تحلیل عرفانی حدیث «ما عرفناک حق معرفتک»
الموضوعات :
1 - عضو هیأت علمی گروه معارف، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران . H.masoudisadr@scu.ac.ir
الکلمات المفتاحية: کلیدواژه¬ها: عرفان, معرفت‌شناسی, شهود قلبی, خداشناسی, وحدت وجود, ابن‌عربی, شیخ بهایی.,
ملخص المقالة :
حدیث نبوی «ما عرفناک حق معرفتک» از چنان عمقی برخوردار است که از دیدگاه‌های متفاوتی قابل¬مطالعه است. یکی از آن‌ها جنبة معرفت‌شناسی است که بر اندیشه و رفتارهای انسان تاثیر فراوان دارد و در فلسفه و عرفان، مبنای هر مکتبی را تشکیل¬می‌دهد. در این مقاله با مطالعة اسناد این روایت، رابطه معرفت‌شناسی و خداشناسی بررسی¬می‌شود و نگاه خاص عرفانی به معرفت‌شناسی و توحیدمحوری تحلیل¬می‌شود. تفسیر این روایت از دیدگاه ابن عربی، سعدی و شیخ بهایی ارائه-می‌شود و با استفاده از روش کتابخانه‌ای با استناد به منابع دست اول، تفسیری خاص از این حدیث دنبال¬می‌شود. با تحلیل منطقی روشن¬می‌گردد که یک جنبة این حدیث اعتراف به مراتب و درجات معرفت است که معیار اصلی برای عبادت و پرستش است و اینکه هر حق‌جویی مشتاق است به مراتب بالاتری از معرفت حق دست¬یابد اگرچه شناخت ذات حق امری محال باشد، اما با سیر و سلوک معنوی می‌توان به او نزدیک شد.
منابع و مآخذ:
1) ابن ابی¬جمهور احسائی، محمد(1403ق). عوالی¬اللئالی، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
2) ابن¬شعبه حرانی، ابومحمدحسن(1376ش). تحف¬العقول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: انصاریان.
3) ابن¬شهرآشوب، محمدبن علی(1369ق). متشابه القرآن و مختلفه، تهران: انتشارات علامه.
4) ابن عربی، محی¬الدین محمد(1994م). الفتوحات المکیة، تصحیح عثمان یحیی، قاهره: دارالصادر.
5) افلاطون(1367ش)، دوره کامل آثار، ج 3، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
6) امام خمینی، روح‌الله(1371ش). شرح چهل حدیث(اربعین حدیث). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
7) آلوسی، شهاب‌الدین محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالکتب.
8) بریه، امیل(1385ش)، تاريخ فلسفه قرن هفدهم، ترجمه اسماعیل سعادت،چ1، تهران هرمس.
9) حافظ، شمس‌الدین محمد(1403ش). دیوان، تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: ناهید.
10) حکمت، نصراله(1384ش)، حکمت و هنر در عرفان ابن¬عربی، تهران: فرهنگستان هنر.
11) دکارت، رنه(1364ش)، اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعي دره¬بیدي، تهران، انتشارات آگاه.
12) رمضانی، رضا(1381ش)، معرفت¬شناسی عرفانی، فصلنامه¬ قبسات، دوره 7، شماره 24 - شماره پیاپی 24، صص 39 - 15.
13) سعدی، مصلح بن عبدالله(1386ش). کلیات سعدی، نسخه محمدعلی فروغی، تهران: بادبادک.
14) سهروردي، شهاب¬الدین(1379ش)، مجموعه مصنفات، جلد 3، تصحیح و مقدمه سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
15) سیدعلی¬خان شیرازی، علی‌بن احمد(1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
16) شبستری، شیخ محمود(1371ش). مجموعه آثار، تصحیح صمد موحد، تهران: طهوری.
17) شیخ¬اشراق سهروردی، شهاب‌الدین(1977م). حکمة الاشراق، تصحیح هانری کربن، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
18) شیخ بهائی، محمد(1415ق). الأربعون حدیثاً، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
19) طباطبایی، سیدمحمدحسین(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
20) طبرسي، فضل بن حسن(1372ش)، مجمع البيان في تفسير القرآن، تحقيق و تقديم: محمّد جواد بلاغي، الطّبعة الثّالثة، طهران: منشورات ناصر خسرو.
21) کرسون، آندره(1363ش)، فلاسفه بزرگ،(دورة دو جلدی)، چاپ چهارم، ترجمه کاظم عبادي، تهران: انتشارات صفي¬علیشاه.
22) مجلسی، محمدباقر(1363ق). مرآة العقول، قم: دارالکتب الاسلامیة.
23) __________(1403ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
24) مکارم¬شیرازی، ناصر(1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
25) ملاصدرا، محمدبن ابراهیم(1366ش). تفسیر القرآن¬الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: بیدار.
26) مناوی، محمدبن¬علی(1356ق). فیض‌القدیر فی شرح الجامع¬الصغیر، مصر: المکتبة التجاربة الکبری.
27) مولانا، جلال‌الدین محمد(1385ش). مثنوی معنوی، تهران: علمی و فرهنگی.
28) میبدی، احمد بن محمد(1371ش)، کشف¬الاسرار و عدة¬الابرار، تهران: اميرکبير.
29) ورام، مسعود بن عیسی(1410ق). تنبیه¬الخواطر و نزهة¬النواظر، قم: مکتبه فقیه.
30) همتی،رقیه و عبداله ولی¬پور(1395)، مقاله بررسی و تحلیل تطبیقی تمثیل¬های وحدت وجود در اندیشة ابن¬عربی و بیدل¬دهلوی، پژوهشنامة عرفان،س 10، ش20، صص 280 - 257.
