بررسی رمان «طعم سیب زرد» از ناصر یوسفی از دیدگاه نقد ترومایی

الموضوعات : شعر

آسیه ذبیح نیا عمران ¹

1 - استادزبان وادبیات فارسی،دانشکده ادبیات وزبان خارجی،دانشگاه پیام نور،تهران،ایران.

تاريخ الإرسال : 19 الثلاثاء , شعبان, 1446 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 25 السبت , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: تروما, شخصیت, اضظراب, ناصر یوسفی, طعم سیب زرد, آسیب اجتناعی. روان زخم,

ملخص المقالة :

پژوهش حاضررمان «طعم سیب زرد» از  ناصر یوسفی (1346 ه.ش) را بر اساس تروما (روان­زخم) مورد واکاوی قرار می­دهد. تروما تجربه یا حادثه‌ای است که فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند عواقب روانی، جسمی یا اجتماعی طولانی‌مدتی در زندگی شخص برجای بگذارد. این حادثه ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر فرد یا اطرافیانش تأثیر بگذارد و باعث ایجاد احساساتی مانند اضطراب، ترس، غم، یا احساس ناتوانی و غیره شود. رمان طعم سیب زرد یک اثر روانشناسانه است که به شخصیت سه همکلاسی در دوران نوجوانی می­پردازد. شخصیت­هایی که تحت تاثیر عوامل خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی نامساعد و مهاجرت قرار گرفتند و آثار مخرب آن به شکل احساس ناامنی در زندگی آن­ها پدیدار شده است.  این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی برابزار کتابخانه ای می­کوشد تا به این سوال اصلی پاسخ دهد که کدام یک از اقسام تروما در رمان طعم سیب زرد نمود بیشتری دارد؟  براساس دستاورد تحقیق،  در رمان ِمذکور، ترومای فردی و اثرات ناشی از آن  بنیان روابط  انسان­ها را دگرگون کرده و هویتی برای آن­ها باقی نمی­گذارد. پیامدهای عینی تروما در رمان طعم سیب زرد، در قالب اضطراب، بی­عاطفگی، انزوا، اختلال در رفتار، مرور خاطرات تلخ و نابودی ارتباطات انسانی تجلی یافته است.

المصادر:

فهرست منابع
بقایی، احسان، پورگیو، فریده(1400) «تروما در داستان پسا 11 سپتامبر2001 : مطالعه موردی مندنی پور و مک یوئن»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 84، بهار و تابستان. صص 22-38..
پورقریب، بهزاد(1402) «تروما و روایت درمانی در رمان خانۀ ارواح از ایزابل آلنده». مجله نقد ادبی. شماره 64. صص 33-63.
پورقریب، بهزاد، اسماعیلی، سمیه(1402) «ترومای استعمارزدا: روایت در سه گانۀ «هما و کاوشیک» در خاک غریب جومپا لاهیری». روایت شناسی، شماره 14، پاییز و زمستان. صص 161-192.
حیدری زاده، نگین و همکاران(1394) «زن در ادبیات از تروما (روان زخم) به خودشناسی رسیدن»، مجله رووان شناسی فرهنگ، شماره 24، تابستان، صص 67-79.
جدیدی، مونا(1390). از جنس رویا: نگاهی به آثار ناصر یوسفی، تهران: قطره.
خسروآبادی، علیرضا، سپهران، کامران(1401) «رنج در معرض نمایش؛ مطالعه‌ای بر رنج و تروما در نسبت با آثار ساموئل بکت»، مطالعات هنرهای زیبا، شماره 8. تابستان. صص 3-11.
رحیمی، احمدرضا و احمدزاده هروی، شیده(1402) «بررسی تروما در داستان «یک موضوع موقتی» از جومپا لاهیری». نقد زبان و ادبیات خارجی. شماره 31. پاییز و زمستان. صص 18-55.
سیاسی، علی اکبر(1390) نظریه¬های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ چهاردهم، تهران: دانشگاه تهران.
صالح بک، مجید (1387) «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش‌ها» مجلۀ زبان و ادب پارسی دانشگاه علامه. ش 38. دوره 12، زمستان، صص 9- 28.
طایفی، شیرزاد، صوابی اصفهانی، آذر(1401) «بازنمایی ترومای ناشی از جنگ و پیامدهای آن در رمان دیوار»، ادبیات پارسی معاصر، شماره 2. پاییز و زمستان. صص 165-188.
فرامرزقراملکی، احد(1378) روش شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
کفافی، محمد عبدالسلام (1382) ادبیات تطبیقی، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
مرادی، ایوب (1402) «بررسي خاستگاه‌هاي اضطراب اجتماعي در شخصيت‌هاي نوجوان رمان «طعم سيب زرد»‌ از ناصر يوسفي براساس نظرية داغ ننگ» پژوهش¬های بین رشته ای ادبی. شماره 9. بهار و تابستان. صص 282-309.
مظاهری حبیبی، لیلا و همکاران(1402) «بررسی و تحلیل میزان تاثیر سایکودرام بر ترومای دوران کودکی». مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی. شماره 64. زمستان. صص 349-355.
موسوی نیا و همکاران(1399) «روان زخم و پیامدهای آن با تاکید بر دیدگاه اسلاوی ژیژیک. مجله نقد و نظریه ادبی. شماره 10. صص 231-276.
نژادمحمد، وحید و همکاران(1403) «بررسی تطبیقی تروما در اولیس از بغداد و هم¬نوایی شبانه ارکستر چوب ها»، پژوهش¬های ادبیات تطبیقی. شماره 39. بهار. صص 167-189.
هرمن، جویت لوئیس(1402) گروه درمانی تراما در مراحل نخستین درمان. ترجمه مهناز مرادی. انتشارات فرزان روز.
یوسفی، ناصر(1397) طعم سیب زرد،‌ چاپ اول،‌ تهران: پیدایش.

Alexander, J. C. (2004), “Toward a Theory of Cultural Trauma”, in: Cultural Trauma and Collective Identity, Berkeley: University of California Press.

Caruth, Cathy.(1995) “An Interview with Robert Jay Lifton”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. The Johns Hopkins University Press. pp. 128 – 147.
Freud, Sigmund(1910)The Origin and Development of Psychoanalysis, The American Journal of Psychology. USA. 21.2. 181-218.
Freud, S. (1912) Selected Papers on Hysteria and Other Psychoneuroses, New York: The Journal of Nervous and Mental Disease Publishing Company.
Herman, J. L. (2015). Trauma and Recovery; The Aftermath of Violence – from Domestic Abuse to Political Terror. Basic Books.

Herman, Judith Lewis. (1992) On Collective Memory, Chicago: University of Chicago Press.

Krys tal, Henry. (1995)“Trauma and Aging: A Thirty-Year Follow-up”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. Baltimore. The Johns Hopkins University Press.. pp. 76 – 99.

Krys tal, Henry(1995) “Trauma and Aging: A Thirty-Year Follow-up”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. Baltimore. The Johns Hopkins University Press.. pp. 76 – 99.

Luckhurst, R. (2008). The trauma question. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203607305

نص كامل:



به نام خدا

بررسی رمان «طعم سیب زرد» از ناصر یوسفی از دیدگاه نقد ترومایی

 

چکیده

پژوهش حاضررمان «طعم سیب زرد» از  ناصر یوسفی (1346 ه.ش) را بر اساس تروما (روان­زخم) مورد واکاوی قرار می­دهد. تروما تجربه یا حادثه‌ای است که فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند عواقب روانی، جسمی یا اجتماعی طولانی‌مدتی در زندگی شخص برجای بگذارد. این حادثه ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر فرد یا اطرافیانش تأثیر بگذارد و باعث ایجاد احساساتی مانند اضطراب، ترس، غم، یا احساس ناتوانی و غیره شود. رمان طعم سیب زرد یک اثر روانشناسانه است که به شخصیت سه همکلاسی در دوران نوجوانی می­پردازد. شخصیت­هایی که تحت تاثیر عوامل خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی نامساعد و مهاجرت قرار گرفتند و آثار مخرب آن به شکل احساس ناامنی در زندگی آن­ها پدیدار شده است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی برابزار کتابخانه ای می­کوشد تا به این سوال اصلی پاسخ دهد که کدام یک از اقسام تروما در رمان طعم سیب زرد نمود بیشتری دارد؟  براساس دستاورد تحقیق، در رمان ِمذکور، ترومای فردی و اثرات ناشی از آن  بنیان روابط انسان­ها را دگرگون کرده و هویتی برای آن­ها باقی نمی­گذارد. پیامدهای عینی تروما در رمان طعم سیب زرد، در قالب اضطراب، بی­عاطفگی، انزوا، اختلال در رفتار، مرور خاطرات تلخ و نابودی ارتباطات انسانی تجلی یافته است. 

