جامعه شناختی جنگ و صلح در داستان فرود شاهنامه بر اساس نظرات گلدمن

الموضوعات :

بهمن شفقتی ¹ , بهرام خوشنودی ² , حافظ صادق پور ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

تاريخ الإرسال : 11 السبت , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 06 الخميس , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, جامعه شناختی ادبیات, جنگ, صلح, فرود, گلدمن,

ملخص المقالة :

ادبیات حماسی، به‌ویژه شاهنامه، بازتابی از ساختارهای تاریخی و اجتماعی ایران است. داستان فرود، در پرتو نظریات لوئیس گلدمن، تنها یک روایت فردی نیست، بلکه بازتابی از تضادهای اجتماعی و بحران‌های ساختاری جامعه ایران باستان محسوب می‌شود و زمینه‌ای غنی برای تحلیل ساختارهای فرهنگی و اجتماعی فراهم می‌آورد. گلدمن باور دارد که آثار ادبی، تجلی شرایط تاریخی‌اند و نابرابری‌های نظام‌مند را آشکار می‌سازند. در این روایت، جنگ نه‌تنها ابزاری برای تثبیت قدرت، بلکه عاملی در فروپاشی پیوندهای اجتماعی و شکل‌گیری یک تراژدی انسانی است. از دیدگاه گلدمن، جنگ بنیان‌های اخلاقی را متزلزل کرده و تعصب را جایگزین همبستگی اجتماعی می‌کند. مفهوم شجاعت در داستان فرود، نه صرفاً دلاوری جنگی، بلکه پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و ایستادگی در برابر بی‌عدالتی است. این داستان با نمایش تعارض‌های قومی و پیامدهای تراژیک تصمیمات ناآگاهانه، تصویری از بحران‌های اجتماعی ایران کهن ارائه می‌دهد. تراژدی، در نگاه گلدمن، نه صرفاً سرنوشت فردی، بلکه بازتابی از تضادهای عمیق اجتماعی است. سرنوشت فرود، علاوه بر سقوط یک قهرمان، نقدی بر نظام‌های قدرت زمانه خویش است. این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، نشان می‌دهد که چگونه شاهنامه بستری برای تحلیل و نقد نظام‌های اجتماعی و تاریخی می‌شود.

المصادر:

کتاب¬ها
ادیبی سده، مهدی. (1385). جامعه‌شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: سمت.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1374). رستم و اسفندیار در شاهنامه (داستان داستان‌ها)، تهران: نشر آثار.
امیدسالار، محمود. (1399). بوطیقا و سیاست در شاهنامه، ترجمه فرهاد اصلانی و معصومه پورتقی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن.
حمیدیان، سعید. (1379). شاهنامه فردوسی، تهران: نشر قطره.
ریاحی، محمدامین. (1375). فردوسی، تهران: طرح نو.
رستگار فسایی، منصور. (1356). برگزیده داستان فرود سیاوش از شاهنامه فردوسی، شیراز: دانشگاه پهلوی.
سرامی، قدمعلی. (1373). از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی قصه‌های شاهنامه)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
طهماسبی، فرهاد. (1395). جامعه‌شناختی غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
فضل‌الله، رضا. (1389). نگاهی به شاهنامه (تناور درخت خراسان)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گلدمن، لوسین. (1369). خدای پنهان: پژوهشی دربارۀ بینش تراژیک در اندیشه‌های پاسکال و تراژدی‌های راسین، ترجمۀ محمود عبادیان، تهران: انتشارات نیلوفر.
گلدمن، لوسین. (1390). تحلیل‌های ادبیات و جامعه‌شناسی، ترجمۀ ناصر پورپیرار، تهران: انتشارات روزگار.
گلدمن، لوسین. (1398). جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نشر چشمه.
گلدمن، لوسین. (1393). نظریه‌های اجتماعی و رمان، ترجمۀ عبدالحسین زریاب خویی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کزازی، میرجلال‌الدین. (1372). رویا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.
مرتضوی، منوچهر. (1372). فردوسی و شاهنامه، تهران: مؤسسه مطالعات علمی و فرهنگی.
مقالات
بهنام، مینا، و یاحقی، محمدجعفر. (1392). روایت‌شناسی داستان فرود سیاوش. کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، 14(26)، 9-34.
پژوهش، پرنوش. (1400). بررسی علل جامعه‌شناختی فروپاشی حکومت جمشید براساس نظریه ابن خلدون. ادب حماسی، 17(32)، 57-41.
رضایی دشت ارژنه، محمود. (1392). نقد و بررسی داستان فرود سیاوش بر اساس رویکرد ساخت شکنی. شعر پژوهی(بوستان ادب)، 5(2)، 39-60. doi: 10.22099/jba.2013.543.
صیفوری، بتول، و توفیقان‌فر، علی حسن. (1392). نگاهی جامعه¬شناختی به علل و آیین جنگ¬ها در شاهنامه فردوسی. مطالعات ایرانی، 12(24)، 217-237. doi:10.22103/jis .2013.803
قوی‌دست کوهپایه، راضیه، نوحی، نزهت، و حسن¬لو، حیدر. (1402). واکاوی مؤلفه‌های کار کودک در داستان بچه‌های خاک بر اساس نظریه گلدمن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 16(61)، 23-48.
فردی انور، ایران، سلحشور، مریم، و فرضی، حمیدرضا. (1402). واکاوی جامعه‌شناسانه رمان تبریز مه‌آلود براساس نظریه ساختارگرایی گلدمن. بهار ادب، 16(10)، 262-244.
همتی، حجت¬الله، و خان¬محمدی، محمدحسین. (1395). کارکرد عناصر داستانی در ماجرای فرود شاهنامه. فنون ادبی، 8(2)، 137-154doi: 10.22108/liar.2016.20572.
References
Books
Adibi Sedeh, Mehdi. (2006). Sociology of War and Military Forces, Tehran: SAMT. [In Persian]
Eslami Nodoushan, Mohammad Ali. (1995). Rostam and Esfandiar in Shahnameh (The Story of Stories), Tehran: Asar Publishing. [In Persian]
Fazlollah, Reza. (2010). A Look at Shahnameh (The Mighty Tree of Khorasan), Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. [In Persian]
Goldmann, Lucien. (1990). The Hidden God: A Study of the Tragic Vision in Pascal’s Thoughts and Racine’s Tragedies, Trans. Mahmoud Abadian, Tehran: Niloufar Publications. [In Persian]
Goldmann, Lucien. (2011). Analyses of Literature and Sociology, Trans. Nasser Pourpirar, Tehran: Rouzegar Publications. [In Persian]
Goldmann, Lucien. (2014). Social Theories and the Novel. Trans. Abdolhossein Zaryab Khoei, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. [In Persian]
Goldmann, Lucien. (2019). Society, Culture, Literature, Trans. Mohammad Jafar Pouyandeh, Tehran: Cheshmeh Publishing. [In Persian]
Hamidian, Saeed. (2000). Ferdowsi’s Shahnameh, Tehran: Qatreh Publishing. [In Persian]
Kazazi, Mir Jalaleddin. (1993). Dream, Epic, Myth, Tehran: Markaz Publishing. [In Persian]
Mortazavi, Manouchehr. (1993). Ferdowsi and Shahnameh, Tehran: Institute for Scientific and Cultural Studies. [In Persian]
Omidsalar, Mahmoud. (2020). Poetics and Politics in the Shahnameh. Trans. Farhad Aslani & Masoumeh Pourtaghi, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Publications in collaboration with Sokhan Publications. [In Persian]
Rastagar Fasaei, Mansour. (1977). Selected Story of Farud Siavash from Ferdowsi’s Shahnameh, Shiraz: Pahlavi University. [In Persian]
Riahi, Mohammad Amin. (1996). Ferdowsi, Tehran: Tarh-e No. [In Persian]
Serami, Ghodamali. (1994). From the Color of the Flower to the Thorn’s Pain (Morphology of Shahnameh’s Tales), Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. [In Persian]
Tahmasebi, Farhad. (2016). The Sociology of Persian Ghazal, Tehran: Elm va Farhang. [In Persian]
Articles
Behnam, M. & Yahaghi, M. J. (2013). Narratology of the Story of Farud Siavash. Kavoushnameh of Persian Language and Literature,14(26), 9-34. [In Persian]
Fardi Anvar, I, Salahshour, M, & Farzi, H. R. (2023). A Sociological Analysis of the Novel Tabriz-e Meh Aloud Based on Goldmann’s Structuralism Theory. Bahar Adab, 16(10), 262-244. [In Persian]
Hemmati, H. & Khanmohammadi, M. H. (2016). Mechanism of story elements in the Forud story of Shahname. Literary Arts, 8(2), 137-154. doi: 10.22108/liar.2016.20572. [In Persian]
Pazhouhesh, P. (2021). A Sociological Analysis of the Collapse of Jamshid’s Rule Based on Ibn Khaldun’s Theory. Epic Literature, 17(32), 41-57. [In Persian]
Qavidasht Kouhpayeh, R, Nouhi, N, & Hassan-Lo, H. (2023). Analysis of the components of child labor in the story of the Children of the Soil based on Goldman's theory. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 16(61), 23-48. [In Persian]
Rezaei Dasht Arzhaneh, M. (2013). An Analysis of the Story of Forood, the Son of Siavash, Based on Deconstructive Approach. Poetry Studies (boostan Adab), 5(2), 39-60. doi: 10.22099/jba.2013.543.[In Persian]
Saifouri, B. & Tofighanfar, A. H. (2013). A Sociological Study of the Reasons and Rituals of Wars in Shahnameh. Iranian Studies, 12(24), 217-237. doi: 10.22103/jis.2013.803. [In Persian]