تحلیل تأثیر تغییرکاربری بر هویت‌فضایی معماری خانه‌های سنتی و بازتاب آن در راهبردهای طراحی‌شهری (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تبریز)

الموضوعات :

محمد دبدبه ¹ , آرش ثقفی‌اصل ² , میرمحمدجواد پورهادی‌حسینی ³ , مهدیه شاه‌پروری ⁴

1 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
4 - گروه معماری، واحد امارات، دانشگاه آزاداسلامی، دبی، امارات متحده‌عربی.

تاريخ الإرسال : 22 الأحد , شوال, 1446 تاريخ التأكيد : 24 الخميس , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: خانه‌های سنتی, معماری ایرانی, تغییرکاربری, هویت‌فضایی, طراحی‌شهری, کلان‌شهر تبریز. ,

ملخص المقالة :

خانه‌های سنتی ایران، به‌عنوان یکی‌‌از مهمترین نمودهای هویت‌‌محور معماری ‌ایرانی در فرایند تغییرکاربری با دگرگونی‌هایی عمیق در لایه‌های کالبدی، فضایی و معنایی مواجه می‌شوند. این پژوهش باهدف تحلیل تأثیر تغییرکاربری بر چشم‌اندازهای ساختاری به‌مثابۀ؛ «هویت‌فضایی معماری»، «تحولات ناشی از تغییرکاربری» و «بازتاب الگوها در طراحی‌شهری»، در کلان‌شهر تبریز انجام گرفته است. روش‌تحقیق به‌صورت ترکیبی (کیفی→کمی)، است. در بخش کیفی، داده‌ها ازطریق تحلیل محتوای اسناد تاریخی و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۸متخصص گردآوری و با کدگذاری 3‌مرحله‌ای تحلیل شد. در بخش کمی، پرسش‌نامه‌ای با پایایی مناسب براساس آلفای کرونباخ، برای دو آیتم‌ منتخب «الگوهای کالبدی و تأثیرات تغییرکاربری»؛ (79/0)، و «ابعاد ارتباطی و ادراکی هویت‌فضایی»؛ (83/0)، در میان 384نفر از شهروندان، معماران و ساکنان بومی توزیع شد. داده‌های حاصل بااستفاده‌از نرم‌افزار SPSS و آزمون t تک‌نمونه‌ای مورد‌تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد تغییرکاربری بدون رویکرد زمینه‌گرا به‌طور معناداری (Sig<0.05)، موجب کاهش انسجام بصری (143/8=t)، تضعیف هویت کالبدی (261/3-=t)، و اختلال در سازگاری با طراحی‌شهری (824/2-=t)، شده است. همچنین، تحلیل شاخص‌های هویت‌فضایی حاکی‌از کاهش حس‌تعلق (332/4=t)، و پیوند تاریخی (396/2=t)، در فضاهای تغییرکاربری‌یافته بود. نتایج کیفی نیز بر گسست ساختار فضایی و اغتشاش الگوهای طراحی‌شهری تأکید داشت. براین‌اساس، پیشنهاد می‌شود راهبردهای طراحی‌شهری با محوریت حفظ اصالت معماری(210/1-=t)، و نحوۀ استفادۀ ثانویه از بنا (280/2=t)، بازتعریف شوند تا از تخریب حافظۀ جمعی و هویت بومی جلوگیری گردد.

المصادر:

