نقد و بررسی کاوش‌ها و حفاظت از محوطه باستانی زیویه
الموضوعات :
1 - دانشجوی دکتری، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران؛ کارشناس اداره کل پایگاه‌های میراث‌فرهنگی و گردشگری، وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: دژ زیویه, تاریخچه, پایگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری, اقدامات حفاظتی و مرمتی, کاوش‌های باستان‌شناسی, مشکلات و بی‌توجهی,
ملخص المقالة :
دژ زیویه یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین محوطه‌های باستانی در شمال‌غرب ایران به شمار می‌آید. این محوطه تاریخی در ۵۵ کیلومتری جنوب‌شرقی شهرستان سقز در کردستان واقع‌شده و به شماره ۷۶۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است. بررسی‌ها و کاوش‌های صورت گرفته در این مکان طی هفتادسال اخیر، نیازمند نقد و ارزیابی دقیق است. به‌طور کلی، این اثر بی‌نظیر به‌عنوان یک محوطه مهم مانایی، در طول هفت دهه گذشته به دلایل مختلف مورد غفلت قرار گرفته است. از سوی دیگر، زیویه و آثار آن چالش‌های متعددی را برای باستان‌شناسان و پژوهشگران تاریخ و هنر ایجاد کرده است؛ از جمله اینکه چگونه می‌توان این محوطه را به‌درستی معرفی و حفظ کرد و چطور می‌توان آن را برای نسل‌های آینده نگهداری نمود. این موضوع ضرورت نوشتن درباره زیویه را دوچندان می‌کند تا شاید بتوان مسئولین را به اهمیت پژوهش و حفاظت از این اثر ارزشمند متوجه ساخت. با هدف شناسایی مشکلات و بی‌توجهی‌ها، این مقاله ضمن معرفی اهمیت و جایگاه دژ زیویه، نگاهی به تاریخچه کشف و شهرت جهانی این محوطه از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۸۸ خواهد داشت. در این راستا، پیشینه تاریخی منطقه و دژ زیویه، فعالیت‌های پژوهشی انجام شده، وضعیت حفاری‌های تجاری قبل از انقلاب (از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۴۲)، فعالیت‌های پژوهشی-حفاظتی هیئت معتمدی/لک‌پور (از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۲) و اقدامات انجام شده در زمان تصدی مسئولیتم بر پایگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری (از آبان ۱۳۸۶ تا تیرماه ۱۳۸۸) مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
امان‌اللهی، حمید (1388). زیویه؛ محوطه‌ای که از نو باید شناخت. گاهنامه ایزیرتو، 2(1)، 2- ویژه‌نامه پنجمین سال تأسیس انجمن ایزیرتو، نوروز 1388.#
امان‌اللهی، حمید (139۶). زیویه: محوطه سوخته باستان‌شناسی ایران. اولین همایش ملی زیویه، سقز، ۶ و 7 اردیبهشت 139۶.#
بیننده، علی (1387). سکونتگاه‌های مانایی در زاگرس شمالی. کنفرانس بین‌المللی سکونتگاه‌های سنتی زاگرس، سنندج .#
حسینی، سید لقمان (138۴). آثار باستانی زیویه از توهم تا واقعیت، ماهنامه فرهنگی ـ اجتماعی ـ خبری راگه، (1 و 2)، (سقز، بهارستان پایین).#
حفاری صهیونیست‌ها در زیویه (13۶0). از انتشارات اداره فرهنگ شهرستان سقز، مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی کشور، تیرماه 13۶0، 27 صفحه، بر اساس اسناد اداره فرهنگ و اداره آموزش‌وپرورش شهرستان سقز.#
حسن‌زاده، یوسف (139۵). گذری بر فرهنگ و هنر مانا. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، موزه ملی ایران و پایگاه ملی زیویه.#
رحیمی، میترا (1388). مطالعه و تحلیل ترکیب هنری نقوش عاج‌های زیویه. پایان‌نامه مقطع کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر (منتشرنشده).#
شرفکندی، عبدالرحمن (هژار). (137۶). فرهنگ لغت کُردی ـ فارسی. چ 2. تهران: سروش.#
صالحیه، سالار (1389). تحلیل الگوهای استقراری حوزه زرینه‌رود علیا در عصر آهن متأخر. پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر (منتشرنشده).#
صفی، محمد (138۶). آسیب‌شناسی دژ باستانی زیویه. آرشیو میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان، (منتشرنشده).#
صفی، مهدی (1395). باززنده‌سازی منظر تاریخی ـ طبیعی دژ زیویه. پایان‌نامه مقطع کارشناسی‌ارشد، دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران (منتشرنشده).#
علیزاده، حسین (1389). باستان‌شناسی و هنر مانا. پایان‌نامه مقطع دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران (منتشرنشده).#
قادری‌زاده، هانا (1388). پهنه‌بندی توان‌های ژئومورفولوژی استان کردستان و تحلیل نقش آن‌ها در توسعه ناحیه‌ای. پایان‌نامه مقطع کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تبریز (منتشرنشده).#
قدری، محمدرضا، (1387). مطالعات علوم زمین منطقه باستانی زیویه «با تأکید بر دژ باستانی زیویه». آرشیو میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان، (منتشرنشده).#
قدری، محمدرضا (139۶). بررسی ناپایداری‌های دامنه‌ای در تپه باستانی زیویه. در اولین همایش ملی زیویه، ۶ و 7 اردیبهشت ماه، سقز، صص. 1تا 1۴.#
کیخسروی، رشید (13۶3). دوران بی‌خبری: گنج زیویه و دردنامه روستائیان زیویه اولین گزارش. تهران، ناشر مؤلف.#
لک‌پور، سیمین (1380). گزارش کاوش تپه زیویه. آرشیو مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. (منتشر نشده)#
مسلم، معتصم (1388). دژ زیویه: شاهکار معماری فراموش‌شده مانایی. ماهنامه اجتماعی، فرهنگی، ادبی مهاباد، ۹(۱۰۸)، ۵۶-۵9.#
معتمدی، نصرت‌الله (137۴)، زیویه ـ قلعه‌ای مان‌نایی، مادی، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد (1)، تهران، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور، صص 3۵7 – 321.#
ملازاده، کاظم (1388). پادشاهی مانا: نگاهی به ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی. باستان‌پژوهی، 7.#
موچشی، امیر ساعد (1388). ارزیابی مجدد گاهنگاری آثار زیویه. مطالعات باستان‌شناسی، (2)، 120-1۴0.#
یزدانی، مرضیه (1380)، اسنادی از هیئت‌های باستان‌شناسی در ایران تهران، سازمان مرکز اسناد و کتابخانه ملی.#
Dyson, R. H. (1963). Archaeological scrap: Glimpses of history at Ziwiye. Expedition, 5 (2), 32-37.#
Dyson, R. H. (1965). Protohistoric Iran as Seen from Hasanlu. Journal of Near Eastern Studies, 24 (3), 205-207.#
Muscrella, O. (1977). Ziwie and Ziwie: The Forgery of a Provenience. Journal of Field Archaeology, 4 (2), 197-219.#
