تحلیل فقهی وضعیت کنونی چندجانبه‌گرایی مبتنی بر عدالت و حقوق بین‌الملل در نظام جهانی

الموضوعات :

سجاد قاسمی ¹ , عبدالمحمد افروغ ² , عباس برزگرزاده ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
3 - استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، بوشهر، ایران.

تاريخ الإرسال : 07 الأربعاء , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 07 الجمعة , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: عدالت جهانی, حقوق بشر, همکاری چندجانبه, صلح پایدار, مقابله با یکجانبه‌گرایی, فقه,

ملخص المقالة :

چندجانبه‌گرایی مبتنی بر عدالت و حقوق بین‌الملل به عنوان یک رویکرد جایگزین برای مناسبات قدرت‌محور در نظام بین‌المللی، نیازمند توجه به اصول اساسی و الزامات حقوقی است. این رویکرد به دنبال ایجاد تعادل در روابط بین کشورها و تأمین منافع مشترک از طریق همکاری‌های بین‌المللی است. چندجانبه‌گرایی، به عنوان یک الگوی جدید برای همکاری‌های بین‌المللی، می‌تواند به عنوان یک پاسخ مؤثر به چالش‌های جهانی مطرح شود. این رویکرد نه تنها بر اساس قدرت بلکه بر اساس اصول انسانی و حقوق بین‌الملل بنا شده است. با ایجاد ساختارهای چندجانبه‌ای که کشورهای مختلف را در یک میز مذاکره گرد هم می‌آورد، می‌توان به حل مسائل جهانی از جمله تغییرات اقلیمی، بحران‌های انسانی و نابرابری‌های اقتصادی پرداخت. این نوع همکاری‌ها می‌تواند به تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی میان کشورها کمک کند و زمینه را برای ایجاد صلح پایدار فراهم آورد. با این حال، چالش‌های عملیاتی نیز در مسیر تحقق این نوع از چندجانبه‌گرایی وجود دارد. منافع متضاد کشورها، ضعف نهادهای بین‌المللی و نیاز به تغییر در نگرش‌ها و سیاست‌ها از جمله موانع پیش روی این رویکرد هستند. بسیاری از کشورها ممکن است تمایل نداشته باشند که منافع ملی خود را فدای منافع جمعی کنند. همچنین، نهادهای بین‌المللی معمولاً با مشکلاتی نظیر عدم اعتبار، منابع محدود و عدم توانایی در اجرای تصمیمات مواجه هستند. علاوه بر این، تأثیرات فرهنگی و تاریخی نیز می‌تواند بر روی نگرش کشورها نسبت به همکاری‌های چندجانبه تأثیرگذار باشد. برخی کشورها ممکن است تجربه‌های منفی از همکاری‌های قبلی داشته باشند که موجب بی‌اعتمادی نسبت به فرآیندهای چندجانبه شده است. بنابراین، برای ایجاد یک نظام چندجانبه جدید که مبتنی بر عدالت باشد، لازم است تا موانع فرهنگی و تاریخی نیز شناسایی و مورد بررسی قرار گیرند.

المصادر:

1.اسمعیلی اردکانی ،علی،1401، یکجانبه‌گرایی و چندجانبه‌گرایی در روابط بین‌الملل ،جلد دوم. نشر انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
2.اکبری، عابد. اسمعیلی اردکانی ،علی،1401،یک جانبه گرایی و حقوق بین الملل جلد 1 نشر انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
3.اشتری، مهدی، علی پورقصاب امیری ،فخر الدین ابوئیه،1399، تقابل چند جانبه گرایی و یکجانبه گرایی در جامعه جهانی،دوره3.شماره1.شماره پیاپی9.
4.پوستین چی،زهره،1402، تاثیر چند جانبه گرایی تاکتیکی بر جهت گیری و نقش ملی ایران در جنوب غرب آسیا،فصلنامه غرب اسیا.دوره2.شماره3.
5ـ ظریف، محمد جواد،1396، چند جانبه گرایی و قدرت ایده،مطالعات بین الملل، دوره14، شماره2.
خارجی
1. Anderson, John. 2020. International Law and Its Impact. New York: Global Publishing.
2. Boulden, J. (2018). "Multilateralism and Conflict Management: Assessing Peace Operations". International Peacekeeping, 25(2), 123-145.
3. Brown, Lisa. 2021. Social Justice in International Relations. London: Academic Press.
4. Clark, Michael. 2019. "Unilateralism in Global Politics". Journal of International Affairs, 12(3), 73-85.
5. Davis, Emily. 2021. "The Rise of Unilateralism". International Studies Review, 15(2), 78-92.
6. Gruszczynski, L., Menkes, R., Bilkova, M., & Farah, A. (2023). The Crisis of Multilateral Legal Order: Causes, Dynamics and Implications. London: Routledge.
7. Hosli, M. O., Garrett, T., Niedecken, S., & Verbeek, N. (2021). The Future of Multilateralism: Global Cooperation and International Organizations. Lanham: Rowman & Littlefield.
8. Johnson, Peter. 2019. Multilateral Cooperation in a Globalized World. Cambridge: University Press.
9. Marchetti, R., & Schrijver, N. (2019). "The Responsibility to Protect and the Quest for Legitimacy". Global Governance, 25(1), 45-67.
10. Smith, Robert. 2020. The Dynamics of Multilateralism. Oxford: Oxford University Press.
11. Taylor, Sarah. 2017. Principles of International Law. Chicago: Legal Publishing Company.
12. Telo, M. (2014). Globalisation, Multilateralism, Europe: Towards a Better Global Governance? London: Routledge.
13. Williams, Anna. 2018. Justice and Equality in Global Contexts. Washington D.C.: Policy Press.
14. Zartman, I. W., & Touval, S. (2010). International Cooperation: The Extents and Limits of Multilateralism. Cambridge: Cambridge University Press.

