شرایط و زمینه‌های اصلی اثرگذار در ساماندهی محلات حاشیه‌نشین (نمونه مورد مطالعه، شهر مشهد)

الموضوعات : urban planning

رستم صابری فر ¹

1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 12 الأربعاء , رمضان, 1446 تاريخ التأكيد : 08 الخميس , جمادى الأولى, 1447 تاريخ الإصدار : 19 الإثنين , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: مدل ساماندهی, حاشیه‌نشینی, محیط فعال, مدیریت و حاکمیت, مشهد,

ملخص المقالة :

یافته‌های تجربی نشان داده است که ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین بدون توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی و شکل‌گیری محیط فعال ممکن نیست. برای رفع این مشکل این بررسی به روش کیفی انجام شد. محدوده مورد مطالعه در این بررسی شهر مشهد انتخاب گردید که یکی از بالاترین نسبت‌های حاشیه‌نشینی را دارد. داده‌ها با روش مصاحبه نيمه ساختاريافته گردآوری شد. این داده‌ها به طریق تحليل تم تحلیل گردید. یافته‌ها نشان داد که الگوی مناسب ساماندهی مناطق حاشیه‌نشین، دارای سه عنصر اساسی می‌باشد که عبارتند از زیرساخت-های اجتماعی، مدیریت و شرایط انسانی مناسب. هر یک از این عناصر باید به عنوان یک نماد ریاضی در معادله ساماندهی وارد شود. ارزش و مقدار هر یک از عناصر اگر صفر در نظرگرفته شود، پاسخ نهایی را معادل صفر خواهد کرد. بنابراین، تا زمانی که این عناصر با هم و با ارزش متناسب در روند ساماندهی حاشیه‌ها مدنظر نباشد، بهبودی در این عرصه‌ها حادث نخواهد شد.  

المصادر:

1. احمديان، محمدعلي. (1371). حاشيه¬نشيني. مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي. 3(3)، 841-819. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/20551/
2. اردشيري، مهرداد؛ زاهد زاهداني، سيدسعيد. (1375). بررسي برخي عوامل عمده اقتصادي، فرهنگي و اقليمي مهاجرت بين استاني در دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي. شیراز: انتشارات مركز جمعيت‌شناسي دانشگاه شیراز. https://ssrc.shirazu.ac.ir /
3. اصغری زمانی، اکبر؛ زادولی، فاطمه؛ زادولی خواجه، شاهرخ. (1392). حاشیه‌نشینی و فقر شهری، راهکارها و پیامدها (مطالعه موردی: شهر تبریز). اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین. 12-1. https://civilica.com/doc/231970
4. ایراندوست، کیومرث. (1389). سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران. https://www.gisoom.com/book/1727713/
5ش باقری‌میاب، شهلا؛ کریمی‌کیا، محمدصادق؛ زالی‌زاده، مسعود. (1403). زندگی در حاشیه: ویژگی‌های محلات حاشیه‌نشین کلان‌شهر اهواز. مسائل اجتماعی ایران. ۱۵(2)، 76-37. http://jspi.khu.ac.ir/article-1-3731-fa.html
6. بیانلو، یوسف. (1385). بررسی رابطه بین عوامل جمعیت‌شناختی و شرایط بوم‌شناختی با نوع جرم و نرخ جرم در شهر شیراز. پایان-نامه کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی. دانشگاه شیراز. https://elmnet.ir/vslgg?id=10947250-91361
7. پيران، پرويز. (1366). آلونک‌نشيني در تهران. مجله اطلاعات سياسي – اقتصادي. 23-17، 12-1. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/173512/
8. حاجی‌یوسفی، علی. (1381). حاشیه¬نشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی). هفت شهر. 8، 12-24. https://www.sid.ir/paper/430192/fa
9. حسين‌زاده‌دلير، كريم. (1371). طرح تحقيقي حاشيه‌نشينان تبريز. تبریز: انتشارات موسسه تحقيقات شهري وابسته به كميته علوم انساني جهاد دانشگاهي. https://www.shahrnegar.com/product/informalsettlement-tabriz
10. زاهد‌زاهداني، سيدسعيد. (1369). حاشيه‌نشيني در ايران. شیراز: انتشارات دانشگاه شيراز. https://issh.shahed.ac.ir/article_3755.html
11. سعیدی‌مفرد، ساناز؛ حنایی، تکتم؛ شیروانی مقدم، سوسن. (1399). تبیین مولفه¬های کالبدی و عملکردی موثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه¬های حاشیه‌ای(مطالعه موردی: کلان شهر مشهد). معماری و شهرسازی ایران، 8(1)، 80-67. https://doi.org/10.22061/jsaud.2020.4956.1437
12. صابری‌فر، رستم. (1388). تاریخ علم برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور. http://pnu.ac.ir/portal/home /
13. صابری‌فر، رستم. (1399). مسکن و اسکان غیررسمی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور. http://pnu.ac.ir/portal/home /
14. صابری‌فر، رستم. (1402)، طراحی مدلی برای تعیین سهم عوامل مؤثر بر بازگشت حاشیه‌نشینان به روستا؛ مطالعه موردی: حاشیه نشینان. مسکن و محیط روستا. 42(82)، 110-95. http://jhre.ir/article-1-2377-fa.html
15. صابری‌فر، رستم. (1403). بررسی رابطه گردشگری، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مدیریت شهری، نمونه موردی شهر مشهد. برنامه‌ریزی و آمایش فضا. 28(2)، 151-126. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-76181-fa.html
16. عرفانی، مریم. (1399). بررسی راهکارهای بازگشت حاشیه‌نشینان مهاجر به زادگاه اصلیشان(نمونه موردی حاشیه‌نشینان شهر مشهد). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور.
17. علیپور، عباس؛ علیپور، احسان؛ علیزاده، مهدی. (1397). تحلیل عدالت فضایی در سکونتگاه‌های کویری با تاکید بر خدمات عمومی شهری، مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی. 7(26)، 86-71. https://sanad.iau.ir/fa/Article/978769
18. علیزاده اقدم، محمدباقر. (1394). حاشیه¬نشینی. پایش سبک زندگی. 2(۱۱)،۱09-۱15. https://ensani.ir/fa/article/354114 /
19. فتحی، منصور. (1391). عوامل مرتبط با سلامت اجتماعی معلمان شهر مراغه. رفاه اجتماعی. 12(47)، 243-225. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-1130-fa.html
20. قرخلو، مهدی؛ شریفی، عبدالنبی. (1383). پیدایش، تکامل فیزیکی و وضعیت اجتماعی– اقتصادی حاشیه‌نشینی(مطالعه موردی: محله عین 2 اهواز). پژوهش‌های جغرافیایی. 50، 101-87. https://ensani.ir/fa/article/47106 /
21. قرخلو، مهدی؛ عابدینی، اصغر. (1388). ارزیابی چالشها و مشکلات شهرهای جدید و میزان موفقیت آنها در ایران: شهر جدید سهند. برنامه‌ریزی و آمایش فضا. ۱۳(۱) ۱۹۱-۱۶۵. http://hsmsp.modares.ac.ir/article-21-7740-fa.html
22. قلعه‌گلابي، هوشنگ. (1350). بررسي حاشيه‌نشينان شهري(وضع موجود). تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي. https://ensani.ir/fa/article/download/233084
23. مرادی، گلمراد؛ بخشنده، مجتبی. (1390). بررسی نقش محرومیت اجتماعی در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه میان جوانان شهر شیراز. فصلنامه پژوهشی دانشگاه آزاد. 1(1)، 42-31. https://ensani.ir/fa/article/363302 /
24. نوربخش، یونس؛ حیدرخانی، هابیل؛ محمدی، اصغر. (1396). بررسی ارتباط بین حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی جوانان مناطق حاشیه‌نشین کرمانشاه. بررسی مسائل اجتماعی ایران. 8(2)، 257-233. https://journals.ut.ac.ir/article_65061.html
25. All-Kamal, M. Nursey-Bray, M. & Hassan, S.M.M. (2021). Challenges to building social capital through planned adaptation: Evidence from rural communities in Bangladesh. Current Research in Environmental Sustainability. 3, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.crsust.2021.100091
26. Boateng G. O. & Adams, E. A. (2023). A multilevel, multidimensional scale for measuring housing insecurity in slums and informal settlements. Cities. 132, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.cities.2022.104059
27. CARE. (2006). Long Range Strategic Pla.Bangladesh, Dhaka: CARE.
28. Chadwike, E. (1941). The Sanitary Condition of the Labouring Population of Britain. London: GRT. https://navigator.health.org.uk/
29. Elias, Jr. C. E. (1966). Metropolis: Values in Conflict. California: Belmomt.
30. Goussous, J., & Tayoun, L. (2020). A Holistic Approach to Slum Reduction: Finding Gaps in Cairo’s How-to-Deal’model with International Collected Experience. Cities & Health. 31(4), 1-15. http://dx.doi.org/10.1080/23748834.2020.1735156
31. Knox, P. (1988). Places and Regions in Global Context. New York: Book Care. https://www.amazon.com.be/-/en/Paul-L-Knox/dp/0131497057?language=en_GB
32. Narayan, D. & Petesch, P. (2000). Voices of the Poor; Crying Out for a Change. Washington, DC.: World Bank. https://www.researchgate.net/publication/281100769
33. Parsa-Pajouh, B. Stockburger, J. Greenwood, M. & Prediger, A.M. (2005). Inclusive Child Care in Northern British Columbia: An Inquiry into the Successes and Challenges. Centre of Excellence for Children and Adolescents with Special Needs University of Northern British Columbia: Task Force on Substance Abuse. Retrieved from http://www.unbc.ca/assets/centreca/english/inclusive_child_care_in_northern_bc.pdf
34. Sabine G. (1964). A History of Political Theory. London: George G. Harrap. https://www.amazon.com/History-Political-Theory-4Th-Edn/dp/8120417062
35. Sanderson, D. (2012). Building livelihoods to reduce risk among the most marginalized in urban areas: Strategic approaches from Dhaka. Environmental Hazards. 23, 1-11, http://www.tandfonline.com/loi/tenh20