ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه
الموضوعات :منصور امینی‌اسدآبادی 1 , علیرضا اسماعیلی 2 , آذر اسکندری‌چراتی 3 , رحمت‌اله امیراحمدی 4
1 - گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
2 - گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
3 - گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
4 - گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
الکلمات المفتاحية: سرمایۀ اجتماعی, توسعۀ نواحی روستایی, استان کرمانشاه, توسعۀ اجتماعی,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه انجام شده است. روش پژوهش برحسب هدف، کاربردی؛ برحسب زمان گردآوری داده، مقطعی و بر حسب روش گردآوری دادهها و یا ماهیت، توصیفی-پیمایشی میباشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته شامل 7مؤلفۀ اصلی و 44گویه حاصل از مطالعۀ پیشینه، با اعتبار محاسبه از آلفای کرونباخ (84/0)، میباشد و روایی محتوایی آن توسط متخصصین تأیید گردید. جامعۀ آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل و هفت هزار نفری)، روستانشینان استان کرمانشاه میباشد که جهت به‌دست‌آوردن حجم‌نمونه از روش کوکران استفاده گردید. بااستفاده‌از نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای 85روستا انتخاب و براساس جمعیت سرانۀ هر روستا (پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته سنجش سرمایۀ اجتماعی توسعۀ نواحی روستایی کرمانشاه)، انتخاب شد تا اقدام به تکمیل آن نمایند. جهت تجزیه‌وتحلیل دادهها از دو نرم‌افزار آماری SPSS نسخۀ 26 و نرم‌افزار مدلسازی معادلات ساختاری (PLS-Smart)، استفاده شده است. نتایج نشان‌دادکه اعتماد اجتماعی بر سرمایۀ اجتماعی، مدیریت‌دانش کشاورزی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث اعتماد اجتماعی باعث ارتقای مدیریت‌دانش و سرمایۀ اجتماعی می‌شود. همچنین انسجام اجتماعی بر مدیریت‌دانش کشاورزی و سرمایۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. مشارکت اجتماعی نیز بر سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. توسعۀ اجتماعی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی می‌شود و برآن تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد. توسعۀ نواحی روستایی باعث افزایش توسعۀ اجتماعی و توسعۀ بهره‌وری محیطی می‌شود و توسعۀ بهره‌وری محیطی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی جامعه خواهد شد.
امیری، سجاد. گرکانی، سیدامیرحسین، زینتی فخرآباد، حسین. قربانی، معصومه. (1403). ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایۀ اجتماعی مؤثر در فرایند توسعۀ نواحی روستایی (موردمطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعۀ پایدار فضا، دورۀ 5، شمارۀ 1، 112-98.
سپهوند، فاطمه. نادری‌مهدیی، کریم. (1400). راهکارهای توسعۀ مناطق روستایی در شهرستان نهاوند باتأکیدبر متنوع‌سازی اقتصاد. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعه، دورۀ 2، شمارۀ 4، 45-34.
مومنی، احمد. نوروزی‌شیخلر، زهرا. (1401). تبیین رابطۀ سرمایۀ اجتماعی بر رفاه اجتماعی، مورد: (روستاهای بخش مهردشت شهرستان نجف آباد). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و روابط‌انسانی، دورۀ 5، شمارۀ 3، 143-121.
Acun, İsmail. (2020). University Students' Social Capital, Social Media Usage And Democratic Citizenship Behaviours. International Journal Of Progressive Education, 16(1): 223-236.
Córdoba-Rentería, Libardo. Trujillo-Losada, Milton Fernando. (2023). Symbolic Capital And Social Space: Representations Of Identity About Skin, Speaking And Acting In Buenaventura. Journal Of Educación y Humanismo, 25(45): 122-160.
Gültekin, Okan. (2019). Social Capital's Effect On Physical Education And Teachers' Job Satisfaction. Journal Of education And learning, 8(1): 164-171.
Herdiansyah, H. (2023). Smart City Based On Community Empowerment, Social Capital, And Public Trust In Urban Areas. Global Journal Of Environmental Science & Management (GJESM), 9(1): 122-140.
Okoroafor, Promise Izuchukwu. Akinyemi, Joshua Odunayo. Salawu, Mobolaji Modinat. Ibitola Fawole, Olufunmilayo. (2025). Social Capital, Functional Health Status And Quality Of Life Among Adults In Rural Southwest Nigeria. Journal Of BMC Public Health, 25, 1-11.
Shabbir, Muhammad Salman. Batool, Fatima. (2025). Social Entrepreneurship For Community Development: The Role Of Social Capital In Establishing Sustainable Enterprises. Journal Of Social Entrepreneurship, 1-26.
Tinkler, Alan. Tinkler, Barri. (2020). Building Social Capital Through Community-Based Service-Learning In Teacher Education. Journal Of Community Engagement And Higher Education, 12(2): 44-58.
Velenturf, Anne. Purnell, Phil. (2021). Principles For A Sustainable Circular Economy. Journal Of Sustainable Production And Consumption, 27, 1437-1457.
Yang, Changlin. Zhou, Dingjie. Zou, Miaoling. Yang, Xianliang. Lai, Qifu. Liu, Feixiang. (2024). The Impact Of Social Capital On Rural Residents’ Income And Its Mechanism Analysis—Based On The Intermediary Effect Test Of Non-Agricultural Employment. Journal Of Heliyon, 10(4): 1-13.
Yu, Yang. Appiah, Desmond. Zulu, Bernard. Adu-Poku, Kofi Asamoah. (2024). Integrating Rural Development, Education, And Management: Challenges And Strategies. Journal Of Sustainability, 16(15): 1-22.
Journal Of Socio-Cultural Changes
Summer 2025. Volume 22. Issue 2; (Ser. 86) ISSN: 2008-1480 https: https://journal.khalkhal.iau.ir/
|
|
Type Of Article (Research Article)
Evaluating The Role Of Social Capital In The Development Of Rural Areas In Kermanshah Province
.
Mansor Amini Asadabadi: Department of Sociology, Azadshahr Branch, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran.
1Alireza Esmaeili: Department of Sociology, Azadshahr Branch, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran.
Azar Eskandari Charati: Department of Sociology, Azadshahr Branch, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran.
Rahmatolah Amir Ahmadi: Department of Sociology, Azadshahr Branch, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran.
Abstract | Article Einfo |
The present study evaluates the role of social capital in the development of rural areas in Kermanshah Province. In terms of purpose, the research is applied; in terms of data collection time, it is cross-sectional; and in terms of method or nature, it is descriptive-survey. The data collection tool is a researcher-made questionnaire, consisting of seven main components and 44 items derived from the literature review. Its reliability was confirmed using Cronbach’s alpha (0.84), and its content validity was verified by experts. The statistical population includes the entire rural population of Kermanshah Province (47,000 individuals). Cochran's formula was used to determine the sample size. Using multi-stage cluster sampling, 85 villages were selected, and within them, based on the per capita population, respondents were chosen to complete the researcher-made questionnaire on social capital in the development of rural areas of Kermanshah. For data analysis, two statistical software programs were used: SPSS version 26 and structural equation modeling software (PLS-Smart). The results showed that social trust has a positive and significant effect on social capital and agricultural knowledge management. Social trust enhances both knowledge management and social capital. Furthermore, social cohesion has a positive and significant impact on agricultural knowledge management and social capital, leading to their growth. Social participation also has a positive and significant effect on social capital and social development, contributing to their enhancement. Social development, in turn, positively and significantly influences economic development. The development of rural areas promotes both social development and environmental productivity development, and environmental productivity development also positively impacts the economic development of the community. | Received: 2025/03/24 Accepted: 2025/07/14 PP: 25-35.
Keywords: Social Capital Rural Areas Development Kermanshah ProvinceSocial Social Development
|
Citation: Amini Asadabadi, Mansor. Esmaeili, Alireza. Eskandari Charati, Azar. Amir Ahmadi, Rahmatolah. (2025). Evaluating The Role Of Social Capital In The Development Of Rural Areas In Kermanshah Province. Journal Of Socio-Cultural Changes, 22(2; Ser. 86): 25-35.