نص كامل:



 

Biannual journal of jurisprudential principles of Islamic law Vol.16— no.1— spring and summer2023— Issue 31

 

 

 

Research Article

Jurisprudential analysis of the current state of multilateralism based on justice and international law in the global system

Sajad Ghasemi¹, Abdolmohammad Afroogh², Abbas Barzegarzadeh³

 

Received: 2023/08/23  Accepted: 2023/11/22

Abstract

Multilateralism based on justice and international law, as an alternative approach to power-based relations in the international system, requires attention to fundamental principles and legal requirements. This approach seeks to create a balance in relations between countries and secure common interests through international cooperation. Multilateralism, as a new model for international cooperation, can be proposed as an effective response to global challenges. This approach is based not only on power but also on human principles and international law. By creating multilateral structures that bring different countries together at a negotiating table, it is possible to solve global problems, including climate change, humanitarian crises, and economic inequalities. This type of cooperation can help strengthen diplomatic and economic relations between countries and pave the way for creating lasting peace. However, there are also operational challenges in the path to realizing this type of multilateralism. Conflicting national interests, the weakness of international institutions, and the need for changes in attitudes and policies are among the obstacles to this approach. Many countries may be reluctant to sacrifice their national interests for the collective good. International institutions also often face problems such as lack of credibility, limited resources, and inability to implement decisions. In addition, cultural and historical influences can also influence countries’ attitudes toward multilateral cooperation. Some countries may have negative experiences from previous cooperation that have led to distrust of multilateral processes. Therefore, in order to create a new multilateral system that is based on justice, it is necessary to identify and address cultural and historical obstacles.

Keywords: Multilateralism, justice, international law, world system.

---

[1]  - PhD student in Public International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.

[2] - Assistant Professor, Department of International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran. (Corresponding author)

[3] - Assistant Professor, Department of International Law, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.

 

مقاله پژوهشی

تحلیل فقهی وضعیت کنونی چندجانبه‌گرایی مبتنی بر عدالت و حقوق بین‌الملل در نظام جهانی

سجاد قاسمی ¹، عبدالمحمد افروغ²، عباس برزگرزاده³

 

