امکان سنجی فروش اضطراری موقوفات انتفاعی و حکم خرید بدل مماثل
الموضوعات :سیداسمعیل حسینی مقدم 1 , محمد جعفری هرندی 2 , عباس سماواتی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: بدل مماثل, فروش موقوفه انتفاعی, وقف, وقف انتفاعی. ,
ملخص المقالة :
پیشرفت¬های خیره کننده¬ی بشر¬؛ حوادث طبیعی و گذر روزگار بسیاری از موقوفات انتفاعی را از حیز استفاده خارج نموده به طوریکه برخی به محل انباشت زباله و تجمع افراد ناباب تبدیل شده و از طرفی مالیت آنها باقی و تبدیل آنها به بدل مماثل یا اقرب محل تامل قرار می¬گیرد؛ فلذا برای برون رفت این مساله بررسی امکان یا عدم امکان فروش موقوفات انتفاعی و حکم خرید بدل مماثل ضروری به نظر می¬رسد؛ هدف از این تحقیق این است که ضمن بیان انواع وقف به اعتبار منفعتین، به بررسی دیدگاه¬های مربوط به ممنوعیت و جواز و مشروعیت فروش موقوفات انتفاعی پرداخته و در نهایت حکم اضطرار فروش موقوفات انتفاعی با استناد به دلایل متعدد مورد استخراج قرار گرفته است، که می¬توان گفت دستاوردهای جدیدی را برای پژوهشگران فراهم می آورد. این تحقیق که با روش توصیفی-تحلیلی و با ابزار کتابخانه¬ای نگاشته شده است¬، طبق یافته¬ها و نتایج باید گفت: پیرامون موقوفات انتفاعی سه دیدگاه وجود دارد که عبارتند از 1. ممنوعیت فروش وقف بر جهات عامه 2. جواز فروش مطلق موقوفات انتفاعی و مساجد 3. ممنوعیت فروش غیر مساجد و مشاهد¬؛ و در مجموع می¬توان گفت تبدیل موقوفات به بدل مماثل یا اقرب با اذن حاکم اسلامی با مذاق شارع و سیره ی عقلا سازگاری دارد. لذا این مقاله قول به تفصیل را منطبق بر انگیزه¬ی واقف غبطه وقف و انتفاع موقوف علیهم می¬داند.
منابع
قرآن کریم
ابن أنس، مالک (1406 ق). الموطأ، تحقیق: محمد فؤاعد عبد الباقی، چاپ اول. بیروت، الناشر داراحیاء التراث العربی.
ابن فارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا(1404ق). معجم مقایئس اللّغة، جلد ششم، چاپ اول. قم: دفتر تبلغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن منظور، ابوالفضل؛ و جمال الدین، محمدبن مکرم(1414ق). لسان العرب، جلد12، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع دارالصادر.
آرانى، محمد على (1426ق). رسالة فى جواز بيع الوقف، چاپ اول. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى.
اصفهانى، محمد حسين بن محمد حسن(1418ق). حاشيه بر مكاسب، محقق/ مصحح: عباس محمد آل سباع قطيفى، چاپ اول. قم: انوار الهدی.
امام خمینی، سيد روح اللّه موسوى(1370ش). تحرير الوسيلة، چاپ: اول. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
امام خمینی، سيد روح اللّه موسوى(1421). كتاب البيع، چاپ اول. تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره.
امام خمینی، سيد روح اللّه موسوى(1382). تهذيب الأصول، مقرر جعفر سبحانی، ج2، چاپ اول. قم: دارالفکر.
بحرانى بصرى، زين الدين، محمد امين (1413ق). كلمة التقوى، چاپ سوم قم: ناشر سيد جواد وداعى.
بجنوردى، سيد حسن موسوى(1419ق). القواعد الفقهية، محقق/ مصحح: مهدى مهريزى- محمد حسن درايتى، چاپ اول. قم: الهادي.
تبریزی، جواد بن علی(1416ق). ارشاد الطالب، چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1388). حقوق اموال، چاپ ششم. تهران: گنج دانش.
حرّ عاملى، محمد بن حسن(1409ق). تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة. مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البيت عليهم السلام. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام.
