تحلیل معناشناختی نماد عشق در اشعار قیصر امین‌پور

الموضوعات :

شکیب داودی ¹

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهركرد، ايران.

تاريخ الإرسال : 02 الخميس , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 15 السبت , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الجمعة , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: عشق, آزادی, قیصر امین‌پور, معناشناسی, نماد, استعارۀ مفهومی, لیکاف و جانسون.,

ملخص المقالة :

واژۀ «عشق» در شعر معاصر، مفهومی جز معنای ظاهری و یا حتی نمادین خود در ادبیات عرفانی یافته است. این واژه دیگر نه در ساحتی صریح و فردی به عواطف فردی دلالت دارد، و نه در ساحتی نمادین و عرفانی به معانی الهی و آسمانی. عشق در شعر معاصر بارها در مفهوم «آزادی» به کار رفته است. یکی از مشهورترین شاعران معاصر که همواره در اشعار خویش به مقولۀ آزادی توجه ویژه داشته، قیصر امین‌پور است. در این پژوهش بنا داریم با رویکردی معناشناسانه بر اساس نظریۀ لیکاف و جانسون، مصادیق استعارۀ مفهومی عشق را در اشعار این شاعر معاصر بررسی کنیم و با روش توصیفی-تحلیل به کمک منابع کتابخانه‌ای به این پرسش پاسخ دهیم که «نگاشت‌های استعاری و ویژگی‌های مشترک عشق و آزادی در اشعار قیصر امین‌پور کدامند؟» نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که قیصر مجموعاً سی بار از نماد عشق در مفهوم آزادی بهره یافته است. از این بسامد او پانزده نگاشت گوناگون برای این رابطۀ نمادین مطرح کرده است. نگاشت‌های استعاری عشق و آزادی در اشعار قیصر را می‌توان به دو دستۀ متداول و ابداعی تقسیم کرد، به نحوی که او از تجربۀ جمعی غنایی و عرفانی شعر فارسی نگاشت‌هایی چون: عشق آتش است، عشق جاندار است، عشق درد است را اتخاذ کرده و به منظور تبیین مفهوم تازۀ خود از عشق به کار می‌برد. از سوی دیگر بر اساس تجارب سیاسی-اجتماعی روزگار خود و نیز تجارب فردی‌اش از شعر و ادب فارسی، نگاشت‌هایی چون: عشق سنگ‌ گور است و عشق نام است را در دلالت بر مفاهیم جنگ و شهادت و شهدای راه آزادی، و نگاشت‌هایی مثل: عشق دفتر است، عشق دستور زبان است، و عشق خواهر (همخون) است را بر اساس خلاقیت خود و باز هم برای تبیین عقاید و آرمان‌های اجتماعی و تجارب زیستۀ خود در روزهای انقلاب و جنگ تحمیلی ابداع می‌کند.

المصادر:

ابراهیم‌تبار، ابراهیم (1396). تحلیل مؤلفه‌های ادبیات پایداری در اشعار سیمین بهبهانی. نشریۀ ادبیات پایداری. 9 (16)، 1-20.
الیاده، میرچا (1392). نمادپردازی، امر قدسی و هنرها. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.
امین‌پور، قیصر (۱۴۰۱). مجموعه اشعار. تهران: مروارید.
برادسکی، جوزف (1373). شعر شکلی از مقاومت در برابر واقعیت. ترجمۀ شهلا شاهسوندی. مجلۀ شعر. 2 (14)، 54-57.
بصیری، محمدصادق (1388). سیر تحلیلی شعر مقاومت در ادبیات فارسی: از آغاز تا عصر پهلوی. ج. 1. کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
بصیری، محمدصادق (1387). طرح و توضیح چند سوال دربارۀ مبانی ادبیات پایداری. نامۀ پایداری (مجموعه مقالات اولین کنگرۀ ادبیات پایداری دانشگاه کرمان). كرمان. ايران.
جهانگرد، فرانک (1395). تحلیل سیر تکوینی تعاریف ادبیات پایداری در ایران. نشریۀ ادبیات پایداری. 8 (14)، 61-78.
چدویک، چارلز (۱۳۷۵). سمبولیسم. ترجمۀ مهدی سحابی. تهران: مرکز .
چهرقانی، رضا (1396). ادبیات پایداری در ایران، بازشناسی مؤلفه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌ها. نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. 7 (2)، 1-33.
داودی، شکیب (1401). سمبلیسم اجتماعی در اشعار حسین منزوی. هفتمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات زبان و ادبیات ملل. تهران. ايران.
داودی، شکیب؛ باقریان، ساناز (1400). تحلیل مؤلفۀ آزادی در اشعار حسین منزوی و قیصر امین‌پور. نهمین کنگره ملی ادبیات پایداری. دانشگاه شهرکرد. شهركرد. ايران.
داودی، شکیب؛ صفری، جهانگیر؛ فروزنده، مسعود (1403). پیشنهادی بر دسته‌بندی انواع سمبل. فصلنامۀ زیبایی‌شناسی ادبی. 15 (60)، 110-75.
داودی، شکیب؛ صفری، جهانگیر؛ فروزنده، مسعود (1403). معناشناسی و تحلیل مفهوم «عشق» به مثابۀ «آزادی» در اشعار حسین منزوی. پژوهش‌های معناشناختی متون ادبی. 2 (4)، 80-100.
رستگارفسایی، منصور (1372). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
روشنفکر، کبری؛ زارع برمی، مرتضی؛ قبادی، حسینعلی (۱۳۹۰). گسترۀ عناصر نماد و اسطوره در اشعار سمیح‌القاسم و حسن حسینی. فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. 2 (6)، 41-72.
سنگری، محمدرضا (1383). ادبیات پایداری. مجلۀ شعر. 12 (39)، 1-9.
شمیسا، سیروس (۱۳۸۱). بیان. تهران: فردوس.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1384). فرهنگ نمادها. ج 1-5. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
صفری، جهانگیر؛ ظاهری عبدوند، ابراهیم (۱۳۹۴). بررسی نماد در دیوان ناصر خسرو. دوفصلنامۀ علوم ادبی. ۴ (۷)، 147-180.
صفری، جهانگیر؛ یوسفیان، سودابه (۱۳۸۵). بررسی مقولۀ آزادی و آزادگی در شعر شاعران مشهور معاصر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه شهرکرد. شهركرد. ايران.
طغیانی، اسحاق (۱۳۸۸). مفهوم آزادی در ادب فارسی. پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی. ۱ (1)، 133-146.
علی‌نژاد، مریم؛ آرین‌پور، مهلا (1402). تحلیل شناختی استعاره عشق در غزلیات صائب تبریزی. فصلنامۀ پژوهش‌های معناشناختی متون ادبی. 1 (1)، 17-44.
فلاحی، صادق (1393). اعتراض اجتماعی در شعر قیصر امین‌پور. فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 4 (11)، 17-24.
فیروزی، حسین؛ اسماعیل‌پورمطلق، ابوالقاسم؛ وفایی، عباسعلی (1398). تحلیل نماد شعر پایداری در اشعار احمد شاملو. نشریۀ ادبیات پایداری. 11 (20)، 125-154.
قاسمی، زهرا؛ خراسانی، محبوبه؛ زرقانی، سیدمهدی (1396). تعامل و تقابل استعاره‌های مفهومی «زن» و «مرد» در شعر سیمین بهبهانی. فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 7 (24)، 63-78.
قلی‌پوری، لیلا؛ مشفقی، آرش؛ علیزاده، ناصر (1400). بررسی سیر تحول مؤلفه‌های اجتماعی-سیاسی شعر معاصر از مشروطه تا معاصر. نشریۀ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. 14 (62)، 181-195.
کافی، غلامرضا (1400). پیشنهادی برای رج‌بندی گروه-مؤلفه‌های ادبیات پایداری. نشریۀ ادبیات پایداری. 13 (24)، 137-167.
محمدی، علی؛ کولیوند، فاطمه (۱۳۹۰). تحلیل و بررسی سمبل‌های اجتماعی در سروده‌های امیرهوشنگ ابتهاج. مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز. 3 (۹)، 139-158.
محمدی، علی؛ کولیوند، فاطمه (1394). معناشناسی مضمون «عشق» در سروده‌های میرزادۀ عشقی و نقش آن در بیان مضامین سیاسی-اجتماعی. فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی. 5 (17)، 91-102.
مدرسی، فاطمه؛ کاظم‌زاده، رقیه (۱۳۹۰). آزادی عنصر غالب غزل‌های نمادین منزوی. نشریۀ ادبیات پایداری. 2 (۳)، 545-564.
منزوی، حسین (۱۳۹۹). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
میرزایی‌الحسینی، سیدمحمود؛ پورابراهیم، شیرین؛ فتحی ایرانشاهی، طیبه (1402)، چگونگی مفهوم‌سازی عشق در دیوان عنتره‌ابن شداد با رویکرد شناختی. فصلنامۀ پژوهش‌های معناشناختی متون ادبی. 1 (1)، 1-16.
میرصادقی، جمال؛ میرصادقی، میمنت (1377). واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی. تهران: کتاب مهناز.
میرصادقی، میمنت (۱۳۷6). واژه‌نامۀ هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز.
یاحقی، محمدجعفر (1374). جویبار لحظه‌ها. تهران: جامی.
یوسفیان، سودابه؛ صفری، جهانگیر (1385). بررسی مقولۀ آزادی و آزادگی در شعر شاعران مشهور معاصر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهرکرد. شهركرد. ايران.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1987). Woman, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. IL: University of Chicago Press.