DOI: | |
[1] This Article Is Extracted From The Doctoral Thesis Of ‘Mansor Amini Asadabadi’, Titled "Evaluating The Role Of Social Capital In The Development Of Rural Areas Of Kermanshah Province", Under The Supervision Of ‘Dr. E Alireza Esmaeili’, & Advisory ‘Dr. Azar Eskandari Charati’, &‘Dr. Rahmatolah Amir Ahmadi’.
Corresponding Author: Alireza Esmaeili
E-mail Address: esmaeili.ali.r2@gmail.com
Tel: +98113761848
Extended Abstract
Introduction
In recent decades, the development of rural areas has become one of the main challenges in the developmental policymaking of countries, especially in less developed regions. In this regard, social capital, as one of the intangible and non-material components of development, plays an increasingly significant role in empowering rural communities. Social capital encompasses social networks, trust, shared norms, and social participation, which lead to effective cooperation among community members to achieve common goals. Unlike physical and human capital, social capital does not diminish with use; rather, it is strengthened through increased interaction and participation. Given the unique cultural and social characteristics of Kermanshah Province—such as its ethnic structure, history of local participation, and geopolitical position—studying the role of social capital in the development of its rural areas is essential. This research aims to analytically examine the extent and manner in which the components of social capital influence the rural development process. Accordingly, based on existing documentation, the researcher seeks to scientifically answer the following question through the present study: What appropriate interpretation can be offered for assessing the role of social capital in the development of rural areas in Kermanshah Province? And does a suitable model for evaluating the role of social capital in the rural development of Kermanshah Province exhibit a good fit?
Methodology
The research method, in terms of purpose, is applied; in terms of the time of data collection, it is cross-sectional; and in terms of the data collection method or nature, it is descriptive-survey. The data collection tool is a researcher-made questionnaire consisting of seven main components and 44 items derived from a review of the literature, with a calculated Cronbach’s alpha of 0.84, indicating reliability. Its content validity was confirmed by experts. The statistical population of this study includes the entire rural population of Kermanshah Province (47,000 people). To determine the sample size, Cochran’s formula was used. Through multistage cluster sampling, 85 villages were selected, and based on the population of each village, respondents were chosen to complete the researcher-made questionnaire assessing social capital in the development of rural areas in Kermanshah. For data analysis, two statistical software programs were used: SPSS version 26 and Smart-PLS for structural equation modeling.
Results and Discussion
The results showed that there is a significant positive correlation between social capital and rural development (sustainable agriculture) with a significance level of 0.000. Rural development is influenced by the components of social capital. Currently, the importance of social participation, as one of the key dimensions of social capital in achieving rural development, has been a growing focus of many studies in recent years. A prerequisite for the progress of any society—especially rural communities—is the expansion of social participation and, most importantly, mutual trust between individuals and the government, both of which are essential components of social capital. Typically, when economic challenges are discussed, the lack of physical (material) capital is often cited as one of the greatest problems, and the role of social participation is rarely acknowledged. However, in conditions of "recession and inflation," the need for social participation—based on trust-building—is felt more than ever and can help remove many unresolved social barriers to development. Another part of the research showed that the indicator of social cohesion and connectedness has a beta coefficient of 0.542, making it the second most influential factor on the dependent variable, explaining 52% of the variance in agricultural development in rural areas of Kermanshah. In explaining these findings, it can be said that social cohesion refers to a condition in which the components of a society are connected in such a way that they form a meaningful and effective whole. In other words, social cohesion is a form of social arrangement that ensures individuals, groups, and social classes reach a shared understanding (a common mental model), abide by its rules and norms, benefit from its opportunities, and in return, recognize and cultivate their own abilities based on multiple intelligences and capacities. This leads to active and meaningful participation in society, which in turn enhances the community’s capabilities and overall development. In such an environment, the conditions become favorable for embracing new ideas, applying and testing them, accepting scientific thinking, and placing greater emphasis on planning and policymaking centered on productivity and efficiency. All these criteria positively contribute to economic growth and development. Therefore, it is recommended that the formation and strengthening of local councils—with the involvement of community elders, youth, women, and socially influential individuals—be used for planning and implementing development projects. This approach can enhance social capital and foster public trust and participation. Additionally, by holding training courses and workshops on topics such as teamwork, civic engagement, conflict resolution, and sustainable development, the existing social capacities in rural areas can be activated, and the sense of belonging and social responsibility can be reinforced.
نوع‌مقاله (علمی‌پژوهشی)
ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه
منصور امینی‌اسدآبادی: گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
1علیرضا اسماعیلی: گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
[1] این مقاله برگرفته از رسالۀ دکتری «منصور امینی‌اسدآبادی»، باعنوان «ارزيابي نقش سرمایۀ اجتماعي در توسعۀ نواحي روستايي استان کرمانشاه»، است‌که به راهنمایی «علیرضا اسماعیلی»، و مشاورۀ «دکتر آذر اسکندری‌چراتی»، و «دکتر رحمت‌اله امیراحمدی»، استخراج شده است.
نویسندۀ مسئول: علیرضا اسماعیلی
آدرس پست‌الکترونیک: are1346@gmail.com
تلفن: 09113761848
آذر اسکندری‌چراتی: گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
رحمت‌اله امیراحمدی: گروه جامعه‌شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاداسلامی، آزادشهر، ایران.
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت: 04/01/1404 تاریخ پذیرش: 23/40/1404 شمارۀ صفحات: 35-25.
واژگان کلیدی: سرمایۀ اجتماعی توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه توسعۀ اجتماعی | پژوهش حاضر ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه انجام شده است. روش پژوهش برحسب هدف، کاربردی؛ برحسب زمان گردآوری داده، مقطعی و بر حسب روش گردآوری دادهها و یا ماهیت، توصیفی-پیمایشی میباشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته شامل 7مؤلفۀ اصلی و 44گویه حاصل از مطالعۀ پیشینه، با اعتبار محاسبه از آلفای کرونباخ (84/0)، میباشد و روایی محتوایی آن توسط متخصصین تأیید گردید. جامعۀ آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل و هفت هزار نفری)، روستانشینان استان کرمانشاه میباشد که جهت به‌دست‌آوردن حجم‌نمونه از روش کوکران استفاده گردید. بااستفاده‌از نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای 85روستا انتخاب و براساس جمعیت سرانۀ هر روستا (پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته سنجش سرمایۀ اجتماعی توسعۀ نواحی روستایی کرمانشاه)، انتخاب شد تا اقدام به تکمیل آن نمایند. جهت تجزیه‌وتحلیل دادهها از دو نرم‌افزار آماری SPSS نسخۀ 26 و نرم‌افزار مدلسازی معادلات ساختاری (PLS-Smart)، استفاده شده است. نتایج نشان‌دادکه اعتماد اجتماعی بر سرمایۀ اجتماعی، مدیریت‌دانش کشاورزی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث اعتماد اجتماعی باعث ارتقای مدیریت‌دانش و سرمایۀ اجتماعی می‌شود. همچنین انسجام اجتماعی بر مدیریت‌دانش کشاورزی و سرمایۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. مشارکت اجتماعی نیز بر سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. توسعۀ اجتماعی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی می‌شود و برآن تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد. توسعۀ نواحی روستایی باعث افزایش توسعۀ اجتماعی و توسعۀ بهره‌وری محیطی می‌شود و توسعۀ بهره‌وری محیطی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی جامعه خواهد شد. |
استناد: امینی، منصور. اسماعیلی، علیرضا. اسکندری‌چراتی، آذر. امیراحمدی، رحمت‌اله. (1404). ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه، فصلنامۀ تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 2؛ (پیاپی 86)، 35-25.
