• الصفحة الرئيسية
  • تأثیر معماری زمینه گرا بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر دزفول )

شارک

عنوان URL للمقالة


رقم المقالة : 140311291199881 زيارة : 24 الصفحة: 35 - 54

نوع المخطوط: ابحاث

تأثیر معماری زمینه گرا بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر دزفول )

الموضوعات :

پرستو احمدی 1 , وحيد قبادیان 2 , کاوه بذرافکن 3

1 - گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد امارات، امارات
2 - گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 18 الإثنين , شعبان, 1446 تاريخ التأكيد : 07 الإثنين , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الأحد , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: زمینه گرایی, بافت های تاریخی, شهر دزفول.,

ملخص المقالة :

با توجه به تحولات سریع و بی‌رویه شهری، شهرهای تاریخی مانند دزفول در معرض تغییرات ناخواسته و از دست دادن هویت فرهنگی و معماری خود قرار دارند. هدف این پژوهش، تدوین چارچوبی جامع و عملیاتی برای طراحی زمینه‌گرا در بافت تاریخی شهر دزفول است که بتواند به حفظ و تقویت هویت تاریخی و فرهنگی این شهر کمک کرده و فرآیندهای بازآفرینی شهری را با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی منطقه هماهنگ سازد. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و از روش‌های کیفی و کمی بهره گرفته است. داده‌ها از طریق مشاهده و پرسشنامه‌هایی که به کارشناسان معماری، متخصصان مرمت و بازآفرینی و شهروندان تعلق داشتند، جمع‌آوری شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های آماری کروسکال-والیس و من-ویتنی استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که تفاوت‌های معناداری بین شاخص‌های مختلف زمینه‌گرایی وجود دارد؛ به‌ویژه شاخص‌هایی مانند تراکم ساختمانی و تزئینات از اهمیت بالایی برخوردار بوده و شاخص‌هایی نظیر گره‌ها و میادین، حفظ مقیاس انسانی، نوع و جنس مصالح و خوانایی کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند. همچنین، تحصیلات و مدت زمان اقامت پاسخ‌دهندگان تأثیر قابل‌توجهی بر ارزیابی آن‌ها از ویژگی‌های فرمی و کالبدی بافت تاریخی دارند. در نهایت، چارچوب پیشنهادی می‌تواند به عنوان راهنمایی مؤثر برای حفظ هویت تاریخی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری دزفول مورد استفاده قرار گیرد.

المصادر:

زارع زاده، معصومه؛ دانشمند، سارا؛ و علی آبادی، محمد. (1394). چگونگی مداخله زمینهگرا در پایداری و باززندهسازی بافتهای تاریخی با بهرهگیری از روش چیدمان فضا. معماری و شهرسازی پایدار، 3(1), 75–90. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25886274.1394.3.1.6.6
مهرگان، منصوره (1403). شهر قدیمی، زندگی امروزی (مطالعه موردی شهر دزفول). مجله اندیشههای نو در علوم جغرافیایی, 2(4). https://civilica.com/doc/1994028
یزدان پناه شاه آبادی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ و سجادزاده، حسن. (1399). برندسازی مکان: رویکردی داراییمبنا در بازآفرینی بافت تاریخی تهران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 12(31)، 287-304.
Çizgen, G. (2012). Rethinking the role of context and contextualism in architecture and design (Doctoral dissertation, Eastern Mediterranean University (EMU)). https://i-rep.emu.edu.tr/xmlui/handle/11129/348.
Demiri, K. (2013). New architecture as infill in historical context. Architecture and Urban Planning, 7, 44-50. https://journals.rtu.lv/index.php/AUP/article/view/aup.2013.005
Fam, S., Shokouh, P., Pashaei Kamali, F., & Farshteh. (2014). Design in historical contexts: A contextual approach. International Conference on Modern Design and Construction Methods in Textual Architecture, Tabriz.
Sotoudeh, H., & Wan Abdullah, W. M. Z. (2022). Affected variables on successful infill design in urban historic context. Arts and Design Studies, 3, 7-12. https://d1wqtxts1xzle7
Taheri, M. A., Hosseinabadi, F., & Jan Forouzadeh, S. (2020). Contextualism as a tool for creating environmental, human, and social connections in urban fabric: A case study of Gabriel House in Mexico. Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 3(1), 61-68.

نص كامل:


C:\Users\Ali\Downloads\photo16638322326.jpg 

 

Journal of Sustainable Architecture and Environment

Vol 3, No 9, Spring  2025

https://sanad.iau.ir/journal/jsae

ISSN (Online): 2981-0892

img0 

 

Research Paper

 

Developing a Contextual Design Framework in Historic Fabrics (Case Study: Dezful City)

 

Parastoo Ahmadi: Department of Architecture, Faculty of Architecture, Islamic Azad University, Emirates Branch, UAE 

Vahid Ghobadian1: Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Kaveh Bazrafkan: Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

Received: 2025/02/17 PP 35-54  Accepted: 2025/05/05

Abstract

Due to rapid and uncontrolled urban developments, historical cities such as Dezful are exposed to unwanted changes and loss of their cultural and architectural identity. The aim of this research is to develop a comprehensive and operational framework for contextual design in the historical context of Dezful city that can help preserve and strengthen the historical and cultural identity of this city and coordinate urban regeneration processes with the cultural and social characteristics of the region. This research is descriptive-analytical and uses qualitative and quantitative methods. Data were collected through observation and questionnaires belonging to architectural experts, restoration and regeneration specialists, and citizens. SPSS software and Kruskal-Wallis and Mann-Whitney statistical tests were used to analyze the data. The results show that there are significant differences between different contextualization indicators; In particular, indicators such as building density and decoration are of great importance, and indicators such as nodes and squares, preservation of human scale, type and material, and readability have received the lowest scores. Also, the education and length of residence of the respondents have a significant impact on their assessment of the formal and physical characteristics of the historical context. Finally, the proposed framework can be used as an effective guide for preserving the historical identity and improving the quality of Dezful's urban spaces.

Keywords: Contextualism, Historical Contexts, Dezful City.

 

 

Citation: Ahmadi, P., Ghobadian, V., & Bazrafkan, K. (2025). Developing a Contextual Design Framework in Historic Fabrics (Case Study: Dezful City). Journal of Sustainable Architecture and Environment, 3 (9), 35-54.

 

 

 

 

[1]  . Corresponding author: Vahid Ghobadian, Email: ahmadi.p.1403@gmail.com        

Extended Abstract

 

Introduction

In recent decades, rapid and unregulated urban development has led to undesirable changes in the physical, cultural, and social fabric of many historic cities in Iran. These transformations have not only weakened the distinctive identity elements of historic neighborhoods but also significantly diminished the quality of life in these spaces. Dezful, one of Iran’s oldest cities, with its unique architectural characteristics such as narrow alleys, domed roofs, adobe houses, and rich ornamental details, stands as a vivid symbol of the cultural and architectural identity of southwestern Iran. Despite its potentials, unprincipled modernization and construction have seriously threatened the preservation of this valuable heritage. In response, contextual design, as a contemporary approach in urban regeneration, seeks to strengthen meaningful connections between urban spaces and their cultural, historical, and social backgrounds. The central aim of this research is to develop a comprehensive and operational framework for contextual design in the historical fabric of Dezful. This framework is intended to safeguard the historical identity of the city while addressing the contemporary needs of its residents.

 

Methodology

This study is descriptive-analytical in nature and applied in purpose. To identify the key components and indicators of contextual design, a mixed-method approach was employed. Data were gathered through literature review, field observations, and structured questionnaires. The statistical population was composed of two groups: 50 experts in architecture, conservation, and urban regeneration, selected through purposive and snowball sampling; and 384 citizens residing in the historic fabric of Dezful, selected using Cochran’s formula. The main research instrument was a Likert-scale questionnaire (five-point), whose validity was confirmed by university professors and field experts, and reliability was evaluated using Cronbach’s alpha (0.874), indicating high internal consistency. The data were analyzed using SPSS software and statistical tests such as Mann-Whitney, Kruskal-Wallis, and Pearson correlation, which were applied to evaluate the significance of differences and relationships among design indicators and demographic variables such as education and length of residence.

