نماینده تراز انقلاب اسلامی در گفتمان سیاسی حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی)
الموضوعات :
1 - مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
الکلمات المفتاحية: رهبر معظم انقلاب, گفتمان انقلاب اسلامی, دیپلماسی پارلمانی, قانونگذاری, نظارت پارلمانی. ,
ملخص المقالة :
تحلیل محتوایی گفتمان سیاسی رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) در سه بخش تقنین، نظارت و دیپلماسی پارلمانی تراز انقلاب، یکی از مجاری ریل گذاری سیاست های کلان قوه مقننه به سمت تمدن نوین اسلامی است. مجلس شورای اسلامی برای قرارگیری در مدار مجلس تراز انقلاب، نیازمند تحول و نوآوری هر دو بخش کارگزار و ساختار است. تحلیل گفتمانی بیانات رهبر دوراندیش انقلاب در دیدار قانونگذاران ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی، نشان می دهد که بدون تحول رفتاری، گفتاری، اعتقادی و معرفتی نمایندگان، شکل گیری مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی امکانپذیر نیست. در این رابطه در منظومه فکری حضرت الله العظمی خامنه ای(مدظله العالی)، شاخص هایی برای رشد و تعالی کارکردهای خانه ملت در هر سه لایه قانونگذاری، نظارت و دیپلماسی پارلمانی تبیین گردیده که به دلیل چهار ویژگی نشأت گرفته از آموزه های دینی و آرمان های انقلاب، راهبردی، کاربردی و خلق فرصت، موقعیت ممتازی را فراروی مجلس شورای اسلامی به وجود آورده تا با ریل گذاری سیاست ها بر اساس شاخص های مذکور، مسیر پیشرفت و تعالی را طی نماید. نوآوری این تحقیق این است که به ظرفیت های دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در گفتمان سیاسی حضرت آیت العظمی خامنه ای نیز اشاره نموده است. در تحقیق حاضر با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای و روش توصیفی و تحلیل گفتمانی، شاخص های ترسیم شده توسط رهبر فرزانه انقلاب، تبیین و تلاش گردیده بستر سیاسی ـ گفتمانی مساعدی برای پرورش نسل جوانی از نمایندگان تراز انقلاب بر اساس گفتمان سیاسی مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فراهم شود.
1. حبیب نژاد، سید احمد(1391). مبانی نظارت در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه علوم سیاسی، سال هفدهم، شماره 65.
2. مقام معظم رهبری(1401). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی مورخ 4 خرداد 1401، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
3. . مقام معظم رهبری (1397). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی مورخ 30 خرداد 1397، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
4. اخوان كاظمی، بهرام(1391). نظارت در نظام اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
5. اسماعیلی، محسن (1395). مبانی تقنین و اولویت‌های مجلس دهم، تهران: همایش دو روزه فرایند قانونگذاری: الزامات و راهكارها.
6. بوشهری، جعفر (1384). حقوق اساسی مسائل، تهران: شركت سهامی انتشار، چ اول.
7. بهادری جهرمی، علی (1390). با نمایندگان در مجلس نهم، فرایند قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران، شماره مسلسل 12088، تهران: مركز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: دفتر مطالعات حقوقی.
8. بهروزی لک، غلام رضا و رضا کفیلی(1403). الگوی گفتمان سازی در اندیشه آیت الله خامنه ای، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم سیاسی، سال بیست و هفتم، شماره دوم.
9. پورسید، بهزاد (1383). درس‌هایی از تعارض‌ها و تعامل‌ها، فصلنامه راهبرد.
10. پورسید، بهزاد (1398). مروری بر چالشهای نظام قانونگذاری ایران، سیاست روز، ش 5197.
11. توکلی محمدی، مرتضی(1396). گفتمان انقلاب اسلامی و حوزه علمیه انقلابی از دیدگاه مقام معظم رهبری، فصلنامه سیاست متعالیه، سال پنجم، شماره هفدهم.
12. جهانگیر، منصور(1391). قوانین، مقررات و آئین نامه‌های دیوان محاسبات، محاسبات عمومی كشور، تنظیم بخشی از مقررات دولت، تهران: انتشارات دیدار.
13. حائری، سید علیرضا و دیگران(1397). مفهوم قانونگذاری در آرای فقهی و حقوقی سید محمدباقر صدر، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال هفتم، شماره بیست.
14. حسینی، سید‌ابراهیم (1392). محدودیت‌های مجلس شورای اسلامی در قانونگذاری (موضوع اصل (71) قانون اساسی)، فصلنامه علمی پژوهشی حكومت اسلامی، سال هفدهم، ش ۴.
15. دلاورپوراقدم، مصطفی(1401). پیشران های دیپلماسی پارلمانی تراز انقلاب اسلامی، تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دقتر مطالعات سیاسی.
16. دلاورپوراقدم، مصطفی(1403). منشور دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران؛ ابتکارات دیپلماتیک مجلس دوازدهم، تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی.
17. رضائی سیابیدی، علیرضا(1396). راهكارهای مبارزه با جرائم اداری و فساد اقتصادی در سازمان‌های دولتی، تهران: انتشارات قانون یار.
18. رمضانی، قاسم (1397). آسیب‌شناسی فصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ قوه مقننه، مجله بین‌المللی پژوهش ملل، دوره سوم، ش 35.
19. رهبر معظم انقلاب(1390). بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی، هشتم خرداد 1390.، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
20. سلطانی، سید علی اصغر و محسن ناصری راد(1388). چارچوبی برای تحلیل گفتمان سیاسی در رسانه ها، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره چهل و هشتم.
21. سینایی، وحید و سمیه زمانی (1390). «نقش مجالس قانونگذاری در فرایند سیاستگذاری؛ به سوی یك الگوی نظری»، نشریه راهبرد، ش 58.
22. صدیق محمدی، میرفاهاد(1387). راهكارهای مقابله با فساد اقتصادی در ایران با تأكید بر تجارب كشورهای موفق، تهران: مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، چاپ اول.
23. فراهانی، محمد(1384). جامعه‌شناسی فساد و امنیت، تهران: انتشارات پرسمان.
24. فراهانی، محمدصادق و علی بهادری جهرمی(1397). تنقیح قوانین؛ بازشناسی مفهوم، پیشینه و مبانی، فصلنامه اندیشه های حقوق عمومی، سال هشتم، شماره اول، پیاپی 14.
25. قاضی شریعت‌پناهی، سید‌ابوالفضل (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.
26. قربانی پاچی، عقیل و محمد عبدالحسین زاده (1402). نظارت پارلمانی بر دستگاه های اجرایی، تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات حکمرانی.
27. مصباح نسب، سید روح الله، نوسی زاده، ابراهیم(1396).چرایی نظارت مستمر بر رفتار نمایندگان مجلس شورای اسلامی، فصلنامه علمی – حقوقی قانون یار، دوره سوم.
28. مقام معظم رهبری(1368). دیدار نمایندگان مجلس هشتم با رهبر بصیر انقلاب مورخ 22 آذر 1368. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
29. مقام معظم رهبری(1383). رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس هفتم مورخ 27 خرداد 1383، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
30. مقام معظم رهبری(1384). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورخ هشتم خرداد 1384، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
31. مقام معظم رهبری(1386). دیدار رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با مقام معظم رهبری مورخ هشتم خرداد 1386، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
32. مقام معظم رهبری(1387). بیانات رهبر انقلاب در اولین دیدار با نمایندگان مجلس هشتم مورخ 21 خرداد 1387. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
33. مقام معظم رهبری(1388). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورخ سوم تیر 1388، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
34. مقام معظم رهبری(1389). رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورخ 18 خرداد 1389، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
35. مقام معظم رهبری(1391). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس نهم مورخ 24 خرداد 1391، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
36. مقام معظم رهبری(1392). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی مورخ هشتم خرداد 1392. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
37. مقام معظم رهبری(1393). رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی مورخ چهارم خرداد 1393، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
38. مقام معظم رهبری(1394). بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس نهم مورخ ششم خرداد 1394، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
39. مقام معظم رهبری(1395). بیانات رهبری در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان مجلس مورخ 16 خرداد 1395، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
40. مقام معظم رهبری(1399). پیام رهبر معظم انقلاب به مناسبت آغاز به کار یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی مورخ هفتم خرداد 1399، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
41. مقام معظم رهبری(1400). بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی مورخ ششم خرداد 1400، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
42. مقام معظم رهبری(1403). دیدار نمایندگان مجلس دوازدهم با رهبر بصیر انقلاب مورخ 31 تیر 1403. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
43. وكیلیان، حسن(1390). مبانی نظری و شیوه‌های اعمال نظارت بر رفتار نمایندگان، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال هیجدهم، شماره شصت و هشت.