DOI: | |
مقدمه
در دهه‌های اخیر، توسعۀ نواحی روستایی به یکی‌از چالش‌های اصلی در سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای کشورها، به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته، تبدیل شده است. دراین‌راستا، سرمایۀ اجتماعی به‌عنوان یکی‌از عوامل نرم‌افزاری و ناملموس توسعه، نقشی فزاینده در توانمندسازی جوامع روستایی ایفاء می‌کند. سرمایۀ اجتماعی شامل شبکه‌های اجتماعی، اعتماد، هنجارهای مشترک و مشارکت اجتماعی است‌که منجربه همکاری مؤثر میان اعضای جامعه برای رسیدن به اهداف مشترک می‌شود. برخلاف سرمایه‌های فیزیکی و انسانی، سرمایۀ اجتماعی نه‌تنها با مصرف کاهش نمی‌یابد، بلکه با تعامل و مشارکت بیشتر تقویت می‌گردد (Velenturf, Purnell, 2021: 1437). در استان کرمانشاه، که بخش قابل‌توجهی از جمعیت آن در مناطق روستایی سکونت دارند، توسعۀ پایدار روستایی نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی روستاییان می‌انجامد، بلکه از منظر امنیت غذایی، مهاجرت معکوس و توسعۀ منطقه‌ای نیز اهمیت دارد. بااین‌حال، بسیاری از این نواحی با چالش‌هایی همچون فقر، مهاجرت، ضعف زیرساخت‌ها و ناکارآمدی نهادهای محلی روبه‌رو هستند. در چنین شرایطی، بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی می‌تواند ابزاری مهم در شناخت ظرفیت‌های بومی و غیربودجه‌ای برای توسعه محسوب شود. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته سرمایۀ اجتماعی می‌تواند با تقویت همکاری‌های محلی، افزایش بهره‌وری کشاورزی، مشارکت در مدیریت منابع و بهبود فرایند تصمیم‌گیری، مسیر توسعۀ روستاها را هموار کند (Yu et al. 2024: 9). همچنین، سرمایۀ اجتماعی ازطریق افزایش اعتماد بین دولت و مردم، زمینۀ اجرای بهتر پروژه‌های توسعه‌ای را فراهم می‌آورد (Herdiansyah, 2023: 117). باتوجه‌به ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاص استان کرمانشاه، ازجمله ساختار قومی، تاریخچۀ مشارکت‌های محلی و موقعیت ژئوپولیتیکی، مطالعۀ نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی این استان امری ضروری است. این پژوهش تلاش دارد تا با رویکردی تحلیلی، میزان و چگونگی تأثیرگذاری مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی را در فرایند توسعۀ روستایی بررسی نماید. پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است - چه برداشت مناسبي را مي‌توان درراستاي ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه ارائه داد، آیا مدل مناسب ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای برازش مناسب میباشد؟
پیشینۀ تحقیق
امیری به‌اتفاق‌آراء (1403)، در بررسی « ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایۀ اجتماعی مؤثر در فریند توسعۀ نواحی روستایی (موردمطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز)»؛ پرداختند. روش به‌کارگیری توصیفی-تحلیلی بوده. جامعۀ آماری این مطالعه شامل سرپرستان خانوارهای روستایی دهستان ارزنه از توابع شهرستان باخرز است. براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن، تعداد این خانوارها ۲۷۷۹واحد برآورد شده که بااستفاده‌از فرمول کوکران، حجم‌نمونه موردنیاز ۳۰۰نفر تعیین گردید. برای تحلیل ابعاد مختلف سرمایۀ اجتماعی، از آزمون هم‌بستگی اسپیرمن و آزمون مقایسۀ میانگین (تی‌مستقل)، بین مؤلفه‌ها بهره گرفته شد. نتایج نشان‌دادکه مؤلفه‌هایی نظیر مشارکت، حس مسئولیت‌پذیری و اعتمادسازی نقش کلیدی در ارتقاء سرمایۀ اجتماعی و تحقق توسعۀ روستایی در منطقۀ موردمطالعه ایفاء کرده‌اند. همچنین، از میان 5روستای موردبررسی، 3روستا پس‌از اجرای پروژه‌های توان‌افزایی، به سطح مطلوبی از توسعه دست‌یافته‌اند. یافته‌های تحقیق بر اهمیت نقش تشکل‌ها و گروه‌های مردمی به‌عنوان یکی‌از راهبردهای اصلی در تقویت سرمایۀ اجتماعی و دستیابی به توسعۀ پایدار روستایی تأکید دارند (امیری و دیگران، 1403: 112-98). احمد مومنی و زهرا نوروزی‌شیخلر (1401)، در پژوهش «تبیین رابطۀ سرمایۀ اجتماعی بر رفاه اجتماعی، مورد: (روستاهای بخش مهردشت شهرستان نجف آباد)»؛ پرداختند. و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به‌کمک روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است. جامعۀ آماری تحقیق شامل کلیۀ ساکنان ۲۶روستای بخش جلگه میباشد که طبق سرشماری سال ۱۳۹۵شمسی، جمعیتی برابربا ۹۰۶۶نفر در قالب ۲۸۶۳خانوار را شامل می‌شود. از این میان، به کمک فرمول کوکران، ۳۷۰نفر به‌عنوان نمونۀ آماری انتخاب شدند. ابزار اصلی گردآوری دادهها، پرسش‌نامه‌ای محقق‌ساخته بود که اعتبار صوری آن توسط گروهی از کارشناسان تأیید شد. برای سنجش پایایی ابزار، مطالعه‌ای مقدماتی با ۳۰پرسش‌نامه در منطقه‌ای مشابه جامعۀ آماری انجام شد. نتایج این مطالعه و تحلیل دادهها بااستفاده‌از فرمول آلفای کرونباخ در نرم‌افزار SPSS، پایایی مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی را 801/0 و رفاه اجتماعی را 802/0 نشان داد. براساس آزمون هم‌بستگی پیرسون، بین مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی و رفاه اجتماعی، رابطه‌ای قوی با ضریب 854/0 مشاهده شد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره حاکی‌از آن است‌که تمامی شاخص‌های سرمایۀ اجتماعی تأثیر معناداری بر ارتقاء رفاه اجتماعی دارند. دراین میان، شاخص «ارتباطات اجتماعی»، با ضریب‌تأثیر 751/0 بیشترین نقش را در تبیین سطح رفاه اجتماعی در مناطق روستایی بخش مهردشت ایفاء کرده است (مومن، نوروزی‌شیخلر، 1401: 143-121). پرامیس ایزوچوکو اوکوروآفور1 و همکاران (2025)، در مطالعۀ خود به‌بررسی “Social capital, functional health status and quality of life among adults in rural Southwest Nigeria”؛ پرداختند. نتایج نشان‌دادکه افزایش عناصر سرمایۀ اجتماعی، به‌ویژه شبکه‌ها و اعتماد میان افراد، با بهبود قدرت عملکردی و ارتقای سلامت افراد همراه است (Okoroafor et al. 2025: 1-11). چانگلین یانگ2 و همکاران (2024)، به تبیین “The Impact Of Social Capital On Rural Residents' Income And Its Mechanism Analysis—Based On The Intermediary Effect Test Of Non-Agricultural Employment”؛ پرداختند. این مطالعه بااستفاده‌از آزمون اثر میانجی‌گری، نشان‌داده‌که سرمایۀ اجتماعی به‌عنوان شبکه‌های ارتباطی و اعتماد، نقش مهمی در دسترسی به فرصت‌های شغلی جدید و افزایش توان اقتصادی روستاییان دارد (Yang et al. 2024: 1-13).
