شناسایی شبکه مضامین رهبری هوشمند برای مدیران مدارس

الموضوعات :

الهام پور مختاری ¹ , فریبا کریمی ² , نرگس سعیدیان ³

1 - دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
3 - دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.

تاريخ الإرسال : 15 الأربعاء , رجب, 1446 تاريخ التأكيد : 04 السبت , ذو الحجة, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الإثنين , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: رهبری هوشمند, مدیران مدارس, شبکه مضامین, دانش‌محوری سازمانی.,

ملخص المقالة :

هدف: رهبری به‌عنوان عاملی به‌منظور نیل به مطلوبیت‌های اساسی و به‌معنای نفوذ در قلب کارکنان و تسخیر ذهن آن‌ها است، که موفقیت سازمان را تضمین می‌کند. جهان امروز، به رهبرانی نیاز دارد که شکلی تازه از هوشمندی را داشته باشند. از این رو هدف از پژوهش حاضر شناسایی و ارائه شبکه مضامین رهبری هوشمند برای مدیران مدارس بود.

روش‌: این پژوﻫﺶ با رویکرد کیفی و استفاده از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻀﻤﻮن استقرایی بر اساس دیدگاه آتراید- استرلینگ انجام شده اﺳﺖ. منابع اطلاعاتی پژوهش، منابع منتشر شده در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی در زمینه­ رهبری هوشمند بوده است. 40 منبع فارسی و انگلیسی در دو بازه زمانی 1388تا 1401 و 2012 تا 2022 وارد فرآیند تحلیل شد. برای اعتباریابی داده‌ها از روش بازبینی و موضع‌گیری پژوهشگر و همسوسازی با منابع علمی استفاده گردید. با استفاده از ضریب پایایی هولستی که عدد (75/0) را نشان داد، پایایی نتایج تأیید شد. همچنین برای تعیین روایی، از نسبت روایی محتوای  لاوشه استفاده گردید و روایی محتوا نیز مورد تأیید قرار گرفت.

یافته‌ها: برای الگوی رهبری هوشمند مدیران مدارس از 97 مضمون پایه، 12 مضمون سازمان‌دهنده و 3 مضمون فراگیر به‌دست آمد. مضمون فراگیر معنایی شامل مضامین سازمان‌دهنده پیرو‌محوری، پیوستگی با کارکنان، نوآفرینی در سازمان و تعالی‌بخشی سازمانی، مضمون فراگیر استدلالی شامل مضامین سازمان‌دهنده شبکه‌سازی تخصصی، دانش‌محوری سازمانی، نوسازی نقشه راه سازمانی و تخصص‌گرایی هوشمندانه و مضمون فراگیر بینشی نیز شامل مضامین سازمان‌دهنده اخلاق‌مداری سازمانی، اسوه‌سازی در سازمان، عمل‌گرایی و بصیرت‌مداری است.

نتیجه­ گیری: با توجه به تأیید باورپذیری و اعتماد مؤلفه­ های رهبری هوشمند توسط متخصصان می توان از این مؤلفه ­ها در پرورش مدیران هوشمند برای مدارس استفاده کرد.

المصادر:

آگاه، فریبا؛ نادی، محمدعلی و کریمی، فریبا. (1400). شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در مشارکت والدین در مدرسه: رویکردی کیفی با روش تحلیل مضمون. مدیریت مدرسه، 9(2): 300-269.
اردلان، محمدرضا و سلطان‌زاده، وحید. (1394). تأثیرپذیری کارآفرینی اجتماعی از رهبری هوشمند با نقش میانجی یادگیری سازمانی. توسعه کارآفرینی، 8(3 ): 512-493.
پیریایی، معصومه؛ هاشمی فراشاه، سید ابوالقاسم و میرزایی، شهاب. (1394). رهبری در قرن بیست و یکم. کنفرانس سالانه مدیریت و اقتصاد کسب و کار. ۴۱-۳۹.
حبیبی، آرش و سرآبادانی، مونا. (۱۴۰۱). آموزش کاربردیSPSS، تهران: نارون.
حجازی، اسد و نظرپوری، امیر هوشنگ. (1399). بررسی تأثیر ابعاد هوش عاطفی بر رهبری هوشمند در سازمان‌های عصر دانش (مورد مطالعه دانشگاه فرهنگیان). رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 11(45): 268-249.
حسین‌زاده، داوود و طوسی، علیرضا. (1394). بررسی رابطه مدیریت هوشمند با توانمندسازی کارکنان سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 9(4): 23-9.
زینی‌وند، زهرا؛ شیری، اردشیر و عباسپور، حیدر. (1400). بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر رفتار شهروندی سازمانی معلمان و کارکنان زن مدارس دخترانه دره‌شهر و آبدانان. فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه، 12(47): ۱۰۰-۸۵.
سرفرازی، مهرزاد؛ قاسمی، فاطمه و شفیعی، عاطفه. (1399). گام‌های لازم برای ایجاد یک سازمان هوشمند و بررسی نقش رهبری هوشمند دراین نوع سازمان‌ها. اولین کنفرانس علمی پژوهشی مدیریت و مهندسی صنایع.
سرفرازی، مهرزاد؛ هاشمی، سیدمحمود و ابراهیمی، احمد. (1400). رهبری هوشمند مؤلفه‌ای اثرگذار بر بهبود همدلی سازمانی و عزت نفس کارکنان. دومین کنفرانس بین‌المللی چالش‌ها و راهکارهای نوین در مهندسی صنایع و مدیریت و حسابداری، دامغان.
سلطانی، ایرج. (1388). هوش شش‌گانه ابزار رهبری هوشمند. فصلنامه تدبیر، 210: 26-21.
ضیائی، محمدصادق؛ نرگسیان، عباس و آیباغی اصفهانی، سعید. (1387). نقش رهبری معنوی در توانمندسازی کارکنان دانشگاه تهران. مدیریت دولتی، 1(1): ۸۶-۶۷.
طاوسی، علیرضا و فضل الهی، سیف اله.(1393). رابطه رهبری هوشمند و سازمان یاددهنده درآموزش وپرورش استان قم، اولین کنفرانس ملی تحقیق و توسعه در هزاره سوم، علی آباد.
طوسی، علیرضا؛ سنجری، احمدرضا؛ قیومی، عباسعلی و احدی، پرویز. (1399). ارائه الگوی رهبری هوشمند برای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 14(1): 19-1.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 2(10): 198-151.
فرح بخش، سعید و محمدی، طاهره. (1393). بررسی رابطه رهبری هوشمند و بهداشت روانی دبیران با تعدیل‌گری مدیریت استرس شغلی در مدارس متوسطه دوم شهر خرم‌آباد. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، 6(21): 112-95.
قاسمی، مریم. (1394). رابطه مؤلفه‌های رهبری هوشمند با استقرار نظام مدیریت کیفیت جامع. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه.
کیخا، عالمه. (1400). پیش‌بینی عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی بر اساس مدل رهبری هوشمند. نامه آموزش عالی، 14(54): 24-7.
کیخا، عالمه؛ هویدا، رضا و یعقوبی، نورمحمد. (1396). بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی شهر زاهدان با نقش میانجی تفکر انتقادی. پژوهش‌های مدیریت عمومی، 10(35): 83-61.
میتون، جان. (1399). رهبر هوشمند. ترجمه: علیرضا، ولیان. انتشارات ادیبان روز.
نظری، محمد؛ کاویانی، الهام؛ لایی، سوسن و موسوی، فرانک. (1401). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر رهبری هوشمند مدیران مدارس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی. مدیریت بر آموزش سازمان‌ها، 11(4): 133-109.
نورعلیزاده، رحمان و حاجیوند، علی. (1387). رهبری هوشمند (الگوی جدید رهبری برای سازمان‌های هوشمند). دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، 5(19): 129-117.
نوروزی‌فرد، محمد و زمانی، علی. (1395). مدیریت اثربخش از طریق شناخت چالش‌ها و ظرفیت‌های منابع انسانی سازمان. کنفرانس بین‌المللی نوآوری در علوم و تکنولوژی.
وکیلی، محمد مسعود و جهانگیری، نسرین. (1396). فرآیند ارزیابی روایی و پایایی ابزارهای سنجش و اندازه‌گیری در تحقیقات آموزشی، رفتاری و علوم سلامت (با تأکید بر روایی محتوا). توسعه آموزش در علوم پزشکی، 10(28 ): 117-106.
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic Networks: An Analytic tool for qualitive Research. Sage Journals, 1(3), 385-405.
Bass, B. M. (2010). “Theory, Research and Managerial Application” and Managerial Application. Third Edition. The Free press. New York.
Gupta, M. G. (2012). Spiritual intelligence and emotion intelligence in relation to self-efficacy and self-regulation among college students. Journal of Social, 1, 60-69.
Gyoreva, R. (2019). Dimensions of smart leadership in school organization. International journal of advanced research. 7(5), 356-366.
Hardy, M. A., & Bryman, A. (2009). A Handbook of Data Analysis. London: Sage Publications.
Klaus, L., & Fernando, M. (2016). Enacting spiritual leadership in business through ego-transcendence. Leadership & Organization Development Journal, 37(1), 71-92.
Kvale, S. (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing Thousand Oaks. Sage.
McKeown, A., & Bates, L. (2013). “Emotional smart leadership: Findings from a study of public library branch managers in Northern Ireland. Library Management, 34(6/7), 462- 485.
Oleksiyenko, A., & Ruan, N. (2018). Intellectual leadership and academic communities. Journal faculty of education, 7(2), 52-71.
Seldon, A., & Abidoye, O. (2018). The Fourth Education Revolution, University of Buckingham Press, London, UK, 1-14.
Sydanmaanlakka, P. (2008). Smart leadership and creativity: supporting creativity through smart leadership. The 2 community meeting, Buffalo, New York.
Zydziunaite, V. (2018). Considerations on intellectual and Academic leadership of a Scholar in Higher Education, Acta Educationis generalis, 8(1), 45-66.

