاسخ سریع به تغییرات درخواست مشتری | |||
3 | مدیریت ریسک در زنجیره تامین | |||
4 | پایداری زنجیره تامین | حفظ روابط موثر و سالم با تامین‌کنندگان در صنعت پتروشیمی | ||
5 | بهینه‌سازی هزینه‌ها در زنجیره تامین صنعت پتروشیمی | |||
6 | پاسخگویی به تغییرات محیطی در صنعت پتروشیمی | |||
7 | نوآوری در زنجیره تامین | سازماندهی بهتر و بهبود پروسه‌ها در صنعت پتروشیمی | ||
8 | توسعه فرآیندها و فناوری‌های جدید در صنعت پتروشیمی | |||
9 | توسعه محصولات نوآورانه در صنعت پتروشیمی | |||
10 | هماهنگی در زنجیره تامین | هماهنگی در زیرساخت‌ها و فرآیندها در صنعت پتروشیمی | ||
11 | هماهنگی در استراتژی‌های نوآورانه در صنعت پتروشیمی | |||
12 | هماهنگی با تامین‌کنندگان در صنعت پتروشیمی | |||
13 | شفافیت در زنجیره تامین | توسعه کیفیت زنجیره تامین در صنعت پتروشیمی | ||
14 | ايجاد روابط بلندمدت در زنجيره تامين صنعت پتروشيمي | |||
15 | افزایش کیفیت در ارائه محصولات در صنعت پتروشیمی |
در این پژوهش بعد اصلی قابلیتها می باشد. همچنین تعداد 95 کد اولیه از تعداد 10 مصاحبه استخراج شد که از این تعداد کد اولیه، تعداد 15 کد ثانویه و 5 تم به دست آمد. مدل نهایی پژوهش در شکل (2) نشان داده شده است.
شکل شماره (2): مدل نهایی به دست آمده از کدهای ثانویه پژوهش
ج)بحث و نتیجه گیری
مدل ارائه‌شده در این پژوهش به‌عنوان یک چارچوب یکپارچه برای ارزیابی و ارتقاء عملکرد زنجیره تأمین صنعت پتروشیمی طراحی شده و بر پنج مؤلفه حیاتی تمرکز دارد: انعطافپذیری، پایداری، نوآوری، شفافیت، و هماهنگی. این ابعاد نه به‌صورت انتزاعی بلکه از طریق ۱۵ شاخص عملیاتی تعریف گردیده‌اند که قابلیت اندازه‌گیری و پیاده‌سازی را فراهم می‌سازند. در تحلیل عملکردی این مدل، بُعد انعطافپذیری به‌عنوان پاسخ‌گوترین مولفه در مواجهه با نوسانات تقاضا، تغییرات بازار و اختلالات زنجیره تأمین عمل می‌کند؛ و با بهره‌گیری از فناوری‌هایی نظیر اینترنت اشیا، یادگیری ماشینی و خطوط تولید ماژولار، امکان شخصی‌سازی محصول و بازتنظیم فرآیندها را فراهم می‌سازد. پایداری نیز در این مدل به‌صورت تلفیقی از ملاحظات زیست‌محیطی، مسئولیت اجتماعی و مصرف بهینه منابع دیده شده و با اجرای تکنولوژی‌هایی مانند انرژی تجدیدپذیر، مدیریت چرخه عمر محصول و فناوری بلاکچین، قابلیت عملیاتی پیدا می‌کند.
بُعد نوآوری در این مدل به استفاده سازمان‌یافته از ابزارهای انقلاب صنعتی چهارم اختصاص دارد؛ از جمله رایانش ابری، هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و داده‌های بزرگ که به تحول دیجیتال در فرآیندهای پشتیبانی، تأمین، تولید و تحویل کمک می‌کند. مولفه شفافیت با هدف افزایش قابلیت ردیابی، کنترل کیفیت، و افزایش اعتماد بین بازیگران زنجیره تعریف شده و فناوری‌هایی همچون بلاکچین و حسگرهای هوشمند نقش کلیدی در تحقق آن ایفا می‌کنند. نهایتاً، هماهنگی در مدل به هم‌راستاسازی استراتژیک فرآیندها و اطلاعات بین بخش‌های داخلی سازمان و شرکای خارجی زنجیره تأمین می‌پردازد و تحقق آن با استفاده از سیستم‌های برنامهریزی منابع سازمانی و تبادل داده‌های استاندارد امکان‌پذیر است. از نظر کاربردی، این مدل نه‌تنها شرایط موجود را تحلیل می‌کند بلکه برای تصمیم‌گیرندگان صنعتی مسیرهای بهبود مشخصی ارائه می‌دهد. ویژگی بارز آن، پیوند دادن ساختارهای فناوری‌محور انقلاب صنعتی چهارم با رویکردهای مدیریتی در حوزه زنجیره تأمین است، که زمینه‌ساز سازگاری سازمان با تحولات محیطی، ارتقاء چابکی عملیاتی، و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار خواهد بود.
