مروری بر پژوهش های شهر دوستدار سالمند با روش فراتحلیل محتوا

الموضوعات :

صالح ابراهيمي پور ¹ , دکتر کتایون علیزاده ² , محمد علی احمدیان ³

1 - ‌دانشجوي دكتري جغرافيا و برنامه ريزي شهري،‌ گروه جغرافيا ، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي، مشهد، ايران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران ( نويسنده مسئول)
3 - ‌استاد بازنشسته دانشگاه فردوسي مشهد

تاريخ الإرسال : 06 الجمعة , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , رجب, 1446 تاريخ الإصدار : 05 السبت , ذو القعدة, 1446

الکلمات المفتاحية: سالمند, شهر دوستدار سالمند, فراتحلیل کیفی, پروتکل پریزما.,

ملخص المقالة :

از اواسط قرن بيستم كاهش ناباروري و افزايش اميد به زندگي زنگ خطر سالخوردگي جمعيت دركشورهاي توسعه يافته را به صدا در اورد. با گذشت زمان اين معضل تشديد شده و بتدريج دامنگير كشورهاي درحال توسعه نيز گرديد. به تعبیری رشد سریع جمعیت سالمندان به پدیده ای جهانی و اجتماعی تبدیل شده است. اثار مسئله سالخوردگي تنها در ابعاد جمعيتي خلاصه نمي شود بلكه كشورها براي مديريت اين مسئله نيازمند اعمال تغييراتي در ابعاد اقتصادي،‌ اجتماعي،‌ فرهنگي،‌بهداشت و سلامت و حتي كالبد شهرها هستند. بدين سبب نگارندگان با بررسي پژوهش هاي به چاپ رسيده به زبان فارسی در بازه ی زمانی سال های 1385 تا 1401 در اين زمينه مطالعه اي فرا تحليلي را به انجام رسانده اند. در ابتدا با جستجو در منابع مختلف 352 پژوهش مرتبط با موضوع تحقیق شناسایی شد که به دلایل متعدد مانند غیر مرتبط بودن، ضعف ساختاری و علمی و نیز غیرقابل تعمیم دادن آن حذف گردید و در نهایت 36 پژوهش با محوريت شهر دوستدار سالمند انتخاب و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. گردآوری داده ها بر طبق فرم محقق ساخته و پروتکل پریزما که استانداردی برای مطالعات فراتحلیل است، صورت گرفته است. با بررسی های انجام گرفته بر روي نتایج پژوهش هاي پيشين مشخص گرديد كه قريب به اتفاق شهرهاي ايران مناسب زندگي مستقل، توام با سلامتي براي سالمندان نمي باشند. تقريبا تمامي كلانشهرهاي كشور با معضل عدم تناسب امكانات و خدمات شهري با نيازهاي جمعيت رو به رشد سالمندان دست به گريبانند. مطالعات صورت گرفته از منظر كمي و كيفي نيز فاقد عمق و دقت كافي بوده؛ در نتيجه امكان تعميم نتايج براي ديگر كانون هاي شهري كشور فراهم نمي شود. توجه بيشتر به مسئله سالمندي و مناسب سازي شهرها براي اين جمعيت رو به تزايد عمده ترين نتيجه اين پژوهش است.

المصادر:

منابع و مآخذ
1- آرایی, علی, نظم فر, حسین, عزت پناه, بختیار. (1399). تحلیلی بر تجربه شهر دوستدار سالمند؛ مطالعه موردی شهر کرج. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای), 10(39), 77-98.
2-استبصاری فاطمه، رحیمی خلیفه کندی زهرا، نصیری ملیحه، مرادی فتح مرجان، کریمی یگانه فرانک، مصطفایی داود(1400). ارزیابی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و فضای شهری تهران بر اساس شاخص‌های شهردوستدارسالمند. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. ۹ (۲) :۱۸۷-۲۰۰.
3-اسراری باسمنج، حسن(1397). دیدگاه سالمندان کانون های فعال دوستدار سالمند شهر تبریز در مورد مؤلفه های احترام اجتماعی، مشارکت و روابط اجتماعی، خدمات فرهنگی-ورزشی و خدمات بهداشتی- درمانی شهرهای دوستدار سالمند، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی تبریز.
4-اسلامی، شهریار(1396). برنامه ریزی شهری برای ایجاد شهر دوستدار سالمند(مطالعه موردی: شهر اردبیل)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.
5-ایرانشاهی، ایوب (1394). طراحی شهری بر اساس معیارهای شهر دوستدار سالمند، مطالعه موردی: خیابان چهارباغ عباسی اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه طراحی شهری.
6-ایزانلو، مرضیه(1399). بررسی نابرابري فضایی شهر تهران از منظر شاخص هاي شهر دوستدار سالمند در سال 1397، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، گروه مدیریت رفاه اجتماعی.
7-بلوايه، یعقوب(1390). بررسي رضايتمندي سالمندان از فضاهاي عمومي شهري و ارائه راهكارهاي ارتقاء و بهبود آنها (نمونه موردي: اسلامشهر)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشكده هنر و معماري، گروه شهرسازي.
8-پور جعفر محمدرضا، تقوایی علی اکبر، بمانیان محمد رضا، صادقی علی رضا، احمدی فریال.(1389). ارائه انگاره های محیطی مؤثر بر شکل‌گیری فضاهای عمومی مشوق سالمندی موفق با تأکید بر ترجیحات سالمندان شهر شیراز. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1389; 5 (1).
9-ترقی زهره، ایلالی احترام سادات(1397). مقایسه نگرش سالمندان و مدیران نسبت به وضعیت شاخص های شهرهای دوستدار سالمند. سالمند: مجله سالمندی ایران. 13 (2) :236-249.
10-جوهری، لیلا (1393). ارزیابی وضعیت شهر مشهد جهت تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند، مورد مطالعه: مناطق10،6،1، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، گروه آموزشی جغرافیا.
11-حسین زاده دلیر, کریم, پیشنماز اهری, رامین. (1402). شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر برنامه‌ریزی و طراحی شهر دوستدار سالمند (نمونۀ موردی: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای, 13(46), 33-60.
12-حسینقلی زاده، علی، جلوخانی نیارکی، محمدرضا، نخستین روحی، مهسا، و حاجیلو، فخرالدین. (1399). تحلیل مکانی و ارزیابی فضاهای شهری از منظر شهر دوستدار سالمند (مطالعه ی موردی: منطقه ی 6 شهر تهران). پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 8(2 )، 371-389.