 

واژگان کلیدی

تروما، شخصیت، اضظراب، ناصر یوسفی، طعم سیب زرد.

 

 

 

 

 

 

 

 1-مقدمه 

ادبیات تطبیقی، مطالعه و بررسی مقایسه‌ای آثاری است كه برخاسته از زمینه‌های فرهنگی گوناگون‌ باشد.  «روش تطبیقی شناخت و تبیین مواضع خلاف و وفاق دیدگاه‎ها را روشن نموده و بصیرت نافذ و همه‎جانبه‎نگر به ارمغان می‎آورد»(فرامرز قراملکی،1378: 3). پژوهشگر ادبیات تطبیقی مانند کسی است که در سر حد قلمرو ملی به کمین می‌نشیند تا تمام داد و ستد‌های فکری و فرهنگی میان دو یا چند ملت را ثبت و بررسی کند.» (صالح بک،12:1387). براساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکا، هیچ مرزی برای ادبیات تطبیقی به رسمیت شناخته نمی‌شود. در واقع ادبیات به عنوان یک کل در نظر گرفته می‌شود که مقایسه آن با هنرهای مختلف و علوم و معارف انسانی ممکن است.  پژوهش‌های ادب تطبیقی در مکتب آمریکایی می‌تواند هر پژوهشی را که ادبیات را با سایر هنرها مقایسه می‌کند در برگیرد و یا هر رابطه‌ای که از ادبیات و سایر پژوهش‌های علوم انسانی بحث می‌کند، بررسی نماید. (کفافی،1382: 24). امروزه مطالعات بینارشته­ای از اهمیت بسزایی برخوردارند و می­توان بسیاری از مشکلات رفتاری و اخلاقی را با کمک تلفیق روانشناسی و ادبیات کاهش و یا کاملا برطرف نمود. یکی از بهترین آثار ناصر یوسفی رمان «طعم سیب زرد» است که شخصیت روان­رنجور سه نوجوان را به تصویر می­کشد. این اثر بر نوجوانان و دغدغه‌های آنان متمرکز است. پرداختن به مسائل روحی و روانی که ریشه در دوران کودکی دارد، یکی از ضروریات عصر جامعة امروز است و ورود ادبیات در قالب داستان و رمان در زمینه روان درمانی می­تواند بسیار راه­گشا باشد؛ زیرا  از کارکردهای آثار ادبی به‏ویژه رمان،  روان‏درمانگری است. روان‌شناسان بسیاری به آثار ادبی روی ‏آورده‏‏ و شخصیت‌ها و کنش و واکنش‌هایشان را از این حیث قابل  بررسی هستند. تروما(روان زخم) یکی از آسیب­ها و مشکل­های روانی است که مشمول  هر گونه ضربه روحی می‏شود و اقسام اضطراب، تشویش، ناراحتی، استرس و ازدست رفتن احساس امنیت را درپی دارد و اثرات آن همۀ زندگی فرد را تحت الشعاع خویش قرار می­دهد.  مقالۀ حاضر سعی دارد تا انواع ِعواملِ تجربه­های منتهی به تروما را در رمان طعم سیب زرد یوسفی بررسی و تحلیل کند.

 

2-1-سوال­های تحقیق

شخصیت‌های رمان طعم سیب زرد  درگیر چه ترومایی هستند و برای درمان و رهایی خویش از زخم­های ترومایی چه می­کنند؟

 

 3-1-پیشینۀ تحقیق

برخی از آثار منتشر شده مرتبط با مبحث تروما-به ترتیب سال نشر- به شرح زیر است:

نژادمحمد و همکاران(1403) مقاله­ای با عنوان «بررسی تطبیقی تروما در اولیس از بغداد و همنوایی شبانه ارکستر چوب­ها»، در مجله پژوهش­های ادبیات تطبیقی چاپ کردند. نتایج این مطالعه نشان می دهد که هر دو رمان اجتماعی، تروما را به عنوان یک پدیده پیچیده و چندوجهی به تصویر می کشند که زندگی افراد را به روش های مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و از سوی دیگر بازنمایی تروما در هر رمان منحصر به فرد است و زمینه فرهنگی و تاریخی آثار مربوطه را منعکس می­کند.

مرادی (1402) مقاله­ای با عنوان «بررسي خاستگاه‌هاي اضطراب اجتماعي در شخصيت‌هاي نوجوان رمان «طعم سيب زرد»‌ از ناصر يوسفي براساس نظرية داغ ننگ» در پژوهش­های بین رشته ای ادبی چاپ کرد. نتايج بررسي نشان مي‌دهد كه وجود يا توهم وجود داغ ننگ در زندگي نوجوانان مي‌تواند زمينه‌هاي بروز مشكلاتي جدي همچون پنهان‌كاري، عدم صداقت،‌ وسواس فكري،‌ انواع اختلال‌هاي رواني و درنهايت اضطراب اجتماعي را فراهم آورد و يگانه راه‌كار غلبه بر اين معضلات،‌ مواجهة منطقي با موضوع و تلاش در راستاي مديريت آن در روابط اجتماعي است.

پورقریب (1402) مقاله­ای با عنوان «تروما و روایت درمانی در رمان خانۀ ارواح از ایزابل آلنده» در مجله نقد ادبی چاپ کرد. نتایج مقالۀ مذکور نشان می‏دهد که با مشخص شدن تروماهای اشخاص داستان از طریق گفت‌وگوها و کنش و واکنش‏هایشان و نیز گفتار دانای کل رنج‏های روانی و بهبود آن‌ها در قالب روایت و خاطره‏درمانی نشان داده می‏شود.

پورقریب، بهزاد و  اسماعیلی(1402) مقاله­ای با عنوان «ترومای استعمارزدا: روایت در سه گانۀ «هما و کاوشیک» در خاک غریب جومپا لاهیری» در مجله  روایت شناسی منتشر کردند. یافته‌های تحقیق مذکور نشان می‌دهد که لاهیری با استفاده از فلش‌بک‌های متعدد، تکرار وقایع و تنوع زاویۀ دید، نه تنها تروما را به عنوان یک رویداد غیر ناگهانی روایت می‌کند، بلکه تأثیر آن را در زندگی روزمرۀ شخصیت­های داستان را نشان می­دهد.

رحیمی و احمدزاده هروی (1402) مقاله­ای با عنوان «بررسی تروما در داستان «یک موضوع موقتی» از جومپا لاهیری». را در مجله نقد زبان و ادبیات خارجی منتشر کردند. این مقاله، به مبحث تروما از دید  کتی کاروت در داستان «یک موضوع موقتی»  می­پردازد. زیرا مهم­ترین بخش از نظرات کاروت این است که تروما یک حادثه است و وقتی شخصی دچار آن می شود، در زمان رخدادن آن، آگاهی کاملی نسبت به آن نداشته و در نتیجه، تروما برای وی در آینده تکرار می­گردد. در این داستان نیز تولد نوزاد مرده نقش تروما را دارد که تاثیر روانی بزرگی بر خانواده می گذارد که رهایی از آن بسیار دشوار خواهد بود.

