مقایسه تطبیقی تناسبات نمای ورودی و فضای داخلی گنبدخانه در بقاع متبرکه دوره صفوی در اصفهان
الموضوعات :
1 - دانشجوی دکتری معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه قم، قم، ایران.
الکلمات المفتاحية: تناسبات هندسی, مستطیل طلایی, گنبدخانه, بقاع صفوی, شهراصفهان.,
ملخص المقالة :
در تاریخ تمدن اسلامی ایران، بقاع متبرکه پس از مساجد نقش برجسته‌ای در معماری داشته‌اند. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل تناسبات نمای کلی ورودی، سردر و فضای داخلی گنبدخانه نمونه‌های منتخب این دوره است. روش تحقیق شبه‌تجربی و با رویکرد استقرایی بوده و داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای، نقشه‌های معماری و مشاهدات میدانی گردآوری شده و نمونه‌ها به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد در طراحی این بقاع از الگوهای هندسی هم‌گرا مانند مستطیل طلایی و شش‌ضلعی منتظم استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد هم‌گرایی هندسی در همه دوره‌های صفوی حفظ شده و استفاده از شش‌ضلعی و مستطیل طلایی در برخی نمونه‌ها، به‌ویژه دوره دوم و سوم، مشهود است. همچنین تفاوت کارکرد بقاع تأثیری بر این تناسبات نداشته است.
1. ابوالوفای بوزجانی، محمد بن محمد. (۱۳۸۴). هندسه ایرانی، کاربرد هندسه در عمل. تهران: انتشارات سروش.
2. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۸۰). کتاب ایران: تاریخ هنر. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
3. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۹۰). مبانی هنرهای تجسمی. تهران: نشر سمت.
4. برتون، جوئل ای. (۱۳۷۷). فضای مقدس. ترجمه: مجید محمدی. تهران: نامه فرهنگ.
5. بلالی‌اسکویی، آزیتا؛ جمالی، آزیتا. (۱۳۹۸). گونه‌شناسی کالبدی-فضایی آرامگاه‌های مذهبی صفوی اصفهان. معماری اقلیم گرم و خشک، ۷(۱۰)، ۵۲–۳۱.
6. بلالی‌اسکویی، آزیتا؛ جمالی، یحیی. (۱۳۹۹). ارزیابی تغییرات کالبدی فضایی آرامگاه‌های ایلخانی و صفوی اصفهان، گامی در مسیر شناخت الگوی پیشرفت معماری اسلامی-ایرانی. مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، ۱۶(۸)، ۲۶۶–۲۱۸.
7. پوپ، آرتور اپهام. (۱۳۹۳). معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشاری. تهران: دات.
8. حاتمی‌نصاری، طیبه؛ نجفی، آراز؛ فخار، زرین. (۱۴۰۲). کارکرد هندسه در زیرساخت معماری و نقوش گنبد مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ. مطالعات هنر اسلامی، ۲۰(۵۰)، ۷۵۵–۷۳۷.
9. حاجی‌قاسمی، کامبیز. (۱۳۸۹). گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: امامزاده‌ها و مقابر. جلدهای ۱، ۲ و ۳. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
10. حیاتی، حامد؛ شکرشاد، محمدحسین. (۱۴۰۳). ارزیابی و مقایسه تطبیقی بر شکل‌گیری تنوع کالبدی در بقاع متبرکه شهر اصفهان. نشریه علمی اندیشه معماری، ۸(۱۵).
11. حیاتی، حامد؛ نوری، امیرمسعود. (۱۴۰۲). مقایسه تطبیقی تناسبات ایوان در مساجد دوره صفویۀ اصفهان. باغ نظر، ۲۰(۱۲۸)، ۲۶–۱۳.
12ه ربیعی، محسن؛ کریمی، فاطمه؛ زیرک‌باش، دیبا؛ رحیمی، آزیتا؛ ریاحی، محمدحسین؛ صفوی‌زاده، نسرین. (۱۳۹۷). استان‌شناسی اصفهان. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
13. سجادی‌نائینی، مهدی. (۱۳۸۷). تاریخ اصفهان. اصفهان: سازمان تفریحی فرهنگی شهرداری اصفهان.
