اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای

الموضوعات :

حکیمه آقایی ¹ , محمدعلی آهنگران ²

1 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران
2 - کارشناس ارشد روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

تاريخ الإرسال : 09 الثلاثاء , رمضان, 1445 تاريخ التأكيد : 23 الخميس , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 19 السبت , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: غنی‌سازی روابط بین‌فردی, واکنش‌پذیری بین‌فردی, عملکرد اجتماعی_انطباقی, اختلال نافرمانی مقابله‌ای,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: یکی از رایج‌ترین اختلال‌های بالینی در کودکان و نوجوانان اختلال نافرمانی مقابله‌ای است. این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط بین‌فردی بر واکنش­پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله­ای انجام شد.

روش: روش پژوهش نیمه­آزمایشی با طرح  پیش­آزمون-پس‌آزمون و با دو گروه آزمایش و کنترل بود. جامعه آماری پژوهش دانش آموزان پسر دارای نشانگان نافرمانی مقابله­ای 10 تا 12 ساله‌ مدارس شهر شاهرود در سال تحصیلی 1403-1402 بودند. تعداد 30 دانش آموز دارای نشانگان نافرمانی مقابله‌ای به روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب شده و با گمارش تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. گروه آزمایش آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی را در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت کردند و گروه کنترل تا پایان پژوهش مداخله‌ای دریافت نکرد. ابزارهای پژوهش پرسشنامه‌های اختلال نافرمانی کودکان هومرسن و همکاران (2006)، واکنش­پذیری بین‌فردی دیویس (1983) و عملکرد اجتماعی_انطباقی پرایس و همکاران (2002) بود. داده­ها با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار SPSS  و آزمون تحلیل کوواریانس تک­متغیره در سطح معنا‌داری 05/0 تحلیل شدند.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای اثربخش است (05/0>p).

نتیجه‌گیری: بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که آموزش غنی­سازی روابط بین‌فردی راهبردهایی کارآمد و سودمند برای بهبود واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی، در اختیار مراکز روان‌درمانی کودک و نوجوان قرار می‌دهد؛ بدین منظور به‌کارگیری الگوی یاد شده در مراکز درمانی و مشاوره‌ای، در جهت گسترش سلامت روانی، پیشنهاد می ­شود.

المصادر:

آقایوسفي، علیرضا؛ شریفي ساکي، شیدا؛ احمدی، هادی و کریمي، رضا. (1397). تاثیر آموز برنامه غني سازی ارتباط بین فردی بر رضایت زناشویي همسران معتادین. روانشناسي بالیني و شخصیت، 30(16): 49-56.
اله قلیلو، کلثوم. (1387). تحلیل رابطه مهارت های هوشیاری فراگیر، فراشناخت و تنظیم هیجان با رفتار بین فردی سوءمصرف کنندگان مواد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه محقق اردبیلی.
ابوالقاسمی، عباس؛ طاهری‌فرد، مینا و کیامرثی، آذر. (1396). مقایسة حافظة هیجانی، تصمیم گیری و واکنش پذیری بین فردی در دانش آموزان دارای اختلال سلوک و عادی. مطالعات روانشناختی، 2(13): 58-43.
بختیاری، مریم؛ غمخوارفرد، زهرا؛ و طهماسیان، کارینه. (1392). اثربخشی گروه درمانی شناختی‌ـ‌رفتاری در درمان کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر. اندیشه و رفتار، 7(27)، ۷۷-۶۷.
سیدمحمودیان، سیدمحمد، علیزاده، حمید، پزشک، شهلا، برجعلی، احمد، و فرخی، نورعلی. (1396). تدوین یک برنامه آموزش مادران مبتنی بر تکنیک های آدلر-گلاسر و بررسی اثربخشی آن بر بهبود روابط مادر-فرزند در کودکان با اختلال نافرمانی مقابله ای. روانشناسی خانواده، 4(2 )، 19-28.
طاهری فرد, مینا, ابوالقاسمی, عباس, کیامرثی, آذر. (1396). مقایسة حافظة هیجانی، تصمیم گیری و واکنش پذیری بین فردی در دانش آموزان دارای اختلال سلوک و عادی. مطالعات روان‌شناختی, 13(2), 43-58.
فرامرزی، سالار؛ عابدی، احمد؛ و قنبری، آمنه. (1391). تأثیر آموزش الگوی ارتباطی مادران بر کاهش نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای فرزندان. مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، 34، 2، 96-90.
یعقوبی ابوالقاسم، مهدوی آزاده، محمدزاده سروه. فراتحلیل اثربخشی مداخلات روان شناختی و آموزشی بر کاهش نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای. فصلنامه سلامت روان کودک. ۱۳۹۷; ۵ (۲) :۱۶۴-۱۷۳
Beisland, L.A., Djan, K.O., Mersland, R. . (2021). Measuring Social Performance in Social Enterprises: A Global Study of Microfinance Institutions. J Bus Ethics 171, 51–71 https://doi.org/10.1007/s10551-019-04417-z
Crick, N. R., & Dodge, K. A. (1994). A review and reformulation of social information processing mechanisms in children’s social adjustment. Psychological Bulletin, 115, 74-101.
D’Arcy J, Adjerid I, Corey M. Angst, Ante Glavas. (2020). Too Good to Be True: Firm Social Performance and the Risk of Data Breach. Information Systems Research 31(4):1200-1223.
Ding, W., Meza, J., Lin, X., He, T., Chen, H., Wang, Y., Qin, S. (2020). Oppositional defiant disorder symptoms and children’s feelings of happiness and depression: Mediating roles of interpersonal relationships. Child Indic. Res. 13, 215–235.
Davis, M. H. (1983). Measuring individual differences in empathy: evidence for a multi- dimensional approach. Jurnal of Personality and Social Paychology, 44(1):113-126.
Goertz-Dorten A, Groth M, Detering K, Hellmann A, Stadler L, Petri B and Doepfner M (2019) Efficacy of an Individualized Computer-Assisted Social Competence Training Program for Children With Oppositional Defiant Disorders/Conduct Disorders. Front. Psychiatry 10:682. doi: 10.3389/fpsyt.2019.00682
Helander, M., Enebrink, P., Hellner, C. (2023). Parent Management Training Combined with Group-CBT Compared to Parent Management Training Only for Oppositional Defiant Disorder Symptoms: 2-Year Follow-Up of a Randomized Controlled Trial. Child Psychiatry Hum Dev 54, 1112–1126. https://doi.org/10.1007/s10578-021-01306-3
Hommersen‚P. & Murray C. & Ohan J. L. (2006). Oppositional Defiant Disorder Rating Scale: Preliminary Evidence of Reliability and Validity. Journal of Emotional and Behavioral Disorders‚14(2)‚ 118-130.
Li, L., Lin, X., Hinshaw, S. P., Du, H., Qin, S., Fang, X. (2018). Longitudinal associations between oppositional defiant symptoms and interpersonal relationships among Chinese children. J. Abnorm. Child Psychol. 46, 1267–1281.
Lin X, He T, Heath M, Chi P, Hinshaw S. (2022). A Systematic Review of Multiple Family Factors Associated with Oppositional Defiant Disorder. International Journal of Environmental Research and Public Health. 19(17):10866. https://doi.org/10.3390/ijerph191710866
O’Laughlin, E. M., Hackenburg, J. L., & Riccardi, M. M. (2010). Clinical usefulness of the Oppositional Defiant Disorder Rating Scale (ODDRS). Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 18, 247-255.
Price, C. S., Spence, S. H., Sheffield, J. & Donovan, C. (2002). The development and psychometric properties of a measure of social and adaptive functioning for children and adolescents. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 31(1), 111-122.
Rahmati Ghajari, F., Fakhri, M., & Mirzaeian, B. (2022). The effectiveness of play therapy based on cognitive-behavioral model on adaptive skills and social-adaptive functioning in children with confrontational disobedience disorder. International Journal of Pediatrics, 1(2),1-14. doi: 10.22038/ijp.2022.64426.4890
Tamm, L., Loren, R. E. A., Peugh, J., & Ciesielski, H. A. (2021). The Association of Executive Functioning With Academic, Behavior, and Social Performance Ratings in Children With ADHD. Journal of Learning Disabilities, 54(2), 124-138. https://doi.org/10.1177/0022219420961338
Wang Y, Li Y, Xiao W, Fu Y and Jie J. (2020) Investigation on the Rationality of the Extant Ways of Scoring the Interpersonal Reactivity Index Based on Confirmatory Factor Analysis. Front. Psychol. 11:1086. doi: 10.3389/fpsyg.2020.01086