مظاهری حبیبی  و همکاران(1402)  مقله­ای با عنوان «بررسی و تحلیل میزان تاثیر سایکودرام بر ترومای دوران کودکی» در مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی چاپ کردند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که سایکودرام می تواند به عنوان یک روش موثر در کاهش عواقب ترومای دوران کودکی و ارتقای سلامت روانی افراد مبتلا به این نوع تروما عمل کند. بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهاد می شود که بررسی های بیشتری در زمینه تاثیر سایکودرام بر ترومای دوران کودکی انجام شود و این روش های غیردارویی به عنوان یک گزینه موثر در درمان ترومای دوران کودکی مورد بررسی قرار گیرد.

طایفی و صوابی اصفهانی (1401) مقاله ای با عنوان «بازنمایی ترومای ناشی از جنگ و پیامدهای آن در رمان دیوار» در مجله ادبیات پارسی معاصر چاپ کردند. براساس دستاور مقالۀ مذکور، مؤلفه­های خشونت، ویرانی، فریاد، مرگ و دیسیپلین به ترتیب بیشترین نقش را در بروز تروما در شخصیت­های دیوار داشته اند. پیامدهای عینی تروما در این داستان، در قالب شوک، اضطراب، سردی و بی­عاطفگی، کرختی و انزوا، اختلال در رفتار کودکان، پرخاش، مرور خاطرات تلخ و نابودی ارتباطات انسانی نمود یافته است.

خسروآبادی و سپهران (1401) مقاله­ای با عنوان «رنج در معرض نمایش؛ مطالعه‌ای بر رنج و تروما در نسبت با آثار ساموئل بکت»، در مجله مطالعات هنرهای زیبا منتشر کردند. ایـن مقالـه بـا نگاهـی بـه آثـار سـاموئل بکـت به دنبال ِراهـی بـرای درک بهتـر رنـج سـوبژکتیو و در معـرض نمایـش است.  در ایـن راه، نسـبت رنـج در معـرض نمایـش بـه روش توصیفـی- تحلیلـی، بـا خوانـش آثـار بکـت در بسـتر بینامتنیـت ادبـی (الهیـات مسـیحی و کمـدی الهـی) و نظریـات اجتماعـی بررسـی می‌شـود. بکـت صورت‌بنـدی تصویـر را بـرای انتقـال تصویـر قربانـی بـه تماشـاگران و خواننـدگان تغییـر می‌دهـد. و ایـن تغییـر بـا بـدن رنجـور ناتـوان از بیـان، شـرایط انسـان ترومـازده جدیـد را قابـل درک می‌کنـد؛ درکـی کـه هنرمنـد، واسـطه  آن اسـت.

بقایی و پورگیو(1400) مقاله­ای با عنوان «تروما در داستان پسا 11 سپتامبر2001 : مطالعه موردی مندنی پور و مک یوئن»، در مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان منتشر کردند. براساس نتایج مقاله شخصیت­های مندنی پور طیفی از شرق و غربن هستند، در صورتی­که شخصیت­های مک یوئن درحقیقت همگی سفید پوست و بریتانیایی اند. در این مقاله با استفاده از انگاره ترومای فرهنگی الکساندر مجموعه داستان آبی ماورای بحار اثر مندنی پور و شنبه اثر ایان مک یوئن بررسی شده تا چگونگی ارایه این دو نویسنده در باره حادثه و ترومای  شخصیت­ها بررسی شود.

حیدری زاده  و همکاران(1394) مقاله­ای با عنوان «زن در ادبیات از تروما (روان زخم) به خودشناسی رسیدن»، در مجله روان شناسی فرهنگ چاپ کردند. هدف پژوهش در این مقاله، روان زن و ادبیاتی است که توانسته آن­را به تصویر بکشد. شخصییت­های اتوود باور دارند که زندگی به معنی راحت زیستن نیست، بلکه باید با انگیزه زیستن و تغییر یافتن را سر لوحه کارهای خود قرار داد. باید قبول کرد که زندگی به معنی ماندن و یا رفتن نیست، بلکه به سادگی زیستن است.

2-مبانی نظری تحقیق

1-2-تروما

تروما¹ رویدادی است که باعث ایجاد ترس، درماندگی، یا وحشت می­شود. تروما یکی از مشکلات روانی آدمی بر اثر حادثه است و به هر گونه ضربۀ روحی گفته می­شود که ناراحتی، استرس و ازدست رفتن احساس امنیت را درپی داشته باشد. 

زیگموند فروید² (1856-1939م.) بنیانگذار روانکاوی، جزو اولین  کسانی است که به تفسیر تروما می­پردازد. وی در کتاب فراسوی لذت به تفصیل به بحث تروما و لذت درد اشاره می­کند. از دید وی  درد ترما در مقایسه با درد فیزیکی نه تنها بیشتر است، بلکه این درد التیام پذیر نیست و با یک تلنگری دوباره زنده می­شود.(  Freud, 1910: 181-218)

وازۀ تروما ریشه یونانی دارد و به معنای زخم یا جراحت است. در دانش پزشکی به هر نوع ضربه، جراحت، شوک، آسیب و حادثه وارد شده بر بدن گفته می‌شود، مشروط به اینکه از خارج به بدن وارد شده باشد و عامل درونی، علت ایجاد آسیب نباشد. مؤسسه روانشناسي آمريکا، تروما را چنین تعريف مي­کند: «جواب احساسی به یک حملۀ فجیع، مانند يك تصادف، تجاوز يا فاجعه طبیعي که بیدرنگ شوک و ناباوري پساحمله را به دنبال دارد. واکنش­هاي درازمدت شامل؛ احساسات غیرقابل پیشبیني، فلاش بك، روابط دچار مشکل شده و حتي علائم فیزيکي مانند سردرد و تهوع است.»(بقایی و پورگیو، 1400: 25). همچنین تروما به معنای آسیب یا ضربه‌ای است که به فرد وارد می‌شود و بر وضعیت روانی و جسمی او تأثیر می‌گذارد. این آسیب‌ها می‌توانند ناشی از حوادث فیزیکی مانند تصادفات، ضربات، یا جنگ باشند، یا می‌توانند روانی و ناشی از تجربیات منفی شدید مانند خشونت‌های خانگی، تجاوز جنسی، یا مرگ نزدیکان باشند. این تجارب ممکن است باعث ایجاد مشکلات روانی مانند اختلال استرس پس از سانحه، اضطراب و افسردگی شوند. در واقع، تروما جای زخم روانی³ است که به راحتی بهبود نمی یابد و یک واکنش هیجانی به یک رویداد وحشتناک مانند یک تصادف، جنایت، بلایای طبیعی، آزار جسمی یا عاطفی، غفلت، تجربه خشونت یا شاهد خشونت، مرگ یکی از عزیزان، جنگ و از این قبیل اتفاقات است. فرد بلافاصله بعد از رویداد ممکن است دچار شوک شود و واقعیت را انکار کند. در طولانی مدت فرد ممکن است واکنش‌هایی از قبیل احساسات غیرقابل پیش‌بینی، بازگشت به گذشته (فلش بک زدن به رویداد دردناک)، روابط متشنج و حتی علائم فیزیکی مانند سردرد یا حالت تهوع را از خود بروز دهد.  مهم­ترین تروما، تصور فرد از یک رویداد به عنوان عاملی تهدیدکننده برای خود یا دیگران است. رویدادی که منجر به تروما برای یک فرد می­شود ممکن است توسط فرد دیگری به عنوان آسیب زا تجربه نشود. در ادبیات، یک تجربه ناخوشایند و ناراحت‌کننده که برای مدت طولانی شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در روان‌شناسی، یک حالت روانی شوک شدید ناشی از یک ضربه روانی بسیار ترسناک یا ناخوشایند که منتهی به اختلال اضطراب پس از سانحه می‌شود 

 