فصلنامه گفتمان سیاسی انقلاب اسلامی دوره 4، شماره 3، شماره پیاپی (15)، پاییز 1404، ص 64 ـ 39 |
مقاله پژوهشی
مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی با تاکید بر دیدگاه آیت الله خامنه‌ای
مصطفی دلاورپوراقدم1
تاریخ دریافت: 07/02/1404 تاریخ پذیرش: 18/05/1404
واژگان اصلی: رهبر معظم انقلاب، گفتمان انقلاب اسلامی، کارکردهای نمایندگی، تحلیل مضمون، تحلیل داده بنیاد.
مقدمه
از منظر آیت الله خامنه ای، مجلس شورای اسلامی، یک مرکز اساسی و تعیین‌کننده برای انقلاب است و همه سررشته‌های امور، به مجلس شورای اسلامی بر‌می‌گردد(مقام معظم رهبری، 1368). تهیه پیوستار شاخص ها و الزامات انطباق ساختار، کارگزار و رویه های حاکم بر قوه مقننه بر اساس تحلیل مضامین آیت الله خامنه ای با کمک نرم افزار مکس. کیو. دی. ای، روند تشکیل مجلس تراز انقلاب اسلامی را هموارتر می نماید.
با گسترش ابعاد دیپلماسی عمومی و رشد شتابان فن آوری اطلاعات در عرصه روابط بین ملت ها، رکن دیگری با عنوان دیپلماسی پارلمانی به وظایف تقنینی و نظارتی نمایندگان افزوده شده است(دلاورپوراقدم، 1403: 13). البته در قانون اساسی به کارکردهای دیپلماتیک نمایندگان اشاره ای نشده است، زیرا مبحث دیپلماسی پارلمانی هنگام تدوین قانون اساسی در مرحله نوزایش قرار داشت و مانند امروز گسترش نیافته بود. اهمیت دیپلماسی پارلمانی در گفتمان سیاسی آیت الله خامنه ای به حدی است که معظم له در دیدار نمایندگان مجلس دوازدهم مورخ 31 تیر 1403 بر ضرورت خلق نوآوری و ابتکار عمل برای افزایش سهم دیپلماسی پارلمانی در سبد سیاست خارجی تأکید فرمودند(مقام معظم رهبری، 1403). پایش تحلیل داده ها و استخراج مضامین پایه و سازمان دهی بیانات رهبر معظم انقلاب، پنجره جدیدی را برای تحول هر سه کارکرد تقنین، نظارت و دیپلماسی پارلمانی گشوده است. شایان ذکر است در شبکه مضامین، پایین ترین سطح قضایای پدیده از متن بیانات دیدار نمایندگان ادوار با رهبر انقلاب استخراج گردیده(مضامین پایه)؛ سپس با دسته بندی مضامین پایه و تلخیص آنها به صورت انتزاعی تر، به مضامین سازمان دهنده دست یافته و در آخرین مرحله، این مضامین در قالب استعاره های اساسی به صورت مضامین فراگیر بر متن در آمده اند(مهدی پور، 1399: 83).
هدف اصلی این مقاله، خیز به سمت مجلس برآمده از گفتمان انقلاب اسلامی بر پایه استخراج مضامین پایه و دستیابی به مضامین سازمان دهنده و فراگیر در دیدار نمایندگان با رهبر معظم انقلاب است. به همین دلیل رهنمودهای آیت الله خامنه ای به عنوان مبنای تحلیل انتخاب شده اند. کمک به جریان کارآمدسازی قوه مقننه با محوریت اندیشه های ایشان از جمله اهداف فرعی این پژوهش است. لذا با طرح این سؤال که مضامین فراگیر مجلس تراز انقلاب در اندیشه آیت الله خامنه ای کدامند؟ و اساساً مجلس مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی دارای چه ابعادی اند؟ پژوهش حاضر را دنبال خواهیم نمود. مضامین فراگیر، یافته های نهایی تحقیق است که آموزه مجلس تراز انقلاب در اندیشه رهبری را مورد واکاوی قرار می دهد.
با استناد به داده کاوی منظومه گفتمانی و تحلیل مضامین بیانات آیت الله خامنه ای، به نظر می رسد تحقق مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی، بدون رفع آسیب ها و تحول کارگزار، رویه و ساختار امکانپذیر نیست. مهمترین هدف این پژوهش نیز ترمیم ساختار، توانمندسازی کارگزار و بهبود فرآیندهای حاکم بر مجلس بر اساس شاخص های گفتمان انقلاب اسلامی است.پایش مضامین پایه و استخرج شده رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی از سال 1368 نشان می دهد که آیت الله خامنه ای همواره بر الزام قوه مقننه به برخی شاخص ها برای توانمندسازی ظرفیت های تقنینی، نظارتی و دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی تأکید نموده اند که می تواند فانوس سیاستگذاری مجلس دوازدهم در افق ایران 1407 باشد.
2.چارچوب مفهومی و پیشینه تحقیق
«گفتمان»2 از مفاهیم کلیدی در مباحث سیاسی، اجتماعی و فلسفی است. «گفتمان سیاسی» به مثابه یک «نظم گفتمان»، پیوسته بر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر گذار بوده است(سلطانی، 1388: 143). تحلیل گفتمان به مجموعه ای از ابزار روش شناختی برای تجزیه و تحلیل سخنرانی ها، نوشتار، مصاحبه، مكالمه و جز آن اشاره دارد. گفتمان‌سازی از منظر آیت الله خامنه ای به معنای عمومی‌شدن یک مفهوم در جامعه و جهت‌گیری افکار عمومی به سمت آن است(بهروزی لک،1403: 67). گفتمان انقلاب اسلامی که برای اولین بار حاکمیت و تأثیر دین بر تمامی جنبه های حکمرانی را به نمایش گذاشته است، دارای شاخص ها، مبانی و ارزش هایی است که متأثر از قران، سنت و حکومت انبیای الهی، هویت دینی انسان ها را با انقلابی گری گره زده است(توکلی محمدی، 1396: 117).
در فرهنگ عمید، «مضمون» به معنای «آنچه از کلامی مفهوم شد» به کار می رود. مضمون‌ها پر ارزش ترین واحدهایی هستند که در تجزیه و تحلیل محتوا باید مدنظر قرار گیرند و منظور از مضامین، معنای خاصی است که از یک کلمه، جمله یا پاراگراف استخراج میشود. «روش داده بنیاد تحلیلی» در مواقعی کاربرد دارد که نظریه ای برای تبیین و توصیف پدیده ای یافت نمی شود و محقق به دنبال بررسی عناصر یک پدیده است. این روش بیشتر دارای رویکرد استقرایی و استخراج نظریه جدید از طریق داده کاوی پدید های عینی همچون سخنرانی و مصاحبه است. با توجه به اینکه هدف پژوهش کنونی، اخذ گزاره از بیانات رهبری در رابطه با شاخص های مجلس تراز انقلاب اسلامی است، روش تحلیل مضمون به دلیل تناسب با موضوع پژوهش انتخاب شد. تحلیل مضمون، از روش های مرسوم در پژوهش های کیفی است که از آن با عنوان روش بنیادین و ابزاری برای دیگر روش ها استفاده می شود. این روش تحقیق، فرآیندی برای تحلیل داده های متنی است و داده های متنوع و پراکنده را به داده های غنی و تفصیلی تبدیل می کند(مهربانی، 1401: 384).