Ahuey, Sadegh. Ahmadi Disfani, Yadollah. Kalantari Khalil Abad, Hossein. (2021). Recognizing The Distinctiveness Of Traditional Iranian Houses Based On Physical, Social And Cultural Components Of Identity. Journal of The Institute Of Islamic Art, 18(41): 74-91. (In Persian)
Alempour Rajabi, Masoud. (2004). Cultural Heritage And Tourism Of East Azerbaijan. 1st ed. Tabriz: Ehsas Publications. (In Persian)
Aliasl Mamaghani, Shafigeh. Saremi, Hamidreza. Bemanian, Mohammad Reza. (2021). Physical Identity Of Traditional Interior Housing Spaces And Its Applicability In Houses Of Tabriz. Journal Of Environmental Based Territorial Planning, 14(52): 116-197. (In Persian)
Barzagar, Asma. Noroollahi, Mojtaba. Arayesh, Mohammadbagher. (2023). Presenting A Conceptual Model With An Emphasis On Effec-tive Components In The Identity Of Urban Facades Based On Metacomposition Method. Journal Of Hoviat Shahr, 17(53): 87-102. (In Persian)
Chapman, David. (2016). Creating Neighborhoods And Places In The Built Environment. Translated By Shahrzad Faryadi And Manouchehr Tabibian. 3rd ed. Tehran: University Of Tehran Press. (In Persian)
Dabdabeh, Mohammda. Rezvanpanah, Majid. Seddigh, Morteza. Farahinia, Amir Hossein. Yazdanpanh Abdolmaleki, Parisa. Heydari, Shilan. (2023). Consolidation Identity In Architecture And Interior Architecture: Review On Adaptive Land Use Alteration In Tabriz Historical Houses (Qajar Era); A Selection Of Architect Dabdabeh's Works. 1st ed. Tehran: Tahangostar Publications. (In Persian)
Daneshmand, Parisa. (2023). History Of Adaptive Reuse In Architecture: Studies From Iran. Akdeniz University Journal Of The Faculty Of Architecture, 2(2): 138-155.
Emami Koupaei, Samaneh. Safian, Mohammadjavad. Saboohi, Effat. (2023). Aspects Of Architecture In Accordance With The Ontological Features Of Dasein In Heidegger's Thought. Journal of Architectural Thought, 7(14): 1-20. (In Persian)
Esmaeili Sangari, Hossein. Omrani, Behrouz. (2014). The History And Architecture Of Tabriz Old Houses. 1st ed. Tabriz: Foroozesh Publications. (In Persian)
Flamaki, Mohammad Mansour. (2018). Revitalization Of Historical Monuments And Cities. 13th ed. Tehran: University Of Tehran Press. (In Persian)
Haeri Mazandarani, Mohammadreza. (2009). House, Culture, Nature: A Study Of Contemporary Historic Houses To Develop The Process And Criteria For House Design. 1st ed. Tehran: Center For Urban Planning And Architecture Studies And Research Publications. (In Persian)
Hamzenejad, Mahdi. Sadrian, Zahra. (2014). Housing Design Principles Of Islam And Other Contemporary Usable Patterns. Journal Of Researches In Islamic Architecture, 2(3): 87-76. (In Persian)
Hojat, Essa. Mozafar, Farhang. Saadati, Sayedehpoorandokht. (2017). Investigating Home Effective Attributes In Developing Dwellers' Attachment. {Presenting A Causal Process Model}. Journal Of Fine Arts: Architecture and Urban Planning, 22(2): 51-62. (In Persian)
Izadi, Arezoo. Nasekhian, Shahriar. Mohammadi, Mahmoud. (2019). Explaining Of The Conceptual Framework For Sustainable Regeneration Of Historical Fabric (Reviewing Documents, Statements And Regeneration Charters). Parseh Journal Of Archaeological Studies, 2(6): 161-177. (In Persian)
Javadi, Mahsa. Boudagh, Mehrnaz. Makani, Vida. (2016). Introduction To The Identity Of The Built Environment By Elements Of Location, Space And Body. Intenational Journal Of Urban And Rural Management, 14(41): 139-160. (In Persian)
Leilasi Marand, Sabereh. Hashempour, Parisa. (2021). The Comprative Study Of The Physical Individual Historical Houses In A Range Of The Historical And The Cultural Region Of Tabriz. Culture Of Islamic Architecture And Urbanism Journal, 6(1): 53-77. (In Persian)
Małyszek, Agnieszka. (2021). Architecture As The Art Of Creating Human-Friendly Places. Journal Of Budownictwo i Architektura, 20(1): 59-76.
Marques, Bruno. Freeman, Claire. Carter, Lynette. Pedersen Zari, Maibritt. (2020). SenseOf Place And Belonging In Developing Culturally Appropriate Therapeutic Environments: A Review. Journal Of Societies, 10(4): 1-18. Sabatino, Michelangelo. (2007). The Poetics Of The Ordinary: The American Places Of Charles W. Moore. Journal Of Places, 19(2): 62-71.
Scott, Fred. (2018). On Altering Architecture. Translated By Alireza Einifar, Seyyed Ehsan Masoud, And Navid Golchin. 1st ed. Tehran: Ketab-e Fekr-e No Publications. (In Persian)
Sohangir, Sarah. Nazir Salami, Mohammadreza. (2014). The Patterns Of Creating Space In Architecture Relying On Theoretical Paradigms Of Postmodernism. Journal Of Bagh-e Nazar, 11(28): 65-77. (In Persian)
The Holy Qur'an. (2005). The Holy Qur'an. Translated By Mohammad Kazem Moazzi. 1st ed. Tehran: Saberine Publications. (In Persian)
Wang, Jingyi. Zakaria, Safial Aqbar. (2025). Morphological Characteristics And Sustainable Adaptive Reuse Strategies Of Regional Cultural Architecture: A Case Study Of Fenghuang Ancient Town, Xiangxi, China. Journal Of Buildings, 15(1): 1-25.
Zhang, Zejia. (2024). The Influence Of Traditional Architectural Elements On Modern Building Design. Journal Of Highlights In Science, Engineering And Technology (AGECT), 113(1): 131-142.