فنای صفاتی در عرفان اسلامی با محوریت حکمت متعالیه

الموضوعات :

سید حاتم مهدوی نور ¹ , محمود قیوم زاده ²

1 - استادیار گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - استاد گروه معارف اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الأربعاء , شعبان, 1444 تاريخ التأكيد : 25 الإثنين , شوال, 1444 تاريخ الإصدار : 18 الإثنين , شعبان, 1446

الکلمات المفتاحية: اشتداد وجود, اشتراک معنوی وجود, حکمت متعالیه, فنای صفاتی, وحدت وجود.,

ملخص المقالة :

فنا یکی از مقامات عرفانی است که عرفا آن را به سه نوع شهودی (معرفتی)، صفاتی و وجودی تقسیم¬می‌کنند. تبیین فنا از نظر عرفان‌پژوهان و حتی عارفان مهم است. هدف این نوشتار تبیین فنای صفاتی در نظام فلسفه صدرایی است. مبانی‌ای که در تبیین استفاده¬شده¬است عبارتند از: اشتراک معنوی وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و اشتداد در وجود و تقسیم وجود به رابط و مستقل. وقتی وجود مشترک معنوی است باید معنای مشترکی در وجود انسان و خداوند باشد تا آن معنای مشترک قابل¬انتزاع باشد. با توجه به تشکیک وجود و حرکت جوهری و اشتداد در وجود، وجودات امکانی می‌توانند رشدکنند و این رشد هم برای انسان حدّ لایقف ندارد تا جایی¬که می‌تواند صفاتش نامحدود شود. مهم‌ترین دلیل نقلی بر فنای صفاتی خلافت انسان از خداوند و حامل امانت الهی‌بودن است.

المصادر:

منابع و مآخذ
1) ابن عربی, محی‌الدین. الفتوحات المكية. جلد ۲. تحقیق عثمان یحیی، چاپ دوم، مصر, ۱۴۰۵ق.
2) _______. تفسير ابن عربى (تأويلات عبد الرزاق). محقق: رباب سمير مصطفى، بیروت‏: دار إحياء التراث العربي‏, ۱۴۲۲ق.
3) القشيرى‏, ابوالقاسم عبد الكريم. الرسالة القشيرية. محقق / مصحح: عبد الحليم محمود / محمود بن شريف‏، قم: بیدار (در لوح فشرده عرفان ۳ از موسسه کامپیوتری نور), ۱۳۷۴.
4) بغوى, حسين بن مسعود. تفسير البغوى المسمى معالم التنزيل‏. محقق: مهدى عبدالرزاق‏، بیروت: دار إحياء التراث العربي‏, ۱۴۲۰ق .
5) جوادی آملی, عبدالله. رحیق مختوم. چاپ سوم، قم: ‌اسراء, ۱۳۸۶.
6) _______. فطرت در قرآن. قم: إسراء, ۱۳۷۲.
7) _______. ۱۳۸۸. تحقیق: احمد قدسی، چاپ هشتم، قم: إسراء, تفسیر تسنیم.
8) حائری یزدی, مهدی. هرم هستی: تحلیلی از مبانی هستی شناسی تطبیقی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران, ۱۳۸۵.
9) حلاج, حسین بن منصور. ديوان منصور حلاج‏. بمبئی: چاپخانه علوى‏, ۱۳۰۵ق.
10) خمینی, روح الله. مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایة. چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی, 1376.
11) رازی, شیخ نجم‌الدین. مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد. تهران: علمی و فرهنگی, ۱۳۹۹.
12) سبزواری, ملاهادی. اسرالحکم. مقدمه از استاد صدوقى و تصحيح از كريم فيضى‏، قم: مطبوعات دينى‏, ۱۳۸۳.
13) سراج طوسی, ابونصر. اللمع فى التصوف‏. محقق / مصحح: رينولد آلين نيكلسون‏، لیدن: مطبعة بريل (در لوح فشرده عرفان ۳ از مرکز خدمات کامپیوتری نور)‏, ۱۹۱۴م.
14) شمس, -. مقالات شمس. به تصحیح صمد موحد، تهران: خوارزمی, ۱۳۶۹.
15) شیرازی, صدرالدین محمد. الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی, 1981م.
16) طباطبايى, محمدحسين‏. الميزان في تفسير القرآن‏. چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏, ۱۳۹۰ ق.
17) طبرسی‏, فضل بن حسن. تفسير جوامع الجامع‏. قم: مركز مديريت حوزه علميه قم‏, ۱۴۱۲ ق.
18) عطار نیشابوری, فریدالدین. تذکرة الأولیاء. مصحح: رینولد نیکلسون، با مقدمه عبدالوهاب قزوینی، چاپ پنجم، تهران: کتابفروشی مرکزی (نسخه الکترونیکی), ۱۳۳۶.
19) مطهری, مرتضی. شرح منظومه. تهران: صدرا, ۱۳۹۰.
20) مهدوی نور, سید حاتم. “بررسی تاریخی سجده ملایکه بر آدم علیه السلام و تمرد ابلیس.” مطالعات تاریخی قرآن و حدیث, شماره ۶۳ (بهار و تابستان ۱۳۹۷): ۶۵-۸۸.
21) _________. طرحی نو در عقاید دینی بر اساس مدل مدیریت راهبری (دوباره مسلمان شویم). علی آباد کتول: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول, ۱۳۹۳الف.
22) ________. معرفت شهودی: علم حضوری و برساختگرایی. رساله دکتری, تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات, ۱۳۹۰.
23) مهدوی نور, سید حاتم, و سید محمود یوسف ثانی “ تبیین فنای معرفتی و وجودی براساس نظریه علم حضوری علامه طباطبایی.” پژوهشنامه عرفان سال نهم, شماره ۱۹ (۱۳۹۷): ۲۰۹-۲۲۸.
24) نسفی, عزیزالدین. کشف الحقایق. تهران: علمی و فرهنگی, ۱۳۹۲.
25) هجويري, ابو الحسن علی بن عثمان الجلابی الهجویری . كشف‌المحجوب. محقق / مصحح: و- ژوكوفسكى / والنتين آلكسى يريچ‏، مقدمه: قاسم انصاری، چاپ چهارم، تهران: طهوری (در لوح فشرده عرفان ۳), 1375.