«قانونگذاری» از مفاهیم مهم علوم سیاسی و حقوق عمومی است که در نوشتار اندیشمندان اسلامی با عنوان «تشریع» بارها به کار رفته است(حائری، 1397: 23). منظور از حاكمیت قوه مقننه، صلاحیت آن در وضع قانون است(رمضانی، 1397: 56). مجلس شورای اسلامی در مهمترین مأموریت خود؛ یعنی قانونگذاری به مقتضای اصل (71) قانون اساسی، صلاحیت عام دارد و میتواند در عموم مسائل قانون وضع کند(حسینی، 1392: 1).
كاركرد تقنینی مجلس شورای اسلامی آنچنان حائز اهمیت است كه حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار نمایندگان مجلس دهم فرمودند كه «كيفيت قانونگذاری»3 هر سال در قیاس با سال قبل باید بهبود یابد(مقام معظم رهبری، 1397). البته از منظر رهبر معظم انقلاب، قانون صرفاً وضع قاعده نیست بلکه باید وجه ریل‌گذاری داشته باشد. عبارت «ریل‌گذاری در قانونگذاری»4 از اصطلاحات مورد توجه رهبر انقلاب در اغلب دیدارها با نمایندگان مجلس بوده است. چراکه ریل‌گذاری در یک عبارت کوتاه به این معناست که قانون باید مشتمل بر ضوابطی باشد که احکامش در اجرا تضمین شده و در راستای مقاصدش باشد. درنتیجه قانونی که اجرایش را به آیین‌نامه تعلیق کند، ضمانت اجرا نداشته باشد و فاقد ساختار ارزیابی باشد، قانونی رها و بدون توانِ ریل‌گذاری است.
یكی دیگر از كاركردهای مهم قوه مقننه، «صلاحیت نظارت»5 بر دستگاه‌های اجرایی و رفتار نمایندگان است. نظارت به فرآیندی اطلاق میشود که طی آن، میزان تطابق عملکرد اشخاص با قوانین و مقررات سنجیده میشود(اخوان کاظمی، 1391: 31). نظارت رابطه‌ای مستقیم با شفافیت، کارآیی و اثربخشی دارد. اهمیت نظارت قوه مقننه بر دستگاه های اجرایی به حدی است كه در اصول متعدد قانون اساسی بارها مورد تأكید قرار گرفته است. میزان موفقیت مجلس شورای اسلامی در پاسخگونمودن دستگاه های اجرایی از طریق تقویت نظارت نمایندگان محقق می شود که از مهم ترین مفروضه های گفتمان انقلاب اسلامی است(قربانی پاچی، 1402: 7). «نظارت سیاسی»،6 نظارت تأسیسی، نظارت موردی، نظارت اطلاعی، نظارت مالی، نظارت استصوابی و نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا؛ هفت اهرم نماینده مجلس برای نظارت بر دستگاه‌های اجرائی و حُسن اجرای قوانین است.
«دیپلماسی مکمل پارلمانی»7 نیز به مفهوم رایزنی های سیاسی گروه های دوستی و هیأت های دیپلماتیک قوه مقننه در مجامع بین المللی با هدف ارتقای ارزش افزوده دیپلماسی رسمی است(دلاورپوراقدم، 1401: 29 ـ 1).
جدول1. پیشینه تحقیقات مرتبط با مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی و نظریه تحلیل مضامین
عنوان اثر | نویسندگان / محل و تاریخ انتشار | توضیحات |
ویژگی های مجلس تراز انقلاب اسلامی | شورای نگهبان قانون اساسی / اول اسفند 1390 | در این تحقیق به 9 ویژگی و شاخصه مجلس تراز انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه ای اشاره شده است. |
شاخص های نماینده تراز انقلاب اسلامی | پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری/ 19 بهمن 1394 | در این گزارش، بیانات آیت الله خامنه ای در خصوص ویژگی نماینده تراز انقلاب احصاء شده اند. |
شاخص های نماینده تراز انقلاب اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره) | جهاندار امیری و دیگران / پژوهشنامه انقلاب اسلامی، آذر 1399 | در این مقاله ویژگی های نماینده تراز انقلاب در ابعاد عملکردی، سیاسی و اقتصادی احصا شده اند. |
مجلس و نماینده تراز در دیدگاه امام خمینی(ره) | حسین شمسیان/ مرکز اسناد انقلاب اسلامی / آذر 1398 | در این تحقیق، ویژگی های نماینده تراز انقلاب در بیانات امام خمینی(ره) مشخص شده اند. |
مجلس و نماینده تراز انقلاب اسلامی | مجتبی دولتی و حسن زرقانی/ سربداران/ 1399 | در این کتاب به مهمترین ویژگی ها و شاخص های مجلس تراز انقلاب با استناد به مواضع امام خمینی و آیت الله خامنه ای اشاره شده است. |
ابعاد شایستگی های نمایندگی مجلس شورای اسلامی از دیدگاه رهبران انقلاب اسلامی | محمد نبی زاده و مهدی سیاوشی/ دولت پژوهی ایران معاصر/خرداد 1403 | این پژوهش، ابعاد شایستگی نمایندگان در چهار لایه اعتقادی و اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و کارآمدی را بررسی نموده است. |
واکاوی جهاد تبیین: پژوهشی مبتنی بر تحلیل مضمون در بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) | قربانعلی مهربانی و فاطمه زرگران خوزانی/ نشریه مطالعات راهبردی مدیریت راهبردی دفاع ملی/ اسفند 1404 | در این پژوهش به ابعاد مختلف جهاد تبیین بر اساس تحلیل مضامین و بیانات رهبر معظم انقلاب اشاره شده است. |
تحلیل مضمون جهاد در اندیشه آیت الله خامنه ای | آسیه مهدی پور/ فصلنامه علوم سیاسی/ خرداد 1401 | در این تحقیق با استفاده از روش تحلیل مضمون شبکه ای در سه گام مضامین پایه ای، سازمان دهنده و فراگیر، مفهوم جهاد در اندیشه آیت الله خامنه ای را ترسیم شده است. |
الزام های اجتماعی ـ فرهنگی تمدن سازی انقلاب اسلامی: تحلیل محتوای بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) | مصطفی لطفی جلال آبادی و علی فرهادی/ فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی/ 1402 | در این پژوهش بر اساس تحلیل مضامین فراگیر بیانات رهبر انقلاب، بایسته های اجتماعی و فرهنگی برای ورود به تمدن نوین انقلاب اسلامی مشخص شده اند. |
الگوی تحلیل مضمون مبارزه با فساد در منظومه فکری آیت الله خامنه ای | سید حسین افتخار افضلی و دیگران/ فصلنامه پژوهش های انقلاب اسلامی / 1403 | پژوهش حاضر به دنبال آن است مشخص نماید الگوی تحلیل مضمون مبارزه با فساد در منظومه فکری حضرت آیت الله خامنه‌ای (مد ظله‌العالی) از چه مضامین مرکزی و اصلی تشکیل شده است؟ در این پژوهش ضمن تبیین روش تحلیل مضمون و با استفاده از ابزار تحلیل شبکه مضامین، تعداد 261 داده متن اصلی بیانات ایشان در اطراف دو موضوع «مبارزه با فساد» و «فساد اقتصادی» مورد تجزیه، تحلیل و بازآرایی قرار گرفته اند. |
تفاوت پژوهش حاضر با تحقیقات انجام شده در خصوص مجلس تراز انقلاب اسلامی، نشان می دهد که اغلب آنها نماینده محور هستند و به موضوع دیپلماسی پارلمانی تراز انقلاب اشاره نکرده اند، در حالیکه پژوهش موجود کارکرد محور و همزمان به شاخص های مجلس مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی در سه کارکرد تقنینی، نظارت و دیپلماسی پارلمانی اشاره نموده است.
