حکمرانی آب از منظر نهادهای بینالمللی تا تحلیل عملکرد برنامه ششم و جایگاه آن در برنامه هفتم توسعه کشور
سمیه اسمعیلی
1
(
استادیار گروه اقتصاد، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. * (مسئول مکاتبات)
)
رومینا رحیمی
2
(
دانشجوی کارشناسی اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
)
الکلمات المفتاحية: ایران, برنامه ششم, برنامه هفتم, توسعه, حکمرانی آب. ,
ملخص المقالة :
یکی از سیاست‌های مهم بخش کشاورزی در سطح کلان، حفظ امنیت غذایی با در نظر گرفتن ارتباط بلاواسطه آن با امنیت ملی و اقتدار حکمرانی است که ضرورت برنامه‌ریزی در سطح کلان کشور را مشخص می‌سازد. چالش‌های جهانی همانند تغییرات آب‌وهوایی، خشکسالی‌های مکرر، الگوهای بارندگی غیرقابل پیش‌بینی و تهدید اکوسیستم‌ها لزوم همکاری‌های بینالمللی و ملی را در مدیریت منابع آب در این امر افزایش داده که خود نشان از ارتباط مستقیم آن با نحوه حکمرانی منبع حیاتی آب دارد. در راستای نظام برنامه‌ریزی ملی، یکی از مهمترین اقدامات در تکمیل زنجیره توسعه این امر پیوستگی در فرآیند تدوین، تصویب، اجرا و نظارت بر برنامه است که از طریق سازمان برنامه و بودجه کشور به‌عنوان تنها متولی صورت می‌پذیرد. بنابراین در این نوشتار سعی شده است با تمرکز بر گزارش‌های مدون عملکرد اهداف کمی در برنامه ششم توسعه در خصوص موضوع آب در بخش کشاورزی و سایر نظام‌های مرتبط با آن با استفاده از رویکرد تلفیقی تحلیل مرور نظام‌مند و تحلیل تطبیقی یا تحلیل محتوی کیفی، بررسی میزان همسویی عملکرد برنامه در سطح ملی و ادامه اقدامات سیاست‌گذار در برنامه هفتم توسعه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد تا مهمترین چالش‌های عدم تحقق از دو منظر سازمان‌های بینالمللی و ملی در بازه زمانی 1396 الی 1403 تعیین گردد. نتایج پژوهش نشان داد در زیربخش‌های حکمرانی آب، در خصوص مدیریت منابع آب: کمبود منابع مالی (کد اهمیت 6)، نبود هماهنگی میان نهادهای مسئول (کد اهمیت 4) و فقدان داده‌های دقیق و به‌روز (کد اهمیت 3)؛ در بخش بهینه‌سازی منابع آب: ضعف زیرساخت‌ها (کد اهمیت 4)، کمبود منابع مالی (کد اهمیت 3) و هزینه‌های بالا (کد اهمیت 3)؛ در بخش حفاظت از منابع آب: عدم تخصیص اعتبارات پیش‌بینی‌شده (کد اهمیت 6)، تأخیر در تخصیص بودجه و مشکلات نقدینگی (کد اهمیت 5)؛ در بخش توسعه و ارتقاء زیرساخت‌ها: کمبود منابع مالی (کد اهمیت 5)، ضعف در برنامه‌ریزی، تغییرات اقلیمی و فرسودگی شبکه‌های توزیع (کد اهمیت 2) از جمله مهمترین مشکلات اساسی محسوب شدند. بر این اساس از منظر ملی و بینالمللی مشخص است تغییر رویکرد در برنامه هفتم توسعه در مسیر حکمرانی مشارکتی و دیپلماسی آب بوده است.
اسکوهی، م. و اسماعیلی، ک. (۱۴۰۴) تحلیلی بر نظریه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران. قابل دسترس در: https://jwsd.um.ac.ir/article_40262.html/
آمیغ‌پی، م. و عربی، س. (۱۴۰۲) مطالعه وضعیت فرونشست زمین در استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در ایران با استفاده از نقش جامع فرونشست کشور. تحقیقات منابع آب ایران، انجمن علوم مهندسی منابع آب ایران، ۱۹(۵): 145-156.
