ادیان رایج در قرن دوم و سوم هجری به روایت ابن ربّن طبری
الموضوعات :
مینا کریم زاده بارنجی
1
,
محمد رضا عدلی
2
,
عبدالرضا مظاهری
3
1 - دانشجوی دکتری
2 - دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران
3 - استاد گروه عرفان اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: ابن ربّن طبری, مسیحیت, اسلام, یهودیت, دین زرتشتی, مانویت, ردّیه‌نویسی,
ملخص المقالة :
کتاب الدین و الدوله اثر ابن ربّن طبری در زمرۀ آثار ردیه‌نویسان سده‌های آغازین قرار دارد که هدفش اثبات حقانیت اسلام و ردّ سایر ادیان رایج در آن عهد است، که تصویری از ادیان رایج در قرون دوم و سوم هجری شامل یهودیت، مسیحیت، دین زرتشتی و مانویت ارائه می‌دهد، و اشارۀ مختصری هم به دین هندویی و بودایی می‌کند. ابن ربن که خود تا سن هفتاد سالگی مسیحی بوده و سپس به اسلام گرویده است، بیشتر دربارۀ مسیحیت و یهودیت سخن می‌گوید. او با رویکردی جدلی-کلامی، آموزه‌های این ادیان را در مقایسه با اسلام بررسی کرده است و ضمن شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌های میان ادیان ابراهیمی، بر یکتاپرستی، نبوت پیامبر اسلام (ص)، و جهانی بودن تعالیم اسلام تأکید کرده است و بر این اساس از برتری دین اسلام سخن گفته است. توصیف ابن ربن از دین زرتشتی و مانویت بسیار ناقص است و ظاهراً دانش او دربارۀ این ادیان مبتنی بر آثار سایر ردیه‌نویسان بوده است، نه متون دینی آنها. با این همه، کتاب الدین و الدوله به عنوان اثری جدلی که در کشور ما نسبتاً ناشناخته مانده است، در مطالعات تاریخی ادیان اثری مهم به شمار می‌رود که حاوی نکات مهمی دربارۀ تعامل مسلمانان با پیروان سایر ادیان در سده‌های نخست هجری است.
ابن البلخی. (1421). فارس نامه. قاهره مصر: الدارالثقافیه للنشر#
ابن قفطی، ابوالحسن جمال الدین شیبانی. (2005). اخبار العلماء باخبار الحکماء. بیروت لبنان: دارالکتب العلمیه#
ابن مسکویه، احمد بن محمد. (1358). الحکمه الخالده. تهران ایران: دانشگاه تهران (طبری، 1973، ص98)#
ابن ندیم، محمد بن اسحق. (1381). الفهرست. تهران ایران: انتشارات اساطیر (زمخشری، 1992، 3/122)#
انزابی نژاد، رضا. (1399). ابن ربن. دائره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 3، 545#
پیروزفر، محمد. (1399). علی بن ربن طبری و کتاب الدین و الدوله در اثبات نبوت پیامبر(ص). هادی‌نامه، شماره 1، 757#
دوری، عبدالعزیز. (1995). تاریخ العراق الاقتصادی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه#
زرکلی، خیرالدین. (1989). الاعلام. بیروت لبنان: دارالعلم للملایین#
زمخشری، محمود بن عمر. (1992). ربیع الابرار و نصوص الاخبار. بیروت لبنان: موسسه الاعلمی للمطبوعات#
شبلی، احمد. (1987). موسوعه التاریخ الاسلامی، مکتبه النهضه المصریه.#
طبری، علی بن سهل ربّن. (1973). الدین و الدوله. تحقیق عادل نویهض، بیروت لبنان: دارلآفاق الجدیده.#
طبری، علی بن سهل ربّن. (2005). الرد علی اصناف النصاری. تحقیق خالد محمد عبده، قاهره مصر: مکتبه النافذه.#
عبده، خالد محمد، (2005)، «مقدمه»، الرد علی اصناف النصاری. تحقیق خالد محمد عبده، قاهره مصر: مکتبه النافذه.#
مسعودی، علی بن حسین. (1382). مروج الذهب. تهران ایران: علمی و فرهنگی.#
نویهض، عادل. (1973)، «مقدمه»، الدین و الدوله، بیروت، لبنان: دار الآفاق.#
Al-Tabari, A. (1922). The Book of Religion and Empire. A. Mingana (trans.). Rylands Library.#
Azmi, A. S. (2017). “From Christianity to Islam. An analysis of Ibn Rabban’s approach towards Sira Nabawiyyat”. International Journal of Islamic Thought, 11(June), 1-5.#
Crossan, D. M., (2003), “Paraclete”, The New Catholic Encyclopedia, vol. 10.#