 

Results and discussion

The findings revealed that residents’ and experts’ perceptions of contextual design indicators vary significantly based on factors such as academic level, duration of residence, and professional background. Among the physical components, indicators like building density, architectural decoration, spatial rhythm, and proportionality of built masses received the highest mean ranks, indicating their strong role in preserving identity. In contrast, indicators such as readability of space and paving material were rated lower, possibly reflecting deficiencies in detailing or lack of responsiveness to contemporary user needs. In terms of historical components, indicators such as architectural principles of the past, continuity of historical identity, local authenticity, and cultural valuation of place were rated highest. These findings confirm the necessity of balancing traditional values with the functional and aesthetic requirements of present-day users in successful contextual design. Statistical tests also confirmed significant differences between groups. The Kruskal-Wallis test showed that educational level significantly affects perceptions of formal and physical indicators. For instance, PhD holders evaluated aspects such as spatial order, lighting, and material diversity differently than bachelor’s degree holders. Similarly, residents who had lived in the area for over 10 years demonstrated a deeper connection to and higher valuation of cultural-spatial characteristics than newer residents. The correlation analysis of six contextual design components (wayfinding, visual quality, spatial-physical quality, management and supervision, openness, and material quality) indicated moderate to weak but significant correlations between certain elements. For example, a strong correlation was found between visual quality and wayfinding, while the relationship between supervision and openness was weaker. These findings emphasize the need for an integrated and holistic approach in contextual design.

 

 

Conclusion

Based on the results, contextual design is proven to be a powerful and integrated approach for urban regeneration and identity preservation in historic fabrics. The proposed framework, developed through this research, encompasses physical, historical, visual, managerial, and social indicators, and can serve as a practical guideline for architectural and urban design interventions. This framework not only contributes to the protection and enhancement of Dezful’s cultural and architectural identity, but also supports the realization of sustainable urban development by responding to the daily needs of its inhabitants. Key outcomes of the study include the prioritization of critical design indicators and the identification of influential demographic variables in spatial perception. It is strongly recommended that future planning and design efforts in historic neighborhoods prioritize community participation, incorporate local knowledge, and adopt a context-sensitive design approach to ensure both cultural continuity and spatial livability.

 

References

Çizgen, G. (2012). Rethinking the role of context and contextualism in architecture and design (Doctoral dissertation, Eastern Mediterranean University (EMU)). https://i-rep.emu.edu.tr/xmlui/handle/11129/348. 

Demiri, K. (2013). New architecture as infill in historical context. Architecture and Urban Planning, 7, 44-50. https://journals.rtu.lv/index.php/AUP/article/view/aup.2013.005 

Fam, S., Shokouh, P., Pashaei Kamali, F., & Farshteh. (2014). Design in historical contexts: A contextual approach. International Conference on Modern Design and Construction Methods in Textual Architecture, Tabriz.

Mehrgan, M. (2014). The old city, modern life (Case study: Dezful city). Journal of New Ideas in Geographical Sciences, 2(4), 111-124.

Sotoudeh, H., & Wan Abdullah, W. M. Z. (2022). Affected variables on successful infill design in urban historic context. Arts and Design Studies, 3, 7-12. https://d1wqtxts1xzle7 

Taheri, M. A., Hosseinabadi, F., & Jan Forouzadeh, S. (2020). Contextualism as a tool for creating environmental, human, and social connections in urban fabric: A case study of Gabriel House in Mexico. Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 3(1), 61-68.

Yazdanpanah Shah Abadi, M. R., Sajadizadeh, H., & Rafian, M. (2020). Place branding: An asset-based approach in the regeneration of historical fabric in Tehran. Arman Shahr Architecture and Urbanism Journal, 13(31), 287-303.

Zarazadeh, M., Daneshmand, S., & Aliabadi, M. (2015). How contextual intervention aids the sustainability and revitalization of historical fabric using syntactical space methods. Sustainable Architecture and Urbanism Journal, 3(1), 75-90.

 

 

 

 

 

 

 

 

مقاله پژوهشی

تأثیر معماری زمینه‌گرا بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر دزفول )

 

پرستو احمدی: گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد امارات، امارات

وحید قبادیان1: گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

کاوه بذرافکن: گروه معماری، دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

دریافت:29/11/1403 صص 35-54 پذیرش: 15/02/1404

چکیده 

 با توجه به تحولات سریع و بی‌رویه شهری، شهرهای تاریخی مانند دزفول در معرض تغییرات ناخواسته و از دست دادن هویت فرهنگی و معماری خود قرار دارند. هدف این پژوهش، تدوین چارچوبی جامع و عملیاتی برای طراحی زمینه‌گرا در بافت تاریخی شهر دزفول است که بتواند به حفظ و تقویت هویت تاریخی و فرهنگی این شهر کمک کرده و فرآیندهای بازآفرینی شهری را با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی منطقه هماهنگ سازد. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و از روش‌های کیفی و کمی بهره گرفته است. داده‌ها از طریق مشاهده و پرسشنامه‌هایی که به کارشناسان معماری، متخصصان مرمت و بازآفرینی و شهروندان تعلق داشتند، جمع‌آوری شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های آماری کروسکال-والیس و من-ویتنی استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد که تفاوت‌های معناداری بین شاخص‌های مختلف زمینه‌گرایی وجود دارد؛ به‌ویژه شاخص‌هایی مانند تراکم ساختمانی و تزئینات از اهمیت بالایی برخوردار بوده و شاخص‌هایی نظیر گره‌ها و میادین، حفظ مقیاس انسانی، نوع و جنس مصالح و خوانایی کمترین امتیاز را کسب کرده‌اند. همچنین، تحصیلات و مدت زمان اقامت پاسخ‌دهندگان تأثیر قابل‌توجهی بر ارزیابی آن‌ها از ویژگی‌های فرمی و کالبدی بافت تاریخی دارند. در نهایت، چارچوب پیشنهادی می‌تواند به عنوان راهنمایی مؤثر برای حفظ هویت تاریخی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری دزفول مورد استفاده قرار گیرد.

واژه‌های کلیدی: زمینه‌گرایی، بافت‌های تاریخی، شهر دزفول.

 

استناد: احمدی، پرستو؛ قبادیان، وحید و بذرافکن، کاوه (1404). تأثیر معماری زمینه‌گرا بر پایداری شهری (نمونه موردی: شهر دزفول ). فصلنامه معماری و محیط پایدار، 3(9)، 35-54.

 

 

 