13-حیدری, محمد تقی, محمدی, شهرام, رحمانی, مریم. (1400). پایش نظریه حق به شهر در بازتولید فضای شهر دوستدار سالمند (مطالعه موردی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان). پژوهشهای جغرافیای انسانی, 53(1), 195-212.
14-حیدرنتاج, وحید, حاتمی, نازنین, احمدی, فریال. (1400). تعیین معیارهای موثر بر ارتقا سلامت روان سالمندان از دیدگاه بیوفیلیک (مطالعه موردی: منطقه یک شهر تهران). مطالعات ساختار و کارکرد شهری, 8(28), 243-274.
15- خزایی, مصطفی, امانی, مجتبی, و داورپناه, مسعود. (1397). تحلیلی بر شهر دوستدار سالمند در ایران. جغرافیا و روابط انسانی.1(3).876-890.
16-رحمتی, منصور, محمدی, چنور. (1401). مدلسازی معادلات ساختاری شاخص‌های شهر دوستدار سالمند کرمانشاه. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای, 12(43). 123-148.
17-رخشانی نسب, حمید رضا, حسینی, سید علی, ستار زاده, نظام‌الدین. (1401). ارزیابی شاخص‌های شهر مطلوب سالمندان (نمونه موردمطالعه: شهر یاسوج). جغرافیا و توسعه فضای شهری, 9(3), 59-81.
18-رضوانی, محمدرضا, پروائی هره دشت, شیوا, منصوریان, حسین. (1394). سنجش عوامل موثر بر کیفیت زندگی سالمندان در مناطق شهری (مطالعه موردی: شهرستان نیشابور). جغرافیا و توسعه فضای شهری, 2(1). 51-73
19-زنجری، بهناز (1399). بررسی و تحلیل کیفیت فضاهای عمومی شهری با تاکید بر مفهوم شهر دوستدار سالمند (نمونه موردی: محلّه منتخب منطقه یک شهر شیراز)، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی آپادانا.
20-سیدجوادی مهری، پاک فر زانیار.(1400).سالمندی فعال و ارتباط آن با سلامت روان در بین سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های آموزشی‌درمانی اردبیل در سال ۱۳۹۷. مجله مطالعات ناتوانی. ۱۴۰۰; ۱۱ :۱۸-۱۸.
21-شرقی, علی, ضرغامی, اسماعیل, صالحی کوسالاری, فرزانه, الفت, میلاد. (1395). سنجش وضعیت شاخص‌های جهانی شهر دوستدار ِسالمند در کلان‌شهر تهران (AFC). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای (توقف انتشار), (), 1-22.
22-شکوهی، آرمان(1395). برنامه ريزي ارتقاء فضاهاي عمومی شهر باغستان در راستای تبدیل شدن به شهر دوستدار سالمند، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه شهرسازی.
23-شیرازی ایرائی، شقایق(1399). مطالعه شهر دوستدار سالمند ( یک مطالعه موردی از شهر آمل )، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.
24-صداقتی, عاطفه, امانی, ملاحت. (1395). ارتباط شادکامی و حیطه‌های خاص امیدواری سالمندان با میزان استفاده از فضاهای شهری. روان‌شناسی پیری, 2(2), 81-90.
25-غفاری گیلانده، عطا، محمدی، چنور، و داوری، الهام. (1401). ارزیابی شاخص های شهر دوستدار سالمند مطالعه موردی: شهر ساری. آمایش محیط، 15(56 )، 1-25.
26-غلامی, محمد, امینی نژاد, غلامرضا, بناری, خداکرم. (1401). سنجش و ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند (مورد مطالعه: شهر برازجان). برنامه ریزی و توسعه محیط شهری, 2(5), 17-30.