ادبیات و مبانی‌نظری
سرمایۀ اجتماعی به‌دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی چون آگاهی، اعتماد و همکاری متقابل و مشارکت اجتماعی می‌تواند در تسهیل روابط مبتنی‌بر احترام و درنهایت تشکیل و ساخت شهروندان فعال و قدرتمند نقش به‌سزایی داشته باشد. مفهوم سرمایۀ اجتماعی ابتدا توسط پی‌یر بوردیو3 مطرح شد او سرمایۀ اجتماعی را ماحصل منابع در دسترسی می‌داند که ازطریق روابط شبکه‌های مستحکم نهادینه شده است؛ شبکه‌ای که هریک از اعضای از پشتیبانی سرمایۀ جمعی برخوردار است (Tinkler, Tinkler, 2020: 47). سرمایۀ اجتماعی محصول نوعی سرمایه‌گذاری فردی یا جمعی، آگاهانه یا ناآگاهانه است‌که به‌دنبال تثبیت یا باز تولید روابط اجتماعی است‌که مستقیماً در کوتاه‌مدت یا بلندمدت قابل‌استفاده است (Gultekin, 2019: 167). وی معتقد است، تشکیل و اثر بخشی سرمایۀ اجتماعی، تابع عضویت در یک گروه اجتماعی است‌که اعضای آن مرزهای گروه را ازطریق مبادله اشیاء و نمادها، ایجاد کرده‌اند. درواقع فرد با عضویت در گروه، در مالکیت شبکۀ بادوامی از روابط نهادی شده میان افراد شریک می‌شود (Córdoba-Rentería, Trujillo-Losada, 2023: 122). باتوجه‌به اینکه فرایند جامعه‌پذیر‌ی هر فردی در سطوح متفاوت از محل زندگی و محیط اجتماعی و فرهنگی می‌گذرد و این امر در وضعیت سرمایۀ اجتماعی جامعه بسیار تأثیرگذار است سرمایۀ اجتماعی روستایی به‌عنوان عامل مهم در توسعۀ پایدار روستا نشینان نقش به‌سزایی برعهده دارد (Acun, 2020: 224). پژوهشگران توسعه معتقدند که روستائیان حداقل از 3نوع سرمایه برخوردارند که می‌توانند از آن‌ها برای رسیدن به اهداف توسعۀ روستایی و کشاورزی استفاده کنند: الف) سرمایۀ مالی که شامل پولی اس که از سوی خانوادۀ آن‌ها برای پرداخت هزینه‌های نهاده‌های کشاورزی و غیره سرمایه‌گذاری می‌شود. ب) سرمایۀ انسانی که شامل توانایی و انگیزش انجام کار می‌شود. و ج) سرمایۀ اجتماعی که ازطریق تعامل بین روستائیان در جریان فرایند یادگیری حاصل می‌شود. امروز توسعۀ سرمایۀ اجتماعی، نقشی بسیار مهم از سرمایۀ فیزیکی و انسانی در سازمان‌ها و جوامع ایفاء می‌کند و شبکه‌های روابط جمعی و گروهی، انسجام بخش میان انسان‌ها، سازمان‌ها و انسان‌ها و سازمان‌ها با سازمان‌ها میباشد. در غیاب سرمایۀ اجتماعی، سایر سرمایه‌ها اثربخشی خودرا از دست می‌دهند و بدون سرمایۀ اجتماعی، پیمودن راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی، ناهموار و دشوار می‌شوند (سپهوند، نادری‌مهدیی، 1400: 45-34). درحال‌حاضر، اهمیت سرمایۀ اجتماعی به‌منظور رسیدن به توسعۀ روستایی، موضوع روبه رشد بسیاری از مطالعات در سالیان اخیر است، شرطِ لازم برای پیشرفت هر جامعه‌ای به‌خصوص جوامع روستایی، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر، اعتماد متقابل (افراد ودولت)، است‌که این سازه‌ها از مؤلفه‌های اجتماعی هستند. سرمایۀ اجتماعی به‌عنوان یکی‌از مؤلفه‌های کلیدی توسعۀ پایدار، مجموعه‌ای از هنجارها، اعتماد، شبکه‌های اجتماعی و مشارکت‌های مدنی دریک جامعه تعریف می‌شود که با تسهیل همکاری و کُنش جمعی، می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گردد. در نواحی روستایی، سرمایۀ اجتماعی نقش حیاتی در ارتقای ظرفیت‌های محلی، هم‌افزایی منابع، بهبود حکمرانی محلی و افزایش مشارکت مردم در فرایندهای توسعه دارد. در استان کرمانشاه، که دارای تنوع قومی و فرهنگی است، سرمایۀ اجتماعی می‌تواند به‌عنوان اهرمی برای غلبه‌بر چالش‌های اقتصادی و اجتماعی و ایجاد توسعه‌ای متوازن و پایدار در مناطق روستایی ایفای نقش کند (Shabbir, Batool, 2025: 4).
مواد و روش‌تحقیق
این تحقیق به‌لحاظ ماهیت داده ازنوع کمی، به‌لحاظ هدف ازنوع کاربردی و به‌لحاظ نحوۀ گردآوری داده ازنوع پیمایشی میباشد. جامعۀ آماری این تحقیق شامل کل جمعیت (چهل‌وهفت‌هزارنفری)، روستانشینان استان کرمانشاه میباشد. جهت به‌دست‌آوردن حجم‌نمونه از روش کوکران استفاده گردید، که حجم‌نمونه برابربا 400نفر به‌دست‌آمد. جهت جبران و ارتقاء بهتر و کاهش داده‌های پرت حجم‌نمونه کمی بیشتر از فرمول درنظر گرفته شد. روش نمونه‌گیری دراین پژوهش خوشه‌ای چندمرحله‌ای میباشد. براساس سرشماری سال 1395شمسی، جمعیت استان کرمانشاه، 1952434نفر بوده است‌که تعداد 1468615نفر در مناطق شهری و 478444 در مناطق روستایی سکونت دارند. این استان دارای 14شهرستان، 27بخش، 26شهر و 85دهستان و 3172روستا است. لازم به‌ذکر است‌که نحوۀ انتخاب نمونه‌ها در هر روستا به‌صورت تصادفی سیتماتیک بوده است برپایۀ (جدول 1).
جدول 1. جمعیت و نمونه روستاهای استان کرمانشاه برای پژوهش؛ مطالعۀ سرمایۀ اجتماعی-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
روستا | جمعیت | نمونه | روستا | جمعیت | نمونه | روستا | جمعیت | نمونه | روستا | جمعیت | نمونه |
بنچله | 603 | 12 | باتمان | 445 | 8 | کمرزرد | 630 | 14 | کوچکینه | 287 | 5 |
ژلان‌تپه‌کاکه | 113 | 2 | کاسرا | 463 | 8 | رحمان‌آباد | 176 | 3 | پشت‌تنگ | 105 | 2 |
خلیفه‌باپیر | 77 | 3 | هزارخانی | 139 | 2 | چقاماران | 265 | 5 | کله‌پا | 95 | 2 |
داربسر | 49 | 3 | بانی‌پاریاب | 109 | 2 | ده‌خداداد | 207 | 4 | سوخوررشید | 188 | 3 |
وانی‌سر | 179 | 3 | ده‌الیاس | 265 | 5 | بابارستم | 104 | 2 | حوض سیدمراد | 82 | 3 |
افریانج | 66 | 3 | گرانمیر | 125 | 2 | بیوله | 430 | 7 | امامقلی | 68 | 3 |
پشت‌کلان | 98 | 2 | بیوندعلیا | 190 | 3 | شلین | 229 | 4 | بانی‌میران | 151 | 3 |
مله‌بید | 80 | 3 | گلوزی | 354 | 6 | خیل‌فاتکی‌کن | 90 | 2 | بلشت | 235 | 4 |
قیطول | 146 | 2 | حسین‌آباد | 93 | 2 | چمن‌زارعلیا | 179 | 3 | بان‌یاران‌تیمور | 70 | 3 |
همت‌آباد | 98 | 2 | قره ولی | 163 | 3 | علی‌بارانی | 237 | 4 | بکترعلیا | 129 | 2 |
چشمه‌بیگی | 177 | 3 | عزیزآباد | 304 | 5 | علی‌آباد | 161 | 3 | پلنگ‌گرد | 583 | 10 |
بانی‌بید | 276 | 5 | داربلوط | 148 | 3 | تومیانه | 278 | 5 | قلعۀ قاضی‌سفلی | 118 | 2 |
سراب‌میله‌سر | 317 | 5 | سیدایاز | 413 | 7 | نیلک | 205 | 4 | امام‌حسن‌سفلی | 92 | 2 |
بزگوره | 194 | 3 | انجیرک | 764 | 13 | کرکهرک | 395 | 7 | فرح‌خانی | 197 | 4 |
چشمه‌میران | 235 | 4 | گراوه اسماعیل | 167 | 3 | اریت | 143 | 3 | بهرام‌آباد | 277 | 5 |
حسن‌آباد | 955 | 16 | بانوره | 3043 | 52 | باتمان | 438 | 3 | مزیدی | 184 | 3 |
کانی‌شریف | 220 | 4 | پیرمرد | 54 | 3 | جانجان | 103 | 2 | سرجوب | 230 | 4 |
کوهالی | 227 | 4 | ده‌موسی | 142 | 4 | تازه آبادمرکزی | 58 | 3 | پاطاق | 262 | 4 |
میرحسین | 142 | 2 | نسمه | 568 | 10 | بلوان | 232 | 4 | چشمه‌درازه | 83 | 3 |
کلاوه | 460 | 8 | دوریسان | 112 | 3 | میرزاآباد | 244 | 4 | تپه کبود سفلی | 112 | 3 |
دارتوت | 571 | 10 | دوآب | 268 | 8 | تعداد روستا: 85 | حجم نمونه: 400 | ||||