[1]  نویسنده مسئول: وحيد قبادیان، پست الکترونیکی: ahmadi.p.1403@gmail.com        

مقدّمه 

با توجه به تحولات سریع و بی‌رویه شهری، بسیاری از شهرها به‌ویژه شهرهای تاریخی، در معرض تغییرات ناخواسته و بی‌توجهی به هویت فرهنگی و معماری خود قرار دارند (یزدان پناه شاه آبادی، 1399). در این میان، بافت‌های تاریخی به عنوان ارزشمندترین بخش‌های یک شهر، از نظر معماری، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی نیازمند توجه ویژه و رویکردهای نوین در فرآیند طراحی و بازسازی هستند (ستوده1، 2022). یکی از رویکردهای موفق در حفظ و ارتقاء کیفیت زندگی در این بافت‌ها، طراحی زمینه‌گرا است که به معنی طراحی فضاهایی است که به‌طور عمیق با بستر محیطی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی خود ارتباط دارند. طراحی زمینه‌گرا نه تنها به ظاهر و ساختار فیزیکی فضاها توجه دارد، بلکه به نیازها و تجربیات کاربران آن‌ها نیز توجه می‌کند و تلاش دارد تا هویت بومی و فرهنگی را در این فضاها حفظ و تقویت نماید(زارع زاده، 1394). در واقع، هدف اصلی طراحی زمینه‌گرا، ارتقاء کیفیت فضاهای شهری با توجه به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی بافت‌ها و هم‌زمان پاسخ به نیازهای معاصر است (طاهری، 1399). شهر دزفول، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شهرهای ایران با بافت تاریخی خاص خود، نمونه‌ای برجسته از شهرهایی است که برای حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خود نیازمند رویکردهای طراحی زمینه‌گرا می‌باشد. بافت تاریخی دزفول از ویژگی‌های معماری خاص و منحصربه‌فردی برخوردار است که شامل خانه‌های سنتی با دیوارهای خشتی، سقف‌های گنبدی و کوچه‌های باریک است(مهرگان، 1403). این ویژگی‌ها از یک‌سو نمادی از هویت تاریخی این شهر به‌شمار می‌آیند و از سوی دیگر، در برابر توسعه‌های ناپایدار و تغییرات سریع، تهدید می‌شوند. در نتیجه، تدوین چارچوبی جامع و عملیاتی برای طراحی زمینه‌گرا در این بافت، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مؤثر برای حفظ و بازآفرینی بافت‌های تاریخی به شمار آید. ضرورت این پژوهش از آنجا ناشی می‌شود که علی‌رغم اهمیت فوق‌العاده‌ای که طراحی زمینه‌گرا در حفظ هویت و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری دارد، این رویکرد در بسیاری از شهرهای تاریخی ایران، به‌ویژه در دزفول، به‌طور گسترده و جامع پیاده‌سازی نشده است. در واقع، در اکثر موارد، فرآیندهای توسعه شهری با نادیده گرفتن ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فرد بافت‌های تاریخی، منجر به تخریب یا تغییرات غیرمؤثر در این بافت‌ها شده است(دمیری2، 2013). به‌عنوان مثال، ساخت و سازهای جدید که فاقد هم‌خوانی با معماری سنتی هستند، باعث از دست رفتن هویت تاریخی بافت‌ها شده و ارتباط معنایی بین فضای شهری و ساکنان آن را تضعیف می‌کند(سیزگن، 2012). بنابراین، تدوین چارچوبی برای طراحی زمینه‌گرا در بافت‌های تاریخی دزفول می‌تواند به حفظ و تقویت این هویت کمک کند و فرآیندهای بازآفرینی شهری را به‌گونه‌ای پیش ببرد که با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی منطقه هماهنگ باشد. چالش‌های اصلی این تحقیق به‌طور عمده شامل شناسایی دقیق مؤلفه‌های طراحی زمینه‌گرا و بررسی نحوه پیاده‌سازی آن در بافت‌های تاریخی است. بسیاری از پژوهش‌های پیشین به بررسی کلیات طراحی زمینه‌گرا پرداخته‌اند، اما کمتر به‌طور ویژه به چگونگی اعمال این رویکرد در بافت‌های تاریخی ایران پرداخته‌اند. علاوه بر این، مشکلات ناشی از فقدان هماهنگی میان توسعه‌های جدید و نیاز به حفظ هویت‌های تاریخی، همچنان چالش جدی برای بسیاری از شهرهای تاریخی، از جمله دزفول، به‌شمار می‌آید. این شکاف تحقیقاتی به‌طور خاص در طراحی چارچوب‌های کاربردی و عملیاتی برای معماری زمینه‌گرا در بافت‌های تاریخی، فرصتی را فراهم می‌آورد تا این تحقیق به‌عنوان یک گام مهم در تبیین اصول و راهبردهای مناسب برای پیاده‌سازی این نوع طراحی در بافت‌های تاریخی عمل کند. قبنابراین در این پژوهش به دنبال آن هستیم که به موضوع " تأثیر معماری زمینه‌گرا بر پایداری شهری" بپردازیم. هدف این پژوهش تدوین چارچوبی برای طراحی زمینه‌گرا در بافت‌های تاریخی شهر دزفول است. 

 

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

نشانی فام و همکاران در سال 1393 در پژوهشی تحت عنوان " طراحی در بافت‌های تاریخی، رویکرد زمینه گرایی" بیان کردند که زمینه‌گرایی یکی از دیدگاه‌های اصلی و رایج در شهرسازی است که رویدادهای تاریخی را به عنوان پایه‌ای برای طراحی شهری می‌داند. در این دیدگاه، عناصر شهری به‌طور دقیق شناسایی و حفظ می‌شوند و تاکید بر هماهنگی بین ساختمان‌های مجاور از دوره‌ها و سبک‌های مختلف دارد. با گذشت دهه‌ها، توجه معماران به هماهنگی بناها کاهش یافته است، در حالی که ویژگی‌های تاریخی در بافت‌های تاریخی از اصول اساسی زمینه‌گرایی محسوب می‌شوند. سنت‌گرایی به عنوان بخش مهمی از زمینه‌گرایی تاریخی، به ارزش‌ها و خاطرات گذشته احترام می‌گذارد و معتقد است توسعه جدید باید با محیط پیرامون هماهنگ باشد. این رویکرد، که از جنبش حفاظت تاریخی الهام گرفته، سنت را منبعی برای اندیشه‌های نوین می‌داند و به مکان و جوهره تاریخی توجه ویژه‌ای دارد. همچنین، خاطره بصری نقش مهمی در ایجاد پیوندهای فضا و زمان ایفا می‌کند.

مواد و روش تحقیق

این پژوهش با رویکرد توصیفی–تحلیلی و هدفی کاربردی، به بررسی مؤلفه‌های معماری زمینه‌گرا با تأکید بر تدوین چارچوب طراحی زمینه‌گرا در بافت تاریخی شهر دزفول پرداخته است. روش تحقیق به‌صورت موردپژوهی و ترکیبی از شیوه‌های کیفی، کمی، توصیفی و تحلیلی بوده و داده‌ها از طریق منابع اسنادی و کتابخانه‌ای، مشاهده میدانی و پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه آماری شامل دو گروه شهروندان و کارشناسان (معماران و متخصصان مرمت و بازآفرینی) بوده که بر اساس فرمول کوکران، ۳۸۴ نفر از شهروندان و ۵۰ نفر از کارشناسان با روش گلوله‌برفی انتخاب شدند. پرسشنامه به‌صورت بسته و بر مبنای طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت طراحی شد و برای بررسی روایی آن از نظر اساتید و متخصصان استفاده گردید. پایایی ابزار نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (0.874) تأیید شد. داده‌ها پس از گردآوری، کدگذاری و دسته‌بندی شده و با نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. در تحلیل داده‌ها از آزمون‌های دو جمله‌ای، فریدمن، همبستگی پیرسون و کروسکال والیس استفاده گردید و بدین ترتیب وضعیت شاخص‌ها و متغیرهای مرتبط با بافت تاریخی شهر دزفول مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.

جدول 1. سؤالات مربوط به متغیرها و ضریب پایایی هر یک از زیرساخت‌های پرسشنامه

عامل زیرساخت پرسشنامه

تعداد سؤال‌ها

آلفای کرونباخ

زمینه کالبدی

25

822/0

زمینه تاریخی

7

828/0

کل پرسشنامه

33

874/0

 

بحث و ارائه یافته‌های تحقیق

آمار توصیفی

در این بخش ابتدا به منظور توصیف ویژگی‌های نمونه، ابتدا داده‌های جمع آوری شده با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی خلاصه و طبقه بندی می‌شود و در سه بخش توصیف ویژگی‌های عمومی پاسخگویان، کالبدشناسی متغیرهای اصلی و گروه بندی براساس ویژگی‌های عمومی پاسخگویان، این بخش از تحقیق تحلیل شده است. این اطلاعات شامل: میزان تحصیلات و حوزه فعالیت را شامل می‌شود.

 

جدول 2. حوزه فعالیت

حوزه فعالیت

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی تجمعی

استاد دانشگاه

10

20

20

پژوهشگر دوره دکتری

15

30

50

کارشناس حوزه معماری

25

50

100

مجموع

50

100

 

 

با توجه جدول (2) کارشناسان حاضر در این پژوهش و از بین کسانی که مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند، 20 درصد استاد دانشگاه، 30 درصد پژوهشگر دوره دکتری، و 50 درصد بعنوان کارشناس حوزه معماری فعالیت داشتند.