نص كامل:



فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال پانزدهم شماره پنجاه و نه، زمستان 1403 صص:50-39

Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol. 15/Issue 59/winter 2025 PP:39-50

 

 

 

 

 

 

 اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای

The Effectiveness of Interpersonal Relationship Enrichment Training on Interpersonal Reactivity and Social-adaptive Performance of Students with Oppositional Defiant Disorder Syndrome

 

Hakimeh Aghaee (responsible author) Assistant Professor, Department of Psychology, Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran. Mohammad Ali Ahangaran Master of Psychology, Shahrood Branch, Islamic Azad University, Shahrood, Iran Corresponding author's email: [e-mail]   Abstract Aim: One of the most common clinical disorders in children and adolescents is oppositional defiant disorder. This research was conducted with the aim of the effectiveness of interpersonal relationship enrichment training on interpersonal reactivity and social-adaptive performance of students with oppositional defiant disorder syndrome.Method: The research method was semi-experimental with a pre-test-post-test design and with two experimental and control groups. The statistical population of the research was 10-12-year-old male students with confrontational disobedience syndrome in Shahrood schools in the academic year 2023-2024. A number of 30 students with confrontational disobedience syndrome were selected by available sampling method and randomly assigned to two control and experimental groups (15 people in each group). The experimental group received interpersonal relationship enrichment training in 8 60-minute sessions, and the control group did not receive any intervention until the end of the study. The research tools were the questionnaires of children's disobedience disorder (Homersen et al., 2006), interpersonal reactivity of Davis (1983), and social-adaptive functioning of Price et al. (2002). Data were analyzed using SPSS software version 22 and univariate analysis of covariance at a significance level of 0.05.Result: The findings showed that interpersonal relationship enrichment training is effective on interpersonal reactivity and social-adaptive performance of students with oppositional defiant disorder symptoms (p<0.05).Conclusion: based on this, it can be concluded that the training of enriching interpersonal relationships provides effective and beneficial strategies for improving interpersonal reactivity and social-adaptive functioning, provided to child and adolescent psychotherapy centers; For this purpose, it is suggested to use the mentioned model in treatment and counseling centers in order to expand mental health. Keywords: enrichment of interpersonal relationships, interpersonal reactivity, social-adaptive functioning, oppositional defiant disorder

حکیمه آقایی (نویسنده مسئول) استادیار، گروه روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران. [e-mail] محمدعلی آهنگران کارشناس ارشد روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران  چکیده یکی از رایج‌ترین اختلال‌های بالینی در کودکان و نوجوانان اختلال نافرمانی مقابله‌ای است. این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط بین‌فردی بر واکنش­پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله­ای انجام شد.روش: روش پژوهش نیمه­آزمایشی با طرح پیش­آزمون-پس‌آزمون و با دو گروه آزمایش و کنترل بود. جامعه آماری پژوهش دانش آموزان پسر دارای نشانگان نافرمانی مقابله­ای 10 تا 12 ساله‌ مدارس شهر شاهرود در سال تحصیلی 1403-1402 بودند. تعداد 30 دانش آموز دارای نشانگان نافرمانی مقابله‌ای به روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب شده و با گمارش تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. گروه آزمایش آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی را در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت کردند و گروه کنترل تا پایان پژوهش مداخله‌ای دریافت نکرد. ابزارهای پژوهش پرسشنامه‌های اختلال نافرمانی کودکان هومرسن و همکاران (2006)، واکنش­پذیری بین‌فردی دیویس (1983) و عملکرد اجتماعی_انطباقی پرایس و همکاران (2002) بود. داده­ها با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار SPSS  و آزمون تحلیل کوواریانس تک­متغیره در سطح معنا‌داری 05/0 تحلیل شدند.یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای اثربخش است (05/0>p).نتیجه‌گیری: بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که آموزش غنی­سازی روابط بین‌فردی راهبردهایی کارآمد و سودمند برای بهبود واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی، در اختیار مراکز روان‌درمانی کودک و نوجوان قرار می‌دهد؛ بدین منظور به‌کارگیری الگوی یاد شده در مراکز درمانی و مشاوره‌ای، در جهت گسترش سلامت روانی، پیشنهاد می ­شود. واژه­های کلیدی: غنی‌سازی روابط بین‌فردی، واکنش‌پذیری بین‌فردی، عملکرد اجتماعی_انطباقی، اختلال نافرمانی مقابله‌ای   تاریخ ارسال : 29/12/1402 تاریخ پذیرش : 05/07/1403 مقدمه

