تحلیل آیکونوگرافی مفاهیم خیروشر در شاهنامه طهماسبی مورد پژوهشی: نگاره کشتن کیخسرو، افراسیاب و گرسیوز را
الموضوعات :
آذر باقری
1
,
ناهید عبدی
2
,
نیر طهوری
3
,
سیدرحمان مرتضوی بابا حیدری
4
1 - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکده جامعه و رسانه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران /مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار پژوهشکده هنر، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، تهران، ایران.
3 - استادیار دانشکده عمران، هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، داشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استادیار، گروه هنر، دانشکده جامعه و رسانه، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان ایران / مرکز تحقیقات گردشگری، معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
الکلمات المفتاحية: آیکونوگرافی, خیروشر, شاهنامه طهماسبی, نگاره,
ملخص المقالة :
روش آیکونوگرافی، روشی جهانی برای بازشناسی و تحلیل موضوع آثار هنری با استناد به نوشتار و نقشمایه های موجود در آن آثار است و در این پژوهش مفاهیم خیروشر موجود در یکی از نگاره های شاهنامه طهماسبی، باعنوان «کشتن کیخسرو، افراسیاب و گرسیوز را»، به روش آیکونوگرافی مورد بازخوانی قرار میگ یرد. کیخسرو، فرزند سیاوش و نبیره کی کاووس و افراسیاب؛ شاه ـ موبدی است که به خون خواهی پدر و گناهان عدیده ای که افراسیاب در حق ایرانیان کرده بود، به نبرد با او برمی خیزد. کیخسرو پس از نبردهای طولانی، سرانجام بر افراسیاب پیروز شده، او و برادرش گرسیوز را محکوم و مجازات می‌کند. پژوهش حاضر، از نوعِ بنیادی ـ نظری و شیوه توصیفی ـ تحلیلی است که با روش آیکونوگرافی و ابزارکتابخانه ای انجام گرفته است. سوال های پژوهش عبارت‌اند از: 1- چه پیوند معناداری میان شخصیت های اساطیری این تصویر با مفاهیم خیروشر وجود دارد؟ 2- چگونه نقشمایه ها توانسته اند این مفاهیم را از ورای تصویر بازنمود دهند؟ یافته ها نشان می دهد، محتوای داستانی نگاره، بر پایه نبردِ نمایندگان اهورامزدا و اهریمن یعنی کیخسرو و افراسیاب استوار شده و روند تاریخی مصورسازی این داستان، تحول تدریجی آن را نشان میدهد. برخی نقشمایه ها، هشدارهای نمادینی از مفاهیم خیروشر هستند؛ مانند: شمشیر کیخسرو، مرد پارسا، شبرنگ، حضور رستم با ببربیان، گرزگاوسر و نقش سیمرغ نمادی از خیر؛ در مقابل پیکرهای نیمه عریانِ افراسیاب و گرسیوز، سرِ فرو غلتیده افراسیاب و پیکر در حال حمل گرسیوز، نمادی از شکستِ شر به شمار می آیند.
منابع:
آدامو, ل.ت, و گیوزالیان. (1386). نگاره‌های شاهنامه. تهران: فرهنگستان هنر.
آژند, یعقوب. (1387). مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر.
آژند, یعقوب. (1395). نگارگری ایرانی/ پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری. تهران: فرهنگستان هنر.
اسماعیل‌پور مطلق, ابوالقاسم. (1398). اسطوره در ادبیات. تهران: چشمه.
اعتمادی, الهام. (1400). عنوان و نقاشی ایرانی: خوانش آیکونوگرافیک تک‌نگاره دو دلداده و پیرزن مشاطه. هنر و معماری: نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی, 43-53. doi: 10.22059/jfava.2020.295174.666388
اعظم کثیری, آتوسا. (1401). نبرد شبانه کیخسرو و افراسیاب از شاهنامه طهماسبی. پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی, 145-164.Doi:10.22077/NIA.2022.5235.1599
پورنامداریان, تقی. (1396). رمز و داستان‌های رمزی در ادبیات فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
پولیلکوا, آ.و رحیمووا, ز. ی(1381). نقاشی و ادبیات. تهران: فرهنگستان هنر.
حسینی‌راد, عبدالمجید. (1401). شاهنامه‌نگاری. تهران: زرین و سیمین.
حسینی, مهدی. (1388). شاهنامه محمدجوکی. نامه هنرهای تجسمی و کاربردی, 35-50.
دبیرسیاقی, سیدمحمد. (1400). برگردان روایت‌گونه شاهنامه فردوسی به نثر. تهران: قطره.
دوستخواه, جلیل. (1400). اوستا. تهران: مروارید.