نص كامل:



فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحدگرمسار سال نوزدهم، شماره 1، بهار 1404 صص 25-1

 

 

 

 

 

 

شناسایی شبکه مضامین رهبری هوشمند برای مدیران مدارس

الهام پورمختاری¹، فریبا کریمی²، نرگس سعیدیان ³

چکیده:

هدف: رهبری به‌عنوان عاملی به‌منظور نیل به مطلوبیت‌های اساسی و به‌معنای نفوذ در قلب کارکنان و تسخیر ذهن آن‌ها است، که موفقیت سازمان را تضمین می‌کند. جهان امروز، به رهبرانی نیاز دارد که شکلی تازه از هوشمندی را داشته باشند. از این رو هدف از پژوهش حاضر شناسایی و ارائه شبکه مضامین رهبری هوشمند برای مدیران مدارس بود.

روش‌: این پژوﻫﺶ با رویکرد کیفی و استفاده از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻀﻤﻮن استقرایی بر اساس دیدگاه آتراید- استرلینگ انجام شده اﺳﺖ. منابع اطلاعاتی پژوهش، منابع منتشر شده در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی در زمینه­ رهبری هوشمند بوده است. 40 منبع فارسی و انگلیسی در دو بازه زمانی ۱۳88 تا ۱۴۰۱ و ۲۰۱2 تا ۲۰۲2 وارد فرآیند تحلیل شد. برای اعتباریابی داده‌ها از روش بازبینی و موضع‌گیری پژوهشگر و همسوسازی با منابع علمی استفاده گردید. با استفاده از ضریب پایایی هولستی که عدد (75/0) را نشان داد، پایایی نتایج تأیید شد. همچنین برای تعیین روایی، از نسبت روایی محتوای  لاوشه استفاده گردید و روایی محتوا نیز مورد تأیید قرار گرفت. 