اختلال نافرمانی مقابله‌ای یک اختلال روانی است که اغلب در کودکان دیده می‌شود. در این اختلال، کودکان نشانه‌هایی نظیر نافرمانی، خشونت، لجبازی و خشم در برابر افرادی که در موقعیت قدرت قرار دارند، نشان می‌دهند (لین¹ و همکاران، 2022). این کودکان عموماً حساسیت شدیدی نسبت به واکنش دیگران دارند و مقاومت می‌کنند و به بحث و نافرمانی می‌پردازند. رفتارهای نافرمانی مقابله‌ای در جمعیت‌های مختلف مانند خانواده، مدرسه و جامعه با مشکلات گسترده‌تری روبرو می‌شوند (لی² و همکاران، 2018). برخی از نشانه‌های بارز اختلال نافرمانی مقابله‌ای عبارتند از:  بروز رفتار نافرمانی به صورت مکرر، بداخلاقی و بحث و گفت‌وگو با دیگران. علل اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌تواند متنوع باشد، مانند آموزش استقلال از والدین در دوران کودکی و یادگیری رفتارهای نافرمانی با تقویت منفی (دینگ³ و همکاران، 2020).

کودکان مبتلا به این اختلال بیشترین واکنش را به صورت منفی نشان می‌دهند. آن‌ها به سرعت و با شدت بیشتری به اتفاقات واکنش می‌دهند و نمی‌توانند ناامیدی و خشم خود را منظم کنند. این کودکان دارای سطوح بالای واکنش پذیری هیجانی هستند و نمی‌توانند مخالفت والدین خود را برای کاری تحمل کنند و تحمل حرف "نه" شنیدن را ندارند (طاهری فرد و همکاران، 1396). این واکنش‌پذیری بالا و عدم تحمل ناکامی می‌تواند منجر به بحث و جدل با والدین، معلمان و سایر افراد شود. واکنش پذیری بین فردی به توانایی ها و رفتارهایی اطلاق می شود که در کنش و ارتباط با دیگران نشان می دهیم. این مهارت ها شامل توانایی شنیدن فعال، ارتباط برقرار کردن با دیگران، نشان دادن همدلی، همراهی و حمایت از دیگران و نشان دادن حسن نیت می شود (مادالونو⁴ و همکاران، 2022). واکنش پذیری بین فردی می تواند به بهبود روابط فردی کمک کند و موجب ایجاد بینش و آگاهی بیشتر در مورد دیگران شود. در واقع این مهارت ها برای سازگاری و تعامل اجتماعی مؤثر هستند. با توسعه و پرورش مهارت های واکنش پذیری بین فردی، می توانیم روابط مثبت تری با همسالان، خانواده و افراد محیط اطراف خود برقرار کنیم (وانگ⁵ و همکاران، 2020) .

بنابر مطالعات، کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای ممکن است دارای مشکلات در عملکرد اجتماعی باشند (رحمتی و همکاران، 1401). آنها به طور عمده در تعامل با دیگران به مشکل برمی‌خورند و قوانین و مقررات را نادیده می‌گیرند. عملکرد اجتماعی در کودکان مبتلا به این اختلال می‌تواند تحت تأثیر قرار بگیرد و ممکن است باعث ایجاد مشکلات در روابط خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی شود. عملکرد اجتماعی به تعامل فرد با محیط اطراف و توانایی انجام نقش خود در محیط های مختلف، از جمله کار، فعالیت های اجتماعی، روابط با همکاران و خانواده اشاره دارد (بیزلند⁶، 2021). عملکرد اجتماعی از نوعی تعامل اجتماعی است که می تواند در انواع محیط ها بروز کند و شامل مهارت ها و رفتارهایی است که به فرد کمک می کند در جامعه به خوبی عمل کند و در روابط اجتماعی خود مؤثر و سازنده باشد (تام⁷ و همکاران، 2021). عملکرد اجتماعی در کودکان و نوجوانان بسیار اهمیت دارد، زیرا توانایی برقراری روابط خوب با دیگران و حل مسائل اجتماعی به آنها کمک می کند تا در محیط های مختلف انطباق پیدا کنند. عملکرد اجتماعی می تواند تأثیر مهمی بر روی روابط خانوادگی، موفقیت تحصیلی و رشد شخصی کودکان داشته باشد (دارکی⁸ و همکاران، 2020).

یک روش مطرح برای آموزش غنی‌سازی روابط بین والدین و کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای، آموزش الگوهای ارتباطی است. این آموزش به والدین می‌آموزد که چگونه با کودکانشان به صورت مؤثر ارتباط برقرار کنند و به قوانین و مقررات پایبند باشند. این آموزش می‌تواند به کاهش علائم اختلال نافرمانی مقابله‌ای در کودکان کمک کند (فرامرزی و همکاران، 1391). همچنین، ایجاد محیط‌های مناسب و حمایت از کودکان نیز می‌تواند به کاهش این اختلال کمک کند. بر مبنای آموزش مهارت‌های مهمی مانند مهارت‌های شناختی و اجتماعی تدوین شده است. با آموزش این مهارت‌ها، دانش‌آموزان قادر خواهند بود تا بهترین راه برای برقراری ارتباط موثر با همسالان خود و حل مسائل اجتماعی را بیابند و از مهارت‌های مورد نیاز برای ارتباط اجتماعی قوی‌تر بهره‌مند شوند. همچنین، این آموزش تمرینات و کاربردهای عملی نیز در بر دارد (دنتون⁹ و همکاران، 2010). در این آموزش، والدین نقش مهمی دارند و همراهی و همکاری آنان با دانش آموزان در اجرای تمرینات و آموزش مهارت‌ها موثر است. تمرینات می‌تواند شامل نقش‌آفرینی، تمرینات گروهی، تعاملات اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی دیگر باشد. همچنین، این پروتکل از رویکردی تحولی و گام به گام برای تقویت عملکرد اجتماعی دانش‌آموزان استفاده می‌کند و به مرور زمان نتایج مثبتی را به همراه دارد (آقایوسفی و همکاران، 1397). در این راستا نتایج مطالعات مختلف نشان دهنده اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین فردی بر بهبود عملکرد اجتماعی_انطباقی (سلگی و همکاران، 1401؛ سیدمحمودیان و همکاران، 1396؛ گورتز-دورتن و همکاران، 2023؛ کاتزمن و همکاران، 2017) و افزایش واکنش­پذیری بین‌فردی (یعقوبی و همکاران، 1397؛ امیری و همکاران، 1396؛ فرامرزی و همکاران، 1391؛ هلاندر و همکاران، 2023؛ ددوسیس و همکاران، 2022) بود.

