نقد نظام کیفردهی قضایی ایران ازمنظر تأثیر توبه برعفو مجازات های حدّی
الموضوعات :علی قربانی 1 , امین الهیان 2 , اصغر عباسی 3
1 - استادیارگروه حقوق جزا و جرمشناسی،واحد چالوس،دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس،ایران
2 - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرمشناسی، واحدچالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.
3 - استادیارگروه حقوق جزا و جرمشناسی،واحد چالوس،دانشگاه آزاد اسلامی،چالوس،ایران
الکلمات المفتاحية: کیفر دهی قضایی, توبه, اقرار, عفو, مجازات حدّی,
ملخص المقالة :
یکی از مصادیق کیفردهی قضایی در نظام عدالت کیفری ایران، مبتنی بر شقّ دوم ماده 114 قانون مجازات اسلامی 1392 است که مطابق با آن اگر جرایم موجب حد به استثنای قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب، حتّی پس از اثبات جرم، دادگاه میتواند عفو مجرم را توسط رییس قوه قضاییّه از مقام رهبری درخواست نماید. اگرچه این مقررّه از نظر مبانی فقهی مبتنی بر نظر مشهور فقها است، اما این نکته قابل تامّل است که این نظر مستند بر روایاتی است که بعضاً با ضعف سند یا دلالت مواجه اند و از این منظر چالش های ماهوی قابل طرح خواهد بود. از حیث شکلی نیز مقررّه ی مذکور با ایراداتی مواجه است، ازجمله: فقدان معیار قانونی مشخص در زمینه ی نحوه ی احراز توبه،عدم تأثیرتوبه بر تعزیرات منصوص شرعی با وجود مسقط حد بودن آن در جرایم شدیدتر حدیّ، ابهام در امکان تسرّی اختیار احراز توبه به دادسرا، محدود بودن دایره شمول تبصره ی (2) این مادّه به زنا و لواط به عنف و اکراه یا اغفال و عدم امکان تسرّی آن به سایر حدود وخروج موضوعی محاربه از حکم این مقررّه.
1-ابن ادریس، ابوجعفرمحمّدبن منصور بن احمد(بی تا). السرائرالحاوی التحریر الفتاوی (چاپ پنجم).قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
2- اردبیلی، محمّد علی(1397ه،ش). حقوق جزای عمومی(چاپ پانزدهم). تهران:نشر میزان.
3-الهام، غلامحسین و برهانی، محسن(1393ه،ش). حقوق جزاي عمومی(چاپ دوم). تهران:نشر میزان.
4-ایزدی فرد، علی اکبر؛ محسنی دهکلانی، محمّد؛ حسین نژاد، مجتبی(1395ه،ش). بررسی اعتبار روایات تحف العقول. نشریه مطالعات اسلامی، علوم قرآن و حدیث، سال چهل و هشتم، شماره پیاپی ۹۶، ص 21-59.
5-تبريزى، جواد بن على(1417،ق). أسس الحدود و التعزيرات. قم: دفتر مؤلف.
6- تستری، محمّد تقی )بیتا(. قاموس الرّجال. بیجا: بینا.
7- جعفری عراقی، احسان؛ واعظ طبسی، علی؛ کاظمی گلوردی، محمّدرضا(1398ه،ش). نقدی بر نظریه اشتراط توبه برای جواز عفو حاکم در صورت اقرار مرتکب حد. فصلنامه ی فقه و تاریخ تمدّن، سال پانزدهم، شماره 58،ص90-115.
8-جعفری لنگرودی، محمّدجعفر (1363ه،ش). دائره المعارف علوم اسلامی و قضایی. تهران: انتشارات گنج دانش.
9-حاجی ده آبادی، احمد؛ رجبی، محمد(1394ه،ش). تاملی بر مقرّرات توبه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. فصلنامه ی حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره 46، ص 7-30.
10-حرّ عاملی، محّمد بن حسن(1416ه،ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محقّق محمّدرضا حسینی جلالی. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
11-حسین نژاد، سیّدمجتبی(1396ه،ش). تأملی در عدم سقوط حد به واسطه ی توبه زانی پس از قیام بیّنه(نقدی بر مادّه ی 114 قانون مجازات اسلامی). پژوهش هاي فقه و حقوق اسلامي (فقه و مباني حقوق اسلامي)، دوره 14، شماره51 ،ص 53-76.
12-حلبى، ابو الصلاح تقى الدین بن نجم الدین (1403ه،ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین)ع(.
13-حلّى، حسن بن یوسف، علّامه حلّی(1381ه،ق). خلاصة الأقوال. نجف: منشورات المطبعه الحیدریه.
14- حلّى، حسن بن یوسف، علّامه حلّی(1410ه،ق). مختلف الشیعه. قم: مکتب الاعلام اسلامی.
15- حلّى، حسن بن یوسف، علّامه حلّی(1412ه،ق). مشهد: منتهى المطلب، مجمع البحوث الإسلامیه.