27-فتاحی، فروزان (1397). ارزیابی تناسب شهر تهران برای تحقق شهر دوستدار سالمند، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری.
28-فنی, زهره, حسین زاده, حسین. (1395). تبیین الگوی کالبدی شهر دوستدار سالمند (موردپژوهی: منطقه 2 شهرداری تهران). تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی, 9(2).
29-قنبری، ابوالفضل. (1398). ارزیابی شهر تبریز از منظر شاخص های شهر مطلوب سالمندان. جغرافیا و برنامه ریزی، 23(68 )، 219-244.
30-قنبری، ابوالفضل. ‌‌(1398). تحلیل و بررسی شاخص‌های شهر مطلوب سالمندان (مطالعۀ موردی: شهر تبریز)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، موسسه جغرافیا، دورۀ هفتم، شمارۀ 1، صص 81-61.
31- منافی فر، سیده فاطمه زهرا، غفاری، فاطمه، فرامرزی، محبوبه، یوسف رمکی، مرضیه، و شمسعلی نیا، عباس. (1399). سالمندی سالم چیست؟ تعاریف و عوامل موثر. سلامت و سالمندی خزر، 5(1 )، 27-34.
32-منتظرالحجه, مهدی, شریف نژاد, مجتبی, رجبی, مریم. (1397). سنجش عوامل کالبدی مؤثر بر حس امنیت در فضاهای شهری از دیدگاه سالمندان (مورد پژوهی: میدان خان یزد). معماری و شهرسازی ایران. 9(1). 91-105.
33-میرچولی، الهام (1393). شهر مطلوب سالمندان، تطبیق شهرها با نیازهای سالمندان، انتشارات اندیشه سرا، چاپ اول. ص 147
34-نصیری هنده خاله, اسماعیل,رضا علی, منصور. (1397). بررسی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی و اجتماعی بر تحقق‌پذیری شهر دوستدار سالمند مطالعه موردی: شهر رشت. فصلنامه شهر پایدار. 1(4). 73-87.
35-نظم فر, حسین, شیرنیا پاریجانی, امین, شکری فیروزجاه, پری, حاتمی خانقاهی, توحید. (1402). ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند مطالعه موردی: مناطق شهر بابل. مجله آمایش جغرافیایی فضا. 13(1). 39-56.
36-نظم فر, حسین, شیرنیا پاریجانی, امین, شکری فیروزجا, پری, حاتمی خانقاهی, توحید. (1401). سنجش و ارزیابی اثرات زیست پذیری شهری بر تحقق شهر دوستدار سالمند ( مطالعه موردی: شهر بابل ). مطالعات علوم محیط زیست, 7(2), 5073-5081.
37-نورالهی، عطیه(1397). بهبود کیفیت زندگی سالمندان با تاکید بر شاخص های شهر دوستدار سالمند، نمونه موردی: ناحیه 3 منطقه 18 شهرداری تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، دانشکده فنی و مهندسی، گروه شهرسازی.
38- نیک پور, عامر و حسنعلی زاده. (1399). تحلیل فضایی شاخص های سالمندی در نواحی شهری و روستایی ایران. پژوهشهای جغرافیای انسانی, 52(3), 921-937.‎
39-هرندی, مینا, رفیعیان, مجتبی, صابری, حمید, شبانی, امیرحسین. (1400). تدوین مدل نظری شهر دوستدار سالمند با استفاده از الگوی فراترکیب. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای), 11(44), 129-144.
40-یالپانیان، آمنه (1392). برنامه ریزی محله دوستدار سالمند با رویکرد مشارکتی(نمونه موردی: محله قیطریه، تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری، گروه شهرسازی.