جدول2. مضامین پایه استخراج شده از بیانات رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی)
مضامین پایه | بیانات | تاریخ |
حضور مستمر و منظم نماینده در کمیسیون | حضور منظم، مستمر و بررسی کارشناسانه نمایندگان در کمیسیونها بسیار ضروری است، زیرا در چنین صورتی، موافقتها و مخالفتها، همراه با حجت خواهد بود. | 18/03/1389 |
ارتباط مستمر با متخصصان و افراد مجتهد | دادن رأی ممتنع در طرح ها و لوایح قابل قبول نیست زیرا اگر فرد نماینده صاحب تخصص در آن موضوع است باید براساس اجتهاد خود عمل کند و اگر صاحب تخصص هم نیست از متخصصان مشورت بگیرد. | 08/03/1392 |
مشارکت فعال نماینده در رأی گیری | رأی ممتنع مواقعی است که كه نماینده زحمت می كشید ولی ذهنش به جایی نمی رسد؛ مانند مجتهدی كه زحمت خودش را می‌كشد، به منابع مراجعه میكند، ادله اجتهادی و ادله فقاهتی را می‌بیند ولی ذهنش به جایی نمی‌رسد و در رأی دادن احتیاط می کند | 08/03/1392 |
انطباق سیاستها با نیازهای واقعی جامعه | قانون در درجه اول باید در جهت رفع مشکلات مردم بویژه طبقات ضعیف و متوسط باشد و به گونه ای نباشد که آلت دست و در خدمت صاحبان زر و زور قرار گیرد. | 30/03/1397 |
تعامل و هم افزایی قوا | روابط مجلس با دولتمردان باید مطابق قانون و شرع باشد، یعنی سؤال و تفحص به عنوان حق مجلس وجود داشته باشد اما توهین و دشنام و نسبتِ بدون علم به دولتمردان به هیچ وجه جایز نیست و برخی از این نسبت‌ها حرام شرعی است. | 22/04/1399 |
تقویت کارآمدی، عقلانیت و طمأنینه | عملکرد مجلس تاکنون خوب بوده اما ریل‌گذاری برای اصلاح امور کشور، کارهای فراتر و فراوان‌تری می‌طلبد و نیازمند وجود آرامش عقلانی و پرهیز از کارهای هیجانی و احساسی است. | 06/03/1400 |
استقامت نماینده در انقلابی ماندن | انقلابی ماندن و حفظ ویژگی‌هایی نظیر «تحرک و تلاش بی‌وقفه» است، چرا که خداوند به فرموده قرآن کریم، ملائک رحمت خود را بر کسانی نازل می‌فرماید که در صراط مستقیم، استقامت به خرج دهند. | 06/03/1400 |
تقویت دیپلماسی رسمی در مذاکرات راهبردی | مجلس یک وزنه‌ی سنگین است؛ دولتها در دنیا از این وزنه سنگین مجالس خودشان استفاده می کنند؛ هم در مذاکرات، هم در تعامل، هم در مشارکتهای عملی. در مذاکرات یک مطلبی را شما در پشت میز مذاکره به طرف مقابل میگویید، میگوید: «آقا! مجلس ما نمیگذارد، قانون داریم، نمیتوانیم»؛ از مجلس به عنوان یک پشتوانه در مذاکره استفاده می کنند. در چالشهای گوناگونی که با دولتها وجود دارد ــ طبعاً دولت در مسائل گوناگونی ممکن است چالشهایی داشته باشد ــ مجلس میتواند وزن سنگینی به دولت بدهد، دست دولت را پُر کند؛ لذا حضور شما در مسائل سیاسی و بین‌المللی و مسائل دیپلماسی مهم است. | 31/04/1403 |
خرد جمعی | از نظر اعتبار عقلائی آن قانونی بیشتر معتبر است که متّکی به خرد جمعی باشد. | 21/03/1404 |
نگاه ویژه به احکام قانون برنامه | حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیان برخی توصیه‌های مصداقی، همزمانی آغاز به کار مجلس دوازدهم با آغاز برنامه هفتم را فرصتی برای پیگیری مجدانه آن دانستند و با ابراز ناخرسندی از تحقق نیافتن مطلوب برنامه‌های سابق گفتند: میزان تحقق برنامه هفتم حداقل باید ۹۰ درصد باشد. البته اجرای بند بند برنامه احتیاج به قانون و مقررات دارد که باید این نیاز در مجلس تأمین شود. | 21/03/1404 |
3.تحلیل داده ها
مضامین پایه گردآوری شده در این پژوهش شامل تدابیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری از سال 1367 تا 1404 در خصوص شاخص های مجلس تراز گفتمان انقلاب است که 228 مضمون پایه به دست آمده است که پس از اصلاح و ترکیب به 73 مضمون تقلیل یافت. در مرحله تحلیل داده ها، مضامین پایه سازماندهی و مقوله بندی شده اند. در این مرحله بر اساس تشابه و ارتباط معنایی و مفهومی مضامین پایه، 8 مضمون سازمان دهنده مشخص شده اند.
جدول3. مضامین سازمان دهنده مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی از نگاه رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی)
مضامین اصلی | مضامین سازمان دهنده |
غیرقابل تأویل بودن، ماندگاری بالا و قابلیت تطبیق قوانین در شرایط گوناگون، ناظر بودن قانون بر مشکلات مردم، صریح و شفاف بودن قانون(مقام معظم رهبری، 1387) ـ توجه به آثار و نتایج تصویب یک قانون از جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی(مقام معظم رهبری، 1388) ـ تعامل دائم و مستمر نماینده با شبکه خبرگان در تمامی مراحل قانونگذاری به ویژه در مرحله تدوین پیش‌نویس طرح و لوایح و توجه نماینده به نظرات متخصصان و مجتهدان(مقام معظم رهبری، 1392)ـ تبیین آثار و نتایج مصوبات مجلس بر رفع مشکلات مردم و پیشرفت کشور(مقام معظم رهبری، 1397) ـ كاهش تورم قوانین از طریق تنقیح و تبویب قوانین، بستن مسیر فرار قانون‌شكنان و پیشگیری از سردرگمی مسؤولان از طریق تنقیح قوانین، کاهش تورم قانونگذاری، ارجحیت لایحه به طرح به ویژه در موضوع‌های حساس و بسیار مهم به دلیل استفاده از بدنه كارشناسی گسترده دولت(مقام معظم رهبری، 1400) ـ عدم نیاز مکرر قانون به استفساریّه مجلس(مقام معظم رهبری، 1402). | ارتقای کیفیت قانونگذاری |
حرکت نکردن اهرم های نظارتی نمایندگان همچون تذكر و طرح سؤال به سمت تخریب یا سیاه نمایی، روحیه نیافتن دشمن از نطق های نظارتی نمایندگان(مقام معظم رهبری، 1386) - تحت الشعاع قرار نگرفتن وظایف نمایندگی با نزدیك شدن به انتخابات، عدم استفاده شخصی از ابزار نظارتی در آستانه انتخابات مجلس، تحت الشعاع قرار نگرفتن وظایف نماینده در سال آخر فعالیت(مقام معظم رهبری، 1390) - استفاده نماینده از عبارات مناسب و به دور از اهانت و انتقال ندادن تنش به سطح جامعه(مقام معظم رهبری، 1392) ـ عدم تأثیر مسائل و رقابت های انتخاباتی بر نطق پیش از دستور نماینده (مقام معظم رهبری، 1394) ـ جرم انگاری عدم اجرای مصوّبات مجلس شورای اسلامی، اهتمام مجلس برای تعیین عناوین مجرمانه در صورت استنكاف دستگاه اجرایی از اجرای قوانین با هدف پیشگیری از هدررفت وقت، پول و امکانات خانه ملت(مقام معظم رهبری، 1397) ـ اجتناب از حب و بغض های شخصی و جناحی در فعالیت های نظارتی (مقام معظم رهبری، 1399) - حفظ آرامش ناشی از عقلانیت، اجتناب از رفتارهای هیجانی و پرهیز از تصمیم گیری های احساسی، تمایز بین انقلابی گری با رفتار هیجانی، اشتیاق نداشتن نمایندگان برای ورود به حوزه‌های اجرایی همچون مداخله در امور انتخاب استاندار یا فرماندار یا رایزنی برای انتخاب شدن به عنوان وزیر (مقام معظم رهبری، 1400) ـ پاسخگویی نمایندگان و تقویت نظارت بر رفتار نمایندگان(مقام معظم رهبری، 1403). | تحول در سازوکارهای نظارت بر رفتار نمایندگان و دستگاه های اجرایی |