مدل پیشنهادی این پژوهش با مطالعه Matarneh et al.(2024) هم‌راستا بوده و پایداری و یکپارچگی را به‌عنوان مؤلفه‌های محوری انقلاب صنعتی چهارم در زنجیره تأمین برجسته می‌کند. پژوهش Bahadur Kunwar(2024) نقش بلاکچین و IoT را در امنیت و شفافیت داده‌ها نشان داده که در بعد شفافیت مدل حاضر بازتاب دارد. همچنین یافته‌های Raj et al.(2024) درباره تأثیر انعطافپذیری بر سفارشی‌سازی و وفاداری مشتری، مؤید ارزش بعد انعطافپذیری در این مدل است. مطالعات داخلی همچون آل‌یاسین(1402)، رنجبر ملکشاه(1401)، بابادی(1401) و کیقبادی(1400) نیز از نظر چابکی، پایداری و کاربرد بلاکچین، با شاخص‌های عملیاتی این مدل هم‌راستایند و ظرفیت اجرایی آن را تقویت می‌کنند.
د)پیشنهادات کاربردی
با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود پتروشیمی ها به موارد زیر بپردازند:
1. استقرار سامانه هوشمند پایش عملکرد زنجیره تأمین در شرکت‌های پتروشیمی: با استفاده از داده‌های عملیاتی موجود در بخش‌های تولید، حمل‌ونقل و انبار، یک داشبورد تحلیلی بر اساس پنج بُعد مدل طراحی شود تا امکان نظارت بلادرنگ بر شاخص‌ها، تحلیل اختلالات و برنامهریزی منابع فراهم گردد.
2. استفاده از فناوری اینترنت اشیاء (IoT) در پایش تجهیزات فرآیندی و لجستیکی: نصب حسگرهای هوشمند در خطوط تولید، واحدهای انتقال خوراک، و مخازن ذخیره به‌منظور پایش شرایط فیزیکی و ارسال داده‌های لحظه‌ای به مرکز کنترل، که منجر به افزایش شفافیت، پاسخگویی و هماهنگی بین واحدها می‌شود.
3. طراحی خطوط تولید انعطاف‌پذیر با امکان بازآرایی سریع در شرایط تحریم یا کمبود منابع: ایجاد زیرساخت‌های فنی برای تبدیل سریع خطوط تولید به فرمول‌های جایگزین با مواد اولیه مختلف، که باعث افزایش تاب‌آوری در برابر اختلالات و ارتقاء بُعد «انعطافپذیری» مدل خواهد شد.
4. راه‌اندازی کنسرسیوم دیجیتال پتروشیمی برای هماهنگی اطلاعاتی و عملیاتی بین شرکت‌ها: ایجاد بستر مشترک تبادل اطلاعات بین مجتمع‌های پتروشیمی، شرکت‌های بالادستی و واحدهای صادراتی، به‌منظور هم‌راستاسازی زمان‌بندی تولید، مدیریت مشترک موجودی و افزایش هماهنگی استراتژیک در زنجیره تأمین.
5. به‌کارگیری بلاکچین برای ثبت و ایمن‌سازی تراکنش‌های صادراتی و تأمین: پیاده‌سازی پلتفرم بلاکچین داخلی برای ذخیره‌سازی قراردادها، ثبت سفارشات و پیگیری تراکنش‌های مالی، به‌ویژه در تعاملات بین‌المللی، که علاوه بر افزایش شفافیت و امنیت داده‌ها، چابکی زنجیره تأمین را نیز ارتقاء خواهد داد.
ه)پیشنهادات پژوهشی
پیشنهاد می شود پژوهشگران در پژوهش های آتی خود به:
۱. بررسی تأثیر اینترنت اشیاء بر انعطافپذیری زنجیره تأمین پتروشیمی: در این پژوهش، نقش حسگرهای هوشمند در واحدهای تولید، حمل و ذخیره‌سازی بر افزایش واکنش‌پذیری عملیاتی بررسی می‌شود. هدف، تحلیل داده‌های لحظه‌ای برای تصمیم‌گیری در زمان واقعی و افزایش تاب‌آوری در برابر نوسانات بازار و تأخیرهای تأمین است.
۲. سنجش اثربخشی بلاکچین در افزایش شفافیت و ایمنی معاملات زنجیره تأمین صادراتی: با توجه به اهمیت شفافیت در مدل، این مطالعه به بررسی کاربرد بلاکچین در ثبت غیرقابل تغییر قراردادها، تراکنش‌های مالی، و پیگیری سفارشات در صادرات محصولات پتروشیمی می‌پردازد. هدف، کاهش ریسک‌های مربوط به جعل، تأخیر و اختلافات تجاری است.