پژوهشگران رویکردهای متفاوت و تأثیری كه بر وجوه گوناگون زندگي اجتماعي کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای مي‌گذارد مورد مطالعه قرار داده‌اند، برخي ديگر تاثیر اختلال نافرمانی مقابله‌ای را از منظر اثرگذاری بر رشد عاطفي مطالعه كرده‌اند و گروهي نیز تأثیر آن را بر رشد رواني حركتي و رشد شناختي كودكان مورد كاوش قرار داده اند. اما آن جنبه ارزيابي كه كمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است به كارگیری آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش­پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله­ای است. با توجه به اهمیت موضوع و از طرفي نبود مطالعات كافي در اين زمینه طرح‌ريزی پژوهشي كه بتواند با انجام مداخلات مناسب در زمینه توانمندسازی اين كودكان گام نهد؛ ضروری به نظر مي‌رسد. با توجه به این که پژوهش کمی در رابطه با درمان‌های گفته شده انجام شده است و اثربخشی این درمان‌ها روی اختلال نافرمانی مقابله‌ای بررسی نگردیده است، پژوهش حاضر بر آن است تا اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط بین‌فردی بر واکنش­پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله­ای را بررسی نماید.

  روش

پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون_پس آزمون و گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش دانش آموزان پسر دارای نشانگان نافرمانی مقابله‌ای 10 تا 12 ساله‌ای بودند که در سال تحصیلی 1403-1402 در مدارس شهر شاهرود مشغول به تحصیل بودند. تعداد 30 دانش آموز دارای نشانگان نافرمانی مقابله‌ای به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شده و با گمارش تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش (هر گروه 15 نفر) جایگزین شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش بازه سنی 10 تا 12 سال، ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای بر اساس مصاحبه بالینی و اجرای پرسشنامه نافرمانی مقابله‌ای هومرسن و همکاران (2006)، رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، عدم ابتلا به اختلالات روانشناختی دیگر بر اساس مصاحبه بالینی بود. همچنین غیبت بیش از سه جلسه، عدم رعایت قوانین گروه درمانی و شرکت هم‌زمان در مداخلات درمانی دیگر بود.

ابزار

پرسشنامه واکنش‌پذیری بین‌فردی: پرسشنامه شاخص واکنش پذیری بین‌فردی توسط دیویس در سال 1983 به منظور سنجش رفتارهای بین‌فردی تدوین شده است. این پرسشنامه 28 آیتم دارد و هر آزمودنی به این آیتم‌ها به صورت پنج گزینه‌ای پاسخ می‌دهد. دامنه نمرات این شاخص بین 28 تا 140 است. این پرسشنامه چهار مولفه دارد که عبارت هستند از: خیال‌پردازی، همدلی، داشتن چشم انداز و پریشانی شخصی. ضریب آلفای کرونباخ این شاخص در دامنه‌ای از 75/0 تا 82/0 به دست آمده است. اله‌قلیلو (1387) در پژوهشی ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی این شاخص را به روش بازآزمایی در سوء مصرف‌کنندگان مواد و افراد عادی به ترتیب 77/0 و 76/0 به دست آورده است. در پژوهش ابوالقاسمی و همکاران (1396) ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 86/0 و برای مولفه‌های آن شامل خیال‌پردازی، همدلی، داشتن چشم انداز و پریشانی شخصی به ترتیب 79/0، 87/0، 81/0 و 84/0 به دست آمد. 

مقیاس عملکرد اجتماعی‌ـ‌انطباقی: این مقیاس را پرایس، اسپنس، شفیلد و داناوان (2002) برای سنجش عملکرد اجتماعی‌ـ‌انطباقی کودک و نوجوان ساختند. این مقیاس خودگزارشی 24 گویه دارد و خرده‌مقیاس‌های این پرسشنامه شامل عملکرد تحصیلی (6 گویه)، روابط با همسالان (6 گویه)، روابط خانوادگی (6 گویه) و وظایف خانگی/مراقبت از خود (6 گویه) است. گویه‌ها براساس یک مقیاس لیکرت 4درجه‌ای (1 هرگز تا 4 همیشه) و یک گزینۀ بدون نمره با عنوان کاربرد ندارد، پاسخ داده می‌شود تا کودک و نوجوان برای آن دسته از سؤالاتی که دربارۀ او کاربرد ندارد، استفاده کند. پرایس و همکاران (2002) روایی این پرسشنامه را تأیید کردند و پایایی آن را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای نوجوانان 81/0 و ضریب پایایی بازآزمایی را در یک فاصلۀ 12ماهه برای پرسشنامه 58/0 گزارش کردند. به‌منظور بررسی روایی واگرایی این پرسشنامه، پرایس و همکاران (2002) بین مقیاس عملکرد اجتماعی‌ـ‌انطباقی کودک و نوجوان و پرسشنامۀ افسردگی بک (34/0r=) همبستگی منفی معناداری یافتند. بختیاری، غمخوارفرد و طهماسیان (1392) پایایی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 81/0 اعلام کردند.