جهت تجزیه‌وتحلیل دادهها از آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف معیار و از آمار استنباطی شامل آزمون کولموگروف-اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن داده، هم‌بستگی و رگرسیون خطی استفاده شده است. نرم‌افزار مورداستفاده Spss 26 و SmartPls 3.0، میباشد. ابزار جمع آوری اطلاعات این پژوهش پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته وضعیت ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه تشکیل می‌دهد. که پرسش‌نامه فوق از متن پیشینه و براساس شاخص‌های نظریه‌های موجود و معتبرشناسایی شده، سپس طراحی و پس‌از بررسی از لحاظ روایی و پایایی بین گروه کمی تحقیق توزیع شده است. سرمایۀ اجتماعی شامل مؤلفه‌های: مدیریت‌دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و توسعۀ روستایی شامل مؤلفه‌های: پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری بهره‌وری محیطی می‌باشند. بااستفاده‌از آزمون کایزر (KMO)، میزان روایی گویه‌های تبیین‌کنندة سرمایة اجتماعی و توسعة پایدار روستایی برابر با (944/0)، است و براساس نتایج آزمون اعتبار سازه‌ای، ضریب آلفای کرونباخ به‌دست اعتبار خورده آزمون‌های پرسش‌نامۀ ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه بااستفاده‌از آلفای کرونباخ با میانگین 84/0 از اعتبار خوبی برخوردار بوده است. مؤلفه‌ها و شاخص‌های سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه شامل 7مولفه اصلی در 2بخش اصلی متغیرها بوده و عبارت‌نداز: بخش‌اول: سرمایۀ اجتماعی شامل مؤلفه‌های: مدیریت‌دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و بخش‌دوم: توسعه روستایی شامل مؤلفه‌های: پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی،پایداری بهره‌وری محیطی می‌باشند.
بحث و یافته‌های تحقیق
در تشریح یافته‌های توصیفی (توصیف متغیرها و بررسی نرمال بودن دادهها)، از بین 400نفر پاسخدهنده، 70درصد آن‌ها 280نفر، مرد و 120نفر آن‌ها 30درصد، نيز زن می‌باشند. از آزمون آماری کولموگروف اسمیرنوف جهت تعیین وضعیت توزیع دادهها (نرمال بودن)، استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف بیانگر این است‌که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد (01/0 <P). سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده برای تمامی متغیرها بیشتر از مقدار 01/0 است. درمجموع نتایج نشان از این دارد که توزیع متغیرهای اصلی، انحراف قابل‌توجهی از توزیع نرمال ندارد و می‌توان توزیع متغیرهای پژوهش را نرمال یا نزدیک به نرمال ارزیابی کرد و از آزمون‌های پارامتریک بهره برد برپایۀ (جدول 2)، طوری‌که نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف بیانگر این است‌که فرض توزیع نرمال متغیرها را نمی‌توان رد کرد. سطح معنی‌داری به‌دست‌آمده برای تمامی متغیرها در حد قابل‌قبول قرار دارد.
جدول 2. توصیف متغیرهای تحقیق و بررسی نرمال‌بودن داده ازطریق آزمون کولموگروف اسمیرنوف-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
سطح معنی داری | آمارۀ K-S | انحراف استاندارد | میانگین | گویه | شاخص | متغیر |
048/0 | 29/1 | 117/0 | 432/3 | استفاده‌از ابزارها و فنّاوري‌هاي روزِ کشاورزی | مدیریت‌دانش کشاورزی | سرمایۀ اجتماعی |
065/0 | 31/1 | 082/0 | 268/3 | تدوین راهبرد مناسب مدیریت‌دانش و مهارت کشاورزی | ||
134/0 | 09/1 | 158/0 | 761/2 | شناسایی نیازهاي حال و آینده مدیریت‌دانش کشاورزی | ||
141/0 | 15/1 | 43/3 | 36/3 | اعتماد به همسایگان و کمک آنان | اعتماد اجتماعی | |
114/0 | 20/1 | 113/0 | 411/2 | اعتماد به کشاورزان همسایه | ||
081/0 | 27/1 | 084/0 | 267/3 | اعتماد کشاورزان به نهادهای اجتماعی | ||
084/0 | 26/1 | 158/0 | 761/2 | اعتماد کشاورزان به مراکز کشاورزی و تعاون روستایی | ||
072/0 | 29/1 | 43/3 | 36/3 | میزان اعتماد کشاورزان به دهیاری و شورای روستا | ||
074/0 | 28/1 | 084/0 | 267/3 | اعتماد به صاحبان زمین‌های همسایه | ||
070/0 | 29/1 | 158/0 | 761/2 | میزان اعتماد به افراد خارج از محیط روستا | ||
084/0 | 26/1 | 43/3 | 362/3 | همدلی و احترام به ارزش‌ها | انسجام و ارتباط اجتماعی | |
069/0 | 30/1 | 116/0 | 566/2 | صمیمیت دربین اهالی روستا و کشاورزان | ||
084/0 | 26/1 | 084/0 | 267/3 | کمک به‌هم در موقع مشکلات | ||
079/0 | 27/1 | 158/0 | 761/2 | ترویج فرهنگ پیشگیری از تنش با رویکرد کدخدا منشی | ||
072/0 | 29/1 | 43/3 | 366/3 | شنیدن نظرات همدیگر و مقیدبودن به گردهمایی روستایی | ||
074/0 | 28/1 | 158/0 | 761/2 | مهارت‌های ارتباطی با سایر کشاورزان | ||
070/0 | 29/1 | 43/3 | 369/3 | مشارکت و همیاری در حل مشکلات روستا | مشارکت اجتماعی | |
084/0 | 26/1 | 084/0 | 267/3 | ارتقای شرکت در گردهمایی روستا | ||
069/0 | 30/1 | 158/0 | 761/2 | مشارکت در بهره‌گیری مصرف آب و آبیاری جدید | ||
062/0 | 32/1 | 084/0 | 267/3 | مشورت با کارشناسان خدمات کشاورزی | ||
065/0 | 31/1 | 158/0 | 761/2 | شرکت در تصمیم‌گیری‌های محلی | ||
141/0 | 15/1 | 43/3 | 361/3 | کمک مالی و همکاری در حل مشکلات زمین | ||
114/0 | 20/1 | 119/0 | 517/3 | مشارکت در حفظ محیط‌زیست روستا | ||
081/0 | 27/1 | 084/0 | 267/3 | بازنگری افزایش درآمد و سودِ محصولات | پایداری اقتصادی | |
084/0 | 26/1 | 158/0 | 761/2 | عدالت اقتصادی در خرید تضمینی محصولات کشاورزی | ||
079/0 | 27/1 | 44/3 | 362/3 | دسترسی عادلانه به ماشین‌آلات کشاورزی | ||
072/0 | 29/1 | 084/0 | 267/3 | اعطای تسهیلات و وام به کشاورزان | ||
074/0 | 28/1 | 158/0 | 761/2 | اجرای صحیح بیمّ محصولات کشاورزی | ||
070/0 | 29/1 | 158/0 | 761/2 | عرضه و تقاضای تولید محصولات کشاورزی | ||
084/0 | 26/1 | 42/3 | 365/3 | کاهش فقر و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی | ||
069/0 | 30/1 | 43/3 | 363/3 | توزیع ارزان نهاده‌های کشاورزی | ||
084/0 | 26/1 | 158/0 | 761/2 | گسترش فعالیت‌های تعاونی کشاورزان | پایداری اجتماعی | توسعۀ پایدار روستایی |
069/0 | 30/1 | 084/0 | 267/3 | میزان رضایت از شغل کشاورزی | ||
062/0 | 32/1 | 158/0 | 761/2 | علاقۀ نسل جوان به کشاورزی | ||
065/0 | 31/1 | 43/3 | 361/3 | رقابت در بهره‌وری کشاورزی | ||
141/0 | 15/1 | 119/0 | 517/3 | توزیع عادلانه بهره‌گیری از اطلاعات و مجلات ترویج کشاورزی | ||
114/0 | 20/1 | 084/0 | 267/3 | رضایت از آیندۀ شغل کشاورزی | ||
081/0 | 27/1 | 158/0 | 761/2 | کاهش مصرف موادشیمیایی و کود‌های مضر | پایداری بهره‌وری محیطی | |
084/0 | 26/1 | 44/3 | 362/3 | استفادۀ بهینه از آب و خاک و تغییر در تکنیک‌های آبیاری | ||
079/0 | 27/1 | 084/0 | 267/3 | استفاده‌از کود حیوانی برای تقویت خاک | ||
072/0 | 29/1 | 158/0 | 761/2 | استفاده‌از بذر‌های اصلاح شده | ||
074/0 | 28/1 | 158/0 | 761/2 | رعایت مراحل کاشت و برداشت و مبارزه با آفات | ||
070/0 | 29/1 | 42/3 | 365/3 | محافظت از حریم رودخانه | ||
084/0 | 26/1 | 43/3 | 363/3 | حفظ مراتع و بافت جنگل و کاشت درخت |
به‌طورخاص، در بخش یافته‌های استنباطی برپایۀ (جدول 3)، و (نمودار 1 و 2)، موردواکاوی قرار گرفت.