2-2-رمان طعم سیب زرد از ناصر یوسفی

ناصر یوسفی نویسندة کتاب­های کودکان و نوجوانان است. «او از نوجوانی در محافل ادبی حضور داشته و مجموعه کتاب­هایی که از او چاپ شده از مرز دو میلیون نسخه گذشته است.»(جدیدی، 1390: 3) «فضای قصه­های یوسفی بسیار گرم و لطیف است، آگاهانه از خشونت دوری می­کند و سعی دارد در قصه­هایش تصویر مثبتی از روز و روزگار به کودکان نشان دهد، گویی تصمیم گرفته است کودکان را در برابر ناامیدی و تهدید بزرگ­ترها حفظ کند و پناهی برای آن­ها باشد. استقبال کودکان از قصه­های او نشان می­دهد که کودکان جامعۀ ما به محیطی امن نیاز دارند. او در سال­های گذشته که اتفاق­های تهدید­کنندۀ بسیاری برای کودکان رخ داده، کوشیده است به آن­ها نشان دهد در میان این ناامنی­ها می­توان به دنیا و فردایی بهتر اعتماد کرد. قصه­های یوسفی سرشار از حس اعتماد به زندگی، انسان­ها و امروز و فرداست.»«(همان: 5)  از یوسفی آثار بسیاری در مجله­ها و انتشارات مختلف در داخل و خارج از کشور به چاپ رسید. یکی از آثار پرفروش او رمان «طعم سیب زرد» است که برای اولین بار در سال 1397 توسط نشر پیدایش منتشر شد. رمان طعم سیب زرد از سوي شوراي كتاب كودك، هجدهمين دورة جشنوارة كتاب رشد،‌ سي‌وهشتمين جايزة كتاب سال ايران و جايزة‌ ادبي حبيب غني‌پور مورد توجه و تقدير واقع شد. 

خلاصۀ داستان طعم سیب زرد به شرح زیر است:

«طعم سیب زرد» داستان پسری به نام سیناست که با مشکلات بسیاری از جمله عدم اعتماد به نفس، استرس و اضطراب، وسواس و شب ادراری دست و پنجه نرم می­کند. سینا با مادرش زندگی می­کند و پدرش در کودکی آن­ها را رها کرده است و به همین دلیل احساس حقارت و بی­ارزشی می­کند. سینا در روند داستان سعی می­کند با نثار، همکلاسی و پسر سرایدار مدرسه­اش که افغانی تبار است دوست شود، ولی نگران است دوستانش را از دست بدهد. نثار، نوجوان افغانی،‌ سعی می­کند از همکلاسی­های خود فاصله بگیرد و در ابتدا رغبتی به دوستی با سینا نشان نمی­دهد و تصورش بر این است که او هم مانند بقیه قصد تحقیر او را دارد. او با اینکه در ایران به دنیا آمد، علاقۀ خاصی به وطن خود، افغانستان، دارد. ماهان، همکلاسی و دوست صمیمی سینا، در خانواده­ای رشد یافته است که والدینش اهمیتی برای ارزش­های انسانی قائل نمی­شوند. او فردی سلطه­طلب در داستان است و با افکار و باورهای غلط و غیرمنطقی،‌ پیامدهای جبران­ناپذری را رقم می­زند. ماهان حس خوبی به افغانی­ها ندارد و خود را برتر از نثار می­داند و آشکارا به او خصومت می­ورزد. در روال داستان، سینا به دوستی با نثار مشتاق شده و در تلاش است که این دوستی را عیان کند، ولی از ترس طرد شدن از اطرافیانش، هر بار از این تصمیم منصرف می­شود. در پایان، دوستی پنهانی با نثار حال او را بهتر می­کند و بسیاری از مشکلات روحی و روانی او را تسکین می­دهد. او سرانجام تصمیم می­گیرد به این ترس پایان دهد و دوستیش را آشکار نماید.(یوسفی، 1397: تلخیص از کل متن).

 

3-بحث و بررسی

1-3-انواع ترومای فردی در رمان طعم سیب زرد

منظور از تروماي فردي «ضربه اي است که به روان وارد ميشود و ناگهان سپر دفاعي فرد را با چنان شدت و حدتي مي­شکند که فرد نمي­تواند واکنش مؤثري به آن نشان دهد.»( Alexander,2004: 9) جفری الکساندر⁴ در کتاب «تروما، یک نظریۀ اجتماعی» باور دارد که «ترومای فرهنگی یک مفهوم علمی-تجربی است که روابط علی معناداري میان حوادث، ساختارها، دريافت و کنش­هايي را که پیشتر مرتبط نبودند، مطرح مي­کند. وی ادامه می­دهد که با تشخیص دلیل تروما و به عهده گرفتن مسئولیت، با نشان دادن و هماوایی، در رنج دیگران شریک می­شویم. با پرسش اینکه آین رنج دیگران هم، رنج ماست؟ الکساندر باور دارد که بسیاری از جوامع حاضر به پذیرفتن ترومای دیگران نیستند و مسئولیت را برشانه دیگران می­گذارند و در نتیجه به وضعیت اخلاقی نمی­رسند. (همان: 6) ﺗﺮوﻣﺎ، ﻛﻪ ﺧﻮد پیامد خشونت است، پیامدهایی را در پی دارد. رویدادهای آسیب زاد نه تنها برساختارهای روانی فرد، بلکه در روابط و مفاهیمی تاثیر می­گذارند که موجب پیوستگی فرد و اجتماع می­شود. (Herman, 1992: 37)  برخی از اثرات ترومایی در رمان طعم سیب زرد عبارت است از:

 

1-1-3-مهاجرت

لاکهرست⁵، اختلال روانی ناشی از «مهاجرت» را در زمرۀ تروما میداند. (Luckhurst, 2008, p. 15)  مهاجرت، بخصوص اگر امری ناخواسته باشد، می تواند آسیبی تروماتیک در پی داشته باشد که گاه موجب احساس افسردگی، پوچی، تنهایی و نابسامانی خواهد شد. فردی که مهاجرت را تجربه می کند با دنیایی جدید مواجه است که در آن اصول و مرزبندی های بسیاری دستخوش تغییر خواهند بود.  در رمان طعم سیب زرد، نثار از خانواده­ای افغانی متولد ایران است، اما افغانی، افغانی است، اگر صدسال در ایران باشد. به قول یوسفی: «صدسال هم كه اينجا باشد و صدبار هم در اينجا به دنيا بيايد، باز هم افغاني است» (یوسفی، 1397: 24).  او در مدرسه­ای درس می­خواند که پدرش سرایدار آنجاست. نثار باهوش و درس­خوان است و همیشه بارِ حقارت افغانستانی بودنش را به دوش می­کشد. «او تنها بازی می­کند،‌ تنها روی نیمکت می­نشیند،‌ تنها از حیاط پشتی مدرسه می­آید و برمی­گردد. تقریبا تمام همکلاسی­هایش به شکل­های مختلف از او کناره می­گیرند. او مهاجری است که تقریبا کسی به او نزدیک نمی­شود و به سرزمینی تعلق دارد که نام آن سرزمین در گفتار روزانة خیلی­ها فحش محسوب می­شود.»(همان: 17) عوامل مذکور عامل و منبع اصلی اضطراب را در نثار بوجود می­آورند و باعث می­شوند همیشه با حفظ فاصله از دیگران،‌ رابطه­ای با آن­ها برقرار نکند. نثار هرگز افغانستان ندیده «من تابه‌حال افغانستان را نديده‌ام. سي‌سال پيش، پدرم 10 ساله بود كه با خانواده‌اش از كوه‌هاي افغانستان به ايران آمدند. مادرم هم بيشتر از 5 سال نداشت» (همان: 16). و دوسالی است که دانش­آموز مدرسه است، هیچ دوستی ندارد و تنها روی نیمکت کلاس می­نشیند. «همکلاسی­هایش به او اهمیتی نمی­دهند و پذیرفته­اند که او فقط باشد و گوشه­ای بنشیند و درسش را بخواند. آن­ها از خانواده­هایی هستند که بیشتر سرایدارهایشان مهاجران افغان هستند. نهایت لطف­شان این است که نسبت به خانوادهایشان بی­تفاوت نباشند و آن­ها را اذیت نکنند و آخر شب یا آخر مهمانی­هایشان برای آن­ها بشقاب غذایی ببرند و این اوج همزیستی­شان است.»(یوسفی: 1397: 18) این افکار حس ترس و تحقیری که بر زندگی او و هم­وطنانش سایه انداخته، او را بالاجبار محکوم به تنهایی و فاصله از دیگران می­کند. حتی برای فرار از تمسخر اطرافیانش لهجه و گویش خود را پنهان می­کند. او سعی می­کند با ایجاد فاصلۀ عاطفی بین خودش و دیگران، نیازهای روان­رنجورش را برطرف سازد و با محدود کردن زندگیش از نگاه­های نفرت­انگیز و تحقیر آمیز فرار کند و به این صورت کمتر آسیب ببیند.