رهبرقاضی، م.ر. و صالعی‌حور، ر. (1403) چالش‌های حکمرانی آب در ایران: بررسی علل و پیامدها از منظر داده بنیاد. فصلنامه سیاست، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 54(3): 415-438.
زراعتی‌نیشابوری، س. خزیمه‌نژاد، ح. و بیرانوند، ز. (۱۴۰۳) درک دقیق‌تر از سامانه‌های حکمرانی به‌منظور مدیریت پایدار آب با نگاهی ویژه به شرایط ایران. قابل دسترس در: https://jwim.ut.ac.ir/article_96493.html/
سازمان برنامه و بودجه کشور. (1397). گزارش عملکرد قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1396، جلد دوم حوزه بخشی 1، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، 552 صفحه.
سازمان برنامه و بودجه کشور. (1398). گزارش عملکرد قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1397، جلد دوم حوزه بخشی 1، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، 448 صفحه.
سازمان برنامه و بودجه کشور. (1399). گزارش عملکرد قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1398، جلد دوم حوزه بخشی 1، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، 470 صفحه.
سازمان برنامه و بودجه کشور. (1400). گزارش عملکرد قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال 1399، جلد دوم حوزه بخشی 1، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور، ریاست جمهوری، 536 صفحه.
سفاهن، ا.، نادری‌مهدیی، ک. و سفاهن، پ. (۱۳۹۵) بررسی وضعیت مدیریت منابع آب در ایران با تأکید بر توسعه پایدار. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، اصفهان، صفحات 2-4.
صدیقیان‌ترک‌نژاد، ن.س.، خان‌محمدی، ه. و اصلی‌پور، ح. (۱۴۰۲) تحلیل عوامل مؤثر بر حکمرانی آب در ایران. فصلنامه خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، 14(50): ۶۹- ۹۰.
عمران‌سافت. (۲۰۲۴) نشریه شماره ۳۰۷: تعیین حد بستر و حریم رودخانه‌ها و عملیات رپرگزاری. عمران سافت. قابل دسترس در: https://www.omransoft.ir/3276/
مجلس شورای اسلامی. (۱۳۹۵). قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۶–۱۴۰۰). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ایران.
مجلس شورای اسلامی. (۱۴۰۲). قانون برنامه پنجساله هفتم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۲–۱۴۰۶). مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ایران.
مركز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامى. (۱۴۰۲ب). بررسى لايحه برنامه هفتم توسعه (۳۰): بخش آب (شماره مسلسل۱۹۰۷۸)، دفتر مطالعات زيربنايی، تاریخ انتشار 9/4/۱۴۰۲. صفحات 1-45.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1402الف) گزارش مرور برنامه‌های توسعه در بخش آب جهت بهره‌گيری در تدوين برنامه هفتم توسعه. دفتر مطالعات زیربنایی. تاریخ انتشار ۴/۳/۱۴۰۲.
مریدی، ع.، کچاییان، ر. و ذکایی، م. (۱۳۹۵) تحليل وضعيت كيفيت منابع آب ايران (دوره ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳). تحقيقات منابع آب ايران، انجمن علوم مهندسی آب ایران، 12(4): 25-35.
Arora, A. (2024) Dams: Economic Assets or Ecological Liabilities? Retrieved from https://earth.org/dams-economic-assets-or-ecological-liabilities/
Creswell, J.W. and Creswell, J.D. (2023) Research design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches (Sixth Edition), University of Michigan, Carnegie Mellon University, SAGE Publications, Inc., 382p.