چکیده

چندجانبه‌گرایی مبتنی بر عدالت و حقوق بین‌الملل به عنوان یک رویکرد جایگزین برای مناسبات قدرت‌محور در نظام بین‌المللی، نیازمند توجه به اصول اساسی و الزامات حقوقی است. این رویکرد به دنبال ایجاد تعادل در روابط بین کشورها و تأمین منافع مشترک از طریق همکاری‌های بین‌المللی است. چندجانبه‌گرایی، به عنوان یک الگوی جدید برای همکاری‌های بین‌المللی، می‌تواند به عنوان یک پاسخ مؤثر به چالش‌های جهانی مطرح شود. این رویکرد نه تنها بر اساس قدرت بلکه بر اساس اصول انسانی و حقوق بین‌الملل بنا شده است. با ایجاد ساختارهای چندجانبه‌ای که کشورهای مختلف را در یک میز مذاکره گرد هم می‌آورد، می‌توان به حل مسائل جهانی از جمله تغییرات اقلیمی، بحران‌های انسانی و نابرابری‌های اقتصادی پرداخت. این نوع همکاری‌ها می‌تواند به تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی میان کشورها کمک کند و زمینه را برای ایجاد صلح پایدار فراهم آورد. با این حال، چالش‌های عملیاتی نیز در مسیر تحقق این نوع از چندجانبه‌گرایی وجود دارد. منافع متضاد کشورها، ضعف نهادهای بین‌المللی و نیاز به تغییر در نگرش‌ها و سیاست‌ها از جمله موانع پیش روی این رویکرد هستند. بسیاری از کشورها ممکن است تمایل نداشته باشند که منافع ملی خود را فدای منافع جمعی کنند. همچنین، نهادهای بین‌المللی معمولاً با مشکلاتی نظیر عدم اعتبار، منابع محدود و عدم توانایی در اجرای تصمیمات مواجه هستند. علاوه بر این، تأثیرات فرهنگی و تاریخی نیز می‌تواند بر روی نگرش کشورها نسبت به همکاری‌های چندجانبه تأثیرگذار باشد. برخی کشورها ممکن است تجربه‌های منفی از همکاری‌های قبلی داشته باشند که موجب بی‌اعتمادی نسبت به فرآیندهای چندجانبه شده است. بنابراین، برای ایجاد یک نظام چندجانبه جدید که مبتنی بر عدالت باشد، لازم است تا موانع فرهنگی و تاریخی نیز شناسایی و مورد بررسی قرار گیرند.

واژگان کلیدی: چندجانبه‌گرایی، عدالت، حقوق بین‌الملل، نظام جهانی. 

 

 

 

مقدمه

فناوری­های نوین نقش بارزی در دگرگونی تمدن انسان و تکوین یک جهان­بینی جدید بر عهده داشته و تحول را از دوران باستان به عصر صنعت و سپس الکترونیک می­کشانند (Postman, 2002: 37). فناوری­های نوظهور با رشد سریع خود ماهیت تعاملات میان دولت­ها و کنشگران نظام بین­الملل را تغییر داده­اند. در میان مشهورترین انواع این فناوری­ها، چندین حوزه تأثیرگذار و عمده با فناوری برتر⁴ وجود دارد که عبارتند از: هوش مصنوعی⁵ و گروه مرتبط با فناوری­های دیجیتال مانند اینترنت اشیاء⁶ و کلان­داده⁷، زنجیره بلوکی⁸، محاسبات کوانتومی⁹، روباتیک پیشرفته¹⁰، وسایل نقلیه خودران و سایر سیستم­های خودکار، چاپ سه بعدی (تولید افزایشی،) شبکه­های اجتماعی¹¹، فناوری­های فضایی¹²، نسل جدید مهندسی زیست­فناوری¹³ ، ژنتیک¹⁴ و غیره. 

رشد شتابان فناوری­ها و تفاوت عمده آن با نوع ماقبل خود و ایجاد مخاطرات و دغدغه­های نو برای نظام بین­الملل، ضرروت بررسی مستمر و دائمی انواع فناوری نوظهور را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است. از آنجایی که دولت­ها همواره به دنبال کسب و ارتقای قدرت و امنیت ملی خود بوده­اند و در این مسیر با دیگر کنشگران در رقابت پایان­ناپذیری قرار گرفته­اند، این پرسش مطرح می­گردد که فناوری­های نوین چه جایگاهی در امنیت و قدرت ملی دولت­ها دارد در این زمینه چه تهدیدها و فرصت­هایی پیش رو است؟

در این راستا به روش توصیفی و تبیینی¹⁵ و با استفاده از منابع کتابخانه­ای، اسنادی و برخط، تأثیر فناوری­های نوین در راستای افزایش قدرت کشورهای صاحب این فناوری­ها و ارتقای امنیت آنها و در مقابل، بروز مخاطرات امنیتی برای کشورهای فاقد فناوری­های نوظهور مورد ارزیابی قرار گرفته­اند که تبیین فرصت­ها و تهدیدهای ناشی از این فناوری، کشورها را در برنامه­ریزی و کاربست این ابزار نوین به منظور دستیابی، حفظ و افزایش امنیت و قدرت ملی یاری می-دهد.