رحیم‌زاده, غلام‌حسین., ذباح, محبوبه و ذباح, علی. (1401). مطالعه تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگاره‌های شاهنامه بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختگرایانه ولادمیر پراپ. مطالعات بین رشته ای ادبیات و علوم انسانی, 1-22. (DOI): 10.22077/ISLAH.2022.5696.1157
رستگار فسایی, منصور. (1400). فرهنگ نام‌های شاهنامه. تهران: موسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی.
رستگارفسایی, منصور. (1381). پیکرگردانی در اساطیر. مجله مطالعات ایرانی/مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان ایران, دانشگاه شهیدباهنر کرمان.
رنجبر, ابراهیم. (1387). افراسیاب مظهر خشم و شهوت در شاهنامه. ادبیات و زبان ها, 45-67. https://www.magiran.com/p2053000
سودآور, ابوالاعلا. (1380). هنر درباری ایران. تهران: کارنگ.
صادق‌زاده, رضوان. (1397). رزم کیخسرو و افراسیاب؛ برگی از شاهنامه بایسنقری اثر مولاناعلی. هنر و معماری نشریه تندیس, 44-47.
عبدی, ناهید. (1391). درآمدی بر آیکونولوژی. تهران: سخن.
عبدی, ناهید. (1401). ابولحسن از ورای متن و تصویر . رهپویه هنرهای صناعی, 71-83. doi: 10.22034/rac.2022.254559
عفیفی, رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.
علمی دانشور, مهدی. (1400). جاودانگی و فره‌مندی کیخسرو با تکیه بر متون دینی زرتشتی. پژوهش‌های ادیانی, 9-27. (DOI): 10.22034/jrr.2022.306669.1924
فردوسی, ابوالقاسم. (1400). شاهنامه/ از داستان کاموس کاشانی تا پایان پادشاهی کیخسرو. تهران: سخن.
فردوسی, ابوالقاسم. (1401). شاهنامه. تهران: هرمس.
فرید, امیر و پویان‌مجد, آزیتا. (1391). بررسی و تحلیل شمایل شناسانه نگاره کشته شدن شیده به دست کیخسرو. نگاره, 51-66.
فرهنگ‌پور، یاسمین.(1399).چگونگی به‌کارگیری آیکونوگرافی و آیکونولوژی در نقد اثر بر پایه نظریه پانوفسکی( مطالعه موردی: مکالمه مقدس پیرو دلا فرانچسکا)، فردوس هنر، سال اول، شماره 33، 72-85. doi: 10.30508/fhja.2021.140173.1039
قائمی, فرزاد. (1389). تحلیل داستان کیخسرو در شاهنامه براساس روش نقد اسطوره‌ای. پژوهش‌های ادبی, 56-69.
قریب, مهدی. (1369). بازخوانی شاهنامه/ تأملی ذر زمان و اندیشه‌ی فردوسی. تهران: توس.
کثیری, آتوسا. (1401). تحلیل ساختار بصری در نگاره نبرد شبانه کیخسرو و افراسیاب شاهنامه طهماسبی با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی. نگارینه هنر اسلامی, 145-164.
کرتیس, وستا. (1395). اسطوره‌های ایرانی. تهران: نشر مرکز.
گوهرین, کاوه. (1391). شاهنامه به نثر/ برگی بی‌گزند از باد وباران. تهران: نگاه.
محرمی, رامین و ممی‌زاده, ر.قیه (1390). تقابل نمادهای خیروشر در دوره اساطیری شاهنامه. ادبیات و زبان‌ها, 127-143. 10.22054/LTR.2011.6560
مسکوب, شاهرخ. (1399). ارمغان مور/جستاری در شاهنامه. تهران: نی.
مسکویه, ابوعلی. (1373). تجارب الامم فی اخبار ملک العرب و الجم. مشهد: دانشگاه فردوسی.
موله, ماریان. (1395). آیین، اسطوره و کیهان‌شناسی در ایران باستان. تهران: نگاه معاصر.
مولودی آرانی, علی. (1401). شمایل نگاری روایت های شاهنامه پیش و پس از فردوسی. تهران: خاموش.
نصری, امیر. (1389). رویکرد شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی در مطالعات هنری. رشد آموزش هنر, 56-64.
هینلز, جان. راسل. (1400). شناخت اساطیر ایران. تهران: چشمه.
یاحقی, محمد‌جعفر. (1398). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره ها در ادبیات. تهران: فرهنگ معاصر.
www.Alamy.com.
www.Gallica(the digital Library-Gallica- BnF).
www.PurchaseMuseum.
www.PersianMiniature Painting/PersianSchool.
http//:Media Store house.
Public Domain Collection.
Hinnells, J. R. (1985). Persian Mythology. Shikago: Chncellor press.
www.aghakhanmuseum.org.
