تحلیل نسبت پیکره‌بندی فضایی با صورت‌های اجتماعی مکان در بازارچه‌های سنتی با تأکید بر شاخصه‌ی یکتایی نظریه اجتماعی فضایی زیمل (نمونه‌ی موردی: بازار بلوچ زاهدان)

الموضوعات : معمار شهر

گوهر شهرکی مقدم ¹ , حافظه پوردهقان ² , ثمین ترکمن ³

1 - Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 13 الخميس , رمضان, 1446 تاريخ الإصدار : 14 الجمعة , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: پیکره‌بندی فضایی, صورت‌های اجتماعی مکان, بازارچه سنتی, جامعه‌شناسی فضا, نقشه‌شناختی.,

ملخص المقالة :

یکی از مهم‌ترین عناصر معماری ایران، بازارمکانی با کارکردها و صورت‌های اجتماعی گوناگون است؛ از طرفی این مکان علاوه بر ویژگی‌های فیزیکی متنوع بیانگر ساختار اجتماعی- فرهنگی جامعه نیز هست. بنابراین میان دو مفهوم پیکره بندی فضایی و صورت های اجتماعی در این مکان روابط پیچیده‌ای وجود دارد. ابعاد جامعه شناسانه این روابط پیچیده می تواند از منظر جامعه‌شناسی زیمل مورد مداقه قرار گیرد. فقدان مطالعاتی که فضای فیزیکی و صورت‌های اجتماعی بازارهای سنتی را از طریق نقشه‌های شناختی و از منظر اصول جامعه‌شناسی فضایی پرداخته باشد ضرورت انجام نوشتار حاضر است. هدف از پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل نسبت پیکره‌بندی فضایی با صورت‌های اجتماعی در بازار سنتی زاهدان به‌علت تنوع بالای صورت‌بندی‌های اجتماعی که حاصل رویدادهای فرهنگی- قومیتی است، از منظر جامعه‌شناسی فضایی زیمل می‌باشد. از اینرو نوشتار حاضر در پی یافتن پاسخ به سوالات زیر می‌باشد: با تأکید بر مبانی جامعه‌شناسی فضا، اثربخشی صورت‌های اجتماعی بر پیکره‌بندی فضاهای عمومی چگونه است؟ تحلیل صورت‌های اجتماعی مکان در فضای بازارچه‌های سنتی بر مبنای نقشه‌های شناختی چه یافته‌هایی به دست خواهد داد؟ شاخص یکتایی از منظر جامعه‌شناسی زیمل چگونه نسبت بین صورت‌های اجتماعی و پیکره‌بندی فضای بازارچه ‌ها را تبیین می‌کند؟ مطالعه‌ی حاضر به روش تحلیلی- توصیفی و مطالعات میدانی با پیمایش هدفمند است. با توجه به مبانی زیمل در رابطه با مفهوم کلان اجتماعی چون یکتایی، نتایج پژوهش بیان‌گر آن‌است که، فعالیت‌ها و صورت‌های اجتماعی که موجب تولید فضای اجتماعی یکتا می‌شوند منجر به خلق فضاهایی خودتنظیم‌گر می‌شوند که ‌پیوند ویژه‌ای بین واحدهای اجتماعی-مکانی آن با معانی اجتماعی وجود دارد.

المصادر:

ابراهیمی، مهدی (1389) «معرفی و بررسی کتاب: فضا و نظریه اجتماعی»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره دهم، شماره 3، صص168-161.
اسمعیلی سنگری، حسین و عمرانی، بهروز (1387) تاریخ و معماری بازار تبریز، تبریز: انتشارات ستوده.
آریان‌فر، حمیدرضا (1389) سرگذشت بازار بزرگ تهران، بازارها و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
پرچمی، داوود و محمدی، عاطفه (1393) «تغییرات ساختار اقتصادی بازار و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن (بررسی موردی تبریز)»، علوم اجتماعی، دوره هشتم، شماره 27، صص164-121.
پوراحمد، احمد (1376) جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان، کرمان: مرکز کرمان شناسی.
پیرنیا، محمدکریم (1387) سبک‌شناسی معماری ایران، تهران: انتشارات سروش دانش.
توفیق، ابراهیم و خراسانی، امیر (1393) «دوسودایی فضا در زیمل. مطالعات جامعه شناختی (نامه علوم اجتماعی)»، دوره بیست و یکم، شماره 2، صص30-9.
جلایی‌پور، حمیدرضا و باینگانی، بهمن (1395) «مطالعه جامعه‌شناختی پیامدهای اقتصادی بازار و تجارت مرزی (اتنوگرافی انتقادی بازار مرزی بانه)»، نشریه علمی وزارت علوم، دوره پنجم، شماره 4، صص 573- 539.
چیت‌ساز، محمدعلی و سپهرمحمد، همایون و امیرمسعود، امیرمظاهری (1396) «بررسی جامعه ‌شناختی بازار شهر و تاثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برکارکرد بازار در سه دهه‌ی اخیر 80-60 (مطالعه‌ی موردی: بازار قیصریه اصفهان)»، مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری)، دوره هفتم، شماره 24، صص156-133.
رجبی، آزیتا (1386) ریخت‌شناسی بازار، تهران: آگاه.
ژلنیتس، آندري (1396) فضا و نظريه اجتماعی، ت: آيدين ترکمه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سلطان‌زاده، حسین (1386) بازارهای ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
فاطمی، الهام (1398) «مطالعه تطبیقی در بازارهای سنتی با تأکید بر مؤلفه‌های اجتماعی (نمونه موردی: بازارهای سنندج و سلیمانیه)»، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره دهم، شماره 2، صص 1087-1071.
فروزنده، محمدرضا و منصوری، سیدامیر (1398) «تاملی بر مکان‌مندی صورت‌بندی اجتماعی در فضای شهری؛ بر مبنای «جامعه‌شناسی فضا»ی زیمل؛ مطالعه موردی: خیابان انقلاب (حدفاصل انقلاب تا چهارراه ولیعصر)» باغ نظر، دوره شانزدهم، شماره 73، صص76-65.
فريزبی، ديويد (1386) گئورگ زيمل، ت: شهناز مسمی‌پرست، تهران: انتشارات ققنوس.
قمشه، پیمان و میرزایی، وحید (1396) «بررسی عناصر و ساختار کالبدی بازارهای سنتی در شکل‌گیری روابط اجتماعی و تعاملات شهروندی (نمونه موردی بازار اراک در دوره قاجار)»، سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، دوره سوم.
مسعودی‌نژاد، رضا (1395) «مطالعه‌ی تطبیقی بازار تجاری و بازار اجتماعی با نگاهی معطوف به بازارهای تاریخی دزفول و شوشتر به ‌عنوان بازار تجاری»، مطالعات معماری ایران، دوره دهم، شماره 5. صص100-73.
مولایی، اصغر (1399) «سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی ایران (مطالعه موردی بازار تاریخی تبریز)»، نشریه وزارت علوم، شماره 15. صص 88-61.
مهام، محمود (1399) «رقابت و نظم اجتماعی نقد جامعه‌شناسی گسسته‌گرا بر مبناي يافته‌هاي «انسان‌شناسی ياري‌گري«»، راهبرد فرهنگ، شماره 5.
ودادهیر، ابوعلی (1383) «بازار به مثابه یک واقعیت اجتماعی»، فصلنامه علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز، شماره 14. صص182-161.
ورشوی، سمیه و یوسفی، علی و اکبری، حسین و اصغرپور ماسوله، احمدرضا (1397) «مروری انتقادی بر تحقیقات جامعه‌شناسی بازار در ایران: در جست‌و‌جوی حک شدگی»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره هفتم، شماره1. صص82-53.
Reference
Fligstein, N. (1996). Markets as politics: a political- cultural approach to market instituions. American Sociological Review, 61, 73-656.
Fu,Yongxuan. (2022). Towards Relational Spatiality: Space, Relation and Simmel’s Modernity. Sociology, 56(3), 591-607.
Gehl, J. &Svarre, B. (2013). How to Study Public Life. Washington DC, Covelo, London: Island Press.
Hanachi, P. &Yadollahi, S. (2011). Tabriz Historical Bazaar in the Context of Change. Presented at the ICOMOS 17th General Assembly, Paris, France. PP. 1028-1039.
Lechner, F.j. (1991). Simmel on Social Space. Journal of Theory Culture and Society.8(3), 195-201.
Marshall, A. (1919). Industry and Trade: A Study of Industrial Technique and Business Organization and of Their Influences on the Condition of Various Classes and Nations.MacMillian and Co. Limited, London, New York
Pourjafar, M. R., Nazhad Ebrahimi, A. & Ansari, M. (2013). Effective factors in structural development of Iranian historical bazaars, Case Study: Tabriz Bazaar. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 3(2), 272-282.
Ritzer, G. (2000). Sociological theory. McGraw Hill International Edition, New York.
Simmel, G. (1903/1997). The Sociology of space. In Frisby, D. and Featherstone, M. Simmel On Culture: Selected Writings Theory, Culture & Society, London, Sage, 69-137.
Swedberg, R. (1994). Markets as social structure. The Handbook of Economic Sociology, Princeton, New Jersey & New York: Princeton University Press & Russell Sage Foundation.
Walras, L. (1926). Elémentsd’Economie Politique Pure. In: Corbaz, L., Ed., Elements of Pure Economics: Lusanne, Translated from the Edition of 1926 by W. Jaffé as Elements of Pure Economics, Richard D. Irwin, London.
Weber, M. (2002). Economy and Society: an outline of interpretive sociology. In: Biggart. Nicole, W, Reading In Economic Sociology, Oxford, Blackwell Publishers.
Zieleniec, A. (2007). Space and Social Theory. Keele University, UK. Publications SAGE.
Zieleniec, A. (2017). The Hermeneutics of the Urban Spatial Sociologies of Simmel, Benjamin and Lefebvre.