1- پیشینه پژوهش

نای در کتاب «قدرت نرم» (2008) با بحث «ماهیت متغیر قدرت»، مفهـوم قـدرت و منـابع قدرت و تبدیل منابع به قدرت تحقّق یافته را تشریح و به موضوع قدرت در عصر جهانی اطلاعات می­پردازد. در این کتاب فناوری­های ارتباطی و اطلاعاتی مورد توجه قرار گرفته­اند، لیکن بررسی فناوری-های نوظهور نادیده گرفته شده است. کاستلز در سه­گانه خود، «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ» - ظهور جامعه شبکه­ای(2010)، قدرت هویت (2006) و پایان هزاره (2010)، با رویکردی نو جامع­ترین مجموعه تحلیلی را در خصوص روندهای جاری و آتی تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در نقاط مختلف جهان فراهم آورده است و صرفاً تأکید عمده­ای بر جامعه شبکه­ای داشته و تهدیدات و فرصت­های ناشی از فناوری­های نوین را مدنظر قرار نداده است. روزنا و دیگران در کتاب «انقلاب اطلاعات، امنیت و فناوری­های جدید» (2011)، به موضوعات انقلاب اطلاعات، مهارت­ها و شبکه­ها، چیستی فناوری اطلاعات و حاکمیت دولت­ها در دنیای نوین ملازم با تکنولوژی­های نو پرداخته­اند. این کتاب مجموعه­ای از مقالات است که صرفاً در مقاله دوم آن به قلم روزنا به یکی از مصادیق فناوری­های نوظهور (هوش مصنوعی) پرداخته شده و دستورالعمل­هایی برای رهبران سیاسی ارائه نموده است.

سانتوس در کتاب «فناوری و کارگزاری در روابط بین­الملل (فناوری­های نوظهور، اخلاق و امور بین­الملل)» (2019) با ادغام نظام­مند فناوری در تحلیل سیاست­های جهانی، به خلأ موجود در ادبیات روابط بین­الملل پاسخ می­دهند. نویسندگان با تأکید بر نقش برتر فناوری­های نوظهور در مقایسه با برخی از توانایی­های انسان، به چگونگی تحقق، شناخت و دوام سیاست بین­الملل از طریق فناوری می­پردازند. تأکید نویسنده در این کتاب بر فناوری­های نوظهور مورد استفاده در بخش نظامی نظیر جنگ­افزارهای نوین و پهپادها بوده و سایر کاربردهای این فناوری­ها را در نظام بین­الملل مورد توجه قرار نداده است.

دیاسپیگلر و همکاران در مقاله «هوش مصنوعی و آینده دفاع» (2017) هوش مصنوعی را معرفی و با تأکید بر کاربرد آن در حوزه دفاعی، ضمن ارزیابی نحوه به­کارگیری این فناوری در برخی از کشورها، به تشریح مواردی از قابلیت­های کاربردی موجود و قابل ارتقای آن برای تکمیل این فناوری در آینده پرداخته­اند و بدین ترتیب، صرفاً به یک نوع از فناوری­های نوظهور پرداخته شده است.

استف و همکاران در کتاب «فناوری­های نوظهور و امنیت بین­المللی: ماشین­ها، دولت و جنگ»(2020) یک تجزیه و تحلیل چندرشته­ای از فناوری­های نوظهور و تأثیر آنها در محیط امنیتی جدید بین­المللی در سه سطح تحلیلی ارائه می­دهند. مؤلفین با اشاره به تحولات اخیر فناوری نظیر هوش مصنوعی، رباتیک و اتوماسیون و ظرفیت آنها برای ایجاد تغییرات مطلوب در روابط بین­الملل، معتقدند این فناوری­ها در عین حال می­توانند صلح و امنیت را به چالش کشیده و سؤالات اخلاقی، قانونی و سیاسی جدیدی را در موردبه­کارگیری قدرت و نقش انسان­ها در جنگ و درگیری مطرح نمایند. در این کتاب به فناوری­های هوش مصنوعی، رباتیک و اتوماسیون پرداخته شده و سایر فناوری­های مورد اشاره در این مقاله را مورد بحث و بررسی قرار نداده است.

2- مبانی نظری

در این بخش نظریه­های رئالیسم، لیبرالیسم، سازه­انگاری و مکتب کپنهاگ به عنوان رویکردهای اصلی نظری این پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

 

1-2- رئالیسم

رئالیسم¹⁶ برداشتی از سیاست بین­الملل است که بر بُعد منازعه و رقابت توجه دارد و کشورها را به عنوان کنشگران عمده در نظام جهانی معرفی نموده که امنیت را نخستین دغدغه خود دانسته و ممکن است برای حصول منافع ملی خود اقدام به جنگ نموده و در این مسیر، قواعد اخلاقی را نادیده بگیرند(Korab-Karpowicz, 2018: 1).