2-1-3-ترس و واهمه و اضطراب

افراد مبتلا به تروما احساس می­کنند که «رها شده، مطرود و تنها هستند و از نظام­های مراقبتی و حمایتی بشری کنار گذاشته شده اند. این حسن انزوا و عدم پیوستگی برهمۀ روابط آنها تاثیر می­گذارد، از روابط صمیمی گرفته تا روابط اجتماعی»(موسوی نیا و همکاران، 1399: 244). یکی از مسائل مهم در رمان طعم سیب زرد وجود نوعی ترس فراگیر در شخصیت­هاست. شخصیت­هایی که هر کدام تجربه های وحشتناکی را از سر گذرانده اند و این وقایع چنان بر روح و جان آنان اثر گذاشته است که رهایی از آن برایشان به آسانی میسر نیست. چنین تجربه های دردناکی را در علوم روانشناختی تحت عنوان تروما طبقه بندی می­کنند؛ یعنی حوادثی که به صورت ناگهانی روی می­دهند و تأثیر فراوانی بر شخص تجربه کننده می­گذارند.

برخی افرادِ مبتلا به تروما تا پایان عمر از آن رهایی نمی­یابند و برخی دیگر به دشواری و به روش­هایی همچون هیپنوتیزم به­صورت موقت یا دائم بهبود می­یابند. شخصیت سینا، در رمان طعم سيب زرد همیشه مضطرب و نگران است،‌ وی اسراری دارد که از دیدِ دیگران نهان است و به‌جز مادر هيچ‌كدام از دوستان،‌ هم‌كلاسي‌ها و اطرافيان از وجود اين ضعف‌ها در شخصيت سينا اطلاعي ندارند. موضوعي كه مي‌توان گفت اصلي‌ترين عامل آسيب‌پذيري روان اين نوجوان است؛‌ چراكه ترسي هميشگي و دائمي را در درون او ايجاد كرده است. «سينا فكر كرد كه فقط از ماهان نمي‌ترسد. از همة بچه‌هاي كلاس مي‌ترسد. از اينكه بفهمند او با نثار بيرون مي‌رود مي‌ترسيد. از اينكه نثار بفهمد پدرش آنها را رها كرده مي‌ترسيد. از همة‌ معلم‌هايش مي‌ترسيد... از مادرش و از تمام زمين و زمان مي‌ترسيد» (یوسفی، 1397: 121). ترس عميق سينا به حدی است كه حتي او را از رفتن به مطب روان‌شناس بازمي‌دارد. «رفتن به مطب دكتر صبا را دوست نداشت. مخصوصا وقتي‌كه قرار بود زمان بيشتري در اتاق انتظار بماند. فكر مي‌كرد هركسي كه به مطب مي‌آمد و مي‌رفت از مشكل او خبر داشت» (همان: 25). اضطراب و ترس فراوان سینا موجب شده تا از همان كودكي ياد بگیرد كه همه‌چيز را پنهان كند. ترس سينا از رهاشدن توسط مادر و ساير اطرافيان، باعث شده است تا او همواره دغدغة جلب رضايت آنان را داشته باشد «او در پنهان‌شدن استاد بود. همان‌قدر كه مي‌توانست بخش‌هاي زندگي‌اش را پنهان كند، حالا ياد گرفته بود تا جسمش را هم پنهان كند. هزاران‌جا براي پنهان‌شدن كشف كرده بود» (همان:‌ 133). سینا اعتماد به نفس ندارد و دربارۀ همه چیز در زندگیش دروغ می­گوید حتی اسمش. او سعی می­کند در مقابل حس تحقیر و عدم اعتماد به نفس از خود دفاع کند و از طریق کسب محبت و راضی نگه داشتن دیگران، اضطراب درونش را کاهش دهد. به شکل وسواس­گونه­ای تمیز است و همیشه مراقب است لباس­هایش کثیف نشود،کسی را ناراحت نکند، مخصوصا مادرش، مربیان، دوستانش و برای این مقصود، تلاش می­کند همه را راضی نگه دارد. به دروغ متوسل شود و خودش نباشد. حتی می­ترسد مادرش روزی او را رها کند و چاره­ای جز خوب بودن برای خودش باقی نمی­گذارد، حتی به دروغ. همیشه در درس و مدرسه دانش­آموز برتر است. مشق­هایش بدون غلط و جا افتادگی، اتاقش همیشه مرتب و ظاهرش همیشه آراسته است و به دلیل همین اضطرابِ تمیزی و وسواس دچار شب­ادراری می­شود. او به دلیل ترس از دست دادن ماهان حتی نمی­تواند با او صادق باشد و از دردها و مشکلاتش سخن بگوید. سینا نیازمند این است که دوست داشته شود، خواسته شود، مورد علاقه و محبوب باشد. احساس کند مورد قبول، پذیرفته، مورد تایید و تحسین است.

 

3-1-3-خواب­ها و کابوس­ها

یکی از مسائل مهم مربوط به تروما، کابوس­ها یا خواب­های مربوط به رویدادهای ترومایی هستند که بارها تکرار خواهند شد. در واقع،  «نظریه اجبار به تکرار به عنوان رویارویی غیرمنتظره با رخدادی که ذهن نتوانسته به آن بپردازد، نشان دهنده آن است که فرد در تلاش برای بازگشت به تجربه ای است که هرگز درک نکرده»( Caruth, 1995: 128) به بیان ساده­تر، ناخودآگاه فرد وی را وادار می­کند که دوباره به تجربه ترومایی دست بزند و در موقعیتی قرار گیرد که همان رویداد یا مشابه آن مجددا تکرار شود تا این بار با درک مستقیم آن بتواند به نوعی مسئله تروما را برای خود حل و فصل کند.

در رمان طعم سیب زرد، سینا خواب گم‌شدن مي‌بيند: «از زماني‌كه به ياد داشت كابوس گم‌شدن داشت. هميشه خودش را در جاي شلوغي مي‌ديد. درست مانند وسط حجره‌هاي بازار، پارك ملت در عصر جمعة تابستان،‌ دركه توي سيزده‌به‌در، ترمينال آزادي و ... خودش را در اين شلوغي‌ها مي‌ديد. انبوهي از آدم‌ها دوروبرش بودند. اما تمام آن‌ها بي‌چهره بودند. حتي نقاب هم نداشتند» (یوسفی، 1397: 27). سینا در کابوس­هایش انبوهی از آدم­ها را می­بیند که بی­چهره­اند. به خیال­پردازی روی می­آورد و برای آن­ها چشم و دهان و بینی می­گذارد. اضطراب­هایش آن­قدر زیاد هستند که نمی­تواند با وجود استفاده از قرص­های گوناگون از شر شب­ادراری­هایش خلاص شود 