حضور نمایندگان سر پُست ها و کاهش تعطیلات مجلس(رهبر معظم انقلاب، 1384) ـ اهتمام مجلس به مبحث مدیریّت جهادى و انجام وظایف، به‌دور از انگیزه‌هاى شخصى است(مقام معظم رهبری، 1393) ـ اجتناب نماینده از مسائل شخصی و جناحی و اهتمام نمایندگان به مسائل ملی و تأثیرگذار(مقام معظم رهبری، 1399) ـ پیشگیری از دچار شدن مجلس به روزمرگی و گسترش رویكرد تأمین خواسته‌های حوزه انتخابیه به‌جای نهادینه شدن مشكلات و دغدغه‌های ملی(مقام معظم رهبری، 1388) ـ غفلت نکردن نماینده از موضوع‌های ملی و اصلی به دلیل رقابت برای اختصاص بیشترین بودجه برای حوزه انتخابیه(مقام معظم رهبری، 1386) ـ تفکیک بین مجلس در رأس امور بودن با نماینده در رأس امور بودن (مقام معظم رهبری، 1392) ـ حذف سفرهای غیرضروری و پرهیز از توریسم پارلمانی که از نشانه پارسایی و زهد نمایندگان قلمداد می شود(مقام معظم رهبری، 1388) ـ عدم اشتیاق قانونگذاران برای سفرهای خارجی که می تواند غفلت نماینده از وظایف تقنینی و نظارتی را به همراه داشته باشد(مقام معظم رهبری، 1384) ـ زدودن یا به حداقل رساندن آرای ممتنع در جلسات کمیسیون و صحن مجلس، عدم تأثیرپذیری از لابی ها در فرآیند قانونگذاری(مقام معظم رهبری، 1387) ـ پایبندی قانونگذاران به سوگند نمایندگی(مقام معظم رهبری، 1399) ـ ساماندهی و انتظام حضور و غیاب نمایندگان، به حداقل رسیدن غیبت نمایندگان در جلسات صحن مجلس به‌ویژه جلسات رأی‌‌گیری طرح و لوایح، عدم گعده گیری نمایندگان هنگام جلسات صحن مجلس، حضور فیزیكی و تمركز فكری نماینده بر دستور كار مجلس یا نطق‌های پیش از دستور رئیس مجلس و موضع‌‌گیری‌های همكاران(مقام معظم رهبری، 1392) ـ ساماندهی و انتظام حضور و غیاب نمایندگان، به حداقل رسیدن غیبت نمایندگان در جلسات صحن مجلس به‌ویژه جلسات رأی‌‌گیری طرح و لوایح، عدم گعده گیری نمایندگان هنگام جلسات صحن مجلس، حضور فیزیكی و تمركز فكری نماینده بر دستور كار مجلس یا نطق‌های پیش از دستور رئیس مجلس و موضع‌‌گیری‌های همكاران(مقام معظم رهبری، 1392). | بهبود مستمر فرآیندها |
موضع گیری شفاف و صریح نماینده در قبال سیاست های استعماری غرب و رژیم صهیونیستی(مقام معظم رهبری، 1391) ـ ندادن خوراک به جنگ روایت ها و شناختی دشمن در نطق نمایندگان از پشت تریبون مجلس(مقام معظم رهبری، 1400) ـ اشراف نماینده به نظام مسائل اساسی در سطوح منطقه ای و جهانی، توجه نماینده به پیچیدگی شرایط جهانی، بررسی دقیق تشدید منازعه و رقابت های خصمانه بین قدرت های هسته ای، توجه به افزایش تهدیدهای فزاینده نظامی با توجه به سابقه بالای جنگ طلبی و خصومت در اروپا، وجود بیماری های فراگیر و تهدید امنیت غذایی در گستره جهانی(مقام معظم رهبری، 1401) ـ تقویت قدرت چانه زنی دولت در مذاکرات راهبردی، استفاده از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی جهت افزایش ارزش افزوده سیاست خارجی و کمک به دیپلمات های رسمی در مذاکرات راهبردی(مقام معظم رهبری، 1403). | استفاده از پتانسیل های دیپلماسی پارلمانی |
اهتمام نمایندگان به وصيت‌نامه امام راحل (ره)(مقام معظم رهبری، 1388) ـ استمرار و تقویت روحیه انقلابی و بروز و ظهور استكبارستیزی در نطق نمایندگان(مقام معظم رهبری، 1397) ـ شناسایی ظرفیت های پیشبرد مردم سالاری دینی و اسلامی، پایش ویژگی های استعمار پسانو و شناسایی موانع و راهکارهای پیشبرد آرمان های انقلاب اسلامی(مقام معظم رهبری، 1401). | الزام عملی به آرمان های انقلاب |
الزام عملی نمایندگان به مرجعیت قانون اساسی در مدیریت تعارض و حل اختلاف با سایر قوا، عدم مغایرت مصوبات مجلس با قانون اساسی (مقام معظم رهبری، 1387) ـ نگاه راهبردی و کارشناسی به گزارش تفریغ بودجه، تحول در نظارت بر مصرف بودجه(مقام معظم رهبری، 1383) ـ هم افزایی ظرفیت دولت و مجلس برای تدوین اسناد راهبردی، ضرورت تدوین سند راهبردی صنایع معدن و کشاورزی با رعایت اصول آمایش سرزمینی و بررسی کارشناسی امکانات کشور در قانون برنامه هفتم(مقام معظم رهبری، چهارم خرداد 1401) ـ تحقق نود درصدی قانون برنامه هفتم پیشرفت(مقام معظم رهبری، 1404). | الزام به قوانین بالادستی و تقویت نگاه راهبردی |
اهتمام نمایندگان به نظارت میدانی، استمرار سفرهای استانی رئیس مجلس، رؤسای کمیسیون های تخصصی و حضور مستمر نمایندگان در میان مردم، ـ تقویت نظارت همگانی بر عملکرد نمایندگان(مقام معظم رهبری، 1399) ـ انطباق قوانین با واقعیت و نیاز جامعه و تصویب طرح و لوایح متناسب با ظرفیت سایر قوا و اولویت های کشور(مقام معظم رهبری، 1397). | مردمی سازی و مردم مداری |
عدم تصویب طرح و لوایح فسادانگیز، اجتناب از تصویب قوانینی كه در كوتاه‌مدت به تصویب رسیده و زمینه فساد اقتصادی را فراهم میكند (مقام معظم رهبری، 1395) ـ اهتمام مجلس تراز انقلاب به مقابله با فساد و مبارزه حقیقی کانون های چرکین، پیشگیری از تبدیل فساد به به زخم ناسور و بالا رفتن هزینه های فسادستیزی(مقام معظم رهبری، 1393). | فسادستیزی |
جدول4. فراوانی شاخص های مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی
ردیف | عناوین شاخص ها | درصد کدها | فراوانی کدها |
1 | ارتقای کیفیت قانونگذاری | 15/38 | 87 |
2 | تحول در سازوکارهای نظارت بر رفتار نمایندگان و دستگاه های اجرایی | 24/23 | 53 |
3 | بهبود مستمر فرآیندها | 42/18 | 42 |
4 | الزام عملی به آرمان های انقلاب | 26/5 | 12 |
5 | فسادستیزی | 26/5 | 12 |
6 | مردمی سازی و مردم مداری | 94/3 | 9 |
7 | استفاده از پتانسیل های دیپلماسی پارلمانی | 54/3 | 8 |
8 | الزام به قوانین بالادستی و تقویت نگاه راهبردی | 19/2 | 5 |
| جمع کل | 100 | 228 |
نمودار1. نمودار ستونی توزیع فراوانی کدهای مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی
4.تفسیر داده ها
پایش فراوانی کدها نشان می دهد که موضوع تحول در کارکرد قانونگذاری به مهمترین مطالبه رهبر انقلاب از مجلس شورای اسلامی تبدیل شده است. «تنقیح» به مفهوم گردآوری و طبقه بندی قوانین و مقررات موجود به گونه ای است که استفاده کنندگان از آن بتوانند به آسانی، قوانین و مقررات خود را پیدا کنند و مراد از آن، تشخیص قانون حاکم در جایی است که چند قانون با هم تعارض داشته باشند(فراهانی، 1397: 77 ـ 75). ابتكار قانون به مفهوم حق ابداع و پیشنهاد متن به‌منظور وضع قانون جدید یا اصلاح قانون موجود است(قاضی شریعت پناهی، 1383: 431). این مرحله از فرایند قانونگذاری، نقظه آغاز روند خلق یك قانون جدید است و از آن جهت حائز اهمیت است كسی كه حق ابتكار قانون را دارد، اهرم اصلی را در شكل دادن به محورهای اساسی قانون در دست دارد(سینایی، 1373: 73). قانونگذار اساسی در سه اصل (74)، (102) و بند دوم اصل (158) قانون اساسی به مبحث ابتكار قانونگذاری اشاره كرده است. حامیان ارجحیت لایحه به طرح بر این باورند كه دولتها نه‌تنها از بودجه و امكانات كافی برای مطالعه و جمع‌آوری اطلاعات برخوردارند، بلكه از شبکه گسترده كارشناسان دستگاه‌های اجرایی نیز استفاده می‌‌كنند(بوشهری، 1384: 250). برخی کارشناسان حقوق عمومی بر این باورند كه قانونگذاری مبتنی‌بر طرح، فاقد جامع‌نگری كارشناسی است و كارشناسان دستگاه‌های اجرایی به‌دلیل تجارب انباشته شده و دسترسی به آمار و اطلاعات قابل اتكا، از نظرات متقن‌تری برخوردارند. چالش هنگامی محسوس‌تر میشود كه برخی قانونگذاران به‌دلیل جذب آرای حوزه انتخابیه، دارای نگاه منطقه‌ای یا قومیتی به طرح و لوایح هستند و دغدغه‌های ملی را كمتر مورد توجه قرار می‌‌دهند(پورسید، 1398). از‌طرفی تعدادی از طرح‌های مصوّب نمایندگان نیاز به هماهنگی با دولت دارد، زیرا اصل (۷۵) قانون اساسی، مجلس را از تصویب طرح‌ها و لوایحی كه به افزایش هزینه‌ها یا كاهش درآمد دولت منجر شود، منع کرده است(پورسید، 13899: 299).