۳. تحلیل رابطه بین هماهنگی اطلاعاتی درون و برون‌سازمانی با عملکرد لجستیکی پتروشیمی‌ها: پژوهش به بررسی چگونگی هم‌سویی داده‌های بخش‌های تولید، فروش، حمل و انبار از طریق سیستم‌های ERP و MES می‌پردازد. هدف، کاهش دوباره‌کاری، هزینه‌های اضافی و افزایش بهره‌وری عملیاتی در زنجیره تأمین داخلی و بین‌سازمانی است.
۴. توسعه شاخص‌های بومی پایداری زنجیره تأمین پتروشیمی با رویکرد چندمعیاره: با توجه به تأکید مدل بر پایداری، این مطالعه به طراحی چارچوبی برای ارزیابی زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی عملکرد زنجیره تأمین می‌پردازد. روش‌هایی مانند AHP و TOPSIS برای رتبه‌بندی مجتمع‌ها از حیث پایداری توصیه می‌شود.
۵. ارزیابی آمادگی فرهنگی و سازمانی کارکنان پتروشیمی نسبت به پذیرش In4.0 : این پژوهش عوامل رفتاری، روانی و ساختاری مؤثر بر پذیرش فناوری‌های نوین مانند یادگیری ماشینی، واقعیت افزوده و رباتیک را شناسایی می‌کند. هدف، تسهیل اجرای تغییرات دیجیتال و کاهش مقاومت در سطوح عملیاتی است.
4-منابع
Abideen, A.Z., Pyeman, J., Sundram, V.P., Tseng, M.-L., Sorooshian, S. (2021), Leveraging capabilities of technology into a circular supply chain to build circular business models: a state-of-the-art systematic review. Sustainability, 13(16), 8997. https://doi.org/10.3390/su13168997
Adolf A., Berle c., Means, G. (2017). The modern corporation and private property, Published by Routledge, ISBN: 9780887388873.
Ahmed Khan, S., Shujaat Mubarik, M., Kusi-Sarpong, S., Gupta, H., Zaman, S.I., Mobashar M. (2022), Blockchain technologies as enablers of supply chain mapping for sustainable supply chains, Business Strategy and the Environment. 2022;1–15, https://doi.org/10.1002/bse.3029
Ajayi, M. O., & Laseinde, O. T. (2023), Promoting Viable Supply Chain Management (SCM) in the Nigeria Agro-Allied Industry Using Internet of Things, Proceedings of Seventh International Congress on Information and Communication Technology, Lecture Notes in Networks and Systems, vol 447. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-19-1607-6_34
Albert Darius, R, (2023), E-Supply Chain Management (Supply Chain 4.0), Vol2, https://www.researchgate.net/publication/372443454_ESupply_Chain_Management_Supply_Chain_40.
Alyasin, S. S., Poorzamani, Z. Heidarpoor, F. (2023), Developing supply chain businesses and increasing competitive advantage and performance by investing in blockchain technology, Journal of Investment Knowledge, 12(48), 415-446.
Anastasia, P., Tarigan, Z.J.H., Siagian, H., Basana, S.R., Mohd, T. (2024), Assessing the role of green supply chain management on operational performance: mediating role of information technology infrastructure, internal and external integration Indonesian manufacturing, Uncertain Supply Chain Management, 12 (2024) 2227–2244. 10.5267/j.uscm.2024.6.008
Asaturova, J. (2019), Peculiarities of development of industry 4.0 concept in Russia. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 497(1), 12039. 10.1088/1757-899X/497/1/012039
Bahadur Kunwar, F., Singh Singh, H., Yadav Yadav, R., K. (2024), Role of blockchain-enabled Secure Supply Chain management using IIoT for Anomaly detection in 6G, Research Square Platform LLC, https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3882212/v1.
Belhadi, A., Kamble, S., Gunasekaran, A., Mani, V. (2022), Analyzing the mediating role of organizational ambidexterity and digital business transformation on industry 4.0 capabilities and sustainable supply chain performance, Supply Chain Management, 27(6), 696-711. https://doi.org/10.1108/SCM-04-2021-0152.
Eslami, M.H., Jafari, H., Achtenhagen, L., Carlb¨ ack, J., Wong, A. (2021), Financial Performance and supply chain dynamic capabilities: the moderating role of Industry 4.0 Technologies. Int. J. Prod. Res. 1–18. https://doi.org/10.1080/00207543.2021.1966850.