فروید باور داشت که وقایع آسیب زا تعارضاتی را در«خود» ایجاد می­کنند که اگرچه سرکوب می­شوند، انسجام «خود» را از بین می­برند و دوباره در رؤیا تکرار می­شوند. به این ترتیب، تعارضات ناشی از تروما سبب بروز روان رنجوری آسیب زا می شود. (Freud, 1912: 3) سینا نقاب‌هاي بسياري در برخورد با مردم دارد. موضوعي كه حتي در كابوس‌هايش تکرار می­شود: «روي صورتش نقاب بود. ناگهان نقاب افتاد... دوباره به صورتش دست زد. نقاب ديگري افتاد. اما باز هم چهره خودش نبود... ده‌ها نقاب و سپس صدها نقاب... او ترسناك‌تر از آدم‌هاي بي‌چهره بود» (يوسفي، 1397:‌ 55). یکی دیگر از کابوس­های سینا شب اداری است. مادر ماهان دوست نزديك مادر سيناست و همين مسئله ماهان را بر آن مي‌دارد كه بارها به او پيشنهاد مسافرت خانوادگي يا اقامت شبانه در منزل همديگر را بدهد. اما سينا كه مي‌داند در خواب كنترلي بر ادرارش ندارد، به بهانه‌هاي مختلف پيشنهادهاي او را رد مي‌كند تا آنجاكه يك‌بار به او مي‌گويد: «قصة سيندرلا را شنيدي؟ من هم مثل سيندرلا ساعت 12 شب تغيير مي‌كنم و يك چيز ديگري مي‌شوم» (همان: 13).

 

4-1-3-ترومای پیچیدۀ ایام کودکی

ترومای پیچیده، نوعی از آسیب روانی است که ناشی از تجربیات مکرر و طولانی‌مدت آسیب‌زا، به ویژه در دوران کودکی، ایجاد می‌شود. این نوع تروما می‌تواند تأثیرات عمیق و ماندگاری بر سلامت روان فرد داشته باشد و منجر به علائمی چون اضطراب، افسردگی، اختلال هویت و مشکلات دلبستگی شود. افرادی که با ترومای پیچیده زندگی می‌کنند، معمولاً احساس می‌کنند که در یک چرخه معیوب گرفتار شده‌اند و نمی‌توانند از این وضعیت رهایی یابند. این مفهوم برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط دکتر جودیت لوئیس هرمان(1) معرفی شد. ترومای پیچیده می‌تواند به تحریف حس خود، دشواری در کنترل احساسات و چالش‌های جدی در روابط بین فردی منجر شود. این نوع تروما به طور خاص می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روی سیستم عصبی داشته باشد و فرد را در حالت‌های هیجانی و جسمانی ناپایدار نگه دارد.  در نتیجه، افرادی که با ترومای پیچیده مواجه هستند، ممکن است در زندگی روزمره خود با مشکلات جدی روبرو شوند. ترومای دوران کودکی از جمله مسائلی است که می تواند تاثیر عمیقی بر روان و روان شناختی افراد داشته باشد. ترومای دوران کودکی می تواند منجر به مشکلات روانی و اجتماعی جدی در زندگی بزرگسالان شود.  رخدادهای ترومایی «انسان را در نهایت بیچارگی و ترس قرار داده و به واکنش­های فاجعه آمیز منجر می­شوند.»(Herman, 2015: 33)

در رمان طعم سیب زرد، ماهان در خانواد­ه­ای مرفه بزرگ شده به طوری که هر چه اراده کرده، در اختیارش گذاشته­اند. او با نفس سرکشش، دیگران را در معرض قضاوت قرار می­دهد، چون معتقد است که با قلدری و زورگویی می­تواند به اهداف خود برسد ونظر مثبت جامعه را به خود جلب کند. این حمایت افراطی از سوی خانواده از او شخصیتی انتقادناپذیز، زورگو و سلطه­جو ساخته است، به طوری که به خود اجازه می­دهد بنا به میل خود با دیگران رفتار کند. در جریان ضرب و شتم ماهان و نثار، پدر و مادرش تنها راه حل برای برون رفت از آن ماجرا را خرید گوشی همراه برای نثار می­دانند و اصلا به جنبة اخلاقی و انسانی آن توجهی ندارند. ماهان در این فضا تربیت شده و متاثر از آن رفتار می­کند و سرانجام رفتار نادرستش با نثار مشکلاتی برای او بوجود می آورد. در رمان طعم سیب زرد، ماهان،  افغانی­ها را کوچک و دزد می­پندارد و رفتار ناپسندی با نثار دارد. او به چشم خدمتکار به نثار و هموطنانش می­نگرد و بر این تلاش است با رفتار و تفکرات غیرمنطقی به او آسیب برساند. ماهان بر این باور است که نثار نباید در آن مدرسه کنار آن­ها درس بخواند یا دوستی داشته باشد.  سینا دوست ماهان حتی از بردن نام نثار در نزد وی هراس دارد. وقتي سينا تنها نام نثار را بر زبان جاري مي‌كند،‌ ماهان «بلند شد و گفت: من كه حوصله‌اش را ندارم. هيچ خوشم هم نمي‌آيد كه دربارة او حرف مي‌زني» (یوسفی، 1397: 33). در دوست داشتن و محبت ماهان هم رگه­های از غرور دیده می­شود، چنانچه که اسم دختر مورد علاقه­اش را به درستی بکار نمی­برد. نیاز به بهره­کشی و سلطه­گری، ماهان را به آدمی بدل ساخته که سعی می­کند با حقیر شمردن و منفور کردن دیگران خشم خود را مهار کند.

 

5-1-3-والدین و تروما

یکی از پیامدهای ترومایی نقش مادر با فرزند است که منشاء واهمه با ترومای زندگی شان مربوط می­شود. مادر بچه از دیدگاه ترومایی می­تواند این حس ترس و افسردگی را تشدید کند. «درباره اثرات ترومایی باید گفت که یکی از عوارض حوادث ترومایی «تداوم محدودیت های شناختی به اشکال مختلفی از افسردگی، کندذهنی یا ناتوانایی عملکردی به عنوان والدین است.» ( ,Krys  tal, Henry, 1995: 81) در رمان طعم سیب زرد، مادر سینا در باره پدرِ سینا پنهان کاری می­کند. اما سرانجام مادر پنهان‌كاري را كنار مي‌گذارد و حقيقت ماجراي پدرش را بر زبان مي‌آورد،‌ سينا آگاه مي‌شود كه پدر او از آغاز دلبستة زني ديگر بود و عليرغم ميل باطني و شايد براي آنكه «بتواند آن زن را فراموش كند» (یوسفی، 1397: 74)،‌ يا اينكه «از يك حس عميق فرار كند،. يا پشت يك ماجراي ديگر پنهان شود» (همان: 75)،‌ حاضر به ازدواج با مادر شد. مادر نيز از همان ابتدا مي‌دانسته كه همسرش او را دوست ندارد؛ اما از آنجاكه دلش مي‌خواسته كسي دوستش داشته باشد و «خانه‌اي گرم و ياري مهربان» (همان:‌ 144)‌ داشته باشد،‌ به خود دروغ مي‌گويد و حتي بعد از رفتن همسرش نمي‌خواهد دست از اين «دروغ شيرين» (همان)‌ بردارد و از گفتن حقيقت به فرزندش امتناع مي‌ورزد. اصلي‌ترين مشكل  سينا موضوع پدر است. پدري كه در همان دوران كودكي، سينا و مادرش را براي هميشه رها مي‌كند. پنهان‌كاري‌هاي مادر و اطرافيان و عدم تشريح دلايل حقيقي اين موضوع، مسئلة رفتن پدر را در ذهن سينا تبديل به معضلي بزرگ و غيرقابل هضم مي‌كند و نتيجة طبيعي اين موضوع ايجاد احساس گناه در وجود اوست. سينا «كوچك‌تر كه بود فكر مي‌كرد پدرش به خاطر او خانه را ترك كرد و رفت. شايد از اينكه خودش را خيس مي‌كرد. از اينكه گريه مي‌كرد،‌ از اينكه آب دماغش هميشه پايين بود، از اينكه احتمالا پسر خوبي نبود...» (همان: 35). سينا خودش را در موضوع رفتن پدر،‌ گناهكار و مقصر می­داند: «سال‌هاي سال با توالت‌رفتن مشكل داشت. فكر مي‌كرد پسر بدي است كه به توالت مي‌رود. فكر مي‌كرد پسر بدي است كه بيمار مي‌شود و پسر بدي است كه غذايش را روي لباسش مي‌ريزد. شايد به خاطر همة اينها بود كه پدرش او را رها كرد و رفت» (همان: 42). پدر سينا،‌ به‌ خاطر علاقه به زني ديگر،‌ او و مادرش را براي هميشه ترك گفته است؛‌ آن هم در دوران كودكي سينا. به‌همين‌دليل اين شخصيت تصوير خاصي از پدر در ذهن ندارد. او كه هرگز «جرأت نكرده بود از مادر بپرسد چرا تنها شدند» (همان: 35) ‌ تنها «از درد دل‌هايي كه مادر اينجا و آنجا مي‌كرد و يا از اطلاعاتي كه گاهي مادر در ثبت‌احوال و تأمين اجتماعي و يا موقع ثبت‌نام سينا در اين مدرسه و آن مدرسه مي‌داد» (همان: 42)،‌ اطلاعاتي را كنار هم گذاشته و به تصويري ناكامل از پدر رسيد. ازهمين‌رو هرزمان كه مجبور مي‌شود در مورد پدر سخن بگويد، حرف‌هايي پراكنده و اغلب متناقض بر زبان مي‌آورد «به گروهي گفته بود كه پدرش مرده. به گروهي هم گفته بود كه مادرش طلاق گرفته» (همان: 34)، سیاسی می­گوید: «هر چیزی که امنیت کودک را در روابطی که با پدر و مادر دارد، مختل کند سبب دلواپسی او می­شود. کودکی که دلواپس است از اینکه مبادا تنهایش بگذارند یا از حمایت و محبت محرومش بدارند به لطایف الحیل متوسل می­شود.» (سیاسی، 1390: 98) سینا تمام آن سال­ها با شرم بزرگ شده و با خجالت به زندگی­اش ادامه داده است. آن­قدر حس بی­ارزشی در او پررنگ است که حتی جرات نمی­کند از مادرش بپرسد چرا پدر آن­ها را ترک کرده است و خود را در این امر مقصر می­داند. او به دلیل عدم داشتن محبت پدر، در دنیایی پر از ترس و تحقیر زندگی می­کند و اضطراب خود را با دروغ و پنهان­کاری تسکین می­دهد.