یافته‌ها: برای الگوی رهبری هوشمند مدیران مدارس از 97 مضمون پایه، 12 مضمون سازمان‌دهنده و 3 مضمون فراگیر به‌دست آمد. مضمون فراگیر معنایی شامل مضامین سازمان‌دهنده پیرو‌محوری، پیوستگی با کارکنان، نوآفرینی در سازمان و تعالی‌بخشی سازمانی، مضمون فراگیر استدلالی شامل مضامین سازمان‌دهنده شبکه‌سازی تخصصی، دانش‌محوری سازمانی، نوسازی نقشه راه سازمانی و تخصص‌گرایی هوشمندانه و مضمون فراگیر بینشی نیز شامل مضامین سازمان‌دهنده اخلاق‌مداری سازمانی، اسوه‌سازی در سازمان، عمل‌گرایی و بصیرت‌مداری است. 

نتیجه­گیری: با توجه به تأیید باورپذیری و اعتماد مؤلفه­های رهبری هوشمند توسط متخصصان می توان از این مؤلفه­ها در پرورش مدیران هوشمند برای مدارس استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها: رهبری هوشمند، مدیران مدارس، شبکه مضامین.

پذیرش مقاله: 10/3/ 1404                دریافت مقاله: 26/10/1403

مقدمه

تعلیم و تربیت و به‌صورت خاص آموزش و پرورش نقش مهمی در پرورش نسل آینده ایفا می‌کند و از جمله حساس‌ترین مباحث مطرح شده در آموزش و پرورش، بحث رهبری و به‌صورت خاص رهبری مدارس است. آموزش‌ و پرورش به‌عنوان یک نهاد علمی و فرهنگی، بسترساز زمینه و شرایطی است که دانش‌آموزان جامعه را در مسیر تکوین رسالت‌های تربیتی جامعه قرار دهد (نظری و همکاران، 1401). رهبری به‌عنوان عاملی به‌منظور نیل به مطلوبیت‌های اساسی (چشم‌انداز، ارزش، اهداف، رسالت و...) در‌نظر گرفته می‌شود (زینی‌وند و همکاران، 1400)، و به‌معنای نفوذ در قلب کارکنان و تسخیر ذهن آن‌ها است که موفقیت سازمان را تضمین می‌کند. فرآیند رهبری با تأکید بر توانایی شخصی رهبر و قدرت نفوذ او، ارزش‌ها، باورها و رفتارهای دیگران را شکل می‌دهد (پیریایی و همکاران، 1394).

امروزه رهبری سازمانی جهت انطباق با تغییرات متکثر، بقا و رشد در محیط‌های متلاطم سازمانی، نیازمند ویژگی‌های خاصی است که عموماً مدیران آن‌ها را در اختیار نداشته یا برای دستیابی به آن‌ها، با مشکلات متعددی مواجه هستند. بدون شک در هزاره­ سوم، سازمان‌ها نیاز به انعطاف‌پذیری بیشتری برای پاسخ‌گویی به فشارها و تهدیدهای درون و برون سازمان دارند و مدیران مجبور به بازنگری و بازاندیشی در سبک‌ها، روش‌ها و رفتارهای مدیریتی خویش هستند (نوروزی‌فرد و زمانی، 1395). همچنین ماندگاری پویا و رو به رشد سازمان‌های امروزی، به تصمیمات مناسب، به‌موقع و اثربخش وابسته است که این موضوع از طریق رهبری هوشمندانه و خردمندانه حاصل خواهد شد (فرح‌بخش و محمدی، 1393). جهان امروز، به رهبرانی نیاز دارد که شکلی تازه از هوشمندی را داشته باشند. پویایی‌های دقیق قلب، ذهن و روح آدمی و اول از همه خودشان را بشناسند. نام این نگاه جدید، رهبری هوشمند⁴ است (میتون، 1399). رهبری هوشمند یکی از رویکردهایی است که اخیراً مورد توجه صاحب‌نظران حوزه مدیریت قرارگرفته است. بنابراین، با ‌توجه به نظریه‌های رهبری در الگوهای جدید تلاش می‌شود تا از زاویه خلاق و هوشمند به پدیده رهبری نگریسته شود (نورعلیزاده و حاجیوند، 1387).