به کار بستن نظام‌های بودجه بندی و حسابرسی منسجم و کارآمد با قابلیت دسترسی مداوم برای بازرسان درون سازمانی و برون سازمانی، امری کلیدی برای افزایش شفافیت و متعاقباً پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری به شمار می‌روند(رضائی، 1396: 8). یكی از اهرم‌های نظارت پسینی قوه مقننه بر دستگاه‌های اجرایی، بررسی دقیق گزارش‌های مرتبط با تفریغ بودجه است كه رسالت آن به موجب اصل 54 قانون اساسی با دیوان محاسبات كشور است كه مستقیماً زیر نظر قوه مقننه اداره میشود(جهانگیر، 1391: صص 18 ـ 12).
در رتبه دوم مضامین سازمان دهنده، موضوع نظارت قرار دارد. در این میان اصطلاح تنقیح و تبویب قوانین از مضامین پرتکرار در بیانات رهبر معظم انقلاب است. نظارت بر رفتار نمایندگان، مخرج مشترك تمام مجالس دنیاست ولی در نحوه پیاده‌سازی آن، تفاوت‌هایی در قوانین آئین نامه داخلی مجالس دنیا وجود دارد(وکیلین، 1390: 67). در مضامین آیت الله خامنه ای، مجلس تراز انقلاب یک نهاد پرسشگر نیست، بلکه یک نهاد پاسخگو هم هست و باید شأن پاسخگویی خودش را همیشه در نظر داشته باشد(مقام معظم رهبری، 1403). به طوری که تقویت خودنظارتی نمایندگان، یکی از سازه های پایه گذاری مجلس تراز انقلاب اسلامی است. در حالیكه مجلس ناظر بر عملكرد دستگاه‌های اجرایی است، با این وجود خود نیز بایستی سازوكارهای لازم برای تقویت نظارت بر نمایندگان را تعریف كند و سازوکاری متقن و محکم برای نظارت بر کار نماینده پایه گذاری شود(مقام معظم رهبری، 1389). اهمیت این موضوع در منظومه فکری آیت الله خامنه ای به حدی است که دومین مضمون سازمان دهنده را لزوم تحول در خودنظارتی نمایندگان، نظارت بر رفتار نمایندگان و نظارت بر دستگاه های اجرایی تشکیل می دهد. از منظر آیت الله خامنه ای، در مجلس تراز انقلاب اسلامی، نظارت در امتداد قانونگذاری است و اگر قانون، درست، بسنده و قابل اجرا باشد و از ضمانت‌های اجرایی آن بدرستی استفاده شود، کشور به هدفهای والای خود دست می‌یابد.
بهبود مستمر فرآیندها، سومین کد مضامین سازمان دهنده را به خود اختصاص داده است. این موضوع نشان می دهد در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب، تا زمانی که ساختار، کارگزار و روندهای حاکم بر مجلس متحول نشوند، امکان تحقق مجلس مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی فراهم نیست.
الزام عملی به آرمان های انقلاب همچون محرومیت زدایی، فقر ستیزی و مقابله با تبعیض، رتبه چهارم مضامین پرتکرار رهبر معظم انقلاب را به خود اختصاص داده است.
موضوع فسادستیزی در رتبه پنجم مضامین سازمان دهنده قرار دارد. بدون وجود برنامه‌ای جامع نمی‌توان با مسالة پیچیدة فساد مبارزه کرد(صدیق محمدی، 1387: 12). بی‌تردید فشارها و تنگناهای اقتصادی و بروز و ظهور مفاسد گوناگون در جامعه، میتواند به تصاعد تنش‌های اجتماعی و ریزش ذخایر سرمایه اجتماعی منجر شود(فراهانی، 1384: 2). «ارتقای شفافیت» و «ملزم‌سازی حكمرانان به پاسخگوئی»، دو پیشران لازم برای مقابله مؤثرتر با پدیده فساد هستند.
موضوع مردمی سازی و مردم مداری در رتبه ششم مضامین سازمان دهنده قرار دارد. برخی خبرگان حقوقی بر این باورند غفلت نمایندگان از دغدغه‌های اساسی مردم، با اصل 84 قانون اساسی مغایرت دارد. در این اصل تصریح شده است كه هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است. نگاه شخصی یا محلی به كرسی نمایندگی، خطر بزرگی است كه مجلس را ناكارآمد و منتخب مردم را ناكام میكند(اسماعیلی، 1395). شریعت اسلامی، نظارت همگانی را در قالب امر به معروف و نهی از منکر قرار داده است(حبیب نژاد، 1393: 7).
انتفاع حداکثری از پتانسیل و مزیت های راهبردی دیپلماسی پارلمانی در رتبه هفتم مجلس تراز قرار دارد. از نگاه رهبر معظم انقلاب در شرایطی که جنگ شناختی و جنگ روایت ها به مهم ترین ابعاد جنگ ترکیبی دشمن تبدیل شده است، اشراف هیأت های دیپلماتیک مجلس دوازدهم با فنون و مهارت های دیپلماسی پارلمانی و ندادن خوراک تبلیغاتی به دشمن از پشت تریبون قوه مقننه بسیار حائز اهمیت است.
در رتبه هشتم نیز الزام نمایندگان به قوانین بالادستی و تقویت نگاه راهبردی قرار دارد که ضرورت اولویت بندی نظام مسائل اساسی سیاست خارجی، تبیین اولویت های قانونگذاری، انطباق سیاست ها با قانون برنامه هفتم پیشرفت و همراهی مجلس دوازدهم برای تحقق 90 درصد قانون برنامه را بیش از گذشته افزایش داده است.
نتیجه گیری
مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی، از جنس و ماهیت انقلاب اسلامی تأثیر می پذیرد و دارای نمایندگان، مصوبات و عملکردی است که این انقلاب را در مدار اصلی‌اش حفظ می کند. تحلیل داده ها و مضامین پایه در بیانات آیت الله خامنه ای در خصوص شاخص ها و الزامات مجلس تراز، فرضیه تحقیق را به اثبات می رساند، به طوری که برای پایه گذاری مجلس تراز گفتمان انقلاب اسلامی در حکمرانی تمدن نوین اسلامی که آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) در بیانیه گام دوم انقلاب بر آن تأکید دارند، بدون اصلاح ساختار، تحول رفتار و کارکرد نمایندگان و اصلاح برخی رویه های ناکارآمد امکانپذیر نیست.