3-2-درمان تروما و بازیابی شخصیت­ در رمان طعم سیب زرد

از دیدگاه هرمن، فردی که تجربۀ ترومایی داشته است برای درمان باید به بازیابی خود بپردازد که مهم­ترین آن پذیرش واقعیت است. نجات یافته های از تروما نیاز دارند تا به طور همزمان هم به انکار واقعیت «گفتۀ هرمان، «خشونتی که رخ داده، بپردازند، هم آن را به خاطر آورده و دربارۀ آن صحبت کنند»( Humphreysa & Josephb, 2004: 530) در رمان طعم سیب زرد، سینا به دلیل ترس از دست دادن ماهان و تمسخر همکلاسی­هایش، دوستی خود را با نثار از همه پنهان می­کند. ولی در تصورش خود را فردی شجاع می­بیند که این موضوع را به ماهان می­گوید و از رفاقت با نثار ابایی ندارد، ولی در واقعیت هنگامی که با نثار روبرو می­شود، حتی نمی­تواند به او نگاه کند.

نثار در محیطی تحقیر آمیز بزرگ شده که جایگاه اجتماعی خود را ضعیف می­بیند و به همین دلیل تلاش می­کند برای فرار از تحقیر، تصویر آرمانی برای خود خلق کند که او را به سوی خردمند بودن، خودبسنده بودن و استقلال سوق دهد. از این رو به لهجه تهرانی حرف می­زند و لهجه مادری خود را پنهان ­می­کند. وی با هیچ کس ارتباطی ندارد و خود را بی­نیاز از دوستی با هم­کلاسی­هایش می­داند و به تنهایی عادت کرده است. حتی در ابتدا رغبتی به دوستی با سینا نشان نمی­دهد و هنگامی که سینا از ترس از دست دادن دوستانش در کلاس با او حرف نمی­زند، خود را مستقل از دوستی او نشان داده و واکنشی نشان نمی­دهد. «افراد منزوی نیاز شدید به قوی دیده شدن و قدرتمند بودن دارند و این احساس­های بنیادی انزوا را فقط با این عقدۀ خود فریب می­توان تحمل کرد که آن­ها عالی و عاری از انتقاد هستند.»(یوسفی، 1397: 204) نگاه منفي بچه‌هاي مدرسه درخصوص افغان‌ها آنقدر ادامه‌دار بوده است كه نثار نيز ياد گرفته چگونه با اين مسئله كنار بيايد. او ناگزير آموخته است كه با كسي حرف نزند، از كسي انتظار دوستي نداشته باشد،‌ در كلاس تنها بنشيند و در اوقات بازي نيز به تنهايي در گوشه‌اي مشغول توپ‌بازي باشد. «نثار همچنان به تنهايي مشغول شوت‌كردن توپ به ديواري بود كه توپ را به او برمي‌گرداند. سينا اين حس را مي‌شناخت. مي‌دانست كه اين كار خبر از تنهايي مي‌دهد» (همان: 23). نگاه‌هاي منفي ديگران به نثار و خانواده‌اش، حتي سينا را هم تحت تأثير قرار داده است. گرچه سينا با ديگران متفاوت است اما «نمي‌دانست چرا اين‌همه مدت خودش را از فعاليت مادر دور نگه داشته؛ مي‌دانست كارش خوب است،‌ اما نمي‌دانست چرا افغان‌ها را دوست ندارد،‌ نثار را دوست ندارد،‌ مدرسه‌هاي مهاجران افغان را دوست ندارد و از هر لباس و دارويي كه مادر براي آنها مي‌خريد بدش مي‌آيد. به راستي نمي‌دانست چرا؟» (همان: 23-22). اين ديد منفي در ادامة روايت اصلاح مي‌شود و سينا روابط دوستانه‌اي با نثار برقرار مي‌كند

4-نتیجه گیری

در رمان طعم سیب زرد، شخصیت­های  داستان تحت تاثیر شرایط نامساعد خانوادگی و عوامل محیطی نامطلوب به ترومای اضطراب­های روان­رنجور مبتلا هستند.  سینا شخصیت اصلی داستان به دلیل نداشتن مهر و محبت پدر، خود را بی­پناه می­بیند و سعی می­کند برای از بین بردن اضطراب­های ناشی از کمبود محبت به حمایت و پشتیبانی دیگران پناه ببرد. از اینرو سخت می­کوشد مورد محبت مادر، ماهان و معلمانش قرا بگیرد و همه او را دوست بدارند. برای رسیدن به این منظور تسلیم خواسته­های ماهان می­شود و دوستی خود را با نثار پنهان می­کند. وی هر اندازه از خودِ واقعی­اش فاصله می­گیرد،  بیشتر دچار استرس و اضطراب می­شود. نثار، از بی­عدالتی جامعه در مورد افغان­ها که سرچشمۀ تمام ناراحتی­ها و سرکوب آرزوهایش می­باشد، رنج می­برد و همین امر باعث محدود شدن زندگی او در مدرسه­ به همراه چشیدن طعم تلخ تحقیر شده است. وی از معاشرت با دیگران پرهیز می­کند. بنابراین گوشه­گیری و انزوا را برمی­گزیند. ماهان در داستان به دلیل توجه بیش از حد و اندازة خانواده­اش، دچار نوعی غرور کاذب گردیده و به ندرت اشتباهات خود را می­پذیرد و گاه با تحقیر و توهین به اهداف خود می­رسد.  در مجموع، روایت‏ کردن تروماهای شخصیت‌های داستان طعم سیب زرد، سرانجام به رهایی آن‌ها از درد و رنج منجر می‏شود.  درداستان طعم سیب زرد، شخصیت­ نوجوان رمانیعنی سینا، تروما، رنج ها و مشکلات روحی خود را بیان می­کند و از شناخت خود نسبت به جامعه­ای که در آن زندگی می­کند سخن می­گوید به این دلیل که بتواند خواننده ای را بیابد که به حرف وی گوش کند و با روایت کردن داستان درد و ترومای خود را کم کند و هم اینکه به خوانندگان خود درسی بدهد که به شناخت و بصیرت برسند. وی(سینا) زمان گذشته، حال و آینده را به هم ربط می­دهد. بدین معنی که در زمان حال می­توان از گذشته خود و خطاهای خود درس عبرت گرفت.

