شناسایی و رتبه‌بندی مؤلفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی بر حاکمیت شرکتی
الموضوعات :
حامد آچاک
1
,
علیرضا هیراد
2
,
عباسعلی حق پرست
3
,
رضا ستوده
4
1 - گروه حسابداری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد خاش، دانشگاه آزاد اسلامی، خاش، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
4 - گروه مالی و حسابداری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران
الکلمات المفتاحية: حسابرسان, حاکمیت شرکتی, شفافیت, رفتار حرفه‌ای.,
ملخص المقالة :
هدف: حسابرسان در حاکمیت شرکتی نقش مهمی ایفا می‌کنند و به عنوان یکی از ستون‌های اصلی این مفهوم حامیت شرکتی شناخته می‌شوند. موسسات حسابرسی با ارائه اطلاعات می‌توانند کیفیت حسابرسی را نمایان سازند که نتیجه آن بهبود کیفیت حسابرسی خواهد بود. پاسخگویی موسسه‌های حسابرسی برای استفاده‌کنندگان اطلاعات حسابداری مهم می‌باشد. حاکمیت شرکتی بر شفافیت و پاسخگویی شرکت‌ها تاکید دارد. پاسخگویی موسسه‌های حسابرسی برای ذینفعان حائز اهمیت است. حسابرسان در ارزیابی و مدیریت ریسک‌های شرکت نقش دارند. آنها ریسک‌های مالی، عملیاتی و ریسک‌های مرتبط با کنترل‌های داخلی را شناسایی و ارزیابی می‌کنند و به عنوان ناظران مستقل، به شناسایی و مدیریت ریسک‌ها می‌پردازند و به کمیته حسابرسی و هیئت مدیره در انجام وظایف نظارتی خود یاری می‌رسانند. جایگاه حسابرسان در حاکمیت شرکتی، به حفظ منافع شرکت و محافظت از حقوق ذینفعان کمک می‌کند. در نبود نهادهای نظارتی، کیفیت حسابرسی کاهش می‌یابد. پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین حاکمیت شرکتی و نحوه پاسخگویی حسابرسان می‌پردازد و می‌تواند بینش‌های ارزشمندی را برای بهبود کیفیت حسابرسی و تقویت حاکمیت شرکتی ارائه دهد. با بررسی نحوه پاسخگویی حسابرسان در شرکت‌هایی با ساختارهای حاکمیت مختلف، می‌توان نظریه‌های موجود را تقویت و توسعه داد. نتایج این پژوهش می‌تواند به سازمان‌های حسابرسی و نهادهای نظارتی کمک کند تا استانداردهای حسابرسی را بهبود بخشند و انتظارات مربوط به پاسخگویی حسابرسان را در قبال حاکمیت شرکتی مشخص کنند. بنابراین، درک این ارتباط می‌تواند به تقویت شفافیت، مسئولیت‌پذیری و اعتماد در فرآیند انجام حسابرسی منجر شود. همچنین، به توسعه دانش نظری در زمینه حسابرسی و مدیریت شرکتی کمک می‌کند، و دارای پیامدهای عملی مهمی برای حرفه حسابرسی، بهبود کیفیت حسابرسی و تقویت ساختار حاکمیت شرکتی است. با توجه به پیچیدگی‌های فزاینده کسب‌وکارها و انتظارات ذینفعان، طراحی الگویی که نقش حسابرسان را در این فرایند به درستی تعریف کند، امری ضروری است. مسئله اصلی در اینجا، یافتن راهکارهایی برای تقویت ارتباط بین حسابرسان و ساختار حاکمیت شرکتی است، تا بتوان از مزایای آن در ایجاد شفافیت، پاسخگویی و بهبود عملکرد شرکت‌ها بهره‌مند شد. در بسیاری از موارد، حسابرسان و ساختار حاکمیت شرکتی به عنوان دو جنبه جداگانه و گاهی اوقات غیرمرتبط در نظر گرفته می‌شوند. حسابرسان بر روی صورت‌های مالی و رعایت استانداردهای حسابداری تمرکز دارند، در حالی‌که حاکمیت شرکتی با مدیریت ریسک، نظارت بر مدیریت ارشد، و حفظ حقوق سهامداران مرتبط است. با این حال، ادغام این دو مفهوم می‌تواند مزایای قابل توجهی به همراه داشته باشد. مسئله اصلی در تبیین الگوی پاسخگویی حسابرسان مبتنی بر حاکمیت شرکتی، ایجاد یک رویکرد یکپارچه بوده که لازم است نقش و مسئولیت‌های حسابرسان در چارچوب حاکمیت شرکتی به طور واضح تعریف شود. هدف از تبیین مولفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی بر حاکمیت شرکتی، ایجاد یک چارچوب منسجم و کارآمد است که به حسابرسان اجازه دهد نقش خود را در تضمین سلامت مالی و مدیریتی شرکت‌ها به طور موثرتری ایفا کنند. با مواجهه و رفع مسائل ذکر شده، می‌توان به تقویت ارتباط بین حسابرسی و حاکمیت شرکتی و در نهایت، بهبود سلامت کلی سیستم‌های تجاری و مالی شرکت‌ها کمک کرد. سوال‌های پژوهش به این شرح است:
1) مولفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی حاکمیت شرکتی کدام‌اند؟
2) رتبه‌بندی مولفه‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی حاکمیت شرکتی به چه صورت می‌باشد؟
3) آیا مولفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی حاکمیت شرکتی جهت پیاده‌سازی در حرفه، از اعتبار لازم برخوردار است؟
روش: پژوهش حاضر از نظر هدف، كاربردی با رویکرد اکتشافی و در بازه زمانی سال 1403 صورت گرفته است. روش انجام پژوهش آمیخته بوده که به‌صورت کیفی و کمّی انجام شده است. در مرحله اول با استفاده از روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد که به‌عنوان روش اصلی پژوهش استفاده می‌شود، مؤلفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی بر حاکمیت شرکتی از دیدگاه خبرگان شناسایی شدند. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی شامل حسابرسان و اعضای هیأت علمی دانشگاه بودند که انتخاب نمونه آماری براساس معیارهای رشته تخصصی حسابرسی یا حسابداری، تجربه کاری بیش از پنج سال، شاغل در حرفه حسابرسی، و داشتن پژوهشی در زمینۀ حسابرسی و حاکمیت شرکتی انجام شد. در پژوهش حاضر نمونه آماری به‌صورت هدفمند (گزینشی) به تعداد 20 نفر از حسابرسان و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه انتخاب شدند. در مرحله دوم از دیدگاه خبرگان که به صورت کمّی انجام گرفت، رتبه‌بندی مولفه‌ها و شاخص‌ها از طریق آزمون فریدمن انجام شد. در مرحله سوم که به صورت کمّی انجام گرفت، جهت سنجش اعتبار مولفه‌ها و شاخص‌های استخراج شده، لازم بود مولفه‌ها و شاخص‌های تدوین شده در قالب پرسشنامه محقق‌ساخته بین نمونه آماری توزیع گردد. جامعه آماری پژوهش را اعضای هیأت علمی دانشگاه و حسابرسان تشکیل می‌دهند. روش نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی بوده و تعداد نمونه با استفاده از جدول مورگان برای جامعه هدف به‌طور تقریبی 384 نفر محاسبه گردید. در پرسشنامه محقق‌ساخته مورد استفاده از طیف لیکرت پنج گزینه‌ای و گزینه‌های «بسیار مطلوب» مقدار کمّی (5)، «مطلوب» مقدار کمّی (4)، «متوسط» مقدار کمّی (3)، «نامطلوب» مقدار کمّی (2) و «بسیار نامطلوب» مقدار کمّی (1) استفاده شد. پرسشنامه به‌صورت حضوری، الکترونیکی و در گروه‌های تخصصی مجازی بین اعضای نمونه آماری توزیع شد. جهت سنجش روایی پرسشنامه از نظر اساتید، خبرگان حرفه و دانشگاه، و جهت سنجش پایایی سوال‌های پرسشنامه از آزمون ضریب آلفای کرونباخ و جهت بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده گردید. برای پاسخ به سؤال سوم پژوهش از آزمون تی و از نرم‌افزار اس. پی.اس.اس. استفاده شده است.
یافته‌ها: هدف پژوهش حاضر، شناسایی و رتبه‌بندی مولفه‌ها و شاخص‌های پاسخگویی حسابرسان مبتنی بر حاکمیت شرکتی بود. در این ارتباط، 6 مؤلفه شامل مولفه پاسخگویی به سهامداران، مولفه پاسخگویی به هیأت مدیره یا مدیران اجرایی، مولفه پاسخگویی نسبت به فرآیندهای مدیریت ریسک، مولفه پاسخگویی نسبت به شفافیت اطلاعات، مولفه پاسخگویی نسبت به ذینفعان و مولفه پاسخگویی اخلاقی و رفتار حرفه‌ای و 37 شاخص شناسایی گردید.