جدول5. مضامین سازمان دهنده و الزامات مجلس تراز انقلاب در گفتمان سیاسی آیت الله خامنه ای
ردیف | مضمون سازمان دهنده | اصلاح ساختار | اصلاح کارگزار | اصلاح رویه ها | ||||
1 | ارتقای کیفیت قانونگذاری | غیرقابل تأویل بودن، ماندگاری بالا و قابلیت تطبیق قوانین در شرایط گوناگون، توجه به واقعیت های موجود، مرجعیت قانون اساسی در حل اختلافات با دولت، مستندسازی تجارب نمایندگان شاخص ادوار با بیش از دو دوره تجربه نمایندگی، تراکم زدایی از سبد قوانین کشور از طریق هوشمندسازی نظام جامع تنقیح قوانین و مقررات کشور، کاهش حداکثری تعداد قوانین آزمایشی در سبد قوانین کشور، کاهش طرح ها و لوایح فوریت دار | استفاده از نظرات خبرگان در چرخه قانونگذاری، پرهیز از شتابزدگی و رفتارهای هیجانی، تأثیر‌نپذیرفتن از افراد متنفذ در تمامی مراحل قانونگذاری، ارتقای مهارت و اشراف نمایندگان به قوانین بالادستی و مهارت های قانون نویسی، آمادگی ذهنی نمایندگان قبل از حضور در كمیسیون، پرهیز از شتابزدگی و رفتارهای هیجانی در فرآیند قانونگذاری یا اعلام موضع از تریبون مجلس شورای اسلامی | اصلاح قانون آئین نامه داخلی مجلس برای حضور حداکثری و مشارکت فعّال نمایندگان در جلسات کمیسیون ها، توجه به موضوع‌های كلان و ملی، نگاه راهبردی و کارشناسی به تفریغ بودجه، کاهش تورم قوانین، زدودن آرای ممتنع از مجلس تراز انقلاب، ارجحیت لایحه به طرح در چرخه قانونگذاری، آموزش نمایندگان جدیدالورود در فاصله اعلام نتايج نهايي انتخابات تا شروع به كار مجلس جديد، توانمندسازی احزاب و تشکل های سیاسی برای برای شناسایی نامزدهای توانمند | ||||
2 | تحول در سازوکارهای نظارت بر رفتار نمایندگان و دستگاه های اجرایی | جرم انگاری عدم اجرای مصوّبات مجلس، بارگذاری سامانه جامع نظارت و پیگیری بازدیدهای میدانی | حذف سفرهای غیرضروری، زدودن حب و بغض های شخصی و جناحی در رفتارهای نظارتی، عدم استفاده از پتانسیل اهرم های نظارتی جهت انتفاع شخصی یا جریان سیاسی، منتقل نشدن تشویش و نگرانی به جامعه به دلیل اظهارات نماینده از تریبون یا رسانه ها، رعایت حرمت افراد در رقابت های انتخاباتی مجلس، رعایت اصل انصاف، پرهیز از اهانت و کاربرد تعبیرات ناپسند در نطق های پیش از دستور | تحت الشعاع قرار نگرفتن وظایف نمایندگی با نزدیك شدن به انتخابات، حاکم شدن تعامل مطالبه گرایانه در رفتارهای نظارتی نمایندگان، اشتیاق نداشتن نماینده برای ورود به دولت، تقویت خود نظارتی و تقوای جمعی، حضور نماینده ای از جناح اقلیت مجلس در ترکیب شورای نظارت بر رفتار نمایندگان، منطقی سازی تعداد طرح سؤال و گذار از سؤالات ناحیه ای و استانی به سؤالات ملی | ||||
3 | بهبود مستمر فرآیندها | تحت الشعاع قرار نگرفتن وظایف نمایندگی با نزدیك شدن به انتخابات مجلس شورای اسلامی، رفع خلاء های قانون جامع مدیریت تعارض منافع | ضرورت اشراف مطالعاتی نمایندگان کمیسیون به دستور کار جلسات | اصلاح امور کشور با عقلانیت، آرامش عقلانی و پرهیز از کارهای هیجانی، سازماندهی حضور و غیاب نمایندگان و حفظ نظم جلسات | ||||
4 | الزام عملی به آرمان های انقلاب | عدالت ورزی، زدودن تبعیض و افزایش پایه عدالت اجتماعی در سبد قوانین مجلس | بروز و ظهوراستکبارستیزی در فعالیت های دیپلماتیک نمایندگان | مشهود بودن محرومیت زدایی در مصّوبات مجلس شورای اسلامی | ||||
5 | فسادستیزی | اهتمام نمایندگان به نظارت میدانی، پیشگیری و مقابله با پدیده فساد، مستندسازی و پیگیری گزارش های تفریغ بودجه | حذف سفرهای غیرضروری با هدف پیشگیری از توریسم پارلمانی | عدم تصویب طرح و لوایح فسادانگیز، بستن منفذهای قانون‌گریزی | ||||
6 | مردمی سازی و مردم مداری | استفاده از ظرفیت گروه های بحث غیر رسمی، مستندسازی نظام مسائل اساسی کشور توسط اندیشکده های حکمرانی استانی، انضمام مصوبات مجلس شورای اسلامی به پیوستار عدالت، مشهود بودن بازتاب دغدغه های جامعه در فعالیت های نمایندگی، توجه دفاتر کاری نمایندگان به افکارسنجی ذی نفعان تصویب یک قانون، تعبیه تالارهای گفتگو در فضای مجازی، قابلیت پخش زنده جلسات غیرمحرمانه کمیسیون های تخصصی از طریق وب سایت قوه مقننه | حمایت از شکل گیری احزاب منسجم در قوه مقننه، همراهی قانونگذاران با عامه مردم بدون عوام زدگی و جوزدگی، شکیبایی نماینده در شنیدن سخن مردم و گره گشایی از مشکلات منطقی و قابل حل آنان، توجه به دغدغه های فعالان اقتصادی و کنشگران ذی نفع در مرحله تدوین پیش نویس قانون
| شناسایی ظرفیت های مردم سالاری دینی و اسلامی، انضمام مصوبات مجلس شورای اسلامی به پیوستار نظارت میدانی، تقویت مجاری نظارت همگانی بر عملکرد نمایندگان و کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی، بررسی بازخوردتصویب یک قانون بر معیشت اقشار آسیب پذیر و پیشرفت کشور، تسریع در فرآیند تصویب طرح شفافیت قوای سه گانه ، ارائه گزارش های سالانه به مردم در خصوص عملکرد مرکز پژوهش ها، کتابخانه و دیوان محاسبات
| ||||
7 | استفاده از پتانسیل های دیپلماسی پارلمانی | تقویت قدرت چانه زنی دولت در مذاکرات راهبردی، نظام‌مندسازی و ارتقای کیفیت صدور بیانیه‌های پارلمانی، حمایت از تأسیس رشته مطالعات پارلمانی و دیپلماسی پارلمانی در دانشگاه های معتبر کشور، تشكیل شورای مشورتی رؤسای گروه‌های دوستی، تدوین سند تحوّل و کارآمدی فعالیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی در مجامع پارلمانی، طراحی سند پشتیبان منطقه گرایی پارلمانی با تمرکز بر تهدیدات و فرصت های مشترک | برخورداری قانونگذار از روحیه انقلابی و مدبرانه برای نگهبانی از دستاوردهای انقلاب، اشراف نماینده به نظام مسائل اساسی سیاست خارجی، حمایت از حضور بانوان نماینده ـ دیپلمات در مجامع پارلمانی و رؤسای گروه های دوستی، شاخص گذاري شرایط نامزدی در کرسی ریاست گروه های دوستی، همسويي تخصص و تحصيلات نماينده با گروه دوستي كه در آن عضويت دارد | ندادن خوراک تبلیغاتی به دشمن از تریبون مجلس، شفافیت و صراحت موضع گیری دیپلماتیک، افزایش نقش کمیسیون ها در فرآیند انتخاب اعضای گروه های دوستی از طریق ترمیم قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، ثبت فعاليت هاي ديپلماتيك گروه هاي دوستي و هیأت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی، تدوين اساسنامه دائمی گروه هاي دوستي | ||||
8 | الزام به قوانین بالادستی و تقویت نگاه راهبردی | برآورد میزان تطابق گزارش سالانه رئیس جمهور با اولویت ها و اهداف تعریف شده در قانون برنامه هفتم پیشرفت، ریل گذاری نقشه راه جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه بین المجالس جهانی، پیوستار اسناد و قوانین بالادستی برای مصوبات مجلس شورای اسلامی، برآورد آثار وضعی تصویب یک قانون بر امنیت اجتماعی و روانی شهروندان، همسویی قوانین با نظام مسائل اساسی کشور | هم افزایی ظرفیت مجلس و دولت برای تدوین اسناد راهبردی، الزام عملی قانونگذار به سوگند نمایندگی | استفاده از دانش شبیه سازی و سناریوپردازی در پژوهش های پارلمانی، نظارت میدانی و مستمر نمایندگان برای تکمیل طرح های نیمه تمام، توجه به آثار و نتایج تصویب یک قانون، شناسایی ظرفیت فن آوری های نوظهور در عرصه قانونگذاری، نظارت و دیپلماسی پارلمانی، طراحی نقشه راه دیپلماسی پارلمانی در افق یک ساله، چهار ساله و گام دوم انقلاب | ||||
منابع
1. اخوان كاظمی، بهرام.(1391). نظارت در نظام اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
2. اسماعیلی، محسن. (1395). مبانی تقنین و اولویت‌های مجلس دهم. تهران: همایش دو روزه فرایند قانونگذاری: الزامات و راهكارها.