14. شکرانی، سیدمحمد؛ نورائی، همایون. (۱۴۰۱). تحلیل و سطح‌بندی مناطق پانزده‌گانه کلان‌شهر اصفهان برمبنای رویکرد برنامه‌ریزی شهری بیوفیلیک با استفاده از روش سوارا. پژوهشهای جغرافیای انسانی، ۵۴(۳)، ۱۱۰۷-۱۱۲۴.
15. عباسی، ولی‌بیگ، نیما؛ آریا، نیکتا. (۱۴۰۰). مطالعۀ مقایسه‌ای سلسله‌مراتب ورودی مساجد جامع عباسی و سید اصفهان از منظر نظام تناسبات هندسه ایرانی در پلان. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۶(۱)، ۵۱–۳۹.
16. عقیلی، احمد. (۱۳۸۵). تخت فولاد اصفهان. اصفهان: کانون پژوهش.
17. فرانسیس، دی. کی. چینگ. (۱۳۷۸). معماری: فرم، فضا و نظم. ترجمه زهره قراگوزلو. تهران: دانشگاه تهران.
18. قاسمی‌سیچانی، مریم؛ شمشیری، فائزه. (۱۴۰۱). تحلیل تناسبات هندسی حیاط و نما در خانه‌های تاریخی شهر اصفهان.
19. کرمی، اسلام؛ عباسیه، احسان. (۱۴۰۳). ارتقای کیفیت فضای شهری پیرامون مساجد از طریق طراحی معماری؛ نمونه‌ی موردی: مسجد حکیم اصفهان. معماری و شهرسازی ایران(JIAU)، ۱۵(۲)، ۱۵۹-۱۷۶، ۲۰۰۶.
20ر کوهزاد، اردشیر. (۱۳۹۶). گونه‌شناسی بقاع متبرکه منطقه لالی (مطالعه موردی بقاع با گنبدهای اورچین). باستان‌شناسی ایران، ۱۳(۷)، ۱۱۹–۱۰۵.
21. گروتر، یورگ کورت. (۱۳۷۵). زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
22. مزدآبادی، سید محسن طباطبایی؛ قادری، جعفر؛ خیراندیش، فریبا؛ صادقلو، هادی. (۱۴۰۳). شناسایی و تحلیل عوامل تسهیل‌کننده و بازدارنده در توسعه گردشگری شبانه شهر اصفهان. فصلنامه علمي اقتصاد و مديريت شهري، ۱۲(۴۸)، ۱-۲۰،.
23. مستغنی، علیرضا. (۱۳۷۴). کنکاشی بر نحوه شکل‌گیری تناسبات در خانه‌های ایرانی. مجموعه مقالات تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ارگ بم، کرمان، ایران.
24. مسعودی‌اصل، بهزاد؛ جوادی، شهره؛ براتی، ناصر؛ فرزین، احمدعلی. (۱۳۹۷). مبانی معماری مقابر امامزادگان در ایران. باغ نظر، ۱۵(۶۴)، ۱۴–۵.
25. معماریان، غلامحسین. (۱۳۶۷). نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران. جلد ۱. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشگاه علم و صنعت.
26. نصر، سید حسین. (۱۳۷۴). سنت اســامی در معماری ایرانی درجاودانگی هنر. ترجمة سید محمد آوینی، تهران: انتشارات برگ.
27. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۷۷). معماری اسلامی (فرم، عملکرد و معنی).
28. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۸۰). تاریخ کمبریج (تاریخ ایران، معماری ایران در دوره صفوی). ترجمه یعقوب آژند. تهران: جامی.
29. هیلنبراند، رابرت. (۱۳۸۷) . معماری اسلامی. ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: انتشارات روزنه.
30. Ahmadinya, E., & Emadi, H. (2024). Khūrigān: a Recently Discovered Post-Achaemanid Rock-Cut Tomb near Naqsh-e Rostam, Iran. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia, 30(1), 113-136.