در نظریه رئالیسم، امنیت مبتنی بر مرجعیت دولت و کوشش در راستای توسعه قدرت و استفاده از اجبار در عرصه نظام بین­الملل مورد بررسی قرار می­گیرد. از نظر واقع­گرایان، نظام بین­الملل واجد یک قدرت فائقه مرکزی نبوده و در نتیجه نزاع بر سر کسب قدرت، دائمی و بیوقفه است. بنابراین، تمرکز رئالیست­ها بر مبحث امنیت نظامی می­باشد (عبدالله­خانی،1383: 87).(Abdollahkhani, .2004: 87)

به طور کلی واقع­گرایان مباحث قدرت و امنیت را در اشکال سخت تعریف و توجه خود را معطوف به حفظ مرزها و منافع اساسی دولت در مقابل محیط متخاصم بین­المللی و افزایش قدرت تسلیحاتی می­نمایند. قدرت سخت با هدف تطمیع جبری بازیگر رقیب با ظرفیت ترس، تهدید اقتصادی و خشونت می­باشد (دعاگویان، 1398: 121)( Do'agouyan, 2020: 121). 

2-2- لیبرالیسم

رویکرد نظریه لیبرالیسم¹⁷ به موضوع قدرت، نقطه مقابل رئالیسم میباشد؛ آنجا که رئالیست­ها به سیاست اعلی¹⁸ پرداخته­اند، لیبرال­ها به سیاست­های ادنی¹⁹ توجه دارند. لیبرال­ها گستره قدرت را در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مشمول می­دانند. لیبرالیست­ها با اشاره به دیگر بازیگران عرصه نظام بین­الملل - به غیر از دولت - نظیر سازمان­های بین­المللی، شرکت­های چندملیتی، گروه­های نفوذ و ... تهدیدات نوین امنیتی را مطرح نموده و در تلاش برای پاسخ به این تهدیدات گام برداشته­اند. لیبرالیست­ها در موضوع امنیت ملی صرفاً نگاه سخت به امنیت نداشته و در کنار قدرت نظامی، با تأکید بر قدرت اقتصادی، به انواع دیگر ظرفیت­ها نیز توجه دارند.

3-2- سازه­انگاری

نظریه سازه­انگاری²⁰(برسازی) برونداد نظام بین­الملل را امری سیال می­بیند و سازه­انگاران معتقدند هیچ امر پیشینی و محضی وجود ندارد. آنها معتقدند آنچه در حال حاضر در نظام بین­الملل در حال رخداد است، به­ سبب تعریفی است که کارگزاران از یکدیگر داشته­اند و در تعریف رخدادها به عوامل مادی و معنایی تأکید و توجه دارند. از دیدگاه ونت، برسازی نظریهای ساختاری پیرامون نظام بینالملل میباشد و مطابق این نظریه:
1) واحدهای اصلی برای تحلیل نظریه سیاست بین­الملل، دولتها در نظر گرفته می­شوند؛ 2)در نظام دولتها، ساختارهای بنیادین به صورت بیناذهنی تلقی می­گردند؛ 3) ساختارهای اجتماعی دولتها شکل­دهنده هویت­ها و منافع آنها بوده و در تعاملات بین دولت­ها ایجاد می­شوند؛ 4) ساختار و کارگزار متقابلاً بر یکدیگر تأثیرگذار می­باشند. بیشترین تمرکز ونت بر مقوله هویت است که در تعاملات میان دولت­ها به­وجود می­آید (ونت، 1384: 227) (Wendt, 2006: 227). 

نقطه کانونی بحث نظریه برسازی، معرفت یا خودآگاهی انسانی و رتبه آن در مسائل بین­المللی است. در واقع، این نگره­ها هستند که نظام بین­الملل را شکل می­دهند و نه نیروهای مادی (سورنسون و جکسون، 1393: 359) ( Sorensen and Jackson, 2015: 359)

4-2- مکتب کپنهاگ

مکتب کپنهاگ مطالعات امنیتی را از روابط نظامی فراتر برده و تأکید خاصی بر جنبه­های اجتماعی امنیت دارد. باری بوزان، اولی ویور و جاپ دوویلد از جمله نظریه­پردازان این مکتب می­باشند.

این مکتب با کمرنگ نمودن سطح تحلیل جهانی، بیشتر به تحلیل منطقه­ای تأکید نموده و با پرهیز از نگاه جزم­گرایانه، تمامی ابعاد امنیت را در نظر گرفته و با طرح دیدگاه خاصی از «امنیتی کردن» موضوعات، به نفی آن باور دارد (آذرشب و همکاران، 1396: 122)( Azarshab and et.al, 2017: 122) .