Gartner report. Accessed September (2020), https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2019-08-29-gartner-says-5-8-billion-enterprise-and-automotive-io
Herold, D. M., Ćwiklicki, M., Pilch, K., & Mikl, J. (2021). The emergence and adoption of digitalization in the logistics and supply chain industry: an institutional perspective, Journal of Enterprise Information Management. 34 (6), 1917-1938. https://doi.org/10.1108/JEIM-09-2020-0382
Jamali, G, Karimi Asl, E., (2018), Evaluation of competitive strategies of large supply chain management based on gap analysis in the cement industry. Research in Production and Operations Management, 9(1), 29-54. https://doi.org/10.22108/jpom.2018.92479.0
Kazancoglu, Y., Ozbiltekin-Pala, M., Sezer, M.D., Kumar, A., Luthra, S. (2022), Circular dairy supply chain management through internet of things-enabled technologies. Environ Sci Pollut Res, https://doi.org/10.1007/s11356-021-17697-8.
Keyghobadi, A. R. (2021), Explain a model for evaluating supply chain sustainability in the oil and gas industry based on the structural equation model. Journal of Human Capital Empowerment, 4(2), 129-146. 20.1001.1.26456222.1400.4.2.5.4
Khan, S.A.R., Piprani, A.Z. and Yu, Z. (2023), Supply chain analytics and post-pandemic performance: mediating role of triple-A supply chain strategies, International Journal of Emerging Markets, 18 (6), 1330-1354. https://doi.org/10.1108/IJOEM-11-2021-1744.
Khamseh, A., Sadeghi, Y., (2018), The Development of Innovation Management Model in Petrochemical Companies Producing Polyethylene Products in Iran and prioritize the factors of using Analytic network process (ANP) fuzzy, Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, Volume 7, Issue 27, P. 163-180.
Matarneh, S., Zahid Piprani, A., Matloob Ellahi, R., Ngoc Nguyen, D., Mai Le, T., Nazir, S. (2024), Industry 4.0 technologies and circular economy synergies: Enhancing corporate sustainability through sustainable supply chain integration and flexibility, Environmental Technology & Innovation, 35 (2024) 103723. https://doi.org/10.1016/j.eti.2024.103723
Mehri babadi, E. O., Iranzadeh, S. and fathi hafshejani, K. (2022). Presenting a Model for Evaluating LARG Supply Chain Performance in Oil and Gas Industries: A study on National Iranian South Oil Company). Iranian journal of management sciences, 17(65), 83-121.
Meyer, T. (2020), Trade law and supply chain regulation in a post-COVID-19 world, American Journal of International Law, 114(4), 637-646. https://doi.org/10.1017/ajil.2020.64
Nadira Abdul Rasib, N., F. (2023), Supply chain innovation bolstered up by supply chain model, international journal of innovation and industrial revolution, 5(13), 158-183. https://doi.org/10.35631/IJIREV.513014.
Raj, R., Kumar, N., Kumsr, S., Verma, P. (2024), Industry 4.0 readiness: the impact of effective implementation of I4.0 on marketing performance, Journal of Business & Industrial Marketing, 39 (10), 2140-2154. https://doi.org/10.1108/JBIM-05-2023-0289
Ranjbar Malekshah T, Mojaverian S M, Eshghie F, Shirzadi Laskookalayeh S, Raftani Amiri Z. (2023), Blockchain Technology for Efficient Management of Vegetable Oil Supply Chain, Journal of food science and technology, 2023; 19 (133) :309-325, http://10.22034/FSCT.19.133.309
Zarrinpour, N., Omidvari, Z., (2020), Providing a robust optimization model for strategic and operational design of the oil supply chain. Industrial Management Perspectives, 10(4), 155-191. https://doi.org/10.52547/jimp.10.4.155
Pezhman Shafiei
PhD candidate, Department of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Saeed Razeghi(Corresponding Author)
Assistant Professor, Department of management, Shiraz branch, Islamic Azad university, Shiraz, Iran.
Email: saeed.razeghi@iau.ac.ir
Seyed Javad Iranban
Associate Professor, Department of Management, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
Sirous keshavarz
Management Studies Center, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
Abstract
This study aims to propose a strategic supply chain management model to assess the capabilities of the petrochemical industry within the framework of Industry 4.0. This applied and qualitative research employed thematic analysis through interviews with ten experts to identify and categorize key supply chain capabilities. The proposed model focuses on five critical dimensions: flexibility, sustainability, innovation, transparency, and coordination—each defined by a set of 15 operational indicators. The findings suggest that a strategy built upon these five capabilities can enhance operational efficiency, reduce systemic risks, and minimize environmental impacts, thereby narrowing the gap between theoretical frameworks and practical implementation in the petrochemical sector. As a comprehensive decision-making framework, the model enables managers, policymakers, and stakeholders to evaluate the strengths and weaknesses of their supply chains and map out strategic improvement paths. Implementation of this strategy may foster the development of more agile, resilient, and innovative supply chains, equipping the petrochemical industry to effectively confront market fluctuations, environmental requirements, and technological advancements.
Keywords: Strategy, Supply Chain, Capabilities, Petrochemical Industry.