جدول 3. آزمون KMO و بارتلت پرسش‌نامۀ نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ روستایی کرمانشاه-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
آزمون‌ها | مقادیر |
مقادیر آزمون‌های کایزر-مایر–اولکین (KMO) | (944/0) |
آزمون کرویت بارتلت (BTS) | 546/456 |
درجۀ آزادی | 31 |
معنی‌داری | 0001/0 |
باتوجه‌به نتایج آزمون‌های مذکور، تحلیل عامل اکتشافی با روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی و چرخش واریماکس روی پرسش‌نامۀ ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه انجام گردید. برای تعیین تعداد عوامل از ملاک ارزش‌های ویژه بالاتر از یک و نمودار اسکری استفاده شد. نتایج نشان‌دادکه که پرسش‌نامۀ ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه 7عامل دارد که در مجموع 73/80درصد از واریانس نمرات کل مقیاس را تبیین می‌کند.
نمودار 1. تحلیل عاملی مسیرها و مقادیر معناداری (t-value)، نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ روستایی کرمانشاه-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
تحلیل عاملی ضرایب مسیر خورده آزمون‌های ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه در حالت معناداری مقادیر t-value))، نشان می‌دهد. این مدل درواقع تمامی معادلات اندازه‌گیری (بارهای عاملی)، را بااستفاده‌از آمارۀ T آزمون می‌کند (یادآوری می‌شود که اگر مقدار قدرمطلق آمارۀ T بزرگتر از 96/1 باشد، معنی‌دار است). بنابراین، می‌توان هم‌سویی گویه‌های پرسش‌نامه برای اندازه‌گیری مفاهیم را دراین مرحله معتبر نشان داد. درواقع نتایج نشان می‌دهد آنچه محقق توسط گویه‌های پرسش‌نامه قصد سنجش آن‌ها را داشته است، توسط این ابزار محقق شده است. ازسوی‌دیگر برای بررسی روایی‌سازه گرایش سنج ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه برای زنان و مردان هم‌بستگی بین زیر مقیاس‌ها باهم و نمرۀ کل محاسبه شد. همان‌طورکه در (نمودار 2)، ملاحظه می‌شود، مقادیر t تمامی مسیرهای بین متغیرها بالاتر از 96/1 قرار دارد و لذا می‌توان گفت‌که متغیرها با یکدیگر درارتباط هستند و توانایی پیش‌بینی متغیرهای وابسته ازطریق متغیرهای مستقل وجود دارد.
نمودار 2. مدل برازش‌شده مسیر الگوی هفت‌عاملی (ضرایب استاندارد)، نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ روستایی کرمانشاه-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
مدل اندازه‌گیری عوامل مؤثر بر ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه براساس ضرایب اهداف و متغیرهای سرمایۀ اجتماعی شامل مولفه‌های: مدیریت‌دانش کشاورزی، اعتماد اجتماعی، انسجام و ارتباط اجتماعی، مشارکت اجتماعی و توسعۀ روستایی شامل مؤلفه‌های: پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری بهره‌وری محیطی میباشد.
در بررسی شاخص‌های برازش پژوهش اولین آزمون بررسی پایایی مدل آزمون آلفای کرنباخ میباشد.که نتایج آن ارائه شده است. این آزمون هم‌بستگی درونی گویه‌های پرسش‌نامه یک متغیر (خارج‌ازمدل)، را بررسی می‌کند. برپایۀ (جدول 4)، که نتایج آزمون پایایی ترکیبی، اشتراکی، آلفای کرونباخ و میانگین واریانس اشتراکی گزارش شده است و نشان از تأیید این شاخص‌ها میباشد.