رئالیسم با تأکید بر موضوعات نظامی صرفاً جنبه سخت امنیت را مورد بررسی قرار داده و لیبرالیسم نیز با تأکید بر مسائل اقتصادی و وابستگی متقابل بازیگران از بعد نرم موضوعات امنیتی را پاسخ داده و سازه­انگاری با ادراکات و برداشت­ها از محیط امنیتی، موضوعات اجتماعی مرتبط با امنیت را در دستورکار خود قرار داده است. در این میان، مکتب کپنهاگ با تلفیق نوواقع­گرایی با سازه­انگاری و با نگاهی ذوابعاد، تمامی موضوعات مرتبط با امنیت را در حیطه تحلیل خود قرار داده و موضوعات نوینی همچون فناوری را به عنوان یکی از دغدغه­های امنیتی جدید بازیگران مطرح می­نماید. فناوری­های نوین به عنوان یکی از موضوعات امنیتی مورد توجه بازیگران نظام بین­الملل،
فرصت­ها و تهدیداتی را پیش روی آنها قرار داده که صرفاً تک بعدی نبوده و بنابراین مکتب کپنهاگ به عنوان جامع­ترین نظریه در این زمینه، از قابلیت تجریه و تحلیل و پاسخگویی به مسائل امنیتی روز برخوردار می­باشد.

3- تاریخچه

تافلر در کتاب «موج سوم» (2019)، سه حرکت عمده در تاریخ تحول بشر را عنوان می­نماید؛ موج اول، انقلاب کشاورزی، مرحله دوم، انقلاب صنعتی و موج سوم که به نظر او به ورود جامعه صنعتی به عصر فراصنعتی منتهی خواهد شد. او سومین انقلاب را که از آن به عنوان «موج سوم» یاد می­کند، انقلاب دیجیتال می­داند. تافلر معتقد است انقلاب صنعتی باعث از بین رفتن ساختارهای نظام کشاورزی شده و انقلاب دیجیتال نیز اصول نظام صنعتی جهان را تحت تأثیر قرار داده و بعضاً از بین خواهد برد. تافلر با معرفی انواع تکنولوژی در عصر خود به اثرگذاری آن در روابط انسانی و میان دولت­ها پرداخته است. از این رو، این چنین می­توان نتیجه گرفت که فناوری از نوع بدوی خود تا نوظهور همواره تغییردهنده روابط دولت­ها و مفاهیم مرتبط با آن، نظیر قدرت و امنیت، بوده و تأثیر خود را در شرایط زمانی و مکانی خود بر این مؤلفه­ها گذارده است.

هزاران سال پیشرفت تکنولوژی تاثیر شگرفی بر سیاست، امنیت، اقتصاد و ... داشته است. برای نمونه ابداع دیوار دفاعی سربازان (سبک سوییسی) در دوران رنسانس تغییر بزرگی را در استحکامات نظامی پدید آورد. تفوق تکنولوژیکی بر جوامع مستعمره سرانجام با به میدان آمدن جنگ­افزارهای باروتی، توپ­های جنگی و کشفیات پزشکی برای مقابله با بیماریهای حارّهای کامل شد. مدرنیته ارتباط بسیاری با پیشرفت تکنولوژی دارد؛ برای نمونه اختراع موتور بخار در بحبوحه انقلاب صنعتی یاریگر سلطه بریتانیا در قرن 19 بود. تسلیحات هسته­ای و جنگ سرد نماد جهانی­سازی توانایی­های نظامی معدود ملت­هایی است که شوربختانه با چشم­اندازی از نابودی میراث انسانی پیوند می­خورد. تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات²¹ در اواخر قرن 20 و اوایل قرن 21 حرکت از جوامع اطلاعاتی صنعتی به پساصنعتی را فراهم آورد که خصوصیت آن اَشکال نوین حمل و نقل و روشهای توزیع بود. کاربرد گسترده این تکنولوژی در بخش محصولات و خدمات را می­توان حوزه سایبر، تسلیحات خودکار و رباتیک دانست (Fritsch, 2016: 1). بدین ترتیب بازیگران نظام بین­الملل در تلاشند تا با بهره­گیری از فرصت­های فناورانه و مقابله با چالش­های احتمالی، بسترهای جدید بهره­مندی از فناوری­های نوظهور را فراهم آورند و با استفاده از تأثیرات حاصل از تکنولوژی بر قدرت و امنیت بتوانند مناسبات میان بازیگران را در راستای منافع ملی خود تغییر دهند.