Gleick, P.H. (1993) Water and conflict: Fresh water resources and international security. International Security, 18(1): 79–112. Retrieved from https://doi.org/10.2307/2539033/
Guterres, A. (2024) As conflicts rage, planet heats up, safeguarding global water supply, managing shared resources responsibly key for peace, Secretary-General says in observance message. United Nations. Retrieved from https://press.un.org/en/2024/sgsm22160.doc.htm/
GWP. (2000) Integrated Water Resources Management. Global Water Partnership. Retrieved from https://www.gwp.org/globalassets/global/toolbox/publications/background-papers/04-integrated-water-resources-management-2000-english.pdf/
GWP. (2008) Integrated water resources management, Global Water Partnership. Retrieved from https://www.gwp.org/
GWP. (2021) Climate resilience through water, Global Water Partnership. Retrieved from https://www.gwp.org/en/we-act/themesprogrammes/Climate-Resilience/
IGRAC. (2018) Groundwater overview: Making the invisible visible. UN-Water, International Groundwater Resources Assessment Centre Retrieved from https://www.unwater.org/publications/groundwater-overview-making-invisible-visible/
IWRM. (2000) Integrated Water Resources Management. Retrieved from https://www.iwrm.org/
Liao, L., Li, J., Chen, M. and An, R. (2024) Effects of hydraulic cues in barrier environments on fish navigation downstream of dams. Journal of Environmental Management, 365, 121495. Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2024.121495/
Niasse, M. and Wallace, P. (2002) Dams and cultural heritage. World Commission on Dams Secretariat. Retrieved from https://www.icomos.org/public/risk/2001/dams2001.htm/
OECD. (2020) Managing water for future cities. Organization for Economic Co-operation and Development. Retrieved from https://www.oecd.org/environment/water/
OECD. (2023) Agricultural policy monitoring and evaluation 2023: Part I. Agricultural policy and support in light of climate change adaptation (TAD/CA/APM/WP (2023)11/FINAL), Trade and Agriculture Directorate, Committee for Agriculture, Organization for Economic Co-operation and Development, 2023, November 8.
OECD. (2024) Companion of good practice on quality infrastructure 2024: Building resilience to natural disasters. Organization for Economic Co-operation and Development. Retrieved from https://doi.org/10.1787/54d26e88-en/
SCADA (South Florida Water Management District). (2022) Supervisory control and data acquisition (SCADA) program annual report. Retrieved from https://www.sfwmd.gov/sites/default/files/documents/scada%20final%20report.pdf/
UNESCO. (2020) The United Nations world water development report 2020: Water and climate change. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), World Water Assessment Programme. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000372985/
UNESCO. (2021) The United Nations World Water Development Report 2021: Valuing water. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), World Water Assessment Programme. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000375724/
UNESCO. (2022) The United Nations World Water Development Report 2022: Groundwater: Making the invisible visible. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), World Water Assessment Programme. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000380721/
UNESCO. (2024) The United Nations World Water Development Report 2024: Water for prosperity and peace. United Nations. Retrieved from https://www.unesco.org/en/digital-library/world-water-development-report-2024/
United Nations Iran. (2022) The United Nations in Iran supports efforts to preserve and protect Iran's wetlands, United Nations in the Islamic Republic of Iran. Retrieved from https://iran.un.org/fa/171550/
United Nations Iran. (2025) A Story of a joint effort: Iran's wetlands conservation project, United Nations in the Islamic Republic of Iran. Retrieved from https://iran.un.org/fa/171550/
United Nations Water. (2010) Climate change adaptation: The pivotal role of water. UN-Water Policy Brief. Retrieved from https://www.unwater.org/sites/default/files/app/uploads/2017/05/unw_ccpol_web.pdf/
United Nations Water. (2015) Tackling the challenges of SDG monitoring: A roadmap outlining the costs and value of a water sector monitoring system. United Nations. Retrieved from https://www.unwater.org/
United Nations Water. (2018) The United Nations World Water Development Report 2018: Nature-based solutions for water. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000261424/
United Nations water. (2023) Educational, Scientific and Cultural Organization, United Nations World Water Development Report 2023: Partnerships and cooperation for water. Retrieved from https://www.unwater.org/publications/un-world-water-development-report-2023/
United Nations. (2018) Sustainable development goals: Goal 6 - Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all. Rederived from https://sdgs.un.org/goals/goal6/
United Nations. (2022) Message by António Guterres, UN Secretary-General, on World Water Day, 22 March 2022.
United Nations. (2023) United Nations World Water Development Report 2023: Partnerships and cooperation for water. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO. Retrieved from https://www.unwater.org/publications/un-world-water-development-report-2023/
World Bank Group. (2022) Water Resources Management. Retrieved from https://www.worldbank.org/en/topic/waterresourcesmanagement/