مقیاس اختلال نافرمانی کودکان: این مقیاس توسط هومرسن¹⁰ و همکاران (2006) و بر اساس ملاکهای نسخه تجدید نظر شده ویرایش چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال­های روانی برای تشخیص کودکان با اختلال نافرمانی مقابلهای ساخته شده است (لازم یه یادآوری است که ملاک­های این مقیاس با ملاک­های تشخیصی ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال­های روانی نیز منطبق است). این مقیاس دارای 8 گویه است و در یک طیف لیکرت 4 درجه­ای (0 = اصلاً تا 3 = خیلی زیاد) به ارزیابی نظر پاسخگویان می­پردازد. این مقیاس برای کودکان 5 تا 15 سال استفاده میشود. سازندگان مقیاس ضریب پایایی آن به روش آلفای کرونباخ را 92/0 و ضریب پایایی آن به روش بازآزمایی را 95/0 گزارش کردهاند (اولوگلین، هاکنبورگ و ریکاردی، 2010). این مقیاس توسط عابدی (1387) بر روی دانشآموزان ایرانی رواییسنجی و اعتباریابی شده است و ضریب پایایی این مقیاس به روش آلفای کرونباخ 93/0 و ضریب پایایی آن به روش بازآزمایی 94/0 گزارش شده است (فرامرزی، عابدی و قنبری، 1391). 

مداخله درمانی

ساختار جلسات برنامه غنی‌سازی مهارت‌های رابطه بین‌فردی بر اساس مدل تجدید نظرشده کرک و داج (1994) بوده که شرح جلسات در جدول 1 ارائه شده است.

جدول 1: فهرست محتوایی غنی‌سازی مهارت‌های رابطه بین‌فردی

جلسات	هدف	محتوای جلسات
اول	آشنایی اعضا با یکدیگر و مدرس و تشریح برنامه غنی‌سازی مهارت‌های رابطه بین‌فردی	اجرای پیش‌آزمون، مرور کوتاه زیربنای نظری برنامه بازآموزی اسنادی با تأکید بر مدل تجدید نظر شده کرک و داج
دوم	آموزش الگوی رابطه بین حالت‌های‌ هیجانی در رویارویی با رخدادهای منفی با نظام باورهای فرد بر اساس مدل پیشنهادی الیس و ارزیابی الگوی اسنادی افراد در مواجهه با رویدادهای ناخوشایند	ارائه چندین سناریوی دربردارنده یک اتفاق ناراحت‌کننده، پیامدهای مواجهه با این رویدادها و باورهای زیربنایی این پیامدها. همچنین، تعریف مفهوم اسناد خوشبینی در برابر بدبینی تبیین رویدادها براساس الگوی الیس (مدل تفکر: ABCDE)
سوم	مجادله و مقابله با نگرش‌ها و باورهای فاجعه‌پندارانه	مشارکت‌کنندگان به کمک چهار اصل: 1) گردآوری شواهد 2) مطرح کردن تفسیرهای جایگزین 3) اجتناب از فاجعه‌پنداری 4) تدوین نقشه حمله، فن مجادله با افکار منفی را می‌آموزند.
چهارم	آموزش مهارت رابطه بین‌فردی بهم وابستگی در روابط	غنی‌سازی روابط بین‌فردی با تأکید بر دو عنصر مفهومی «انسجام» یا پیوند هیجانی دو فرد با یکدیگر و «سازش‌یافتگی» یا توانایی افراد برای تغییر در پاسخ خود نسبت به دیگری برای دستیابی به تعادل.
پنجم	آموزش مهارت ادراک‌های مثبت نسبت به دیگران	غنی‌سازی روابط بین‌فردی با تأکید بر «ادراک برابرنگرانه»، «بازشناسی نیرومندها»، «پذیرش و احترام» و در نهایت «تصدیق تفاوت‌ها«.
ششم	آموزش انتخاب اهداف برد_برد در روابط	غنی‌سازی روابط بین‌فردی با تأکید بر تمایز در تبعات انتخاب یکی از سه گزینه هدف برد_باخت، هدف باخت_برد و در نهایت هدف برد_برد.
هفتم	آموزش مهارت‌های مدیریت تعارض همیارانه	غنی‌سازی روابط بین‌فردی با تأکید بر پیامدهای متفاوت راهبردهای منتخب برای حل موقعیت‌های متعارض شامل راهبردهای همیارانه، اجتنابی و پرخاشگرانه.
هشتم	آموزش مهارت‌های تعامل بین‌فردی (ابرازگری و مذاکره)	آموزش ابرازگری هیجانی با تأکید بر 1) توصیف وقایع عینی 2) بیان احساس‌ها 3) خواستار تغییر اختصاصی و مختصر 4) بررسی تاثیر تغییر بر نحوه احساس و آموزش مذاکره با تأکید بر 1_مشخص‌سازی یک خواست منطقی و دست‌نیافتنی 2_به زبان آودن خواست منطقی 3_ توجه به خواست‌های طرف مقابل 4_تلاش برای رسیدن به توافق 5_تدوام مذاکره تا دستیابی به توافق. اجرای پس‌آزمون.

روند اجرای پژوهش

پس از دریافت مجوزهای لازم از اداره آموزش و پرورش شهرستان شاهرود و همکاری مشاورین مدارس، جلسه ای توجیهی برای دانش آموزان برگزار شد و با اجرای پرسشنامه نافرمانی مقابله‌ای هومرسن و همکاران (2006)، تعداد 30 دانش آموز مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفری، آزمایش و کنترل جایگزین شدند. قبل از شروع مداخله هر دو گروه مورد مطالعه به عنوان پیش‌آزمون مورد ارزیابی قرار گرفتند و از آنان خواسته شد تا به پرسشنامه های واکنش پذیری بین فردی، مقیاس عملکرد اجتماعی‌ـ‌انطباقی و چک لیست اطلاعات دموگرافیک به عنوان پیش آزمون پاسخ دهند. گروه آزمایش تحت 8 جلسه 60 دقیقه‌ای برنامه غنی‌سازی مهارت‌های رابطه بین‌فردی (توسط درمانگر آموزش دیده) به صورت دو روز در هفته قرار گرفتند و گروه کنترل تا پایان پژوهش مداخله‌ای دریافت نکرد. آزمودنی‌ها پس از اتمام مداخله به عنوان پس آزمون مجددا پرسشنامه‌های پژوهش را تکمیل نمودند. از جمله ملاحظات اخلاقی مطرح شده در پژوهش حاضر رعایت گمنامی برای تک تک پاسخ گویان به منظور جلوگیری از تبعات احتمالی منفی، جلب موافقت و تمایل شخصی برای شرکت در پژوهش و در نهایت داده های حاصل از پرسشنامه های پژوهش فقط در راستای اهداف و فرضیه های پژوهش مورد تحلیل و استفاده قرار گرفته اند است.