رهبری هوشمند به 3 توسعه نیاز دارد: 1- توسعه مهارت‌های شخصی (مهارت‌های تصمیم‌گیری، مدیریت استرس، مهارت توانایی ایجاد یک رابطه خوب) 2- توسعه رهبری در عمل و چارچوب جدیدی برای رهبری 3- برای رسیدن به این اهداف، برخورداری رهبر از شش هوش فرهنگی، هیجانی، اجتماعی، معنوی، سازمانی و استراتژیک، از مؤلفه‌های موفقیت یک رهبر به‌حساب می‌آید (فرح‌بخش و محمدی، 1393). رهبری هوشمند، سازمان را در شناسایی راه‌حل‌های جدید برای حل مشکلات مختلف که با آن روبرو هستند کمک می‌کند و با تلفیق مدیریت و رهبری، به فعالیت‌های سازمان، نیرو و انرژی می‌بخشد (سیدانمانلاکا⁵، 2008). رهبری هوشمند یک تبادل نظر بین رهبر و پیروان در موقعیت خاص نیز هست که به یاری همدیگر برای رسیدن به یک بینش مشترک به‌طور اثربخش فعالیت می‌کنند (طاوسی و فضل الهی، 1393)، و پیروان را در سه بعد معنوی، عقلانی و هیجانی هدایت می‌کند (طوسی و همکاران، 1399). در بعد معنوی رهبری هوشمند، کارهای نامفهوم و بی‌معنا به کارهای بامعنا و هدفمند تبدیل می‌شود، به شکلی که به افراد نیرو و انرژی می‌بخشد و از فرسودگی شغلی و بیهودگی جلوگیری می‌کند (قاسمی، 1394). هوش معنوی رهبری، به‌معنای ایجاد انرژی الهام‌بخش و درک کار و زندگی است (عابدی جعفری و رستگار، 1386). در این بعد، رهبر با استفاده از ارزش‌ها، طرز نگرش و رفتارهایی که مبنای انگیزش درونی خود و دیگران است، بقای معنوی اعضای سازمان را فراهم می‌کند. رهبران دارای هوش معنوی، چشم‌انداز و ارزش‌های مشترکی برای کارکنان ایجاد و موجبات توانمندی تیمی و سازمانی را فراهم می‌کنند که در‌ نهایت، سطح رفاه، بهره‌وری و تعهد کارکنان افزایش خواهد یافت (ضیائی و همکاران، 1387).