پی نوشت

1)جودیت لوئیس هرمان⁶(تولد 1924م.)  روانپزشک و نویسنده آمریکایی است که بر درک و درمان استرس آسیب­زا تمرکز کرده است. هرمان استاد روانپزشکی در دانشکده پزشکی هاروارد، مدیر آموزش برنامه قربانیان خشونت در گروه روانپزشکی در اتحاد سلامت کمبریج، ماساچوست و یکی از اعضای بنیانگذار مجموعه سلامت روان زنان است. کتاب وی به نام «گروه درمانی تراما در مراحل نخستین درمان» با ترجمه مهناز مرادی توسط انتشارات فرزان روز در سال 1402 منتشر شد.

فهرست منابع

بقایی، احسان، پورگیو، فریده(1400) «تروما در داستان پسا 11 سپتامبر2001 : مطالعه موردی مندنی پور و مک یوئن»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 84، بهار و تابستان. صص 22-38..

پورقریب، بهزاد(1402) «تروما و روایت درمانی در رمان خانۀ ارواح از ایزابل آلنده». مجله نقد ادبی. شماره 64. صص 33-63.

پورقریب، بهزاد، اسماعیلی، سمیه(1402) «ترومای استعمارزدا: روایت در سه گانۀ «هما و کاوشیک» در خاک غریب جومپا لاهیری». روایت شناسی، شماره 14، پاییز و زمستان. صص 161-192.

حیدری زاده، نگین و همکاران(1394) «زن در ادبیات از تروما (روان زخم) به خودشناسی رسیدن»، مجله رووان شناسی فرهنگ، شماره 24، تابستان، صص 67-79.

جدیدی، مونا(1390). از جنس رویا: نگاهی به آثار ناصر یوسفی، تهران: قطره.

خسروآبادی، علیرضا، سپهران، کامران(1401) «رنج در معرض نمایش؛ مطالعه‌ای بر رنج و تروما در نسبت با آثار ساموئل بکت»، مطالعات هنرهای زیبا، شماره 8. تابستان. صص 3-11.

رحیمی، احمدرضا و احمدزاده هروی، شیده(1402) «بررسی تروما در داستان «یک موضوع موقتی» از جومپا لاهیری». نقد زبان و ادبیات خارجی. شماره 31. پاییز و زمستان. صص 18-55.

سیاسی، علی اکبر(1390) نظریه­های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ چهاردهم، تهران: دانشگاه تهران.

صالح بک، مجید (1387) «ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالش‌ها» مجلۀ زبان و ادب پارسی دانشگاه علامه. ش 38. دوره 12، زمستان، صص 9- 28.

طایفی، شیرزاد، صوابی اصفهانی، آذر(1401) «بازنمایی ترومای ناشی از جنگ و پیامدهای آن در رمان دیوار»، ادبیات پارسی معاصر، شماره 2. پاییز و زمستان. صص 165-188.

فرامرزقراملکی، احد(1378) روش شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

کفافی، محمد عبدالسلام (1382) ادبیات تطبیقی، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد: آستان قدس رضوی.

مرادی، ایوب (1402) «بررسي خاستگاه‌هاي اضطراب اجتماعي در شخصيت‌هاي نوجوان رمان «طعم سيب زرد»‌ از ناصر يوسفي براساس نظرية داغ ننگ» پژوهش­های بین رشته ای ادبی. شماره 9. بهار و تابستان. صص 282-309.

مظاهری حبیبی، لیلا و همکاران(1402)  «بررسی و تحلیل میزان تاثیر سایکودرام بر ترومای دوران کودکی». مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی. شماره 64. زمستان. صص 349-355.

موسوی نیا و همکاران(1399) «روان زخم و پیامدهای آن با تاکید بر دیدگاه اسلاوی ژیژیک. مجله نقد و نظریه ادبی. شماره 10. صص 231-276.

نژادمحمد، وحید و همکاران(1403) «بررسی تطبیقی تروما در اولیس از بغداد و هم­نوایی شبانه ارکستر چوب ها»، پژوهش­های ادبیات تطبیقی. شماره 39. بهار. صص 167-189.

هرمن، جویت لوئیس(1402) گروه درمانی تراما در مراحل نخستین درمان. ترجمه مهناز مرادی. انتشارات فرزان روز.

یوسفی، ناصر(1397) طعم سیب زرد،‌ چاپ اول،‌ تهران: پیدایش.

 

Alexander, J. C. (2004), “Toward a Theory of Cultural Trauma”, in: Cultural Trauma and Collective Identity, Berkeley: University of California Press.

 

Caruth, Cathy.(1995) “An Interview with Robert Jay Lifton”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. The Johns Hopkins University Press. pp. 128 – 147.

Freud, Sigmund(1910)The Origin and Development of Psychoanalysis, The American Journal of Psychology. USA. 21.2. 181-218.  

Freud, S. (1912) Selected Papers on Hysteria and Other Psychoneuroses, New York: The Journal of Nervous and Mental Disease Publishing Company.

Herman, J. L. (2015). Trauma and Recovery; The Aftermath of Violence – from Domestic Abuse to Political Terror. Basic Books.

 

Herman, Judith Lewis. (1992) On Collective Memory, Chicago: University of Chicago Press.

 

Krys  tal, Henry. (1995)“Trauma and Aging: A Thirty-Year Follow-up”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. Baltimore. The Johns Hopkins University Press.. pp. 76 – 99.

 

Krys  tal, Henry(1995) “Trauma and Aging: A Thirty-Year Follow-up”. Trauma; Explorations in Memory, ed. Cathy Caruth. Baltimore. The Johns Hopkins University Press.. pp. 76 – 99.

 

Luckhurst, R. (2008). The trauma question. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203607305

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Analysis of the novel " Yellow Apple Taste" by Nasser Yousefi from the point of view of trauma criticism

 

Abstract

The present study analyzes Nasser Yousefi’s (1967) novel " Yellow Apple Taste" based on trauma. Trauma is an experience or event that profoundly affects a person and can leave long-term psychological, physical, or social consequences. This incident may directly or indirectly affect the individual or those around them, causing feelings such as anxiety, fear, sadness, or a sense of helplessness. The Yellow Apple Taste novel is a psychological work that deals with the personalities of three classmates during their adolescence. Characters who were affected by unfavorable family, social, cultural, and environmental factors and immigration, and whose destructive effects have emerged in the form of a feeling of insecurity in their lives. This article, using a descriptive-analytical method and based on library tools, tries to answer the main question, which types of traumas are more prominent in Yellow Apple Taste novel? According to the research findings, in this novel, trauma changes the foundation of human relationships and leaves them with no identity. The objective consequences of trauma in the Yellow Apple Taste novel are manifested in the form of shock, anxiety, coldness and indifference, numbness and isolation, behavioral disorders, aggression, revisiting bitter memories, and the destruction of human relationships.

Keywords: Trauma, personality, anxiety, Nasser Yousefi, Yellow Apple Taste

 

---

[1]  Trauma

[2]  Sigmund Freud

[3]  psychic scars

[4]  Jeffrey Alexander

[5]  Luckhurst, R.

[6]  Judith Lewis Herman

 

---