جدول 4. پایایی تركیبی، اشتراكی و آلفای كرنباخ ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
متغیرها | پایایی تركیبی | پایایی اشتراكی | آلفای كرنباخ | AVE | نتیجه |
استفاده‌از ابزارها و فنّاوري‌هاي روزِ کشاورزی | 92469/0 | 83214/0 | 977654/0 | 78333/0 | تأیید شد |
تدوین راهبرد مناسب مدیریت‌دانش و مهارت کشاورزی | 91469/0 | 84489/0 | 947685/0 | 72688/0 | تأیید شد |
شناسایی نیازهاي حال و آینده مدیریت‌دانش کشاورزی | 91453/0 | 82489/0 | 955678/0 | 72453/0 | تأیید شد |
اعتماد به همسایگان و کمک آنان | 92892/0 | 73278/0 | 937654/0 | 78743/0 | تأیید شد |
اعتماد به کشاورزان همسایه | 92452/0 | 83233/0 | 936675/0 | 72488/0 | تأیید شد |
اعتماد کشاورزان به نهادهای اجتماعی | 82485/0 | 83498/0 | 971189/0 | 72211/0 | تأیید شد |
اعتماد کشاورزان به مراکز کشاورزی و تعاون روستایی | 71443/0 | 84456/0 | 947643/0 | 72497/0 | تأیید شد |
میزان اعتماد کشاورزان به دهیاری و شورای روستا | 91765/0 | 82489/0 | 955678/0 | 72454/0 | تأیید شد |
اعتماد به صاحبان زمین‌های همسایه | 71477/0 | 84844/0 | 747677/0 | 72488/0 | تأیید شد |
به افراد میزان اعتماد خارج از محیط روستا | 72452/0 | 83214/0 | 773654/0 | 72458/0 | تأیید شد |
همدلی و احترام به ارزش‌ها | 71422/0 | 84556/0 | 747686/0 | 72451/0 | تأیید شد |
صمیمیت دربین اهالی روستا و کشاورزان | 71453/0 | 82789/0 | 755678/0 | 72456/0 | تأیید شد |
کمک به‌هم در موقع مشکلات | 72892/0 | 73278/0 | 737654/0 | 72457/0 | تأیید شد |
ترویج فرهنگ پیشگیری از تنش با رویکرد کدخدا منشی | 72452/0 | 83214/0 | 777632/0 | 72678/0 | تأیید شد |
شنیدن نظرات همدیگر و مقیدبودن به گردهمایی روستایی | 81422/0 | 85543/0 | 747686/0 | 72876/0 | تأیید شد |
شنیدن نظرات همدیگر و مقیدبودن به گردهمایی روستایی | 71453/0 | 82489/0 | 755678/0 | 72871/0 | تأیید شد |
مهارت‌های ارتباطی با سایر کشاورزان | 92892/0 | 73278/0 | 937654/0 | 78743/0 | تأیید شد |
مشارکت و همیاری در حل مشکلات روستا | 92452/0 | 83233/0 | 936675/0 | 72488/0 | تأیید شد |
ارتقای شرکت در گردهمایی روستا | 82485/0 | 83498/0 | 971189/0 | 72211/0 | تأیید شد |
مشارکت در بهره‌گیری مصرف آب و آبیاری جدید | 71443/0 | 84456/0 | 947643/0 | 72497/0 | تأیید شد |
مشورت با کارشناسان خدمات کشاورزی | 91765/0 | 82489/0 | 955678/0 | 72454/0 | تأیید شد |
شرکت در تصمیم‌گیری‌های محلی | 86789/0 | 73214/0 | 777546/0 | 72499/0 | تأیید شد |
کمک مالی و همکاری در حل مشکلات زمین | 71477/0 | 84844/0 | 747677/0 | 72488/0 | تأیید شد |
مشارکت در حفظ محیط‌زیست روستا | 72452/0 | 83214/0 | 773654/0 | 72458/0 | تأیید شد |
بازنگری افزایش درآمد و سودِ محصولات | 71422/0 | 84556/0 | 747686/0 | 72451/0 | تأیید شد |
عدالت اقتصادی در خرید تضمینی محصولات کشاورزی | 71453/0 | 82789/0 | 755678/0 | 72456/0 | تأیید شد |
دسترسی عادلانه به ماشین آلات کشاورزی | 72892/0 | 73278/0 | 737654/0 | 72457/0 | تأیید شد |
اعطای تسهیلات و وام به کشاورزان | 72452/0 | 83214/0 | 777632/0 | 72678/0 | تأیید شد |
اجرای صحیح بیمه محصولات کشاورزی | 81422/0 | 85543/0 | 747686/0 | 72876/0 | تأیید شد |
عرضه و تقاضای تولید محصولات کشاورزی | 71453/0 | 82489/0 | 755678/0 | 72871/0 | تأیید شد |
کاهش فقر و سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی | 72452/0 | 83214/0 | 777632/0 | 72678/0 | تأیید شد |
توزیع ارزان نهاده‌های کشاورزی | 81422/0 | 85543/0 | 747686/0 | 72876/0 | تأیید شد |
گسترش فعالیت‌های تعاونی کشاورزان | 91765/0 | 82489/0 | 955678/0 | 72497/0 | تأیید شد |
میزان رضایت از شغل کشاورزی | 86789/0 | 73214/0 | 777546/0 | 72454/0 | تأیید شد |
علاقۀ نسل جوان به کشاورزی | 71477/0 | 84844/0 | 747677/0 | 72499/0 | تأیید شد |
رقابت در بهره‌وری کشاورزی | 72452/0 | 83214/0 | 773654/0 | 72488/0 | تأیید شد |
توزیع عادلانۀ بهره‌گیری از اطلاعات و مجلات ترویج کشاورزی | 71422/0 | 84556/0 | 747686/0 | 72458/0 | تأیید شد |
رضایت از آیندّ شغل کشاورزی | 71453/0 | 82789/0 | 755678/0 | 72451/0 | تأیید شد |
کاهش مصرف موادشیمیایی و کود‌های مضر | 72892/0 | 73278/0 | 737654/0 | 72456/0 | تأیید شد |
استفادۀ بهینه از آب و خاک و تغییر در تکنیک‌های آبیاری | 72452/0 | 83214/0 | 777632/0 | 72457/0 | تأیید شد |
استفاده‌از کود حیوانی برای تقویت خاک | 81422/0 | 85543/0 | 747686/0 | 72678/0 | تأیید شد |
استفاده‌از بذر‌های اصلاح شده | 71453/0 | 82489/0 | 755678/0 | 72876/0 | تأیید شد |
رعایت مراحل کاشت و برداشت و مبارزه با آفات | 72452/0 | 83214/0 | 777632/0 | 72871/0 | تأیید شد |
محافظت از حریم رودخانه | 81422/0 | 85543/0 | 747686/0 | 72678/0 | تأیید شد |
حفظ مراتع و بافت جنگل و کاشت درخت | 81424/0 | 85545/0 | 747683/0 | 72876/0 | تأیید شد |
در آزمون آلفای کرونباخ نشان داده‌شد متغیرها و مؤلفه‌های ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای میزان آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 میباشد و این بیانگر پایابودن مدل است. ازآنجاکه میزان پایایی اشتراکی تمام متغیرهای پژوهش بالاتر از 5/0 میباشد می‌توان‌گفت متغیرها دارای پایایی اشتراکی است. درنتیجه می‌توان گفت هر (گویه)، سؤال به تنهایی و فارغ از سایر گویه‌ها (سؤالات)، دارای قدرت تعمیم‌پذیری است.
پایایی ترکیبی هم‌بستگی درونی گویه‌ها یک متغیر (داخل مدل)، یعنی ضرایب مسیر، خطاها و بارهای عاملی را نشان می‌دهد این ضریب رابطۀ متغیرها را نشان می‌دهد. ازجمله شروط تأیید روایی بالاتر از 5/0 بودن AVE میباشد و شرط دیگر بالاتر بودن روایی ترکیبی نسبت‌به میانگین واریانس استخراجی است. نتایج جداول نشان می‌دهد هردو شرط برقرار است.
براساس نتایج ملاحظه می‌شود که شاخص وارسی اعتبار اشتراک متغیرها برای تمام سازه‌های ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای رابطۀ مثبت با مؤلفه‌های تشکیل‌دهندۀ ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه میباشد، لذا مدل تدوین شده از کفایت مناسبی برخوردار است. درنهایت پس‌از تأیید کفایت، آثار غیرمستقیم و آثار کل ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه پرداخته شده است برپایۀ (جدول 5).
جدول 5. شاخص‌های برازش، پایایی، روایی و ضرایب تعیین مدل نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ روستایی کرمانشاه-(مأخذ: یافته‌های پژوهشی، 1404)
متغير | آلفای كرونباخ | روايی همگرا(AVE) | مقدار R2 | CR | SRMR | وضعيت متغير |
مدیریت‌دانش کشاورزی | 90/0 | 810/0 | 451/0 | 78321/0 | 011/0 | قابل‌قبول |
اعتماد اجتماعی | 91/0 | 812/0 | 543/0 | 95722/0 | 034/0 | قابل‌قبول |
انسجام و ارتباط اجتماعی | 90/0 | 716/0 | 511/0 | 91333/0 | 025/0 | قابل‌قبول |
مشارکت اجتماعی | 91/0 | 812/0 | 685/0 | 95878/0 | 084/0 | قابل‌قبول |
پایداری اقتصادی | 91/0 | 812/0 | 563/0 | 93779/0 | 019/0 | قابل‌قبول |
پایداری اجتماعی | 91/0 | 812/0 | 619/0 | 95878/0 | 064/0 | قابل‌قبول |
پایداری بهره‌وری محیطی | 91/0 | 812/0 | 459/0 | 83779/0 | 019/0 | قابل‌قبول |
همانگونه‌که در جدول مشاهده مي‌شود، مقادير آلفای کرونباخ و پايايي ترکيبي برای همۀ متغيرها دارای مقادیر قابل‌قبول بیشتر از 7/0 میباشد و شاخص SRMRکمتر از 08/0 است. همچنين مقدار روايي همگرا نيز برای همۀ متغيرها بزرگتر از 5/0 است؛ بنابراين پايايي مدل از وضعيت مطلوبي برخوردار است. ضريب تعيين R2، معياری است‌که برای متصل کردن بخش اندازه‌گيری و بخش ساختاری مدلسازی معادلات ساختاری به‌کار مي‌رود و نشان از تأثيری دارد که يک متغير برونزا بر يک متغير درونزا مي‌گذارد. مجموع نتایج فوق نشان می‌دهد که مدل فوق از استحکام خوبی برای سنجش الگوی ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه برخوردار بوده و از برازش خوبی برخوردارمی باشد. درنتیجه مدل ارزیابی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ نواحی روستایی استان کرمانشاه دارای برازش است.