16-حلّی، نجم الدّین جعفر بن حسن، محقّق حلّی(1407ه،ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسه سید الشهداء)ع).
17- حلّی، نجم الدّین جعفر بن حسن، محقّق حلّی(1408 ه،ق). شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، محقّق عبد الحسین محمّد علی بقّال. قم: نشر اسماعيليان.
18-خالقی، علی(1397ه،ش). آیین دادرسی کیفری(چاپ سی و نهم)، تهران: مؤسّسه ی مطالعات پژوهش های حقوقی شهردانش.
19-خمینی موسوی، سیّد روح اللّه، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران(1376ه،ش). کتاب الطهاره(چاپ اول )، قم:چاپخانه حکمت.
20-خمینی موسوی، سّید روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران(1392ه،ش). تحریر الوسیلة. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
21-خمینى موسوى، سیّد روح اللّه، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران(1420ه،ق). تحرير الوسیلة . قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
22- خمینی موسوی، سیّد روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران(1424ه،ق). الاربعون حدیثاً(چاپ ششم )، تهران: مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
23-خویی، سیّد ابو القاسم(1418ه،ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی(چاپ اول). قم: تحت اشراف جناب آقای لطفی.
24-خویی، سیّد ابوالقاسم(1422ه،ق). مباني تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
25-خویی، سیّد ابو القاسم(بیتا). مصباح الفقاهه(المکاسب). بینا، بیجا.
26-خویی، سیّد ابوالقاسم(بیتا). معجم الرجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال. بینا، بیجا.
27-داوریار، محمدعلی(1384ه،ش). توبه و سقوط مجازاتها. مجلّه ی مطالعات اسلامی، ش67، ص115-133.
28-راغب اصفهاني، حسين بن محمد(1412ه،ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار العلم.
29-رحمانیان، حامد؛ حبیب زاده، محمّدجعفر(1392ه،ش). معیار تفکیک «حدود غیرمذکور» از «تعزیرات منصوص» در قانون مجازات اسلامی 1392. مجلّه ی حقوقی دادگستری، سال هفتادو هفتم، شماره 84، ص105-124.
30-شاملو، باقر؛ گوزلی، مهدی (1390ه،ش). پرونده ی شخصیّت در حقوق کیفری ایران و فرانسه. دو فصلنامه آموزه های حقوق کیفری. دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره ی جدید،شماره2، ص 89-118.
31-شبیری زنجانی، سید موسی(1391ه،ش). درس خارج صوم و اعتکاف، مقرر، سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطّی.
32-شمس ناتری، محمد ابراهیم(1391ه،ش). تقریرات حقوق جزای عمومی، دوره ی دکتری، تهران:دانشکده ی حقوق دانشگاه تهران(پردیس فارابی).
33-شیرود بزرگی، مجتبی(1397ه،ش)، پرسش و پاسخ سازمان قضایی نیروهای مسلح، امکان پذیرش توبه در دادسرا، مندرج در وبگاه http://www.imj.ir
34-صابر، محمود؛ رفیع زاده، علی(1394ه،ش). مقرّرات ماهوی و شکلی توبه در نظام قانونگذاری کیفری ایران. فصلنامه ی دیدگاههای حقوق قضایی، شماره ی71، ص73-94.
35-صدر، محمّد(1420ه،ق). ما وراء الفقه(چاپ اوّل). بیروت:دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
36-طاهری، حبیب الله(1389ه،ش). نقش توبه در اسقاط حدود. مجلّه ی پژوهشهای فقهی، شماره ی 2،ص5-27.
37- طباطبایی، علی بن محمد(1418ه،ق). ریاض المسائل(چاپ اول).قم: مؤسسه آل البیت (ع).
38-طوسی، ابوجعفر محمّد بن حسن( 1400 ه،ق). النهایة في مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربي.
39-طوسی، ابوجعفر محّمدبن حسن(1427ه،ق). الرّجال. نجف: المکتبه الرضویه.
40-طوسی، ابوجعفر محّمدبن حسن (بی تا). الفهرست. نجف: المکتبه الرضویه.
41-عاملى، زین الدین بن على، شهیدثانی (1413). مسالک الافهام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامی.
42-عبّاسى، ولی الله، اصلاحات از چشم انداز امامت و مدرنيسم(رويكردى تطبيقى و انتقادى به اصلاح گرى امام حسين(عليه السلام) واصلاح گرى مدرنيسم و شبه مدرنيسم). نشریه ی الکترونیکی معرفت موسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی، شماره 59، مندرج در وبگاه:
http://marifat.nashriyat.ir/node/1550
43- عبدالهی، افشین(1389ه،ش). کیفیت احراز توبه(با مطالعه موردی آرای دادگاه ها). آموزه های حقوق کیفری دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دوره ی شانزدهم، شماره 18، ص323-350.
44-عسکری اسلام پور(1383ه،ش). جایگاه توبه و نقش آن در امور کیفری اسلام. مجلّه ی رواق اندیشه، شماره ی39، ص94-122.