 

 آمار استنباطی (پرسشنامه کارشناسان)

متغیرهای مستقل این مطالعه شامل مجموعه‌ای از عوامل زمینه‌ای همچون مؤلفه‌های کالبدی، تاریخی، اجتماعی-فرهنگی و انسانی عملکردی هستند که با توجه به نوع تحقیق و اهداف آن، ارزیابی این متغیرها بر اساس درک و نگرش کارشناسان در خصوص بافت تاریخی شهر دزفول انجام شده است. این ارزیابی با هدف تحلیل و شناسایی مؤلفه‌های طراحی زمینه‌گرا صورت پذیرفته است و در ادامه، از طریق تحلیل‌های آماری به بررسی و اندازه‌گیری هر یک از این مؤلفه‌ها پرداخته شده است.

 

مؤلفه زمینه کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی

با توجه به جدول (3) آزمون من- ویتنی نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (فوق لیسانس) و (دکتری) برای مؤلفه زمینه کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود ندارد. (sig=0.328).

 

جدول 3. مؤلفه زمینه کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات

Independent-Samples Mann-Whitney U Test Summary

Total N

50

Mann-Whitney U

500/162

Wilcoxon W

500/982

Test Statistic

500/162

Standard Error

333/83

Standardized Test Statistic

987/0-

Asymptotic Sig.(2-sided test)

328/0

Exact Sig.(2-sided test)

369/0

 

جدول 4. مؤلفه زمینه کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر حوزه فعالیت

Independent-Samples Kruskal-Wallis Test Summary

Total N

50

Test Statistic

592/11

Degree Of Freedom

2

Asymptotic Sig.(2-sided test)

003/0

a. The test statistic is adjusted for ties.

 

با توجه به جدول (4) با توجه به نتایج آزمون K، (کروسکال والیس) ، بین مؤلفه زمینه کالبدی و ارتباط معناداری آن با حوزه فعالیت پاسخ دهندگان، و با توجه به معنی مقداری آزمون sig) 0.003 ) که کوچک تر از مقدار خطای (آلفا) 0.05 درصد است و در نتیجه فرض H0 رد و فرض H1 با اطمینان 95 درصد تأیید شده است. در نتیجه بین میانگین پاسخ‌های افراد در حوزه‌های محتلف و مؤلفه زمینه کالبدی، اختلاف معناداری بین آن‌ها وجود دارد.

 

مؤلفه زمینه تاریخی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی

 

جدول 5. مؤلفه زمینه تاریخی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات

Independent-Samples Mann-Whitney U Test Summary

Total N

50

Mann-Whitney U

000/175

Wilcoxon W

000/995

Test Statistic

000/175

Standard Error

931/37

Standardized Test Statistic

659/0-

Asymptotic Sig.(2-sided test)

510/0

Exact Sig.(2-sided test)

558/0

 

با توجه به جدول (5) آزمون من- ویتنی نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (فوق لیسانس) و (دکتری) برای مؤلفه زمینه تاریخی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود ندارد. (sig=0.510).

جدول 6. مؤلفه زمینه تاریخی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر حوزه فعالیت

Independent-Samples Kruskal-Wallis Test Summary

Total N

50

Test Statistic

569/21

Degree Of Freedom

2

Asymptotic Sig. (2-sided test)

000.

a. The test statistic is adjusted for ties.

با توجه به جدول (6) نتایج آزمون K (کروسکال والیس) نشان می‌دهد که بین مؤلفه زمینه تاریخی و ارتباط آن با حوزه فعالیت پاسخ‌دهندگان، ارتباط معناداری وجود دارد. با توجه به مقدار آزمون (sig) برابر با 0.000 که کمتر از سطح خطای (آلفا) 0.05 است، فرض صفر (H0) رد شده و فرض تحقیق (H1) با اطمینان 95 درصد تأیید می‌شود. بنابراین، اختلاف معناداری میان میانگین پاسخ‌های افراد در حوزه‌های مختلف و مؤلفه زمینه تاریخی وجود دارد.

 

تحلیل آمار استنباطی هر یک از مؤلفه‌ها (پرسشنامه کارشناسان)

مؤلفه زمینه کالبدی

برای بررسی این که آیا از نظر کارشناسان در بافت تاریخی شهر دزفول، بین شاخص‌های مختلف زمینه کالبدی تفاوت معناداری وجود دارد یا خیر، و همچنین برای رده‌بندی این شاخص‌ها در بافت تاریخی، از مقیاس ترتیبی لیکرت و آزمون کروسکال-والیس استفاده شده است. در این راستا، با توجه به اطلاعات استخراج‌شده از پرسشنامه، برای آزمون فرضیه یکسان نبودن شاخص‌های زمینه کالبدی در محدوده مورد پژوهش، از آزمون H بهره گرفته شده است. شاخص‌های معیار زمینه کالبدی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند شامل شبکه دسترسی و معابر، گره‌ها و میادین، یافت شهری، توده و فضا، جهت‌گیری بناها، تراکم ساختمانی، کاربری زمین، خط آسمان، خط زمین، ریتم، حفظ مقیاس انسانی، مقیاس با بناهای مجاور، مقیاس با بناهای مجاور ۱۳ فرم، تناسبات و هندسه، نوع و جنس مصالح، رنگ مصالح، یافت مصالح، نحوه ترکیب مصالح، تزئینات، بازشوها، تکنولوژی روز، فن ساخت، سلسله مراتب فضایی، خوانایی و گونه معماری هستند.

 

جدول 7. آمار توصیفی مرتبط با معیار زمینه کالبدی

بیشترین

کمترین

انحراف معیار

میانگین

تعداد

زمینه کالبدی

00/5

00/1

23604/1

1200/3

1250

 

جدول 8. معناداری آزمون کروسکال – والیس

آماره‌های آزمون کروسکال – والیس

زمینه کالبدی

391/86

مربع کای

24

درجه آزادی

000/0

سطح معناداری

a.Kruskal Wallis Test

b.Grouping Variable:Q1

 

با توجه جداول (7 و 8) نتایج آزمون کروسکال-والیس نشان می‌دهد، برای معیار زمینه کالبدی در 25 پرسش، مجموعاً 1250 پاسخ ثبت شده است. سطح معناداری آزمون برابر با 0.00 گزارش شده که این مقدار از سطح خطای 0.05 کمتر است. بنابراین، بر اساس تحلیل‌های آماری، تفاوت معناداری در میانگین 25 شاخص مورد بررسی در زمینه کالبدی وجود دارد.

 

جدول 9. مقایسه میانگین شاخص‌ها

Ranks

میانگین رتبه

Mean Rank

تعداد پاسخ

پرسش

 

59/349

50

1

 

زمینه کالبدی

29/476

50

2

18/330

50

3

34/412

50

4

38/321

50

5

78/242

50

6

87/320

50

7

59/349

50

8

29/476

50

9

18/330

50

10

34/412

50

11

38/321

50

12

87/242

50

13

87/320

50

14

18/330

50

15

34/412

50

16

38/321

50

17

87/242

50

18

87/320

50

19

59/349

50

20

29/276

50

21

18/330

50

22

34/412

50

23

38/321

50

24

87/242

50

25

87/320

1250

مجموع

 

با توجه به جدول (9) بررسی میانگین رتبه (Mean rank) به ترتیب اولویت شاخص‌های معیار زمینه کالبدی را مشخص می‌کند. همان طور که در نتایج مشاهده می‌شود، از دیدگاه پاسخ‌دهندگان، شاخص ششم (تراکم ساختمانی) و شاخص نوزدهم (تزئینات) بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند. در مقابل، شاخص‌های دوم (گره‌ها و میادین)، یازدهم (حفظ مقیاس انسانی)، پانزدهم (نوع و جنس مصالح) و بیست‌وچهارم (خوانایی) به ترتیب کمترین امتیاز را از نظر پاسخ‌دهندگان دریافت کرده‌اند.