حكيم، سيد محسن (بی¬تا). منهاج الصالحين (المحشّى)، بيروت: دار التعارف للمطبوعات.
حمیری، نشوان بن سعید (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب، جلد 5 ، چاپ اول. بیروت: دارالفکر المعاصر.
خامنه¬ای سید علی (1424ق). أجوبة الاستفتاءات، چاپ اول قم: دفتر معظم له در قم.
خامنه¬ای سید علی(1394). استفتائات وقف. سازمان چاپ و انتشارات وابسته به سازمان اوقاف.
خویی، سیدابوالقاسم(1410ق). منهاج الصالحين، چاپ 28 ، قم: نشر مدينة العلم.
خویی، سیدابوالقاسم(بی‌تا). مصباح الفقاهه، مقرر محمد علی توحیدی. قم: کتابفروشی داوری.
خویی، سیدابوالقاسم(1417ق). مصباح الاصول، ج1، چاپ پنجم. قم: کتابفروشی داوری.
شربینی خطیب، محمد (1377ق). مغنی المحتاج إلی معرفة معانی الفاظ لمنهاج. مصر: الناشر دار احیا التراث العربی، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین انصاری (1414ق). صیغ العقود و الایقاعات، چاپ اول. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین انصاری (1411ق). کتاب المکاسب، چاپ اول. قم: منشورات دارالذخائر.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین انصاری (1415ق). كتاب المكاسب، محقق/ مصحح: گروه پژوهش در كنگره ، چاپ اول، قم: ناشر، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى.
زنجانى، سيد موسى شبيرى (1419ق). كتاب نكاح، ج3 ، چاپ اول. قم: مؤسسه پژوهشى.
سبزوارى، سيد عبد الأعلى (1413ق). مهذب الأحكام، چاپ چهارم. قم: مؤسسه المنار.
سبزواری، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن(1423ق). کفایة الاحکام، چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
سیستانی، سید علی، منهاج الصالحين(1417ق). دفتر حضرت آية الله سيستانى، چاپ پنجم. قم.
صافى گلپایگانی، لطف الله(1417ق). جامع الأحكام، چاپ چهارم. قم: انتشارات حضرت معصومه سلام الله عليها.
صافى گلپایگانی، لطف الله (1416ق). هداية العباد، چاپ اول. قم: دار القرآن الكريم.
.............................. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طباطبايى، سيد تقى(1426ق). مباني منهاج الصالحين، چاپ اول. قم: منشورات قلم الشرق.
طوسى ابو جعفر، محمد بن حسن (1427ق). رجال شیخ طوسی، محقق/مصحح: جواد قيومى اصفهانى، چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
فاضل لنکرانی، محمد(1424ق). تفصيل الشريعة - الوقف، الوصية، الأيمان و النذور، الكفارات، الصيد، چاپ اول. قم: مركز فقهى ائمه اطهار عليهم السلام.
كلينى، ابو جعفر محمد بن يعقوب(1407ق). الکافی، چاپ چهارم. تهران: دار الكتب الإسلامية.
گلپایگانی موسوی، سیّد محمد رضا(1413ق). هداية العباد، چاپ اول، قم: دار القرآن الكريم.
مكارم شيرازى، ناصر(بی¬تا). استفتائات جدید، محقق/ مصحح: گردآورنده: ابو¬القاسم عليان نژادى دامغانى، چاپ اول. قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام.
معین، محمد(1381). فرهنگ فارسی، چاپ سوم. تهران: سرایش.
نجفى صاحب الجواهر، محمد حسن(1404ق). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، مصحح: عباس قوچانى- على آخوندى، چاپ هفتم. بيروت: دار إحياء التراث العربي.
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى(1415ق). مستند الشيعة في أحكام الشريعة، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول. قم.
وحيد خراسانى، حسین(1428ق). منهاج الصالحين، چاپ پنجم. قم: مدرسه امام باقر عليه السلام.
يزدى طباطبايى، سيد محمدكاظم(1414ق). تكملة العروة الوثقى، چاپ اول. قم: كتابفروشى داورى.
