گفتمان زیبایی‌شناسی ـ جامعه‌شناختی جدال سعدی با مدعی، دیالکتیک فضیلت و وظیفه
الموضوعات :گیتی شیرواندهی 1 , فاطمه شیخلووند 2 , محمد فرهمند 3 , مسعود زبردست 4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد، اردبیل.
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد اردبیل،دانشگاه آزاد اسلامی ، اردبیل، ایران
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد اردبیل،دانشگاه آزاد اسلامی ، اردبیل، ایران
الکلمات المفتاحية: زیبایی‌شناسی, مطالعات جامعه‌شناختی, سرشتِ گفتمانی, جدال سعدی با مدّعی.,
ملخص المقالة :
ما در این مقاله قصد داریم شالودة احساس و تکوین صدای سعدی را در رویکردی بین رشته‌ای مطالعه کنیم و با استفاده از شیوة تحلیل گفتمان، فرایند دیالکتیک، او را در دو موضوع فضیلت و وظیفه با تکیه و تأکید بر امر زیبایی‌شناسی و آموزه‌های جامعه‌شناختی بررسی نماییم. از منظر زیبایی‌شناسی، قدرت «خوب مشروط» (qualified good) است و تا آن‌جا برای انسان ارزش‌مند می‌نماید که منجرّ به بسط و پرورش خوب‌های ذاتی(intrinsic goods) شود. در حالی که در جامعه‌شناسی، قدرت به منزلة توجیه عقلی قبول حاکمیّتِ اَشراف و توانگران، و لازمة زندگی اشرافی و پادزهر آنومی (Anomie) اجتماعی است. تقابل و تصادم این دو نگرش در یکی از حکایت‌های گلستان؛ با عنوان «جدال سعدی با مدّعی» موجب پیدایش گفتمان دیالکتیکی در دو مقولة فضیلت و وظیفه شده است. هر دو مقوله هم از چشم‌انداز زیبایی‌شناسی و هم از نگرة جامعه‌شناختی تأثیر بسزایی در احساس و فهم خواننده دارد. به طوری که خواننده، روح سعدی و احساس او را با تعمّق در لایه‌های درونی حکایت، متفاوت از صدای جدال او با مدّعی در مشروعیّت بخشی به قدرت می‌بیند. کنکاش در پردازش احساس و صدای سعدی در این حکایت، بیانگر سرشت گفتمانی خاصّی است که در پیوند زیبایی‌شناسی و جامعه‌شناسی برجسته می‌گردد.
احمدی، بابک. 1374. «حقیقت و زیبایی»، چاپ اول، تهران: مرکز.
. ادواردز، پل. 1370. «معنای دیالکتیک در تاریخ فلسفة غرب»، ترجمة شهرام پازوکی، فرهنگ، صص: 109- 118.
. افلاطون. 1366. دورة کامل آثار افلاطون(چهار جلد)، ترجمة محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
. الهیان، لیلا. 1392. «زیبایی¬شناسی گفتمان سعدی بر اساس نظریة زبان¬شناسی متن»، رسالة دکتری، دانشگاه آزاد، تهران: علوم و تحقیقات، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.
. باتومور، تام. 1373. «روند تکوین اندیشة انتقادی مکتب فرانکفورت»، ترجمة حسینعلی نوذری، فرهنگ توسعه، شمارة 16، صص: 234-250.
. بانکی، فرزین و مرتضی گوهری¬پور. 1399. «دیالکتیک و معنا»، نامة پژوهش فرهنگی، سال نهم، شمارة سوم، صص: 67-88.
. برتنس، هانس. 1391. مبانی نظریة ادبی، ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ3، تهران: ماهی.
. بشیریه، حسین. 1401. تاریخ اندیشه¬های سیاسی در قرن بیستم، جلد دوم، چاپ19، تهران: نی.
. پاینده، حسین. 1398. نظریه و نقد ادبی، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: سمت.
. تادیه، ایو ژان. 1390. نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
. تایسن، لیس. 1392. نظریه¬های نقد ادبی معاصر، ترجمة مازیار حسین¬زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.
. تودوروف، تزوتان. 1396. منطق گفتگویی میخاییل باختین، ترجمة داریوش کریمی، چاپ 4، تهران: مرکز.
. حسینی پاکدهی، علی. 1381. مبانی اقناع و تبلیغ، چ1، تهران: آگاه.
. رشیدیان، عبدالکریم. 1393. فرهنگ پسامدرن، تهران: نی.
. ستوده، هدایت¬الله. 1378، جامعه¬شناسی در ادبیات فارسی، تهران: آوای نور.
. سلطانی، علی اصغر. 1384. قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
. شارون، جوئل. 1398. ده پرسش از دیدگاه جامعه¬شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، چاپ18، تهران: نی.
. شمیسا، سیروس. 1393. انواع ادبی، چاپ5، تهران: میترا.
. عالم، عبدالرحمن. 1401. بنیادهای علم سیاست، چاپ 35، تهران: نی.
. صالحی امیری، سیدرضا. 1396. مفاهیم و نظریه¬های فرهنگی، چاپ8، تهران: ققنوس.
. فکوهی، ناصر. 1398. تاریخ اندیشه و نظریه¬های انسان¬شناسی، چاپ12، تهران: نی.
. فوکو، میشل. 1402. مراقبت و تنبیه، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چاپ20، تهران: نی.
. کاپلستون، فردریک. 1382. تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه، ترجمة داریوش آشوری، جلد هفتم، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
. گرجی، مصطفی. 1383. «تحلیل گفتمان حکایت جدال سعدی و مدعی با نظر به مؤلفه¬های گفت¬وگو»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 2، صص: 24-45.
. گیدنز، آنتونی. 1402. گزیدة جامعه¬شناسی، ترجمة حسن چاوشیان، چاپ16، تهران: نی.
. لوزیک، دانیلین. 1398. نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی، ترجمة سعید معیدفر، چاپ8، تهران: امیرکبیر.
. محمدی، جمال و همکاران. 1400. «خرده فرهنگ لوطی¬ها و تجربة طرد اجتماعی»، فصلنامة علمی برنامه¬ریزی رفاه توسعه اجتماعی، سال 12، شمارة 48، صص: 105-145.
. محیط طباطبایی، سیدمحمد. 1346. «جدال مدعی با سعدی»، مجلة ارمغان، دورة36، شمارة9، صص: 465-470.
. معصوم، حسین. 1384. « مفهوم دیالکتیک در اندیشة افلاطون»، اندیشه¬های فلسفی3، سال اول، شمارة 3، صص:107-119.
. مندراس، هانری و ژرژ گورویچ. 1354. مبانی جامعه¬شناسی، ترجمة باقر پرهام، چاپ4، تهران: امیرکبیر.
. نرماشیری، اسماعیل. 1396. «جدال سعدی با مدعی با رویکرد ایدئولوژی شناختی استعاری»، متن¬پژوهی ادبی(زبان و ادب پارسی)، دورة21، شمارة74، صص: 79-98.
. هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش. 1358. خدایگان و بنده(با تفسیر الکساندر کوژو)، ترجمه و پیشگفتار حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس. 1393. نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.
. Fairclough, Norman. 2010. Critical Discourse Analysis, London, Longman: Gee.
. Hoggart, Richard. 1973. Speaking ti Eeach Other, Harmondsworth. Penguin.
. Macdonell, Diane. 1986. Theories of Discourse, Publisher, B. Blackwell; Length, 146 pages.
. Liddell, Henry George & Robert Scott. 1968. Greek-English Lexicon, London: Oxford.