41-Alley, D., Liebig, P., Pynoos, J., Banerjee, T., & Choi, I. H. (2007). Creating elder-friendly communities: Preparations for an aging society. Journal of Gerontological Social Work, 49(1-2), 1-18.
42-Buckner, S., Pope, D., Mattocks, C., Lafortune, L., Dherani, M., & Bruce, N. (2019). Developing AgeFriendly Cities: An Evidence-Based Evaluation Tool. Journal of Population Ageing, 12(2), 203–223.
43-Buffel, T., Phillipson, C., & Rémillard-Boilard, S. (2019). Age-friendly cities and communities: New directions for research and policy. Encyclopedia of Gerontology and Population Aging; Gu, D., Dupre, ME, Eds, 1-11.
44- Chaudhury, H., & Oswald, F. (2019). Advancing understanding of person-environment interaction in later life: One step further. Journal of aging studies, 51, 100821.
45- del Barrio, E.; Pinzón, S.;Marsillas, S.; Garrido , F.(2021). Physical Environment vs. Social Environment: What Factors of Age-FriendlinessPredict SubjectiveWell-Being in Menand Women? Int. J. Environ. Res. Public Health, 18, 798. https:// doi.org/10.3390/ijerph18020798.
46- Dikken, J., van den Hoven, R. F., van Staalduinen, W. H., Hulsebosch-Janssen, L. M., & Van Hoof, J. (2020). How older people experience the age-friendliness of their city: Development of the age-friendly cities and communities questionnaire. International journal of environmental research and public health, 17(18), 6867.
47- Dora, A. V., Winnett, A., Jatt, L. P., Davar, K., Watanabe, M., Sohn, L., ... & Goetz, M. B. (2020). Universal and serial laboratory testing for SARS-CoV-2 at a long-term care skilled nursing facility for veterans—Los Angeles, California, 2020. Morbidity and Mortality Weekly Report, 69(21), 651.
48- Fitzgerald, K. G., & Caro, F. G. (2014). An overview of age-friendly cities and communities around the world. Journal of Aging & social policy, 26(1-2), 1-18.
49- Glynn, L. (2006). A critical appraisal tool for library and information research. Library Hi Tech, 24(3), 387-399.
50-Heart, U. (2010). Urban Health Equity Assessment and Response Tool, World Health Organization, 1–53.
51-Jelokhani-Niaraki, M., Hajiloo, F., & Samany, N. N. (2019). A web-based public participation GIS for assessing the age-friendliness of cities: A case study in Tehran, Iran. Cities, 95, 102471.
52- Kumar, R. (2016)walk ability of neighborhoods, Lambert Academic publishing.
53-Miremadi, M., Bandari, R., Heravi-Karimooi, M., Rejeh, N., Nia, H. S., & Montazeri, A. (2020). The Persian Short Form Aging Perceptions Questionnaire (APQ-P): A Validation Study, Health and Quality of Life Outcomes, 18(1), 1–9.
54- Mitra, R., Siva, H., & Kehler, M. (2015). Walk-Friendly Suburbs for Older Adults? Exploring the Enablers and Barriers to Walking in a Large Suburban Municipality in Canada. Journal of Aging Studies, 35(4), 10–19.
55-OECD (2023), Elderly population (indicator). doi: 10.1787/8d805ea1-en (Accessed on 01 August 2023)
56-Rémillard-Boilard, S. (2020). Developing age-friendly cities: a public policy perspective. The University of Manchester (United Kingdom).
57- Rémillard-Boilard, S., Buffel, T., & Phillipson, C. (2021). Developing age-friendly cities and communities: Eleven case studies from around the world. International journal of environmental research and public health, 18(1), 133.
58-Rosenberg, D., Ding, D., Sallis, J. F., Kerr, J., Norman, G. J., Durant, N., Harris, S. K., & Saelens, B. E. (2009). Neighborhood Environment Walkability Scale for Youth (NEWS-Y): Reliability and Relationship with Physical Activity. Preventive Medicine, 49(2), 213–218.
59- Shorabeh, S. N., Firozjaei, M. K., Nematollahi, O., Firozjaei, H. K., & Jelokhani-Niaraki, M. (2019). A Risk-Based Multi-Criteria Spatial Decision Analysis for Solar Power Plant Site Selection in Different Climates: A Case Study in Iran. Renewable Energy, 143(6), 958–973.
60-Skinner, M.W., Andrews, G.J., Cutchin, M.P. (2018). Introducing geographical gerontology, in: M.W. Skinner, G.J. Andrews, M.P. Cutchin (Eds.), Geographical Gerontology. Perspectives, Concepts, Approaches, Routledge, London, UK, 2018, pp. 3–10
61- Srichuae, S., Nitivattananon, V., & Perera, R. (2016). Aging Society in Bangkok and the Factors Affecting Mobility of Elderly in Urban Public Spaces and Transportation Facilities. Iatss Research, 40(1), 26–34.
62- Steels, S. (2015). Key characteristics of age-friendly cities and communities: A review. Cities, 47, 45-52.
63- van Hoof, J., & Kazak, J. K. (2018). Urban ageing. Indoor and Built Environment, 27(5), 583-586.
64- Van Hoof, J., Kazak, J. K., Perek-Białas, J. M., & Peek, S. (2018). The challenges of urban ageing: Making cities age-friendly in Europe. International journal of environmental research and public health, 15(11), 2473.
65- Van Hoof, J., Marston, H.R., Kazak, J.K., & Buffel, T. (2021). Ten questions concerning age-friendly cities and communities and the built environment. Building and Environment, 199, 1-26.
66- Xie, Li Li. (2018) Age Friendly communities and Life satisfaction Among Elderly in urban china, Journal Research on Aging, Vol.1, pp.128–139.
67- http://www.prisma-statement.org/
68-www.who.int
69- https://www.oecd.org/