نتیجه‌گیری: پاسخگویی شفاف و گزارش‌دهی مؤثر توسط حسابرسان، نقش مهمی در افزایش تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و تقویت حاکمیت شرکتی ایفا می‌کند. وقتی حسابرسان پاسخگویی به سهامداران، اعضای هیئت مدیره و سایر ذینفعان را در اولویت قرار می‌دهند، اعتماد و اطمینان به صورت‌های مالی تقویت می‌شود. گزارش‌دهی شفاف و واضح به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا انتخاب‌های آگاهانه‌ای داشته باشند و درنهایت منجربه نتایج سرمایه‌گذاری بهتری شود.
اثنی‌عشری، حمیده؛ بیگ‌پناه، بهزاد (1402). پاسخگویی عمومی مؤسسات حسابرسی: واکاوی دیدگاه حسابرسان. پژوهش‌های حسابداری مالی، 15(3)، ص29-52.
بیگ‌پناه، بهزاد؛ اثنی عشری، حمیده؛ هشی، عباس؛ اسدی، غلامحسین (1401). پاسخگویی مؤسسه‌های حسابرسی: رویکرد تحلیل محتوا. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 29(2)، ص213-241.
بیگ‌پناه، بهزاد؛ اثنی عشری، حمیده؛ هشی، عباس؛ اسدی، غلامحسین (1404). تأثیر نظام حاکمیت مؤسسات حسابرسی بر کیفیت حسابرسی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 14(56)، ص97-113.
حساس یگانه، یحیی (1388). فلسفه حسابرسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
زارع، ایمان؛ غلامی جمکرانی، رضا؛ مرادی، محمد؛ بابایی‌فرد، اسدالله؛ جهانگیرنیا، حسین (1400). پاسخگویی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساختیابی. تحقیقات مالی اسلامی، 10(2)2، ص831-855.
سازمان حسابرسی (1403). استانداردهای مصوب حسابداری و حسابرسی.
شمسی، قباد؛ جمشیدی نوید، بابک؛ قنبری، مهرداد؛ محمدی یاریجانی، فروزان (1403). ارائه الگوی مطلوب گزارش حسابرسی و کیفیت حسابرسی بخش عمومی با در نظر گرفتن نقش میانجی کنترل‌های داخلی مبتنی بر ریسک. دانش حسابرسی، ۲۴(۹۵)، ص۳۸۴-۴۰۵.
غفوریان شاگردی، امیر؛ وقفی، سید حسام؛ ابراهیمی، سید کاظم؛ عظیمی برخورداری، محمد (1403). بررسی نقش تعدیل‌گر دقت اظهارنظر حسابرس بر رابطه بین حاکمیت شرکتی و تغییر حسابرس. مطالعات حسابداری و حسابرسی، (در دست انتشار).
مهدی‌پور، مرصاد؛ مهرفر، ابوطالب؛ مصداقی، احسان (1403). بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی و تغییر مؤسسات حسابرسی بر کیفیت حسابرسی. رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 8(29)، ص396-408.
هریوندی، سهیل (1403). ارزیابی اثر برقراری الزامات پاسخگویی و قوانین و مقررات به حسابرسان مستقل در مبارزه با فساد مالی. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 7(91)، ص56-67.
یاری‌فرد، رسول؛ هاشمی، نگار (1403). تأثیر گزارشگری مسئولیت اجتماعی بر ارزش شرکت با در نظر گرفتن نقش کیفیت حسابرسی، حاکمیت شرکتی و مدیریت سود در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 7(94)، ص1-27.
Adeyemi, F.K. & Olarewaju, O.M. (2019). Internal Control System and Financial Accountability: An Investigation of Nigerian South-Western Public Sector. ACTA Universitis Danumius, 15(1),
p. 134-150.
Alade, M.E., Owabumoye, M.O. & Olowookere, J.K. (2020). Budgetary control mechanism and financial accountability in Ondo State Public Sector. Accounting and Taxation Review, 4(2),
p. 134-147.
Al-Hussaini, E.K. & Al-Tawil, M.K. (2018). The impact of corporate governance on financial performance: Evidence from Iraqi banks. International Journal of Economics and Financial Issues, 8(1), p. 179-188.
