ساختارشناسی افسانۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» از قصه‌های عامیانۀ چهار‌محال ‌و بختیاری بر‌‌‌‌‌‌‌ اساس الگوی ولادیمیر پراپ

الموضوعات :

اعظم ثابت قدم ¹ , حمید رضایی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان‌ و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 16 الإثنين , شوال, 1446 تاريخ التأكيد : 23 الأحد , صفر, 1447 تاريخ الإصدار : 27 الخميس , صفر, 1447

الکلمات المفتاحية: سبزه‌قبا, بیدل‌هوا, پراپ, چهارمحال و بختیاری, قصه.,

ملخص المقالة :

ساختار‌شناسی، تحلیل عناصر و توصیف قصه‌ها بر پایۀ اجزای سازه‌ای آن‌ها و همبستگی  سازه‌ها با یکدیگر و با کل قصه است و ولادیمیر پراپ، اولین بار آن ‌را با تحلیل صد افسانۀ جادویی روسی ارائه نمود. وی معتقد است همۀ افسانه‌ها با وجود تفاوت ظاهری، ساختار و بن‌مایۀ یکسان دارند. این مقاله رویکردی ساختارشناسانه به قصه‌های عامیانه از رهگذر تحلیل قصۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» دارد؛ چراکه به لحاظ ساختاری از قصه‌های جادویی محسوب می‌گردد و از منظر نظریۀ پراپ می‌توان فرم و ساختار آن را تحلیل کرد و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ را جستجو نمود. بنابر نتایج پژوهش، افسانۀ «سبزه‌قبا، بیدل‌هوا» با الگوی پراپ انطباق دارد و ساختار کلی حاکم بر آن با ساختار پراپ یکسان است، از 31 خویشکاری الگوی پراپ، در این قصه 22 خویشکاری دیده می‌شود و شخصیت‌های داستان در کارکردهایی چون شریر، قهرمان، شخصیت مورد جستجو، قهرمان دروغین، بخشنده، گسیل‌دارنده و یاریگر ایفای نقش می‌کنند که با هفت گروه شخصیت‌ مدل پراپ، مطابقت دارد و انگیزه‌های اخلاقی چون عشق و وفاداری، احساس گناه و پشیمانی، اعمال شخصیت اصلی داستان را شکل می‌دهد، با عنصر نیاز از وجه تعادل خارج می‌گردد و در پایان با رهایی و بازگشت به تعادل باز می‌گردد.

المصادر:

ابراهیمی، سید مظهر، و پارسا، سید احمد(1395). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان در زبان کردی. نقد ادبی،9(35) 52-7.doi: 20.1001.1.20080360.1395.9.35.5
انصاری، محمد(1403). دانشنامۀ عناصر و بنمايههای اسطورهای- حماسی قصههای عامیانه در فرهنگ بختیاری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی شهرکرد.
ایگلتون، تری(1368). پیش درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مركز.
پراپ، ولادیمیر(1397). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
حسن‌زاده، علی‌رضا(1381). افسانۀ زندگان(بیست و سه گفتار در بررسی مردم‌شناختی قصه‌های عامیانۀ ایران). تهران: بقعه.
حیدری، علی(1390). تحلیل قصه‌های رایج در گویش لکی بر مبنای الگوی ولادیمیر پراپ. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 2(1)، 68-45. doi:20.1001.1.2345217.1390.1.2.3.8
حیدری، مرتضی(1396). تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در ساختار قصۀ ماه‌پیشانی. فنون ادبی، 9 (1)، 160-143.doi: 10.22108/LIAR.2017.21405
خدیش، پگاه(1391). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
ذوالفقاری، حسن(1398). زبان و ادبیات عامه ايران. تهران: سمت.
روستا، فرشته، معصومی، محمدرضا، و نظری، جلیل(1400). بن‌مایه‌های اساطیری در منتخبی از قصه‌های بختیاری و کهکیلویه. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 11(2)،108-85.
doi: 10.30495/irll.2021.1926208.1428 عادلخانی، حسن (1397). قصه‌ پژوهی ايرانی. تهران: علمی فرهنگی.
فاضلی دهکردی، یوسف(1402).قصه‌های بام ایران. شهرکرد: سامان دانش.
قربانی، کلثوم، و جلیلیان، سارا(1396). بررسی خویشکاری‌های زنانه در افسانه‌های بیرجند. مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، 12(1)، 98-81.
لوریمر، دیوید لاکهارت رابرتسون (1401)، قصه‌های بختیاری. ترجمهٔ سیده الهه رضوی و سیده صدیقه رضوی، شهرکرد: دزپارت.
لیموچی، کتایون(1385). افسانه‌های مردم بختیاری. تهران: پازی‌تیگر.
مارزُلف، اولریش(1396). طبقه‌بندی قصه‌های ايرانی ترجمه کیکاووس اسکندری. تهران: سروش.
مدرسی، فاطمه(1401). فرهنگ توصیفی نقد و نظريه‌های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرصادقی، جمال(1376). عناصر داستان. تهران: سخن.
میرهاشمی، سید مرتضی، و سعادتی‌نیا، زهرا(1395). ریخت‌شناسی افسانۀ ماهان مصری بر اساس نظریۀ پراپ. متن پژوهی ادبی،20(70)، 89-73. doi: 10.22054/ltr.2017.7158
هارلند، ریچارد(1388). فلسفۀ ساختگرایی و پسا ساختگرایی. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: سوره مهر.
یوسفی، هادی، و محمدی، شیوا(1402). نگرشی توصیفی- تحلیلی به خویشکاری زنان در افسانه‌های کردی بر‌اساس الگوی ولادیمیر پراپ. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 13(4)،140-115. doi: 10.30495/irll.2023.1993577.1579