یافته­ها

یافته‌های جمعیت شناختی نشان داد که میانگین و انحراف استاندارد سن شرکت کنندگان در پژوهش2/2 ±4/11 بود. همچنین شغل پدران دانش‌آموزان 6/26 کارمند، 60% آزاد، 6/6 بازنشسته و 6/6 بیکار بودند و شغل مادران 3/33 خانه‌دار، 60% آزاد، 6/6 کارمند بودند. میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در جدول 2 ارائه شده است.

 

 

 

جدول2: میانگین و انحراف معیار متغیرهای واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی

متغیر	گروه آزمایش	میانگین	انحراف معیار	گروه گواه	میانگین	انحراف معیار
واکنش‌پذیری بین‌فردی	پیش‌آزمون	1/96	95/9	پیش‌آزمون	16/96	41/9
	پس‌آزمون	33/73	31/10	پس‌آزمون	08/97	01/9
عملکرد اجتماعی انطباقی	پیش‌آزمون	2/53	3/8	پیش‌آزمون	7/54	5/7
	پس‌آزمون	4/66	6/8	پس‌آزمون	9/55	8/7

 

جدول 2، میانگین و انحراف معیار واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی برای مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون را نشان می‌دهد که پس از اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی، نمرات گروه آزمایش تفاوت معنادار داشته است. به دلیل آنکه سطوح معنی‌داری ارائه شده آزمون شاپیرو_ویلک در هر دو مرحله و برای متغیرها بیش از 5 درصد شده است لذا متغیرهای مورد مطالعه از توزیع نرمال برخوردار هستند. نتایج آزمون لون نشان داد که که فرض همگنی واریانس نیز برای تمامی متغیرهای واکنش‌پذیری بین‌فردی (35/0F=) و عملکرد اجتماعی_انطباقی (58/0F=) برقرار است (05/0>p). آزمون ام‌باکس برای بررسی مفروضه همگنی ‌ماتریس‌ کوواریانس‌ها نشان داد که مقدار آماره ام‌باکس برابر است با 9/8 و مقدار F برابر است با 75/0 که با توجه به سطح معناداری 671/0 معنادار نمی‌باشد و گویای همگنی ماتریس کوواریانس‌ها در میان گروه‌های مختلف متغیر وابسته می‌باشد. یافته‌های حاصل از تحلیل کوواریانس چندمتغیره حاکی از آن است که F به دست آمده در تمامی آزمون‌ها، با درجه‌آزادی 5 و 19 در سطح 05/0>P معنادار است. یافته‌های حاصل نشان داد که در متغیرهای پژوهش پس از حذف اثر پیش‌آزمون، تفاوت معنادار وجود دارد 05/0>P و (4 و 21Df=) و (2/130F= و 96/0 PillaisTrace=). در ادامه برای درک دقیق‌تر و بررسی تاثیر جداگانه متغیر مستقل بر متغیرهای وابسته، نتایج تحلیل کواریانس تک‌متغیری در جدول 3 گزارش شده است.

جدول 3: نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری متغیرهای وابسته در دو گروه آزمایش و گواه

متغیر	مراحل	مجموع مجذورات	df	میانگین مجذورات	F	سطح معنی‌داری	توان آماری
واکنش‌پذیری بین‌فردی	گروه	6/29	1	6/29	6/36	001/0	000/1
	خطا	4/19	24	81/0
	کل	9245	30
عملکرد اجتماعی_انطباقی	گروه	6/16	1	6/16	6/17	001/0	000/1
	خطا	1/25	27	93/0
	کل	95568	30

 

نتایج جدول 3، نشان می­دهد که بین دو گروه آزمایش و گواه در واکنش‌پذیری بین‌فردی (001/0>p، 6/36=F) و عملکرد اجتماعی_انطباقی (001/0>p، 6/17=F) تفاوت معنی‌داری وجود دارد (001/0>p). ضریب اتا به دست آمده بیانگر این است که تفاوت دو گروه در پس­آزمون، ناشی از اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی می­باشد.

بحث و نتیجه­گیری

هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی بر واکنش‌پذیری بین‌فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای بود. نتایج نشان داد که آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی منجر به کاهش واکنش‌پذیری بین‌فردی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌شود. یافته‌های این پژوهش با تحقیقات یعقوبی و همکاران (1397)، امیری و همکاران (1396)، فرامرزی و همکاران (1391)، هلاندر و همکاران (2023) و ددوسیس و همکاران (2022) همسو است.

در تبیین این یافته می توان گفت که آموزش غنی سازی روابط بین فردی به دانش آموزان کمک می کند که نيازها و احساسات فرديشان را بشناسند و در ارتباط با يکديگر آنها را بشناسند و در ارتباط با یکدیگر آنها را به طور موثر بیان کنند. همچنين نيازهای روانی و احساسی يکديگر را بفهمند. اين مهارت‌ها نه تنها بيش از شنيدن و تکرار آنچه شنيده‌اند است بلکه همچنین فهم این است که چگونه تجربیات گوینده آنها را در موقعیت دیگری قرار می دهد. این مهارت ها سبب ایجاد اعتماد، گشودگی و احترام در روابط می شوند و در زمان بحث درباره مسائل دشوار و احساسات فضایی مثبت ایجاد می کنند و در نتیجه سطح رضایت و خشنودی از روابط بین فردی را در آنها افزایش می دهند (یعقوبی و همکاران، 1397). به صورت کلی آموزش غنی سازی روابط بین فردی به دانش آموزان می‌آموزد که با پاسخ‌های عادتی و خود به خودی به تجربيات تنيدگی‌زا را کاهش دهند. در نهايت نگرش و بصيرت شخص گسترش پيدا می‌کند و فرد وقايع غيرقابل تغيير زندگی را می‌پذيرد و در نتيجه فعال شدن، پاسخ‌های تنيدگی‌زا کاهش می‌يابد و منجر می‌شود تمرينات الگوهای معيوب قبلی افکار و احساسات می‌شکند و فرد بيشتر در زمان حال زندگی می‌کند و فرآيندهای شناختی جديد مانند قدرت تصميم‌گيری و برنامه‌ريزی تسهيل می‌شود و فرد حالات مثبت ذهنی را تجربه می‌کند. بنابراين، آرامش جسمی و روحی در فرد به وجود می‌آيد. فرد تلاش می‌کند تا نسبت به الگوهای افکار، عواطف و تعامل با ديگران بينش و بصيرت پيدا کند و سپس بتواند به صورت ماهرانه پاسخ‌های هدفمند مفيد را انتخاب کند به جای آنکه به طور خودکار با روش‌های خو گرفته و ناهشيار واکنش نشان دهد. با عنايت به اينکه رفتار توأم به جرأت‌ورزی موجب توسعه ارتباط موفق و باز و ابراز احساسات مثبت، عشق و قدردانی و افزايش احترام و تکريم خود در مواجهه با ديگران می‌شود (هلاندر و همکاران، 2023).

