مبناگرایی شناخت‌شناسانه در فلسفه‌ی اسلامی: با نظر به بحث استعاره‌های مفهومی
الموضوعات : پژوهشهای معرفت شناختی
راضیه صابرشکار
1
,
عطیه زندیه
2
1 -
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه مطهری
الکلمات المفتاحية: مبناگرایی, توجیه, استعاره, ثنویت,
ملخص المقالة :
مبناگرایی، در میان غالب اندیشمندان مسلمان به ویژه سه فیلسوف صاحب مکتب ــ ابنسینا، سهروردی و ملاصدراــ به عنوان نظریه‌ی توجیه شناخت پذیرفته شده است. پرسش آن است که: «چرا در این سنت با غلبه‌ی مبناگرایی مواجهیم؟» با نظر به بحث استعاره‌های مفهومی می‌توان گفت وجود استعاره‌ی «دانش به مثابه یک ساختمان» می‌تواند بدین منجر شود که فیلسوف مسلمان آن‌گاه که در باب توجیه شناخت نظریه‌پردازی می‌کند در جستجوی پایه و مبنا برای بنای معرفت باشد. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی متون سه فیلسوف مورد نظر می‌توان به طرح این توصیف تازه پرداخت که پیش‌فرض ثنویت ذهن و عین و هم‌چنین فرض سلسله مراتبی بودن امورات در ساحت هستی و ادراک در شکل‌گیری استعاره‌ی فوق مؤثر بوده است. اهمیت پرداختن بدین مسأله از آن رو است که با تغییر نگرش نسبت به رابطه‌ی ذهن و عین، استعاره‌ی «دانش به مثابه یک ساختمان» نیز دستخوش تغییر گشته و امکان طرح استعاره‌های تازه که بر اساس آن، دانش بدون نیاز به محور، مبنا و پایه تبیین می‌گردد فراهم خواهد شد. در نهایت این نتیجه حاصل می‌گردد که با ورود استعاره‌های تازه در باب دانش، امکان طرح نظریات جدید به موازات مبناگرایی میسر می‌شود.
ابنسینا (1404 ق). الشفاء (المنطق). جلد3، قم، مکتبۀ آیۀ¬العظمی¬المرعشی¬النجفی(ره).
ابنسینا (1363). المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
ابنسینا (1385). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن زاده‌ی آملی، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
آذرنوش، آذرتاش (1383). فرهنگ معاصر عربی-فارسی، تهران، نشر نی، چاپ چهارم.
ارسطو ( 1367). متافیزیک، ترجمه‌ی ش. خراسانی. تهران، گفتار.
اصغری، محمد (1389). نگاهی به فلسفه ریچارد رورتی. تهران، نشر علم.
افلاطون (1367). دوره آثار افلاطون. ترجمه م. لطفى، جلد3، تهران، خوارزمى.
اکبری، رضا؛ قاسمی، حسین (1390). حل چالش ثنویت ذهن و عین در حکمت متعالیه‌ی ملاصدرا، معرفت فلسفی (صص11-36)، (3).
خادم زاده، وحید (1402). استعاره‌ی های مفهومی مبتنی بر جهت کنه-وجه در فلسفه‌ی صدرا. ذهن (صص101-129)، دوره 24، شماره 93.
روولی، کارلو (2017). نظم زمان، ترجمه‌ی م. موحد (1398). تهران، نشر نو.
زبیدی، مرتضی (1306ق). تاج العروس من الجواهر القاموس، بیروت، دار مکتبة الحیاة.
سهروردی (1385). المشارع و المطارحات. تهران، حق¬یاوران.
سهروردی (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه¬ی هنری¬کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی (1344). التلویحات اللوحیه و العرشیه. جلد1، تهران، دانشگاه تهران.
عارفی، عباس (1389). بدیهی و نقش آن در معرفت شناسی. قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فارابی. بی‌تا. الجمع بین رایی الحکیمین. قم: بیدار.
فرامرز قراملکی، احد (1391). منطق ملاصدرا، درگفتگو با دکتر احد فرامرز قراملکی. کتاب ماه فلسفه (صص92-95)، (66).
فیاضی، غلامرضا (1378). تصحیح و تعلیق بر نهایة الحکمه. جلد 1، قم، موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب ؛ مرعشلی، محمد عبدالرحمن (1420ق). قاموس‌المحیط، بیروت، دارإحیاء¬التراث-العربی.
قوام¬صفری، مهدی (1384). وجوه مبناگرایی سینوی، ذهن (صص29-44)، دوره 24 .
لویس، معلوف (1373). المنجد فی اللغه. بیروت، دارالمشرق.
مصباح¬یزدی، محمد تقی (1394). آموزش فلسفه. جلد 1، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح¬یزدی، محمد تقی (1375). شرح اسفار کتاب النفس. قم: مؤسسه آمورشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ملاصدرا (1386). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. جلد 1، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ملاصدرا (1368). الحکمة المتعالیة فی الاسفارالعقلیة الاربعه. جلد 1، قم، مکتبة المصطفوی.
ملاصدرا (1388). الشواهد الربوبیه في المناهج السلوکیه. قم، بوستان کتاب.
ملاصدرا. بی‌تا. المشاعر. اصفهان، مهدوی.
هاشمی، زهره (1393). نظریه استعاره مفهومی از دیگاه لیکاف و جانسون، نشریه¬ی ادب¬پژوهی (صص119-140)، دوره 12.
یثربي، سید یحیی (1382). نقد آراء معاصر در تعریف و كارایي علم حضوري. ذهن (صص139-152)، دوره 15.
یزدی، عبدالله بن شهاب‌الدين (1415ق). الحاشیه علی تهذیب المنطق. قم، مؤسسۀ الاسلامی التابعۀ لجماعۀ المدرسین.
Lakoff, George (1993). The Contemporary Theory of Metaphor, In Metaphor and Thought (P 202-251), Cambridge University Press.
Lakoff, George & Johnson, Mark (2003). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.
