تحلیل تحولات جغرافیای مقاومت در چارچوب تحول مفهومی عمق راهبردی در بیانات رهبران انقلاب اسلامی
الموضوعات : The political thought of the leaders of the Islamic Revolution
محمد جواد موسی نژاد
1
,
علی کرمی
2
,
افشین متقی
3
1 - استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
2 - دانش آموخته دکتری مطالعات اروپای دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استاد گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی
الکلمات المفتاحية: جغرافیای مقاومت, عمق راهبردی, بیانات رهبران انقلاب, بازدارندگی فعال.,
ملخص المقالة :
تحولات جغرافیای مقاومت در چارچوب تحول مفهومی عمق راهبردی در بیانات رهبران انقلاب اسلامی نشان دهنده گذار از نگرشی سرزمینی و دفاعی به رویکردی پویا، چندبعدی و فراملی است که در آن، عمق راهبردی نه گسترش فیزیکی قلمرو، بلکه به ظرفیت‌های ژئوپلیتیک مبتنی بر قدرت نرم، شبکه‌های مقاومت و همبستگی امت اسلامی تعریف می‌شود. سوال اصلی پژوهش این است که تحولات کنونی جغرافیای مقاومت در چارجوب تحول مفهومی عمق راهبردی در بیانات رهبران چگونه قابل تبیین است؟. در این مطالعه، با روش تحلیلی-تبیینی و با استناد به بیانات رهبران انقلاب، سیر تکامل مفهومی جغرافیای مقاومت از مرزهای ملی به حوزه‌های فراملی همچون لبنان، فلسطین، عراق، سوریه و یمن بررسی شده و نقش این تحول در بازتعریف مؤلفه‌های قدرت منطقه‌ای ایران تحلیل می‌گردد. بر این اساس، «عمق راهبردی» نه‌تنها به‌عنوان ابزاری برای بازدارندگی در برابر تهدیدات، بلکه به‌مثابه یک راهبرد فعال در توسعه نفوذ فرهنگی، سیاسی و امنیتی ایران در منطقه تعریف می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که جغرافیای مقاومت در گفتمان رهبری انقلاب اسلامی، از یک چارچوب دفاعی صرف فراتر رفته و به یک الگوی بازدارندگی فعال با پشتوانه فرهنگی-ایدئولوژیک تبدیل شده است که در توازن‌سازی با نظم منطقه‌ای مطلوب غرب نیز نقش‌آفرینی می‌کند. بیانات رهبران انقلاب نشان می‌دهد که عمق راهبردی امروز نه‌تنها یک مفهوم امنیتی، بلکه پروژه‌ای تمدنی است که بر پایه گفتمان امت واحده و تقابل با نظام سلطه شکل گرفته است. این تحول، الگویی نوین از ژئوپلیتیک مقاومت را ارائه می‌کند.
منابع فارسی
امام خمینی (ره). صحیفه امام، ج۱، ج۲۰. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۱، ص۲۵۲ و جلد ۱۸، ص۲۸۶. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۱۲، ص۲۴۱. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۱۵، ص۲۶۸ و جلد ۲۱، ص۲۲۸. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۱۸، ص۲۵۹ و جلد ۲۱، ص۳۴۵. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۲۰، ص۳۴۲ و جلد ۲۱، ص۳۸۶. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی (ره). صحیفه امام، جلد ۹، ص۲۵۲ و جلد ۲۰، ص۱۴۴. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
توفیقی، م.ر. (۱۳۹۹). تحلیل جغرافیای مقاومت در چارچوب نظم نوین منطقه‌ای. فصلنامه مطالعات بین‌المللی، ۳۳(۸۵)، ۱۱۲–۱۳۳.
جعفری ولدانی، س.ا. (۱۳۹۴). تحلیل تطبیقی گفتمان امام خمینی و رهبر انقلاب درباره صدور انقلاب و مقاومت. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ۴(۱)، ۲۱–۴۰.
حیدری، ع.ا. (۱۳۹۶). بازنمایی جغرافیای مقاومت در بیانات مقام معظم رهبری. فصلنامه فرهنگ پایداری، ۵(۱۴)، ۹۰–۱۰۸.
امام خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۸) بیانات در دیدار مسئولان نظام.
صحیفه امام خمینی ره، جلد ۲۱.
عباسی، ر.، و کاویانی، ع. (۱۳۹۸). بررسی نقش گفتمان مقاومت در بازدارندگی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران. پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، ۱۰(۲)، ۴۵–۶۸.
عزیزی، م. (۱۳۹۷). نقش عمق راهبردی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست خارجی، ۳۱(۳)، ۱۱۹–۱۴۴.
فرجی، ف.، و حسینی، س.م. (۱۳۹۵). گفتمان‌سازی مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات منطقه‌ای، ۵(2)، ۷۰–۹۴.
قلی‌زاده، م. (۱۴۰۰). بررسی مفهومی عمق راهبردی در گفتمان مقاومت. فصلنامه مطالعات راهبردی، ۲۸(۴)، ۵۵–۸۰.
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دانشگاه امام حسین (ع)، ۳ خرداد ۱۳۹۵. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29968
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21658
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت (ع)، ۱۷ مهر ۱۴۰۲. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50910
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار دانش‌آموزان، ۱۳ آبان ۱۳۹۶. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=38300
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار فرماندهان سپاه، ۲۶ شهریور ۱۳۹۳. https://farsi.khamenei.ir
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، ۲۷ آذر ۱۳۹۵. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=35033
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، ۵ آبان ۱۳۹۷. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=40867
مقام معظم رهبری (آیت‌الله خامنه‌ای). بیانات در دیدار نخبگان علمی کشور، ۱۷ مهر ۱۳۹۸. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44007
مقام معظم رهبری. بیانات در دانشگاه امام حسین (ع)، ۳ خرداد ۱۳۹۵.
