حقیقت عالم امر و نقش آن در فیض الهی و تطبیق آن با مراتبی از نفس رحمانی بر اساس تفاسیر اسلامی و عرفانی
الموضوعات :مهدی ایمانی مقدم 1 , رضا جمالی 2
1 - عضو هیأت علمی و دانشیار دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.
2 - دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه، ایران.
الکلمات المفتاحية: عوالم وجود, عالم أمر, عالم خلق, مبدعات, مخترعات, مکنونات.,
ملخص المقالة :
هدف از این تحقیق تبیین دقیق مفهوم عالم امر و نقش آن در فیض و تجلی الهی و بررسی تفاوت آن با عالم خلق است .عموم مفسرین عالم امر را در مقابل عالم ماده و شامل عالم برزخ منفصل و مجردات تامّه دانسته¬اند ولی در منظر بسیاری از عرفای مسلمان عالم امر حیثیت تعلقی عالم اسماء به عوالم خلقی(عالم ماده و مثال و عقول) است. زیرا موجودات در همه عوالم خلقی موجود به حیثیت تقییدیه نفادیه¬اند درحالی¬که، عموم مفسرین از جمله علامه طباطبایی به روش تفسیر قرآن به قرآن عالم امر را در مقابل عالم ماده و شامل عالم مثال و عقول مجرده دانسته¬اند. از منظر ایشان دو مرتبه متمایز در عالم خلقی وجوددارد؛ یکی نظام خلق و دیگری نظام امر، نظام خلق یعنی عالمی مبتنی بر اعراض و مسبّبات مادی ولی نظام امر نظامی است که از اوصاف و اعراض مادی خالی است و فقط اراده خداوند مسبب اصلی آن است، به همین سبب همان نظام مجردات است. هرکدام از این دو ویژگی¬های خاصی دارند، گاهی آن¬ها را با یکدیگر تلفیق¬کرده، یکی می¬دانند و گاهی نیز به صورت عام و خاص به این دو عالم می¬نگرند. نتیجه آنکه به¬نظرمی¬رسد در منظر عرفا حیثیت سریانی حضرت حق به عوالم کونی قابل¬تطبیق با عالم امر قرآنی باشد. یعنی حیثیت عنایت آنی و بالاجمال الاهی و فاعلیت بالتجلی حضرت حق به همه مراتب هستی که صرفاً بر اراده و حکم او استوار است، و از ماده و همه عوامل مادی همانند: زمان، مکان، تدریج و تخلف، حرکت، کمّ و کیف، دخالت بشر و عناصر طبیعی جهان مبرّا است. تحقیق حاضر به روش تحلیلی و کتابخانه ای و تتبع در تفاسیر قرآن کریم به انجام رسیده¬است.
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم.
2) آملی، سیدحیدر؛ 1380، المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تفسیر القرآن¬ المحکم،چ3، قم، مؤسسه نور علی نور.
3) ابن عربی، محی¬الدین، 1396،الفتوحات المکیه،تهران، انتشارات مولوی.
4) ابن عربی، محی¬الدین، 1370، فصوص الحکم، تهران، الزهراء.
5) ابن¬سینا، حسین بن عبدالله، 1375ش، الاشارات و التنبیهات،چ1، قم، البلاغه.
6) انصاری¬شیرازی، یحیی، 1387ش، دروس«شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری»، به کوشش: سیدرسول جعفری، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
7) بلاغى، عبدالحجه، 1386ق، حجة التفاسیر و بلاغ الإكسیر، ترجمه محمد خواجوی ، چ1، قم، حكمت.
8) رودگر کوهپر، محمدجواد، 1397، مبانی و قواعد تفسیر قرآنی، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه فرهنگ معاصر.
9) سهروردی، یحیی بن حبش، 1375ش، مجم.عه مصنفات، چ2، تهران، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی.
10) طباطبایی، محمدحسین، 1419ق، الرسائل التوحیدیة، بیروت، مؤسسه نعمان.
11) _____________، 1390ش، المیزان فی تفسیر القرآن، چ2، بیروت، مؤسسه اعلمی مطبوعات.
12) طبرسى، فضل بن حسن، 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،چ3، تهران، ناصر خسرو.
13) عاملی، ابراهیم، 1360ش، تفسیر عاملی، چ 1، تهران، کتابفروشی صدوق.
14) قرشى، سیدعلى¬اكبر، 1412ق، قاموس قرآن، چ 6، تهران، دارالكتب الإسلامیه.
15) قیصری، داود، 1416، مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم،ج1 قم، نشر انوار الهدی.
16) كاشانى، كمال¬الدین عبدالرزاق، 1385-1381ش، مصنفات ميرداماد،چ1، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
17) محقق طوسى، خواجه¬نصیرالدین، 1375ق، شرح الاشارات و التنبیهات، چ 1، قم، البلاغه.
18) مطهری، مرتضی، 1390ش، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا.
19) مكارم¬شیرازى، ناصر، 1371ش، تفسیر نمونه، چ 10، تهران، دارالكتب الإسلامیه.
20) ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، 1981م، الحكمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چ3، بیروت، دار احیاء التراث.