31. Al-Musawi, S. H. H., & Fadawi, M. H. (2023). The architectural design of the holy shrines. Al-Academy, 303-320.
32. Al-Saaidy, H. J. E., & Alobaydi, D. (2021). Measuring geometric properties of urban blocks in Baghdad: A comparative approach. Ain Shams Engineering Journal, 12(3), 3285-3295.
33. Bağırov, S. (2024). Şah İsmayıl 34. və məqbərələrin təmir-bərpa işləri. Proceedings of 1st International Shah Ismail Khatai Symposium.
34. Callieri, P. (2021). Funerary Customs. A Companion to the Achaemenid Persian Empire, 2, 1271-1284.
35. Coronado, J. B., Vidal, M. P. L., Ravilli, G. A., Rosario, M. D., Santos, A. M. L., & Guzman, M. P. S. (2023). Conception of death in different cultures and funeral rites in Bolivia, China, Indonesia, Madagascar and USA. Community and Interculturality in Dialogue, 3, 64-64.
36. Dabbour, L. M. (2012). Geometric proportions: The underlying structure of design process for Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, 1(4), 380-391.
37. Esfahani, A. S., Aarab, A., Arab, E. A., Kalantar, S., Hadi, Z., & Hashemi, F. (2017). Excavations at the Jahānnamā complex: urban archaeology at Isfahan, Iran. Antiquity, 91(355), e7.
38. Gangwar, G. (2017). Principles and applications of geometric proportions in architectural design. Journal of civil engineering and environmental technology, 4(3), 171-176.
39. Godazgar, H. (2020). From ‘Islamism’to ‘spiritualism’? The individualization of ‘religion’in contemporary Iran. Religions, 11(1), 32.
40. Jackson, P. (2017). The Mongols and the Islamic world: From conquest to conversion. Yale University Press.
41. Januszewski, W. (2023). An outline of the geometric proportion systems in architecture. Architectus.
42. Kazlacheva, Z. (2017). An investigation of application of the golden ratio and Fibonacci sequence in fashion design and pattern making. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering.
43. Khajegir, A. R., Afroogh, M. R., & Fahim, A. R. (2018). The Art of Islamic Architecture during the Safavid Period and the Introduction of the Teachings of Islam. Journal of Fine Arts, 1(3), 37-42.
44. Lynch, K. (1960). The Image of the City. Cambridge,MIT Press.
45. Makmur, M., Mulyadi, Y., Hasanuddin, H., Hadrawi, M., Kalsum, N., Sahroni, A., & Wattimena, L. (2022). Tomb Architecture. 9th Asbam International Conference (Archeology, History, & Culture In The Nature of Malay)(ASBAM 2021).
46. Miettunen, P. H. (2018). Agency and the roles of Southern Jordanian Bedouin women on pilgrimage and visiting holy sites. Approaching Religion, 8(2), 40-53.
47. Monitha, C., Haryono, T. N. W., & Susanti, W. D. (2021). ARCHITECTURE AS A REALIZATION OF THE NEED OF THE RELIGIOUS CULTURE IN INDONESIA. Border: Jurnal Arsitektur, 3(2), 71-80.
48. Nabavi, F., & Ahmad, Y. (2016). Is there any geometrical golden ratio in traditional Iranian courtyard houses? ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 10(1), 143.
49. Silvayeh, S., Daneshjoo, K., & Farahani, S. F. (2013). Geometry in Pre-Islamic Iranian Architecture and Its Manifestation in Contemporary Iranian Architecture. Naqshejahan (3) 1: 55-66. In.
50. Valsson, S. (2020). Reflection of Culture on Architecture. International Journal of Architectural Heritage, 3(1), 17-29.
51. Zaman, M., Javeed, F., & Iqbal, M. (2024). Form Analysis of Mughal Funerary Architecture: A Study of Lahore's Imperial Tombs. Journal of Development and Social Sciences, 5(2), 598-614.