 

جدول 10. رتبه بندی نهایی شاخص‌ها

ردیف

میانگین رتبه

پرسش

1

2/479

6

2

3/471

19

3

2/451

21

4

8/449

25

5

6/421

13

6

2/415

8

7

6/410

4

8

9/408

14

9

5/401

20

10

6/389

13

11

3/378

12

12

2/360

22

13

8/358

18

14

2/351

23

15

7/431

16

16

2/312

9

17

9/311

10

18

2/305

7

19

1/296

5

20

2/259

3

21

6/290

1

22

5/286

24

23

3/284

15

24

1/270

11

25

7/264

2

 

مؤلفه زمینه تاریخی

برای بررسی وجود تفاوت معنادار بین شاخص‌های مختلف زمینه تاریخی در سطح بافت تاریخی توسط کارشناسان و همچنین رده‌بندی این شاخص‌ها در سطح بافت تاریخی شهر، از مقیاس ترکیبی لیکرت و آزمون کروسکال-والیس استفاده شده است. بر اساس اطلاعات استخراج‌شده از پرسشنامه، برای آزمون ادعای عدم یکسان بودن شاخص‌های معیار زمینه تاریخی در محدوده مورد پژوهش، از آزمون H بهره گرفته شده است. فرضیه H1 به این صورت بیان می‌شود که دست‌کم میانگین دو شاخص با یکدیگر برابر نیست. شاخص‌های معیار زمینه تاریخی شامل نقد و تحسین سنت‌ها، اصالت بومی، تداوم تاریخی، طراحی در بعد زمان، کهن‌الگو، اصول معماری گذشته و توجه به پتانسیل‌های تاریخی سایت است. 

جدول 11. آمار توصیفی مرتبط با معیار زمینه تاریخی

بیشترین

کمترین

انحراف معیار

میانگین

تعداد

زمینه تاریخی

00/5

00/1

24630/1

3016/3

350

 

جدول 12. معناداری آزمون کروسکال – والیس

آماره‌های آزمون کروسکال – والیس

زمینه تاریخی

139/76

مربع کای

5

درجه آزادی

000/0

سطح معناداری

a.Kruskal Wallis Test

b.Grouping Variable:Q2

 

همانطور که در جدول (11 و 12) دیده می‌شود، در خروجی آزمون کروسکال والیس برای معیار زمینه تاریخی برای 7 پرسش، 350 پاسخ وجود دارد و سطح معناداری برابر با 0.00شده است که کمتر از 0.05 می‌باشد، در نتیجه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری در میانگین ۶ شاخص وجود دارد.

جدول13، مقایسه میانگین شاخص‌ها

Ranks

میانگین رتبه

Mean Rank

تعداد پاسخ

پرسش

 

88/274

50

1

 

زمینه تاریخی

05/245

50

2

55/333

50

3

12/296

50

4

84/264

50

5

58/415

50

6

 

50

7

 

با توجه به جدول (13)، بررسی میانگین رتبه (Mean rank) یک رتبه‌بندی از شاخص‌های زمینه تاریخی را به دست می‌دهد. همانگونه که مشاهده می‌شود، از دیدگاه پاسخ دهندگان، شاخص ششم، یعنی "اصول معماری گذشته" بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده و همچنین شاخص دوم، یعنی "اصالت بومی" کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده است.

 

جدول 14، رتبه بندی نهایی شاخص‌ها

میانگین رتبه

پرسش

2/479

6

3/471

3

2/451

4

8/449

5

6/412

1

2/415

2

6/410

7

 

رتبه بندی مؤلفه‌ها براساس پراهمیت ترین اولویت آن‌ها

با توجه به میانگین هر مؤلفه می‌توان آ‌ها را به صورت زیر از پر اهمیت‌ترین و کم اهمیت‌ترین مرتب نمود، همانطور که در نمودار زیر نمایش داده شده است، "زمینه کالبدی" در درجه اول، و "زمینه تاریخی" در درجه دوم قرار گرفته‌اند.

 

جدول15. اولویت نهایی کیفیت‌ها

زمینه تاریخی

زمینه کالبدی

معیار

9000/2

3016/3

میانگین نهایی

2

1

رتبه

 

بر این اساس به منظور تعیین چارچوب طراحی زمینه گرا در بافت تاریخی شهر دزفول می‌بایست توجه بیشتری بر زمینه‌های اجتماعی فرهنگی داشت. بطوریکه مؤلفه زمینه اجتماعی فرهنگی دارای بیشترین اهمیت و زمینه انسانی دارای کمترین اهمیت از نظر کارشناسان بود.

 

آمار توصیفی (تحلیل پرسشنامه شهروندان)

در این بخش، به‌منظور تشریح ویژگی‌های نمونه، ابتدا داده‌های جمع‌آوری‌شده با بهره‌گیری از شاخص‌های آمار توصیفی، خلاصه‌سازی و طبقه‌بندی می‌شود. سپس این داده‌ها در سه بخش زیر تحلیل خواهند شد: الف) توصیف ویژگی‌های عمومی پاسخ‌دهندگان، ب) بررسی ساختار کالبدی متغیرهای اصلی، ج) گروه‌بندی بر اساس ویژگی‌های عمومی پاسخ‌دهندگان.

 

 

 

 

 

جدول 16. مدت زمان اقامت اعضای نمونه

مدت زمان اقامت

فراوانی

درصد فراوانی

فراوانی تجمعی

کمتر از 5 سال

135

2/35

2/35

5 الی 10 سال

115

30

3/65

بیشتر از 10 سال

133

7/34

100

مجموع

383

100

 

 

با توجه به جدول (16) که نشان‌دهنده مدت زمان اقامت پاسخگویان در یک مکان است. از مجموع 383 نفر، 35.2% کمتر از 5 سال، 30% بین 5 تا 10 سال، و 34.7% بیشتر از 10 سال در این مکان اقامت داشته‌اند. این توزیع نشان می‌دهد که بیش از نیمی از پاسخگویان (65.3%) کمتر از 10 سال در مکان مورد نظر زندگی کرده‌اند.

 

آمار استنباطی (تحلیل پرسشنامه شهروندان)

مؤلفه فرمی - کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی

 

جدول 17. مؤلفه فرمی - کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات

Hypothesis Test Summary

 

Null Hypothesis

Test

Sig.

Decision

1

The distribution of AX is the same across categories of education level.

Independent-Samples Mann-Whitney U Test

.000

Retain the null hypothesis.

Asymptotic significances are displayed. The significance level is .050.

 

با توجه به جدول (17) آزمون کروسکال والیس نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (دیپلم و زیر دیپلم)، (کارشناسی) و (کارشناسی ارشد و بالاتر) برای مؤلفه فرمی- کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود دارد. (p-value=63.871, df=2) ، (sig=0.000).

 

جدول 18. مؤلفه فرمی - کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات

ردیف

مؤلفه‌ها

گویه‌ها

گزاره‌ها

نوع آزمون

Sig

نتایج آزمون

A1

مؤلفه فرمی

و

کالبدی

قابلیت جهت‌یابی

)AX1(

 

این بافت تاریخی از کیفیت خوانایی و وضوح بهره‌مند است و جهت یابی در آن برای شهروندان به سادگی اتفاق می‌افتد.

کروسکال- والیس

489/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A2

در بافت تاریخی گم نمی‌شوم و به راحتی می‌تونم مسیر خود را پیدا کنم.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A3

در بافت تاریخی المان‌هایی وجود دارد که به راحتی از طریق آن‌ها میتوانم راهم را پیدا کنم.

کروسکال- والیس

012/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A4

کیفیت بصری

)AX2(

 

در این بافت تاریخی دیدها و چشم‌اندازهای مطلوب و منحصر بـه فـردی برای من وجود دارد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A5

در این بافت تاریخی تزیینات بی‌دلیل کـه باعث گیج شدن و سردرگمی شهروندان می‌شود اثری نیست.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A6

نورپردازی، ترکیب رنگ و استفاده از عناصر تزیینی و ... در این بافت تاریخی برای من جالب توجه است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A7

هر جایی از این بافت تاریخی را که دوست داشته باشم میتوانم ببینم و چیزی مزاحم دید من نیست.