45- فاضل موحّدى لنکرانى، محمّد(1422ه،ق). تفصیل الشريعة في شرح تحرير الوسیلة – الحدود. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
46-فاضل موحّدي لنکراني، محمّد(1427ه،ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - المکاسب المحرمه(چاپ اول). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
47-فاضل موحّدی لنكراني، محمّد(1390ه،ش). آيين كيفري اسلام. قم: مركز فقهي ائمه اطهار(ع).
48-فاضل هندي، محمّد بن حسن(1416ه،ق). كشف اللثام. قم: دفتر انتشارات اسلامي.
49- فخرالمحققین(1388ه،ق). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد. قم: المطبعه العلمیّه، الطبعه الاولی.
50-قربان نیا، ناصر(1393ه،ش). ملاحظاتی درباره قانون مجازات اسلامی 1392(چاپ اول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
51-قلی زاده، مهدي،ریاحی، اویس(1393ه،ش). شرح قانون مجازات اسلامی مصوب 1392(چاپ اوّل). تهران:انتشارات جنگل.
52- قیاسی، جلال الدّین(1379ه،ش ). پیوستن علم قاضی به بیّنه یا اقرار. فصلنامه فقه، شماره23، ص149-176.
53- کاشف الغطاء، حسن بن جعفر(1422ه،ق). أنوار الفقاهه-کتاب المکاسب(چاپ اوّل). نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
54- کاشف الغطاء، موسی بن جعفر (بیتا). منیة الراغب فی شرح بلغة الطالب. قم: مؤسسه کاشف الغطاء.
55- کشّى، ابو عمرو محمد بن عمر(1490). الرجّال. مشهد: دانشگاه مشهد.
56- گلپایگانی، سیّد محمدرضا(1412ه،ق). الدرالمنضود. قم: دارالقرآن الکریم.
57-محدّث نوری، میرزا حسین(1417ه،ق). خاتمه المستدرک. قم: مؤسسه آل البیت)ع(.
58-مددی، علی(1397ه،ق)، ترجمه ی کامل مبانی تکمله المنهاج(قضاوت،شهادت،حدود و تعزیرات)( چاپ دوم). تهران: نشر حقوق اسلامی.
59-مرعشی، سید محمّد حسن(1427ه،ق). دیدگاه هاى نو در حقوق. تهران: نشر میزان.
60-معاونت آموزش قوه قضاییه(1388ه،ش). سلسله پژوهشهاي فقهی حقوقی(چاپ اوّل). تهران: انتشارات جنگل.
61-مكارم شيرازي، ناصر(1418ه،ق). انوار الفقاهة. قم: انتشارات مدرسة الامام علي بن ابي طالب(ع).
62-منتظري، حسينعلي(1409ه،ق). دراسات في ولاية الفقيه. قم: نشر تفكر.
63-منتظری، حسینعلى )بیتا(. کتاب الحدود. قم: انتشارات دار الفکر.
64-مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا(1390ه،ش). گنجینه استفتائات قضایی( نگارش دّوم).
65- موسوی بجنوردی، سید محمّد؛ سطانیان، مریم(1386ه،ش). تأثیر توبه بر سقوط مسئولیت کیفری«حدود» با رویکردی بر دیدگاه حضرت امام خمینی(ره). فصلنامه ی علمی و پژوهشی متین، دوره 9، شماره37، ص1-24.
66-مؤمن، محمّد (1422ه،ق). مبانی تحریر الوسیله کتاب الحدود. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى)ره(.
67-مهاجر، حمیدرضا؛ حبیبی تبار، جواد(1398ه،ش). قاعده ی اختیار ولی امر در عفو مجازات های حدی. فصلنامه حکومت اسلامی، سال بیست و چهارم، شماره دوم، پیاپی92، ص5-34.
68-میرمحمدصادقی، حسین(1388ه،ش)، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی(چاپ سیزدهم). تهران: نشرمیزان.
69-نجّاشی، احمد بن علی(1407). الرّجال. بیجا:بینا.
70-نجفی، محمّدحسن(1404ه،ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
71-نراقی، احمد بن محمّد مهدی(1415ه،ق). مستندالشیعه فی الاحکام الشریعه(چاپ اوّل): قم: مؤسسه آل البیت (ع).
72-نراقی، احمد بن محمّد مهدی(1422ه،ق). رسائل و مسائل(چاپ اوّل)، قم: کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.
73-نوری، حسین بن محمّدتقی(1408ه،ق). مستدرك الوسائل. بیروت: مؤسّسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
74- هاشمی شاهرودی؛ سیّد محمود، کاوشی(1375ه،ش). درباره ی اختیار ولی امر در عفو کیفرها. فقه اهل بیت، سال دوم. شماره7، ص43 -76.
75- هاشمي شاهرودي، سيّد محمود(1419ه،ق). بايسته هاي فقه جزا. تهران: نشر ميزان و نشر دادگستر.
