تحول دیدگاه‌ ها پیرامون علم معصومان (ع)؛ بررسی تاریخی و تطبیقی در متون قرآنی و حدیثی

الموضوعات :

رضا مهرآبادی ¹ , علی عربی آیسک ² , محمدرضا برکات ³

1 - دانش آموخته دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه یزد، استاد مدعو دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
2 - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

تاريخ الإرسال : 11 الأربعاء , شوال, 1446 تاريخ التأكيد : 07 الجمعة , صفر, 1447 تاريخ الإصدار : 11 الثلاثاء , صفر, 1447

الکلمات المفتاحية: علم غیب معصومان (ع), گستره علم غیب, آیات قرآن و روایات معصومان (ع), تناقض ادله نقلی, تحلیل دیدگاههای اسلامی, بررسی تاریخی و تطبیقی, دانش معصوم.,

ملخص المقالة :

علم غیب، به معنای آگاهی از امور پنهان و فراتر از ادراک حسی، از موضوعات مهمی است که در آیات قرآن، روایات و مستندات تاریخی به معصومان علیهم‌السلام نسبت داده شده است. با وجود اثبات اجمالی این قابلیت برای معصومان، گستره علم غیب آنان میان متون نقلی با تناقضاتی مواجه است؛ برخی آیات و روایات، علم غیب را مختص خداوند دانسته و برخی دیگر، تحقق آن را برای معصومان در چارچوب خاص تأیید کرده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع دست اول و متأخر، در تلاش است تا گستره علم غیب معصومان را بدون افراط و تفریط مشخص کند و میان دیدگاه‌های مختلف جمع‌بندی ارائه دهد. نتایج نشان می‌دهد که علم غیب خداوند، ذاتی، استقلالی و فعلی است، در حالی که علم غیب معصومان وابسته به اراده الهی، غیرمستقل و مشروط به شرایط خاص است. این بررسی ضمن تأکید بر اهمیت ادله نقلی، دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی را تحلیل کرده و رویکردی جامع نسبت به موضوع ارائه می‌دهد. دستاورد این پژوهش، شناخت بهتر از جایگاه علم غیب در نظام فکری اسلام و رابطه آن با اراده الهی است.

المصادر:

1. قرآن کریم (1386)، ترجمه‌ی محمّد‌مهدی فولاد‌وند. چاپ اوّل. قم: مرکز طبع و نشر قرآن و جمهوری اسلامی ایران.
2. ابن ابي الحدید، أبو حامد عزالدين¬بن هبة الله بن محمدبن محمد (1418هـق)، شرح نهج البلاغة، تحقيق محمد عبدالكريم النمري. چاپ اول. بیروت: دار الكتب العلمية.
3. ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن علی (1404 هـق)، تحف العقول، مصحح: غفارى، على اكبر. قم: جامعه مدرسین.
4. باقلانی، محمدبن طیب (1414هـ.ق)، کتاب تمهیدالاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت: عمادالدین احمد حیدر.
5. بغدادی، عبدالقادر بن قاهر (بی‌تا)، اصول الدین، بیروت: دار الکتب العلمية، منشورات محمد علی بيضون.
6. جعفری، محمّدتقی (1386)، نهج‌البلاغه علی (علیه السّلام)، به اهتمام علی جعفری. چاپ اوّل. قم: نوید اسلام.
7. جوادی آملی، عبدالله(1388)، ادب فنای مقربان، قم: نشر اسراء.
8. حسکانی، عبيدالله بن احمد(1411 هـق)، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
9. حسینی شاهرودی، سید مرتضی و جمالی شوراب، آسیه(1396)، «دلالت آیه عالم الغیب بر گستره علم غیب پیامبر اکرم ص»، رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث، شماره 98. 10.22067/naqhs.v0i0.23487.
10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412 هـق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق و بیروت: الدار الشامیه و‌دار العلم.
11. ربانی گلپایگانی، علی (1387)، امامت در بینش اسلامی، قم: بوستان کتاب.
12. سیوطی، جلال الدين (1404 هـق)، الدر المنثور فى تفسير المأثور، قم: كتابخانه آية الله مرعشى نجفى.
13. صادقی تهرانی، محمد(1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
14. صالحی نجف¬آبادی، نعمت الله(1361)، شهید جاوید، چاپ دوازدهم، تهران: بی نا.
15. صدوق، محمدبن علی بن بابویه(1403 هـق)، الخصال، قم: نشر جامعه مدرسین.
16. طباطبایی، سیّد محمّدحسین (1375)، ترجمه‌ی تفسیر المیزان(دوره ی بیست جلدی). ترجمه‌ی سیّد محمّدباقر موسوی همدانی. چاپ اوّل. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرّسین حوزه‌ی علمیّه‌ی قم.
17. طبرسی، فضل‌بن حسن (1350)، ترجمه‌ی تفسیر مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، ترجمه‌ی احمد بهشتی و تصحیح موسوی دامغانی. چاپ اوّل. تهران: فراهانی.
18. طوسی، محمّدبن حسن (1358)، تمهید الأصول فی علم الکلام، ترجمه عبدالمحسن مشکاة الديني، تهران: انجمن اسلامي حكمت و فلسفه ايران.
19. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415هـ.ق)، تفسیر نورالثقلین، چاپ چهارم. قم: اسماعیلیان.
20. فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم(1410 هـق)، تفسير فرات الكوفى. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
21. قرطبی، محمّدبن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اوّل، تهران: ناصرخسرو.
22. قمی، علی‌بن ابراهیم (1404هـ.ق)، تفسير القمي، تصحیح طیّب موسوى جزائرى، قم: دارالکتب.
23. کلینی، محمّد بن یعقوب (1407 هـق)، الكافي، تصحیح غفارى على¬اكبر و آخوندى، محمد. تهران: دار الكتب الإسلامية.
24. مازندرانی، محمّدهادی بن محمّدصالح (1429 هـ.ق). شرح فروع کافی (للمولی محمّدهادی بن محمّد صالح المازندرانی)، تصحیح محمّدجواد محمودی و محمّدحسین درایتی. قم: دارالحدیث للطباعة و النّشر.
25. مجلسی، محمد باقر(1370)، مراة العقول فی شرح اخبار الرسول، تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
26. مشکور، محمد جواد (1372)، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی.
27. مفید، محمّدبن محمّد (1387)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، ترجمه‌ی سجاد واعظی، تهران: آذینه گل مهر.
28. ــــــــــــــــــــ (بی تا)، الإرشاد للمفيد، ترجمه ساعدى خراسانى، محمدباقر، تهران‏: اسلامیه.
29. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، چاپ اوّل. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
30. مروی، احمد؛ مصطفوی سیدحسن(1391) «دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم»، قبسات، دوره 17، شماره 63، صص 36-5.
31. موسوی، سیدامین(1394)، «گستره علم غیب پیامبران از دیدگاه عهدین و قرآن»، تحقیقات کلامی، شماره 8.
32. میراحمدی، عبدالله؛ مدرسی راد، زهرا(1400)، «بررسی مقایسه ای محدوده علم غیب پیامبران در تفسیر المیزان و تفهیم القرآن»، دوفصلنامه پژوهشنامه امامیه، دوره: 7، شماره 13. 10.22034/jis.2021.232902.1507.
33. نیل¬ساز نصرت؛ معارف، مجید؛ روحی، کاووس و بهادری، آتنا(1392)،«نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن»، مطالعات تفسیری، سال چهارم، شماره 13، صص 50-31. 20.1001.1.22287256.1392.4.13.2.1.