4- تأثیر فناوری­های نوظهور بر امنیت و قدرت ملی کشورها در حوزه نظامی

در پایان جنگ سرد ماهیت و کیفیت بازیگران نظام بین­الملل بازتعریف گردید و در کنار نگاه دولت­محور، دیگر بازیگرانی همچون شرکت­های چندملیتی، سازمان­های مردم­نهاد، سازمانهای بین­المللی، گروه­های نفوذ و ... نقش­آفرین بودند. یکی از مهم­ترین موضوعاتی که این بازیگران در پی کسب و ارتقای روزافزون آن بودند، فناوری بود. آنچه در این حوزه ابتدائاً مورد استقبال قرار گرفت موضوعاتی نظیر اینترنت و تلفن­های همراه بود؛ اما با توجه به تغییرات بنیادین و شتابان در تمامی زمینه­های نظام جهانی، فناوری نیز از این تغییر مستثنی نبوده و با بروز فناوری­های نوظهور، نظیر هوش مصنوعی، چاپ سه بعدی، فناوری فضایی و... بازیگران بین­المللی تمایل زیادی برای کسب و ارتقای آنها پیدا کردند که در ذیل به شرح آن خواهیم پرداخت.

1-4- تأثیر فناوری­های نوین بر امنیت ملی

امنیت به مفهوم عام به معنای محفاظت از هرگونه موجودیت دارای ارزش و نبود هرگونه تهدید می­باشد و چنانچه این موجودیت­های باارزش و عدم تهدید در حوزه جغرافیای و در داخل مرزهای یک کشور پدیدار گردد مفهوم امنیت ملی را شکل می­دهد (سهیلی نجف­آبادی و همکاران، 1399: 173)( Soheili-Najafabadi et. al., 2020: 173).

پیشرفت تکنولوژیک با رشد فزاینده، بر تمام ساحات زندگی بشر تأثیرگذار بوده است و می­توان از این فناوری­ها در امور نظامی و در مقابل، در زمینه صلح­آمیز استفاده نمود. تحولات فناوری در عین سودبخشی، معضلاتی را نیز در پی داشته است. کشورهای پیشرفته در برخورداری از این­گونه فناوری­ها گوی سبقت را از رقبای خود ربوده­اند و دیگر کشورها نیز پس از آنها در تلاش برای دستیابی و استفاده از آن گام برمیدارند. علاوه بر دولت­ها، سایر کنشگران نظام بین­الملل، نظیر سازمانهای مردم­نهاد، سازمان­های بین­المللی، شرکت­های چندملیتی و ...، می­توانند در به­کارگیری این فناوری­ها پیشتاز باشند. با توجه به گستره وسیع و رشد فزاینده فناوری­های نوظهور و تأثیر آن بر بازیگران و ساختار نظام بین­الملل، بدیهی است پرداختن به تمامی این فناوری­ها ممکن نبوده، لذا در این پژوهش صرفاً به سه نوع از این فناوری­ها پرداخته شده است.

نتیجه­گیری
همانگونه که در این نوشتار شرح آن گذشت، امروزه یکی از نیازمندی­های حیاتی و اثربخش برای افزایش توانمندی­های دولت­ها در نظام حکمرانی خود، فناوری می­باشد. رشد سریع علم و دانش تمام عرصه­های حیات بشری را دستخوش تغییرات بنیادین نموده و فناوری نیز به عنوان ثمره علم، از خود برون­دادی را به عنوان فناوری نوظهور در خدمت جامعه انسانی قرار داده است. فناوری­های نوظهور به دلیل ماهیت نوین خود، توانسته جذابیت و ویژگی­هایی متفاوت از دیگر فناوری­ها را برای دولت­ها ایجاد نماید. 

اساساً دولت­ها برای بقای خود از هر کوششی فروگذار ننموده و از هر امکانی بهره می­برند. طبیعی است که این نوع از فناوری با ارائه قابلیت­های متنوعی در تمامی حوزه­ها، نظیر هوش مصنوعی، چاپ سه­بعدی، فناوری فضایی و ... از جمله کاربردی­ترین دستاوردهای روزآمدی است که در اختیار دولت­ها قرار گرفته است. فناوری­ها دارای تهدیدها و فرصت­های می­باشند که به­کارگیرندگان آنها در نوع استفاده با آن مواجهند. 

در این مقاله، موضوع تأثیر فناوری­های نوین بر ماهیت و قدرت دولت­ها و نقش آن در افزایش قدرت کشورهای صاحب این فناوری­ها و همچنین ارتقای امنیت این کشورها و در مقابل، بروز مخاطرات امنیتی برای کشورهای فاقد فناوری­های نوظهور مورد ارزیابی قرار گرفت و با بررسی اجمالی رویکردهای تئوریک رئالیسم، لیبرالیسم، سازه­انگاری و مکتب کپنهاگ و تشریح فرصتها و تهدیدهای سه نوع از مهم­ترین انواع فناوری­های نوظهور از منظر امنیت و قدرت ملی کشورها نتیجه گرفته شدکه به­کارگیری فناوری اساساً موجب افزایش قدرت و امنیت ملی دولت­ها شده و از سوی دیگر با ایجاد برخی از تهدیدهای ناشی از این فناوری­ها در صورت عدم برنامه­ریزی بازیگران برای مدیریت و یا رفع تهدید، زمینه مخاطرات تضعیف قدرت و امنیت دولت­ها را به وجود خواهد آورد. پس آنچه مهم است این است که فناوری بالذات دارای جنبه منفی نبوده، لیکن عدم برنامه­ریزی و مدیریت صحیح از سوی دولت­های صاحب فناوری می­تواند به تضعیف قدرت و امنیت ملی منتهی گردد.