Ball, R., Kothari, S.P. & Robin, A. (2009). Looking for leadership: The relation between board governance and firm performance. Journal of Applied Corporate Finance, 21(1), p. 44-62.
Broomhill, R. (2007). Corporate Social Responsibility: Key Issues and Debates. Duns tan. no.1
Buuren, J. & Koch, C. (2010). Do Audit firms use the transparency report to signal audit quality? Economics of Innovation and new technology,11(4), p. 1-52.
Chen, C.H., Chen, S.Y. & Cheng, C.H. (2017). The impact of corporate transparency on firm performance: Evidence from Taiwan. International Journal of Commerce and Management, 27(1), p. 101-118.
Cheng, Y., Lopin, K. & Feng, K. (2017). The Relationship between CSR Disclosure and Competitive Advantage, Sustainability Accounting. Management and Policy Journal, 8(5), p. 547-570.
Dash, T. & Sahoo, C.K. (2025). Indian mining industry: exploring the significance of social audit
in fostering sustainable corporate social responsibility. Social Responsibility Journal, 21(3),
p. 640-666. https://doi.org/10.1108/SRJ-01-2024-0020
Deumes, R., Schelleman, C., Bauwhede, H.V. & Vanstraelen, A. (2012). Audit firm governance: Do transparency reports reveal audit quality? Auditing: A Journal of Practice and Theory, 31(4),
p. 193-214.
Dewi, N.F., Ferdous Azam, S.M. & Yusoff, S.Kh. (2019). Factors influencing the information quality of local government financial statement and financial accountability. Management Science Letters, no. 9, p. 1373–1384.
Financial Reporting council (202). Discussion: Technological resources: using technology to enhance audit quality.
Freeman, R.E. (2010). Strategic management: A stakeholder approach. Cengage Learning.
Fu, Y. (2015). Transparency reporing and partner remuneration in Australian audit firms. UNSW Australia University. https://doi.org/10.26190/unsworks/2815
Hategan, C.D. (2020). Auditing the Auditors- Oversight: Necessity or Comlulsoriness. Challenges and perspectives of financial audit. https://doi.org/10.20869/AUDITF/2020/157/002
IOSCO (2009). Transparency of firms that audit public companies, Consultation Report. International Organization of Securities Commissions.
URL= https://www.iosco.org/library/pubdocs/pd f/ioscopd302.pdf
Lennox, C. & Pittman, J. (2010). Auditing the auditors: Evidence on the recent reforms to the external monitoring of audit firms. Journal of Accounting and Economics, 49(1-2), p. 84-103.
Lightstone, K. & Driscoll, C. (2008). Disclosing elements of disclosure: A test of legitimacy theory and company ethics. Canadian Journal of administrative sciences, 25(1), p. 7-21.
Mădălina, G., Nadia, A. & Cătălin, A. (2011). The role of the accountancy professional bodies in developing social and environmental reporting. Economics, annals of faculty of economics, University of Oradea, 1(1) p. 622-652.
Pott, C., Mock, T. & Watrin, C. (2008). The effect of a transparency report on auditor independence: Practitioners' self- assessment. Review Management Sciences, 2(2), p. 111-112.
Rosa, F., Caserio, C. & Bernini, F. (2018). Corporate governance of audit firms: Assessing the usefulness of transparency reports in Europe-Wide analysis. Corporate governance, 27(1),
p. 14-32. https://doi.org/10.1111/corg.12235
Sommerfeldt, R.D., Zimbelman, A.F. & Zimbelman, M.F. (2019). The effect of audit culture on auditor honesty and skepticism. Working paper, p. 1-44.
Tucker, J.W. (2015). The relation between disclosure quality and reporting quality: A discussion of Cassell, Myers and Seidel. Accounting, organizations and Society, no. 46, p. 39-43.
Wang, O., Wu, H. & Li, C. (2025). Corporate social responsibility performance and litigation risk. Finance Research Letters, no. 72.https://doi.org/10.1016/j.frl.2024.106584
Wang, Q., Fan, Y. & Lu, J. (2020). Audit quality and corporate governance: A review and research agenda. Journal of Accounting Literature, no. 40, p. 1-16.
Zhao, Z., Meng, F., He, Y. & Gu, Z. (2019). The Influence of Corporate Social Responsibility on Competitive advantage with Multiple Mediations from Social Capital and Dynamic Capabilities. Sustainability, 11(1).