کروسکال- والیس

222/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A8

در این بافت تاریخی منظره‌ها و چشم اندازهای خوبی میبینم که مرا شگفت زده می‌کند.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A9

فرصتی که این بافت تاریخی برای دیدن منظره‌های جذاب در اختیارم میگذارد برایم مطلوب و لذت بخش است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A10

در این بافت تاریخی امکان دیدن آسمان و کوه‌ها برایم فراهم است.

کروسکال- والیس

001/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A11

کیفیت

کالبدی فضایی

)AX3(

موقعیت قریری این بافت تاریخی در شهر مطلوب است و دسترسی بـه آن برای من راحت می‌باشد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A12

راه‌های ورودی و خروجی به این بافت تاریخی برای من مـشخص و بـه تعـداد کافی هستند.

کروسکال- والیس

001/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A13

در این بافت تاریخی فرم‌های معماری و گوناگونی جزییات طراحی بـه حدی است که باعث جلب توجه شهروندان می‌شود.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A14

شکل کلی این بافت تاریخی، نوع قریری ساختمان‌ها، ارتفاع ساختمان‌ها و نسبت بین توده و فضا در این بافت تاریخی از یک طرح از پـیش اندیـشیده تبعیت می‌کند و قابل درک توسط من است.

کروسکال- والیس

087/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A15

در این بافت تاریخی، شرایط مناسب پیاده‌راه‌ها شهروندان را به پیاده‌روی ترغیب می‌کند.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A16

فضا و فرم این بافت تاریخی انعطاف‌پذیر است و قابلیت انجام فعالیت‌های گوناگون در آن وجود دارد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A17

در این بافت تاریخی، کیفیت‌هایی همچون نظم، ریتم، تکرار، تناسب، تعادل و نوعی یکپارچگی فضایی قابل مشاهده است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A18

مدیریت و نظارت بر فضا

)AX4(

شرایط این بافت تاریخی و نوع طراحی آن بـه گونه‌ای است کـه امکان نظـارت و مراقبت شهروندان از این بافت تاریخی فراهم است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A19

نگهداری و مرمت بناها و رسیدگی به تجهیزات در این بافت تاریخی بـه خوبی انجام می‌شود.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A20

مبلمان و تجهیزات شهری این بافت تاریخی متناسب با نیاز و رفتار استفاده‌کنندگان طراحی و جانمایی شده است.

کروسکال- والیس

134/0

H0 = تأیید

H1 = رد

A21

دلباز بودن بافت تاریخی

)AX5(

اندازه و وسعت این بافت تاریخی از نظر من مناسب است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A22

در این بافت تاریخی احساس حضور در یک مکان محدود، بسته و کوچک را ندارم.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A23

کیفیت مصالح

)AX6(

احساس میکنم در ساخت این بافت تاریخی از مواد و مصالح مناسب و با دوام استفاده شده است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A24

جنس مصالح کف این بافت تاریخی باعث حرکت راحتتر من می‌شود.

کروسکال- والیس

883/0

H0 = تأیید

H1 = رد

مجموع میانگین مؤلفه‌های فرمی و کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

 

با توجه به جدول (18)، رابطه بین مؤلفه‌های فرمی و کالبدی با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات بررسی شده است. نتایج آزمون کروسکال-والیس نشان می‌دهند که در بیشتر گویه‌ها، تفاوت معناداری بین تحصیلات افراد وجود دارد (0.05P<). به‌ویژه در گویه‌هایی مانند "کیفیت بصری"، "کیفیت کالبدی فضایی"، و "مدیریت و نظارت بر فضا"، فرضیه صفر رد شده و فرضیه جایگزین تأیید گردیده است. این امر نشان‌دهنده تأثیر تحصیلات بر ارزیابی افراد از ویژگی‌های فرمی و کالبدی بافت تاریخی است.

 

جدول19. مؤلفه فرمی - کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر مدت زمان اقامت

Hypothesis Test Summary

 

Null Hypothesis

Test

Sig.

Decision

1

The distribution of AX is the same across categories of length of stay.

Independent-Samples Mann-Whitney U Test

000/0

Retain the null hypothesis.

Asymptotic significances are displayed. The significance level is .050.

 

با توجه به جدول (19) آزمون کروسکال والیس نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با مدت زمان اقامت (کمتر از 5 سال)، (5 الی 10 سال) و (بیشتر از 10 سال) برای مؤلفه فرمی - کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود دارد. (p-value=46.551, df=2) ، (sig=0.000).

 

                جدول 20. مؤلفه فرمی - کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر مدت زمان اقامت

ردیف

مؤلفه‌ها

گویه‌ها

گزاره‌ها

نوع آزمون

Sig

نتایج آزمون

A1

مؤلفه فرمی

و

کالبدی

قابلیت جهت‌یابی

)AX1(

 

این بافت تاریخی از کیفیت خوانایی و وضوح بهره‌مند است و جهت یابی در آن برای شهروندان به سادگی اتفاق می‌افتد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A2

در بافت تاریخی گم نمی‌شوم و به راحتی می‌تونم مسیر خود را پیدا کنم.

کروسکال- والیس

109/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A3

در بافت تاریخی المان‌هایی وجود دارد که به راحتی از طریق آن‌ها میتوانم راهم را پیدا کنم.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A4

کیفیت بصری

)AX2(

 

در این بافت تاریخی دیدها و چشم‌اندازهای مطلوب و منحصر بـه فـردی برای من وجود دارد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A5

در این بافت تاریخی تزیینات بی‌دلیل کـه باعث گیج شدن و سردرگمی شهروندان می‌شود اثری نیست.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A6

نورپردازی، ترکیب رنگ و استفاده از عناصر تزیینی و ... در این بافت تاریخی برای من جالب توجه است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A7

هر جایی از این بافت تاریخی را که دوست داشته باشم میتوانم ببینم و چیزی مزاحم دید من نیست.

کروسکال- والیس

002/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A8

در این بافت تاریخی منظره‌ها و چشم اندازهای خوبی میبینم که مرا شگفت زده می‌کند.

کروسکال- والیس

058/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A9

فرصتی که این بافت تاریخی برای دیدن منظره‌های جذاب در اختیارم میگذارد برایم مطلوب و لذت بخش است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A10

در این بافت تاریخی امکان دیدن آسمان و کوه‌ها برایم فراهم است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A11

کیفیت

کالبدی فضایی

)AX3(

موقعیت قریری این بافت تاریخی در شهر مطلوب است و دسترسی بـه آن برای من راحت می‌باشد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A12

راه‌های ورودی و خروجی به این بافت تاریخی برای من مـشخص و بـه تعـداد کافی هستند.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A13

در این بافت تاریخی فرم‌های معماری و گوناگونی جزییات طراحی بـه حدی است که باعث جلب توجه شهروندان می‌شود.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A14

شکل کلی این بافت تاریخی، نوع قریری ساختمان‌ها، ارتفاع ساختمان‌ها و نسبت بین توده و فضا در این بافت تاریخی از یک طرح از پـیش اندیـشیده تبعیت می‌کند و قابل درک توسط من است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A15

کفسازی، عرض، محصوریت، روشنایی، سایه‌گیری و تسهیلات پیـاده‌راه‌هـا در این بافت تاریخی در حدی است که شهروندان را تشویق به پیاده روی می‌کند.