آنچه برای دولت­ها اهمیت دارد این موضوع است که در دوران پسا جنگ سرد، دولت­ها امکان و اختیار مقابله و یا توقف فناوری­ها را نداشته و برای حفظ و بسط قدرت و امنیت ملی خود در ساختار نظام بین­الملل همواره باید تلاش نمایند تا ضمن جلوگیری از پیشی گرفتن رقبای بین­المللی، آهنگ رشد شاخص­های امنیت و قدرت­آفرین خود را با مباحث مبتنی بر فناوری سازگار نمایند. 

 

 

فهرست منابع

1.       علوی (۱۳۸۲)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکلینی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۰(۳۸)، ۳۷-۵۶.

2.       علوی (۱۳۸۴)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الطوسی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۱(۴۲)، ۲۵-۴۴.

3.       علوی (۱۳۸۶)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکشانی، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۲(۴۶)، ۱۳-۳۲.

4.       علوی (۱۳۸۸)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الباقر، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۳(۵۰)، ۴۵-۶۴.

5.       علوی (۱۳۹۰)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر البحر، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۴(۵۴)، ۷۷-۹۶.

6.       علوی (۱۳۹۲)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر نور الثقلین، مجله مطالعات قرآن و حدیث، ۱۵(۵۸)، ۱۰۹-۱۲۸.

7.       علوی (۱۳۹۴)، ماهیت شناسی تأویل با تحلیل محتوای روایات تأویلی در تفسیر علی بن ابراهیم قمی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم انسانی.

8.       محمدی و همکاران (۱۳۸۱)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الفرات، مجله مطالعات تفسیری، ۵(۱۷)، ۹

9.       محمدی و همکاران (۱۳۸۳)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر القمی، مجله مطالعات تفسیری، ۶(۲۱)، ۷۵-۹۶.

10.       محمدی و همکاران (۱۳۸۵)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الطبرسی، مجله مطالعات تفسیری، ۷(۲۵)، ۵۵-۷۶.

11.       محمدی و همکاران (۱۳۸۷)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الصادق، مجله مطالعات تفسیری، ۸ (۲۹)، ۱۵-۳۶.

12.       محمدی و همکاران (۱۳۸۹)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الکافی، مجله مطالعات تفسیری، ۹(۳۳)، ۳۵-۵۶.

13.       محمدی و همکاران (۱۳۹۱)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر الصافی، مجله مطالعات تفسیری، ۱۰(۳۸)، ۵۳-۷۴.

14.       محمدی و همکاران (۱۳۹۳)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر البرهان، مجله پژوهش های قرآن و حدیث، ۱۶(۶۲)، ۵-۲۶.

15.       محمدی و همکاران (۱۳۹۵)، تحلیل محتوای روایات تأویلی اهل بیت (ع) در تفسیر علی بن ابراهیم قمی، مجله مطالعات تفسیری، ۱۲(۴۵)، ۷۱-۹۲.

16.       محمدی و همکاران (۱۳۹۶)، بررسی تحلیلی مدل های چند معنایی در خوانش هرمنوتیکی قرآن؛ مطالعه موردی روایات تأویلی اهل بیت (ع)، مجله پژوهش های تفسیری، ۱۰(۳۷)، ۱۱۳-۱۳۴.

 

---

[1] - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

[2] - استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران. (نویسنده مسئول).

[3] - استادیار گروه حقوق بین الملل، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، بوشهر، ایران.

[4]  High Tech

[5]  Artifitial Intelligence (AI)

[6]  Internet of Things (IoT)

[7]  Big Data

[8]  Blockchain

[9]  Quantum Calculations

[10]  Advanced Robotics

[11]  Social Networks

[12]  Space Technology

[13]  Biotechnology

[14]  Genetics

[15]  Descriptive-explanatory

[16]  Realism

[17]  Liberalism

[18]  High Politic

[19]  Low Politics

[20]  Constructivism

[21]  Information and Communication Technologies (ICTs)