در بعد عقلانی رهبری هوشمند، مدیریت بر مبنای هدف یکی از ابعاد اساسی است که توسط آن مدیران سطوح بالا و پایین به‌طور مشترک هدف‌های سازمان را تعیین می‌کنند و مسئولیت‌ها و وظایف هر فرد را با درنظر گرفتن نتایج مورد انتظار مشخص می‌کنند (طاوسی و فضل الهی، 1393). بعد هیجانی رهبری هوشمند عبارت است از مدیریت برمبنای عواطف و احساسات و هیجانات، به‌طوری‌که رهبر باید به همه ابعاد وجودی انسان توجه کند و انسان را قلب سازمان و هسته اصلی سازمان درنظر بگیرد (مک‌کوان و بیتس⁶، 2013). رهبران آموزشی باید قابلیت‌های اجرایی ساختن هوشمندسازی و مسیرهای ممکن برای بهینه‌سازی یادگیری را مشخص کنند. با توجه به اهمیت روزافزون هوشمندسازی در آموزش و پرورش، مدیران باید با درک بهتر برای یادگیری تکنیک‌های لازم آمادگی داشته باشند و آموزش‌های مورد نیاز را فراگیرند (سلدون و ابیدوی⁷، 2018). رهبر هوشمند باید فعالیت‌های سازمان را تجزیه و تحلیل کند و در معرض ارزیابی مستمر قرار دهد. همچنین مهارت‌های لازم برای مقابله با حوادث غیرقابل پیش‌بینی را آموزش ببیند و با برنامه‌ریزی، احتمالات پیش‌بینی نشده در سازمان را درنظر داشته باشد (کلاوس و فرناندو⁸، 2016). توانایی بقا در کوتاه‌مدت و در عین حال ترسیم یک مسیر سازنده و انگیزشی برای آینده از شایستگی‌های یک رهبر هوشمند است (باناهان⁹، 2021). رهبری هوشمند در مدرسه اهمیت به‌سزایی دارد، چرا که جایگاه بسیار مهمی در پویایی و افزایش رقابت در زندگی، از جمله در آموزش و پرورش امروز دارد، به ارتقا و بهبود اشکال مدرن اداره امور مدارس کمک می‌کند و با تمرکز بر آینده و درنظر گرفتن اهداف همه ذینفعان، فعالیت و مشارکت همه افراد، کار گروهی، ارتباطات، همکاری، اعتماد و پشتیبانی از کارکنان می‌تواند مسیر رسیدن به سازمان هوشمند را کوتاه کند و درنهایت برای اطمینان از دسترسی به آموزش و ایجاد کیفیت لازم برای آموزش در آینده، لازم است (جیوروا¹⁰، 2019). مباحث مختلف و پژوهش‌های متعددی در مورد رهبری ارائه و انجام شده است. نظری و همکاران (1401)، با شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر رهبری هوشمند مدیران مدارس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی دریافتند که 8 عامل هوش عقلایی و عاطفی، توانایی برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری درست، توانایی ایجاد هماهنگی و برقراری ارتباط مؤثر، توانایی اجرایی، توانایی شناسایی منابع درآمدی، توانایی تخصیص منابع و کنترل هزینه، آینده‌نگر بودن و توانایی کنترل بحران و توانایی مدیریتی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رهبری هوشمند مدیران مدارس است. همچنین نتیجه گرفتند که رهبری هوشمند در مدارس نیازمند داشتن مهارت‌های زیادی مانند مهارت‌های برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، کنترل بحران و داشتن توانایی‌های مدیریتی در سطح بالا می‌باشد.

زینی‌وند و همکاران (1400)، نیز با بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر رفتار شهروندی سازمانی معلمان و کارکنان زن مدارس دخترانه دره‌شهر و آبدانان دریافتند که رهبری هوشمند بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین ابعاد رهبری هوشمند شامل بعد عقلایی، بعد هیجانی و بعد معنوی نیز بر رفتار شهروندی سازمانی تأثیر مثبت و معناداری دارند. پژوهش کیخا (1400)، که با هدف پیش‌بینی عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی بر اساس مدل رهبری هوشمند انجام شد، نشان داد، رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی تأثیرگذار بوده است و مؤلفه رهبری جمعی بیشترین تأثیر را بر عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی دارد. برازش الگوی مفهومی پژوهش کیخا (1400)، نشان داد که رهبری هوشمند به‌عنوان متغیر مکنون به‌طور مستقیم بر عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی تأثیر می‌گذارد.