یافته دیگر پژوهش نشان داد که آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی منجر به افزایش عملکرد اجتماعی_انطباقی دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای می‌شود. یافته‌های این پژوهش با تحقیقات سلگی و همکاران (1401)، سیدمحمودیان و همکاران (1396)، گورتز-دورتن و همکاران (2023)، کاتزمن و همکاران (2017) همسو است. این یافته اینگونه تبیین می شود که رویکرد غني سازی روابط بین فردی از طریق مراقبت، حمایت و توجه متقابل بر نیازهای خود و دیگران منجر می شود دانش آموزان یاد بگیرند که چگونه از غرق شدن در هیجان و عواطف در هنگام عود علائم و در طول فرایند درمان جلوگیری کنند، هیجان شدید را تشخیص و سپس در جهت متعادل کردن و تنظیم رفتارهای وابسته به آن هیجان گام بردارند. همچنین تکنیک های مهارت‌های ارتباطي، ایجاد رضایتمندی از ارتباط، گوش دادن فعال، مهارت‌های کنترل تعارض و کشمکش، مهارت‌های حل مسئله، یادگیری رفتار جرأت ورزانه، کنترل عواطف و هیجانات، افزایش آگاهي و شناخت افراد از خود، و دیگری سبب افزایش سازگاری رواني و اجتماعي می شود (سلگی و همکاران، 1401). در بیاني دیگر، مهارت‌هایي که آموزش داده مي شود باعث تغییرات مثبتي در روابط سالم، توانایي حل مسائله به روشي دو سونگر و منصافانه، توانایي حفظ جو و مراقبتي در طول بحث حل مسئله، توانایي اتخاذ دیدگاه فرد دیگر، توانایي کاهش دادن چرخه‌های تعاملي منفي و خشم و توانایي تغییر در الگوهای رفتاری مورد انتظار فرد مي شود در نتیجه مي توان گفت مهارت‌های آموخته شده به خوبي در ارتقاء عملکرد اجتماعی_انطباقی موثر بوده است (گورتز-دورتن و همکاران، 2023). این مهارت‌ها به نوعي فرد را قادر به فهم بهتر منابع استرس‌زا، نیازها و تمایلتشان مي سازد و به طریقي که کمترین احتمال ایجاد واکنش‌های دفاعی، خصومت و تعارض وجود داشته باشد و بیشترین احتمال فراخواني فهم همدلانه و همکاری را نیز ایجاد مي کند. از این رو آموزش غنی‌سازی روابط بین فردی به کنترل هیجانان دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای کمک کرده و این دانش‌آموزان با آموزش های مورد نظر عملکرد اجتماعی_انطباقی بهتری را مي آموزند (سیدمحمودیان و همکاران، 1396).

پژوهش حاضر محدودیت‌هایی را به همراه داشت، از جمله این که پژوهش از آنجايي كه نمونه‌گیری از نوع در دسترس و در شهر شاهرود بود، تعمیم نتايج به گروه های عادی و مشابه را دشوار مي‌كند. به دلیل محدوديت زمانی، پیگیری نتايج مقدور نبود؛ از اين رو اطلاعاتی در مورد تداوم بهبودی درمان به دست نیامد. در راستاي محدوديت هاي پژوهش حاضر پیشنهاد مي شود در پژوهش های آینده، این مطالعه با حجم نمونه بزرگ تر، بر روی دانش‌آموزان سایر شهرها، با اجرای دوره پیگیری، روش نمونه گیری تصادفی انجام شود تا امکان تعمیم دهی نتایج افزایش یابد. در پژوهش های آینده از برنامه های آموزشی دیگر در کنار آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی استفاده شود تا بتوان به مقایسه بین رویکرد ها پرداخت و به تفاوت میزان اثربخشی بین آنها پی برد. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش پیشنهاد می‌شود بسته آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی برای دانش‌آموزان با نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای در مراکز مشاوره مدارس و کلینیک های روانشناختی کودک گنجانده شود. با توجه به اثربخشي آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی، در سطح کاربردی پیشنهاد مي­شود با تهیه برشور و کتابچه­ای علمی، آموزش غنی‌سازی روابط بین‌فردی به مشاوران مدارس ارائه داده شود تا آنها با بكارگیری محتوای این درمان، جهت بهبود واکنش پذیری بین فردی و عملکرد اجتماعی_انطباقی گامي عملي بردارند.

تشکر و قدردانی

بدین‌وسیله پژوهشگران از افراد شرکت‌کننده در این پژوهش قدردانی می‌کنند.

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می کنند که در این پژوهش هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.

حمایت مالی

این پژوهش حامی مالی ندارد و با هزینه نویسندگان انجام شده است.

 

منابع

آقایوسفي، علیرضا؛ شریفي ساکي، شیدا؛ احمدی، هادی و کریمي، رضا. (1397). تاثیر آموز برنامه غني سازی ارتباط بین فردی بر رضایت زناشویي همسران معتادین. روانشناسي بالیني و شخصیت، 30(16): 49-56.