نتیجه‌گیری و ارائۀ پیشنهادها
نتایج نشان‌دادکه، بین سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ نواحی روستایی (کشاورزی پایدار)، با سطح معنی‌داری (000/0)، هم‌بستگی معنی‌دار مثبت وجود دارد و توسعۀ روستایی از مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی تأثیر می‌پذیرد. درحال‌حاضر، اهمیت مشارکت اجتماعی به‌عنوان یکی‌از ابعاد سرمایۀ اجتماعی به‌منظور رسیدن به توسعۀ روستایی، موضوع روبه رشد بسیاری از مطالعات در سالیان اخیر است، شرط لازم برای پیشرفت هر جامعه‌ای به‌خصوص جوامع روستایی، گسترش بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر، اعتماد متقابل (افراد و دولت)، است‌که این سازه‌ها از مؤلفه‌های اجتماعی هستند. معمولاً زمانی‌که از مشکلات اقتصادی سخن به‌میان می‌آید، اغلب کمبود سرمایۀ فیزیکی که از زمان مشکلات اقتصادی سخن به‌میان می‌آید اغلب سرمایۀ فیزیکی (مادی)، به‌عنوان یکی‌از بزرگترین معضلات نام برده می‌شود و از مشارکت اجتماعی هیچ سخنی به‌میان نمی‌آید. این درحالی است‌که نیازبه مشارکت اجتماعی در شرایط «رکود و تورمی»، که نیاز به «اعتمادسازی»، است بیش‌از هر سرمایۀ دیگری احساسی می‌شود و می‌تواند بسیاری از معماهای لاینحل اجتماعی را از سرِ راه حرکات توسعه‌ای جامعه بردارد. نتایج بخش دیگری از پژوهش نشان‌دادکه شاخص انسجام و ارتباط اجتماعی با ضریب‌بتای (542/0)، در مرتبۀ دوم تأثیر را بر متغیر وابسته قرار دارد و 52/0 از واریانس توسعۀ نواحی کشاورزی کرمانشاه را تبیین می‌نماید. در تبیین این نتایج می‌توان گفت‌که، انسجام اجتماعی به وضعیتی اطلاق می‌شود که درآن، اجزای تشکیل‌دهندۀ جامعه، به‌گونه‌ای به یکدیگر وصل می‌شوند که یک کل معنادار و مؤثر را به‌وجود می‌آورند. به‌عبارتی، انسجام اجتماعی نوعی از ترتیبات اجتماعی است‌که تضمین می‌کند افراد، گروه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی، به اشتراک ذهنی (مدل ذهنی مشترک)، برسند، به قوانین و قواعد آن تن دهند، از امکانات آن استفاده کنند و درمقابل توانایی‌های خویش را براساس هوش‌ها و توانمندی‌های چندگانه بازشناسی و پرورش داده و در جامعۀ مشارکت فراگیر و مؤثر داشته باشند، که به‌نوبۀ خود توسعۀ ظرفیت‌ها و توانایی‌های جامعه را به بار می‌آورد. درچنین فضایی زمینه‌های مساعد برای پذیرش اندیشه‌های نو و به‌کارگیری و آزمون آن‌ها، پذیرش تفکر علمی، توجۀ بیشتر به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری حولِ محور بهره‌وری و کارایی فراهم می‌شود. تمام معیارهای مذکور همراهی مثبت با رشد و توسعۀ اقتصادی دارند. به‌طورکلی می‌توان اذعان داشت اعتماد اجتماعی بر سرمایۀ اجتماعی، مدیریت‌دانش کشاورزی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث اعتماد اجتماعی باعث ارتقای مدیریت‌دانش و سرمایۀ اجتماعی می‌شود. همچنین انسجام اجتماعی بر مدیریت‌دانش کشاورزی و سرمایۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. مشارکت اجتماعی نیز بر سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد و باعث افزایش آن‌ها می‌شود. توسعۀ اجتماعی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی می‌شود و برآن تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد. توسعۀ نواحی روستایی باعث افزایش توسعۀ اجتماعی و توسعۀ بهره‌وری محیطی می‌شود و توسعۀ بهره‌وری محیطی نیز باعث افزایش توسعۀ اقتصادی جامعه خواهد شد.
منابع
− امیری، سجاد. گرکانی، سیدامیرحسین، زینتی فخرآباد، حسین. قربانی، معصومه. (1403). ارزیابی و تبیین ابعاد سرمایۀ اجتماعی مؤثر در فرایند توسعۀ نواحی روستایی (موردمطالعه: دهستان دشت ارزنه، شهرستان باخرز). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعۀ پایدار فضا، دورۀ 5، شمارۀ 1، 112-98.
− سپهوند، فاطمه. نادری‌مهدیی، کریم. (1400). راهکارهای توسعۀ مناطق روستایی در شهرستان نهاوند باتأکیدبر متنوع‌سازی اقتصاد. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روستا و توسعه، دورۀ 2، شمارۀ 4، 45-34.
− مومنی، احمد. نوروزی‌شیخلر، زهرا. (1401). تبیین رابطۀ سرمایۀ اجتماعی بر رفاه اجتماعی، مورد: (روستاهای بخش مهردشت شهرستان نجف آباد). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و روابط‌انسانی، دورۀ 5، شمارۀ 3، 143-121.
- Acun, İsmail. (2020). University Students' Social Capital, Social Media Usage And Democratic Citizenship Behaviours. International Journal Of Progressive Education, 16(1): 223-236.
- Córdoba-Rentería, Libardo. Trujillo-Losada, Milton Fernando. (2023). Symbolic Capital And Social Space: Representations Of Identity About Skin, Speaking And Acting In Buenaventura. Journal Of Educación y Humanismo, 25(45): 122-160.
- Gültekin, Okan. (2019). Social Capital's Effect On Physical Education And Teachers' Job Satisfaction. Journal Of education And learning, 8(1): 164-171.
- Herdiansyah, H. (2023). Smart City Based On Community Empowerment, Social Capital, And Public Trust In Urban Areas. Global Journal Of Environmental Science & Management (GJESM), 9(1): 122-140.
- Okoroafor, Promise Izuchukwu. Akinyemi, Joshua Odunayo. Salawu, Mobolaji Modinat. Ibitola Fawole, Olufunmilayo. (2025). Social Capital, Functional Health Status And Quality Of Life Among Adults In Rural Southwest Nigeria. Journal Of BMC Public Health, 25, 1-11.
- Shabbir, Muhammad Salman. Batool, Fatima. (2025). Social Entrepreneurship For Community Development: The Role Of Social Capital In Establishing Sustainable Enterprises. Journal Of Social Entrepreneurship, 1-26.
- Tinkler, Alan. Tinkler, Barri. (2020). Building Social Capital Through Community-Based Service-Learning In Teacher Education. Journal Of Community Engagement And Higher Education, 12(2): 44-58.
- Velenturf, Anne. Purnell, Phil. (2021). Principles For A Sustainable Circular Economy. Journal Of Sustainable Production And Consumption, 27, 1437-1457.
- Yang, Changlin. Zhou, Dingjie. Zou, Miaoling. Yang, Xianliang. Lai, Qifu. Liu, Feixiang. (2024). The Impact Of Social Capital On Rural Residents’ Income And Its Mechanism Analysis—Based On The Intermediary Effect Test Of Non-Agricultural Employment. Journal Of Heliyon, 10(4): 1-13.
- Yu, Yang. Appiah, Desmond. Zulu, Bernard. Adu-Poku, Kofi Asamoah. (2024). Integrating Rural Development, Education, And Management: Challenges And Strategies. Journal Of Sustainability, 16(15): 1-22.
[1] Promise Izuchukwu Okoroafor
[2] Changlin Yang
[3] Pierre Felix Bourdieu