مقام معظم رهبری. بیانات در دیدار اعضای مجمع جهانی اهل بیت (ع)، ۱۷ مهر ۱۴۰۲.
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50910
مقام معظم رهبری. بیانات در دیدار دانشجویان، ۱ خرداد ۱۳۹۸.
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42849
مقام معظم رهبری. بیانات در دیدار دانشجویان، ۱۰ آبان ۱۴۰۲. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50964
مقام معظم رهبری. بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان اجلاس نماز جمعه، ۱۸ دی ۱۳۹۷. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=41564
منابع لاتین
1. Alfoneh, A. (2022). Iran’s Expanding Military Footprint in the Levant. Arab Gulf States Institute in Washington.
2. Boloorian, M. (2022). The Drone Wars of the Middle East: Resistance and Technology. Middle East Institute.
3. Brzezinski, Z. (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. Basic Books.
4. Byman, D. (2008). The Five Front War: The Better Way to Fight Global Jihad. Wiley.
5. Chubin, S. (2002). Iran’s nuclear ambitions. Carnegie Endowment for International Peace.
6. Clausewitz, C. von (1984). On War (M. Howard & P. Paret, Eds. and Trans.). Princeton University Press. (Original work published 1832)
7. Davutoğlu, A. (2001). Strategic Depth: Turkey’s International Position. Küre Yayınları.
8. Ehteshami, A., & Hinnebusch, R. (2002). Syria and Iran: Middle powers in a penetrated regional system. Routledge.
9. Fulton, W., Smyth, P., & Cafarella, J. (2023). The Axis of Resistance: Strategic Coordination and Regional Expansion. Institute for the Study of War.
10. Fulton, W., Smyth, P., & Cafarella, J. (2023). The Axis of Resistance: Strategic Coordination and Regional Expansion. Institute for the Study of War.
11. Gaddis, J. L. (2005). The Cold War: A New History. Penguin Press.
12. Gerges, F. A. (2016). ISIS: A History. Princeton University Press.
13. Gray, C. S. (1999). Modern Strategy. Oxford University Press.
14. Gray, C. S. (2005). Another Bloody Century: Future Warfare. Phoenix.
15. Haid, H. (2021). Iran's Militias in Syria: New Dynamics of Power. Chatham House.
16. Haid, H. (2024). Iran's Response to Israel in Syria: Depth and Deployment. Chatham House.
17. International Crisis Group. (2021). Hezbollah: Balancing Between Resistance and Statecraft. Middle East Report N°219.
18. Juneau, T. (2016). Yemen and the Houthis: Conflict and Cooperation in Regional Politics. Middle East Policy, 23(4), 50–62.
19. Juneau, T. (2022). The Houthis and the Changing Strategic Landscape of Yemen. Middle East Policy, 29(1), 45–60.
20. Katzman, K. (2017). Iran's foreign policy and the Arab Spring: The impact of the Islamic Revolution on the Middle East. Congressional Research Service.
21. Kissinger, H. (1994). Diplomacy. Simon & Schuster.
22. Lister, C. (2015). The Syrian Jihad: Al-Qaeda, the Islamic State and the Evolution of an Insurgency. Oxford University Press.
23. Lister, C. (2024). The Syrian Jihad: Al-Qaeda, the Islamic State and the Evolution of an Insurgency. Oxford University Press.
24. Mackinder, H. J. (1904). "The Geographical Pivot of History." The Geographical Journal, 23(4), 421–437.
25. Mansour, R. (2023). Iraq’s Hybrid Security Order and the Role of PMF. Carnegie Middle East Center.
26. Mansour, R., & Jabar, F. A. (2017). The Popular Mobilization Forces and Iraq’s Future. Carnegie Middle East Center.
27. Mazzetti, M., & Sanger, D. E. (2018). The Iran nuclear deal and the geopolitical calculations of the Islamic Republic of Iran. Foreign Affairs, 97(4), 48–61.
28. Mearsheimer, J. J. (1983). Conventional Deterrence. Cornell University Press.
29. Milton-Edwards, B., & Farrell, S. (2010). Hamas: The Islamic Resistance Movement. Polity Press.
30. Mobaraki, M. (2021). The role of Iran's strategic depth in the Middle East: From the Islamic Revolution to the regional crisis. Middle Eastern Studies, 57(2), 238–254. https://doi.org/10.xxxx/xxxx
31. Nasr, V. (2006). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. W. W. Norton & Company.
32. Norton, A. R. (2007). Hezbollah: A Short History. Princeton University Press.
33. Nye, J. S. (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics. PublicAffairs.
34. Overy, R. (1997). Russia’s War: A History of the Soviet Effort: 1941–1945. Penguin Books.
35. Rashid, A. (2000). Taliban: Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia. Yale University Press.
36. Torbati, Y. (2014). Iran’s strategic depth in the Middle East: A new look at the Middle East power dynamics. Journal of Middle Eastern Politics, 7(1), 55–74.
37. Wehrey, F. (2018). Beyond Sunni and Shia: The Roots of Sectarianism in a Changing Middle East. Oxford University Press.