اله قلیلو، کلثوم. (1387). تحلیل رابطه مهارت های هوشیاری فراگیر، فراشناخت و تنظیم هیجان با رفتار بین فردی سوءمصرف کنندگان مواد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه محقق اردبیلی.

ابوالقاسمی، عباس؛ طاهری‌فرد، مینا و کیامرثی، آذر. (1396). مقایسة حافظة هیجانی، تصمیم گیری و واکنش پذیری بین فردی در دانش آموزان دارای اختلال سلوک و عادی. مطالعات روانشناختی، 2(13): 58-43.

بختیاری، مریم؛ غمخوارفرد، زهرا؛ و طهماسیان، کارینه. (1392). اثربخشی گروه درمانی شناختی‌ـ‌رفتاری در درمان کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر. اندیشه و رفتار، 7(27)، ۷۷-۶۷.

سیدمحمودیان، سیدمحمد، علیزاده، حمید، پزشک، شهلا، برجعلی، احمد، و فرخی، نورعلی. (1396). تدوین یک برنامه آموزش مادران مبتنی بر تکنیک های آدلر-گلاسر و بررسی اثربخشی آن بر بهبود روابط مادر-فرزند در کودکان با اختلال نافرمانی مقابله ای. روانشناسی خانواده، 4(2 )، 19-28.

طاهری فرد, مینا, ابوالقاسمی, عباس, کیامرثی, آذر. (1396). مقایسة حافظة هیجانی، تصمیم گیری و واکنش پذیری بین فردی در دانش آموزان دارای اختلال سلوک و عادی. مطالعات روان‌شناختی, 13(2), 43-58.

فرامرزی، سالار؛ عابدی، احمد؛ و قنبری، آمنه. (1391). تأثیر آموزش الگوی ارتباطی مادران بر کاهش نشانگان اختلال نافرمانی مقابله‌ای فرزندان. مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، 34، 2، 96-90.

یعقوبی ابوالقاسم، مهدوی آزاده، محمدزاده سروه. فراتحلیل اثربخشی مداخلات روان شناختی و آموزشی بر کاهش نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای. فصلنامه سلامت روان کودک. ۱۳۹۷; ۵ (۲) :۱۶۴-۱۷۳

 

Beisland, L.A., Djan, K.O., Mersland, R. . (2021). Measuring Social Performance in Social Enterprises: A Global Study of Microfinance Institutions. J Bus Ethics 171, 51–71 https://doi.org/10.1007/s10551-019-04417-z

Crick, N. R., & Dodge, K. A. (1994). A review and reformulation of social information processing mechanisms in children’s social adjustment. Psychological Bulletin, 115, 74-101.

D’Arcy J, Adjerid I, Corey M. Angst, Ante Glavas. (2020). Too Good to Be True: Firm Social Performance and the Risk of Data Breach. Information Systems Research 31(4):1200-1223.

Ding, W., Meza, J., Lin, X., He, T., Chen, H., Wang, Y., Qin, S. (2020). Oppositional defiant disorder symptoms and children’s feelings of happiness and depression: Mediating roles of interpersonal relationships. Child Indic. Res. 13, 215–235.

Davis, M. H. (1983). Measuring individual differences in empathy: evidence for a multi- dimensional approach. Jurnal of Personality and Social Paychology, 44(1):113-126.

Goertz-Dorten A, Groth M, Detering K, Hellmann A, Stadler L, Petri B and Doepfner M (2019) Efficacy of an Individualized Computer-Assisted Social Competence Training Program for Children With Oppositional Defiant Disorders/Conduct Disorders. Front. Psychiatry 10:682. doi: 10.3389/fpsyt.2019.00682

Helander, M., Enebrink, P., Hellner, C. (2023). Parent Management Training Combined with Group-CBT Compared to Parent Management Training Only for Oppositional Defiant Disorder Symptoms: 2-Year Follow-Up of a Randomized Controlled Trial. Child Psychiatry Hum Dev 54, 1112–1126. https://doi.org/10.1007/s10578-021-01306-3

Hommersen‚P. & Murray C. & Ohan J. L. (2006). Oppositional Defiant Disorder Rating Scale: Preliminary Evidence of Reliability and Validity. Journal of Emotional and Behavioral Disorders‚14(2)‚ 118-130.

Li, L., Lin, X., Hinshaw, S. P., Du, H., Qin, S., Fang, X. (2018). Longitudinal associations between oppositional defiant symptoms and interpersonal relationships among Chinese children. J. Abnorm. Child Psychol.  46, 1267–1281.

Lin X, He T, Heath M, Chi P, Hinshaw S. (2022). A Systematic Review of Multiple Family Factors Associated with Oppositional Defiant Disorder. International Journal of Environmental Research and Public Health. 19(17):10866. https://doi.org/10.3390/ijerph191710866

O’Laughlin, E. M., Hackenburg, J. L., & Riccardi, M. M. (2010). Clinical usefulness of the Oppositional Defiant Disorder Rating Scale (ODDRS). Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 18, 247-255.

Price, C. S., Spence, S. H., Sheffield, J. & Donovan, C. (2002). The development and psychometric properties of a measure of social and adaptive functioning for children and adolescents. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 31(1), 111-122.

Rahmati Ghajari, F., Fakhri, M., & Mirzaeian, B. (2022). The effectiveness of play therapy based on cognitive-behavioral model on adaptive skills and social-adaptive functioning in children with confrontational disobedience disorder. International Journal of Pediatrics, 1(2),1-14. doi: 10.22038/ijp.2022.64426.4890

Tamm, L., Loren, R. E. A., Peugh, J., & Ciesielski, H. A. (2021). The Association of Executive Functioning With Academic, Behavior, and Social Performance Ratings in Children With ADHD. Journal of Learning Disabilities, 54(2), 124-138. https://doi.org/10.1177/0022219420961338

Wang Y, Li Y, Xiao W, Fu Y and Jie J. (2020) Investigation on the Rationality of the Extant Ways of Scoring the Interpersonal Reactivity Index Based on Confirmatory Factor Analysis. Front. Psychol. 11:1086. doi: 10.3389/fpsyg.2020.01086

 

 

 

---

[1]  Lin

[2]  Li

[3]  Ding

[4]  Maddaluno

[5]  Wang

[6]  Beisland

[7]  Tamm

[8]  D’Arcy

[9]  Denton

[10] . Hommersen