3. بوشهری، جعفر.(1384). حقوق اساسی مسائل، تهران. شركت سهامی انتشار، چ اول.
4. بهروزی لک، غلام رضا ؛ کفیلی، رضا.(1403). "الگوی گفتمان سازی در اندیشه آیت الله خامنه ای." فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم سیاسی. سال 27، شماره دوم.
5. پورسید، بهزاد. (1383). "درس‌هایی از تعارض‌ها و تعامل‌ها." فصلنامه راهبرد.
6. پورسید، بهزاد. (1398). "مروری بر چالشهای نظام قانونگذاری ایران." سیاست روز. ش 5197.
7. توکلی محمدی، مرتضی.(1396). "گفتمان انقلاب اسلامی و حوزه علمیه انقلابی از دیدگاه مقام معظم رهبری."فصلنامه سیاست متعالیه." سال 5، شماره 17.
8. جهانگیر، منصور.(1391). قوانین، مقررات و آئین نامه‌های دیوان محاسبات، محاسبات عمومی كشور، تنظیم بخشی از مقررات دولت. تهران: انتشارات دیدار.
9. حائری، سید علیرضا و دیگران.(1397). "مفهوم قانونگذاری در آرای فقهی و حقوقی سید محمدباقر صدر." فصلنامه دانش حقوق عمومی. سال 7، شماره 20.
10. حبیب نژاد، سید احمد.(1391). "مبانی نظارت در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران." فصلنامه علوم سیاسی. سال 17، شماره 65.
11. حسینی، سید‌ابراهیم. (1392). "محدودیت‌های مجلس شورای اسلامی در قانونگذاری (موضوع اصل (71) قانون اساسی)." فصلنامه علمی پژوهشی حكومت اسلامی. سال 17، ش ۴.
12. دلاورپوراقدم، مصطفی.(1401). پیشران های دیپلماسی پارلمانی تراز انقلاب اسلامی. تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی.
13. دلاورپوراقدم، مصطفی.(1403). "منشور دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران؛ ابتکارات دیپلماتیک مجلس دوازدهم." تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات سیاسی.
14. رضائی سیابیدی، علیرضا.(1396). راهكارهای مبارزه با جرائم اداری و فساد اقتصادی در سازمان‌های دولتی. تهران: انتشارات قانون یار.
15. رمضانی، قاسم. (1397). "آسیب‌شناسی فصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ قوه مقننه." مجله بین‌المللی پژوهش ملل. دوره 3، ش 35.
16. رهبر معظم انقلاب. (1390). "بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." هشتم خرداد. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
17. سلطانی، سید علی اصغر ؛ ناصری راد، محسن. (1388). "چارچوبی برای تحلیل گفتمان سیاسی در رسانه ها." فصلنامه علوم سیاسی. سال 12، شماره 48.
18. سینایی، وحید ؛ زمانی، سمیه.(1390). «نقش مجالس قانونگذاری در فرایند سیاستگذاری؛ به سوی یك الگوی نظری.» نشریه راهبرد. ش 58.
19. صدیق محمدی، میرفاهاد. (1387). راهكارهای مقابله با فساد اقتصادی در ایران با تأكید بر تجارب كشورهای موفق. تهران: مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، چ اول.
20. فراهانی، محمد.(1384). جامعه‌شناسی فساد و امنیت. تهران: انتشارات پرسمان.
21. فراهانی، محمدصادق ؛ بهادری جهرمی، علی. (1397). "تنقیح قوانین؛ بازشناسی مفهوم، پیشینه و مبانی." فصلنامه اندیشه های حقوق عمومی. سال 8، شماره 1، پیاپی 14.
22. قاضی شریعت‌پناهی، سید‌ابوالفضل. (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: میزان، چ دوازدهم.
23. قربانی پاچی، عقیل ؛ عبدالحسین زاده، محمد. (1402). نظارت پارلمانی بر دستگاه های اجرایی. تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات حکمرانی.
24. مقام معظم رهبری. (1397). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی." مورخ 30 خرداد 1397، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
25. مقام معظم رهبری.(1368). "دیدار نمایندگان مجلس هشتم با رهبر بصیر انقلاب." مورخ 22 آذر 1368. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
26. مقام معظم رهبری.(1383). "رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس هفتم." مورخ 27 خرداد 1383، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
27. مقام معظم رهبری.(1384). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." مورخ هشتم خرداد 1384، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
28. مقام معظم رهبری.(1386). "دیدار رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با مقام معظم رهبری." مورخ هشتم خرداد 1386، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
29. مقام معظم رهبری.(1387). "بیانات رهبر انقلاب در اولین دیدار با نمایندگان مجلس هشتم." مورخ 21 خرداد 1387. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
30. مقام معظم رهبری.(1388). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." مورخ سوم تیر 1388، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
31. مقام معظم رهبری.(1389). "رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." مورخ 18 خرداد 1389، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
32. مقام معظم رهبری.(1391). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس نهم." مورخ 24 خرداد 1391، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
33. مقام معظم رهبری.(1392). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی." مورخ هشتم خرداد 1392. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
34. مقام معظم رهبری.(1393). "رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." مورخ چهارم خرداد 1393، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
35. مقام معظم رهبری.(1394). "بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس نهم." مورخ ششم خرداد 1394، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
36. مقام معظم رهبری.(1395). "بیانات رهبری در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی." نمایندگان مجلس مورخ 16 خرداد 1395، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
37. مقام معظم رهبری.(1399). "پیام رهبر معظم انقلاب به مناسبت آغاز به کار یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی." مورخ هفتم خرداد 1399، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله العالی).
38. مقام معظم رهبری.(1400). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی." مورخ ششم خرداد 1400، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
39. مقام معظم رهبری.(1401). "بیانات رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی." مورخ 4 خرداد 1401، دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
40. مقام معظم رهبری.(1403). "دیدار نمایندگان مجلس دوازدهم با رهبر بصیر انقلاب." مورخ 31 تیر 1403. دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای.
41. مهدی پور، آسیه. (1399). "تحلیل مضمون جهاد در اندیشه آیت الله خامنه ای." ، فصلنامه علوم سیاسی. دانشگاه باقرالعلوم. سال 25، شماره 98.
42. مهربانی، قربانعلی ؛ زرگران خوزائی، فاطمه. (1401). "واکاوی جهاد تبیین: پژوهشی مبتنی بر تحلیل مضمون در بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی)." فصلنامه علمی مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی. سال 6، شماره 24.
43. وكیلیان، حسن.(1390). "مبانی نظری و شیوه‌های اعمال نظارت بر رفتار نمایندگان." فصلنامه مجلس و راهبرد. سال 18، شماره 68.
[1] استادیار علوم سیاسی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران.
[2] Discourse
[3] .Legislation Quality
[4] .Legislation Railing
[5] Supervision Competence
[6] Political Supervision
[7] Complementary parliamentary diplomacy