کروسکال- والیس

183/0

H0 = تأیید

H1 = رد

 

A16

فضا و فرم این بافت تاریخی انعطاف‌پذیر است و قابلیت انجام فعالیت‌های گوناگون در آن وجود دارد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A17

کیفیت‌هایی چون نظم یا ریتم یا تکرار یا تسلط یا یک مرتبگی یـا تناسـب یـا تعادل یا ... در این بافت تاریخی به چشم می‌خورد.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A18

مدیریت و نظارت بر فضا

)AX4(

شرایط این بافت تاریخی و نوع طراحی آن بـه گونه‌ای است کـه امکان نظـارت و مراقبت شهروندان از این بافت تاریخی فراهم است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A19

نگهداری و مرمت بناها و رسیدگی به تجهیزات در این بافت تاریخی بـه خوبی انجام می‌شود.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A20

مبلمان و تسهیلات و تجهیزات شهری بر اساس نیاز و رفتار استفاده کننده‌گان از این بافت تاریخی طراحی و مکان‌یابی شده‌اند.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A21

دلباز بودن بافت تاریخی

)AX5(

اندازه و وسعت این بافت تاریخی از نظر من مناسب است.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A22

در این بافت تاریخی احساس حضور در یک مکان محدود، بسته و کوچک را ندارم.

کروسکال- والیس

001/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A23

کیفیت مصالح

)AX6(

احساس میکنم در ساخت این بافت تاریخی از مواد و مصالح مناسب و با دوام استفاده شده است.

کروسکال- والیس

033/0

H0 = رد

H1 = تأیید

A24

جنس مصالح کف این بافت تاریخی باعث حرکت راحتت ر من می‌شود.

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

مجموع میانگین مؤلفه‌های فرمی و کالبدی و ارتباط آن با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر مدت زمان اقامت

کروسکال- والیس

000/0

H0 = رد

H1 = تأیید

 

با توجه به جدول (20) تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که بیشتر مؤلفه‌های ویژگی‌های فرمی و کالبدی در بافت تاریخی از نظر مدت زمان اقامت تفاوت‌های معناداری دارند، با چند استثنا. به‌طور خاص، متغیرهایی مانند جهت‌یابی، کیفیت بصری و سازمان‌دهی فضایی تفاوت‌های معناداری نشان می‌دهند، در حالی که مؤلفه‌هایی مانند کیفیت کف‌سازی و تشویق به پیاده‌روی تفاوت معناداری ندارند.

 

بررسی ارتباط بین مؤلفه‌ها با استفاده از روش همبستگی

بررسی رابطه همبستگی بین گویه‌های مؤلفه فرمی و کالبدی

 

جدول 21 . بررسی رابطه معناداری بین گویه‌های مؤلفه فرمی و کالبدی

بررسی رابطه معناداری بین گویه‌های مؤلفه فرمی و کالبدی

 

قابلیت

جهت یابی

کیفیت بصری

کیفیت کالبدی - فضایی

مدیریت و نظارت بر فضا

دلباز بودن بافت تاریخی

کیفیت مصالح

Pearson Correlation

قابلیت

جهت یابی

Correlation Coefficient

1

000/0

563/0-**

117/0*

129/0-*

168/0**

Sig. (2-tailed)

 

996/0

000/0

026/0

014/0

001/0

N

364

364

364

364

364

364

کیفیت بصری

Correlation Coefficient

000/0

1

.433/0**

130/0*

412/0**

063/0

Sig. (2-tailed)

996/0

 

000.0

011/0

000/0

219/0

N

364

383

383

383

383

383

کیفیت کالبدی - فضایی

Correlation Coefficient

563/0-**

433/0**

1

115/0-*

.215/0**

140/0-**

Sig. (2-tailed)

000/0

000/0

 

.025/0

000/0

006/0

N

364

383

383

383

383

383

مدیریت و نظارت بر فضا

Correlation Coefficient

117/0*

130/0*

115/0-*

1

019/0

345/0-**

Sig. (2-tailed)

026/0

011/

025/0

 

710/0

000/0

N

364

383

383

383

383

383

دلباز بودن بافت تاریخی

Correlation Coefficient

129/0-*

412/0**

215/0**

019/

1

229/0**

Sig. (2-tailed)

014/0

000/0

000/0

710/0

 

000/0

N

364

383

383

383

383

383

کیفیت مصالح

Correlation Coefficient

168/0**

063/0

140/0-**

-.345/0-**

229/0**

1

Sig. (2-tailed)

001/0

219/0

006/0

000/0

000/0

 

N

364

383

383

383

383

383

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

 

در جدول (21) با توجه به نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت بصری همبستگی قوی، بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت کالبدی و فضایی همبستگی بسیار ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد. بین گویه کیفیت بصری و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی قوی، بین گویه کیفیت بصری و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی متوسط، بین گویه کیفیت بصری و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی قوی بین گویه کیفیت بصری و کیفیت مصالح همبستگی ضعیف می‌باشد. بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی ضعیف، بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف، بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد. بین گویه مدیریت و نظارت بر فضا و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف و بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد.

 

نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات

در این پژوهش، به بررسی و تأثیر معماری زمینه‌گرا بر پایداری شهری شهر دزفول پرداخته شد. مسئله اصلی این تحقیق، تغییرات سریع و ناخواسته شهری در شهرهای تاریخی و نادیده گرفتن هویت فرهنگی و معماری آن‌ها بود که منجر به تخریب و تغییرات غیرمؤثر در بافت‌های تاریخی می‌گردد. هدف این پژوهش، ارائه یک چارچوب جامع و عملیاتی برای طراحی زمینه‌گرا در بافت تاریخی دزفول بوده است که بتواند به حفظ و تقویت هویت تاریخی و فرهنگی این شهر کمک کرده و فرآیندهای بازآفرینی شهری را با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی منطقه هماهنگ سازد. برای دستیابی به این هدف، روش کار تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و از ترکیب روش‌های کیفی و کمی استفاده شده است. داده‌ها از طریق مشاهده و پرسشنامه‌هایی که به کارشناسان معماری، متخصصان مرمت و بازآفرینی و شهروندان تعلق داشتند، جمع‌آوری گردیدند. نمونه‌گیری به‌روش گلوله برفی و برآورد حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران صورت گرفت نمونه‌گیری به‌روش گلوله برفی و برآورد حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران صورت گرفت و در مجموع 434 پاسخ‌دهنده مورد بررسی قرار گرفتند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS بهره گرفته شد و آزمون‌های آماری مانند کروسکال-والیس و من-ویتنی برای بررسی تفاوت‌های معنادار بین شاخص‌های مختلف زمینه‌گرا به‌کار رفتند.با توجه جدول (2) کارشناسان حاضر در این پژوهش و از بین کسانی که مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند، 20 درصد استاد دانشگاه، 30 درصد پژوهشگر دوره دکتری، و 50 درصد بعنوان کارشناس حوزه معماری فعالیت داشتند. با توجه به جدول (3) آزمون من- ویتنی نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (فوق لیسانس) و (دکتری) برای مؤلفه زمینه کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود ندارد. (sig=0.328). با توجه به جدول (4) با توجه به نتایج آزمون K، (کروسکال والیس) ، بین مؤلفه زمینه کالبدی و ارتباط معناداری آن با حوزه فعالیت پاسخ دهندگان، و با توجه به معنی مقداری آزمون sig) 0.003 ) که کوچک تر از مقدار خطای (آلفا) 0.05 درصد است و در نتیجه فرض H0 رد و فرض H1 با اطمینان 95 درصد تأیید شده است. در نتیجه بین میانگین پاسخ‌های افراد در حوزه‌های محتلف و مؤلفه زمینه کالبدی، اختلاف معناداری بین آن‌ها وجود دارد. با توجه به جدول (5) آزمون من- ویتنی نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (فوق لیسانس) و (دکتری) برای مؤلفه زمینه تاریخی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود ندارد. (sig=0.510). با توجه به جدول (6) نتایج آزمون K (کروسکال والیس) نشان می‌دهد که بین مؤلفه زمینه تاریخی و ارتباط آن با حوزه فعالیت پاسخ‌دهندگان، ارتباط معناداری وجود دارد. با توجه به مقدار آزمون (sig) برابر با 0.000 که کمتر از سطح خطای (آلفا) 0.05 است، فرض صفر (H0) رد شده و فرض تحقیق (H1) با اطمینان 95 درصد تأیید می‌شود. بنابراین، اختلاف معناداری میان میانگین پاسخ‌های افراد در حوزه‌های مختلف و مؤلفه زمینه تاریخی وجود دارد. با توجه جداول (7 و 8) نتایج آزمون کروسکال-والیس نشان می‌دهد، برای معیار زمینه کالبدی در 25 پرسش، مجموعاً 1250 پاسخ ثبت شده است. سطح معناداری آزمون برابر با 0.00 گزارش شده که این مقدار از سطح خطای 0.05 کمتر است. بنابراین، بر اساس تحلیل‌های آماری، تفاوت معناداری در میانگین 25 شاخص مورد بررسی در زمینه کالبدی وجود دارد. با توجه به جدول (9) بررسی میانگین رتبه (Mean rank) به ترتیب اولویت شاخص‌های معیار زمینه کالبدی را مشخص می‌کند. همان طور که در نتایج مشاهده می‌شود، از دیدگاه پاسخ‌دهندگان، شاخص ششم (تراکم ساختمانی) و شاخص نوزدهم (تزئینات) بالاترین امتیاز را کسب کرده‌اند. در مقابل، شاخص‌های دوم (گره‌ها و میادین)، یازدهم (حفظ مقیاس انسانی)، پانزدهم (نوع و جنس مصالح) و بیست‌وچهارم (خوانایی) به ترتیب کمترین امتیاز را از نظر پاسخ‌دهندگان دریافت کرده‌اند. همانطور که در جدول (11 و 12) دیده می‌شود، در خروجی آزمون کروسکال والیس برای معیار زمینه تاریخی برای 7 پرسش، 350 پاسخ وجود دارد و سطح معناداری برابر با 0.00شده است که کمتر از 0.05 می‌باشد، در نتیجه از لحاظ آماری تفاوت معنی داری در میانگین ۶ شاخص وجود دارد. با توجه به جدول (13)، بررسی میانگین رتبه (Mean rank) یک رتبه‌بندی از شاخص‌های زمینه تاریخی را به دست می‌دهد. همانگونه که مشاهده می‌شود، از دیدگاه پاسخ دهندگان، شاخص ششم، یعنی "اصول معماری گذشته" بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده و همچنین شاخص دوم، یعنی "اصالت بومی" کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده است. با توجه به جدول (16) که نشان‌دهنده مدت زمان اقامت پاسخگویان در یک مکان است. از مجموع 383 نفر، 35.2% کمتر از 5 سال، 30% بین 5 تا 10 سال، و 34.7% بیشتر از 10 سال در این مکان اقامت داشته‌اند. این توزیع نشان می‌دهد که بیش از نیمی از پاسخگویان (65.3%) کمتر از 10 سال در مکان مورد نظر زندگی کرده‌اند. با توجه به جدول (17) آزمون کروسکال والیس نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با تحصیلات (دیپلم و زیر دیپلم)، (کارشناسی) و (کارشناسی ارشد و بالاتر) برای مؤلفه فرمی- کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود دارد. (p-value=63.871, df=2) ، (sig=0.000). با توجه به جدول (18)، رابطه بین مؤلفه‌های فرمی و کالبدی با ویژگی‌های فردی پاسخگویان از نظر تحصیلات بررسی شده است. نتایج آزمون کروسکال-والیس نشان می‌دهند که در بیشتر گویه‌ها، تفاوت معناداری بین تحصیلات افراد وجود دارد (0.05P<). به‌ویژه در گویه‌هایی مانند "کیفیت بصری"، "کیفیت کالبدی فضایی"، و "مدیریت و نظارت بر فضا"، فرضیه صفر رد شده و فرضیه جایگزین تأیید گردیده است. این امر نشان‌دهنده تأثیر تحصیلات بر ارزیابی افراد از ویژگی‌های فرمی و کالبدی بافت تاریخی است. با توجه به جدول (19) آزمون کروسکال والیس نشان داد که از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین پاسخگویان با مدت زمان اقامت (کمتر از 5 سال)، (5 الی 10 سال) و (بیشتر از 10 سال) برای مؤلفه فرمی - کالبدی، با توجه به میانگین امتیازات و طبقه‌بندی سوالات پرسشنامه از طریق طیف 5 درجه‌ای لیکرت وجود دارد. (p-value=46.551, df=2) ، (sig=0.000). با توجه به جدول (20) تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که بیشتر مؤلفه‌های ویژگی‌های فرمی و کالبدی در بافت تاریخی از نظر مدت زمان اقامت تفاوت‌های معناداری دارند، با چند استثنا. به‌طور خاص، متغیرهایی مانند جهت‌یابی، کیفیت بصری و سازمان‌دهی فضایی تفاوت‌های معناداری نشان می‌دهند، در حالی که مؤلفه‌هایی مانند کیفیت کف‌سازی و تشویق به پیاده‌روی تفاوت معناداری ندارند. در جدول (21) با توجه به نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت بصری همبستگی قوی، بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت کالبدی و فضایی همبستگی بسیار ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف، بین گویه قابلیت جهت یابی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد. بین گویه کیفیت بصری و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی قوی، بین گویه کیفیت بصری و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی متوسط، بین گویه کیفیت بصری و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی قوی بین گویه کیفیت بصری و کیفیت مصالح همبستگی ضعیف می‌باشد. بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و مدیریت و نظارت بر فضا همبستگی ضعیف، بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف، بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد. بین گویه مدیریت و نظارت بر فضا و دلباز بودن بافت تاریخی همبستگی ضعیف و بین گویه کیفیت کالبدی – فضایی و کیفیت مصالح همبستگی بسیار ضعیف می‌باشد.

 

منابع

زارع‌زاده، معصومه؛ دانشمند، سارا؛ و علی‌آبادی، محمد. (1394). چگونگی مداخله زمینه‌گرا در پایداری و باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی با بهره‌گیری از روش چیدمان فضا. معماری و شهرسازی پایدار، 3(1), 75–90. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25886274.1394.3.1.6.6

مهرگان، منصوره (1403). شهر قدیمی، زندگی امروزی (مطالعه موردی شهر دزفول). مجله اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی, 2(4). https://civilica.com/doc/1994028

یزدان‌پناه شاه‌آبادی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ و سجادزاده، حسن. (1399). برندسازی مکان: رویکردی دارایی‌مبنا در بازآفرینی بافت تاریخی تهران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 12(31)، 287-304.

Çizgen, G. (2012). Rethinking the role of context and contextualism in architecture and design (Doctoral dissertation, Eastern Mediterranean University (EMU)). https://i-rep.emu.edu.tr/xmlui/handle/11129/348. 

Demiri, K. (2013). New architecture as infill in historical context. Architecture and Urban Planning, 7, 44-50. https://journals.rtu.lv/index.php/AUP/article/view/aup.2013.005 

Fam, S., Shokouh, P., Pashaei Kamali, F., & Farshteh. (2014). Design in historical contexts: A contextual approach. International Conference on Modern Design and Construction Methods in Textual Architecture, Tabriz.

Sotoudeh, H., & Wan Abdullah, W. M. Z. (2022). Affected variables on successful infill design in urban historic context. Arts and Design Studies, 3, 7-12. https://d1wqtxts1xzle7 

Taheri, M. A., Hosseinabadi, F., & Jan Forouzadeh, S. (2020). Contextualism as a tool for creating environmental, human, and social connections in urban fabric: A case study of Gabriel House in Mexico. Quarterly Journal of Urban Design Studies and Urban Research, 3(1), 61-68.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]  Sotoudeh

[2]  Demiri


سند

Sanad is a platform for managing Azad University publications

الروابط

المراكز ذات الصلة

دعامة

الصفحات الرسمية

حقوق هذا الموقع الإلكتروني مملوكة لنظام SANAD Press Management. © 1442-1447

الصفحة الرئيسية| دخول| معلومات عنا| اتصل بنا|
[English] [فارسی] [en] [fa]