طوسی و همکاران (1399)، ضمن ارائه الگوی رهبری هوشمند برای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی از طریق مصاحبه با 33 نفر از مدیران، مؤلفه‌های رهبری هوشمند را بعد از تأیید در یک پژوهش کمی؛ رهبری عقلایی، رهبری عاطفی، رهبری معنوی، رهبری جمعی و رهبری سیاسی معرفی کردند.  سرفرازی و همکاران (1399)، در پژوهش خود با عنوان گام‌های لازم برای ایجاد یک سازمان هوشمند و بررسی نقش رهبری هوشمند در این نوع سازمان‌ها دریافتند که یکی از مفاهیم و رویکردهای اساسی برای مدیریت و بهره‌برداری ازشرایط پیچیده و متغیر، سازمان هوشمند است. سازمان هوشمند، سازمانی است که به‌صورت پیوسته و مستمر با محیط در ارتباط است تا بتواند نیازهای محیطی را شناسایی کرده، دانش و اطلاعات لازم را کسب و به‌موقع واکنش نشان دهد. جنبه­ اساسی این نوع سازمان به‌کارگیری هوشمند تکنولوژی به‌منظور واکنش سریع در مقابل نیازهای محیطی است. در شکل‌گیری سازمان هوشمند عواملی مانند فناوری اطلاعات، یادگیری سازمانی، کارکنان دانشی و ... نقش بسزایی دارند. آگاه‌سازی کارکنان، ساختارشکنی، تعیین زیرساخت‌ها، تعریف روابط کاری، تعیین تیم کاری، ساختارآفرینی، پیاده‌سازی و در‌نهایت بازنگری ساختار جدید از جمله گام‌های لازم برای پیاده‌سازی سازمان هوشمند است. کیخا و همکاران (1396)، در پژوهشی با بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی شهر زاهدان با نقش میانجی تفکر انتقادی به این نتیجه رسیدند که رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی و تفکر انتقادی تأثیرگذار است.

فرح‌بخش و محمدی (1393)، در بررسی رابطه رهبری هوشمند و بهداشت روانی دبیران با تعدیل‌گری مدیریت استرس شغلی در مدارس متوسطه دوم شهر خرم‌آباد نشان دادند که رهبری هوشمند با سلامت روانی دبیران مدارس رابطه معناداری دارد. جیوروا (2019)، به بررسی اهمیت رهبری هوشمند در مدرسه و سازمان‌های آموزشی پرداخته که با هدف بررسی ویژگی‌های رهبری در شرایط جدید تمرکززدایی برای سیستم آموزشی بلغارستان انجام شده است، این پژوهش نشان داد مدیریت با رویکرد خودرهبری و انجام فعالیت‌های سازمان، توسط کار گروهی در ایجاد رهبری هوشمند بیشترین تأثیر را دارد. 

اولکسینکو و روآن¹¹ (2018)، طی پژوهشی با عنوان جوامع دانشگاهی و رهبری هوشمند با این سؤال که رهبری هوشمند آیا موقعیتی است که قدرت رسمی را نشان می‌دهد؟ بحث را شروع و نتیجه گرفته‌اند، رهبر هوشمند نباید با کنترل مزیت‌های موجود در دانشگاه برای اعضای هیئت علمی خود، قدرت نمایی کند که این مسیر خطرناکی خواهد بود و توجه به تفاوت‌های فردی و فرهنگ اخلاق‌مداری باید مبنای ارتباطات رهبران هوشمند با اعضای هیئت علمی باشد. زیدزیونت¹² (2018)، در پژوهشی با موضوع ملاحظات رهبری هوشمند در آموزش عالی نشان داد که دامنه فرآیندهای رهبری هوشمند در دانشگاه‌ها گسترده بوده و مهم‌ترین مؤلفه‌های آن تولید دانش، تفکر هوشمند و شهروند دانشگاهی بوده است. گوپتا¹³ (2012)، رابطه ابعاد رهبری هوشمند (هوش معنوی و هوش هیجانی) با خودکارآمدی و خودتنظیمی در دانشجویان را بررسی نمود و به این نتیجه رسید که بین ابعاد رهبری هوشمند و خودکارآمدی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

با بررسی پیشینه‌های مربوط به موضوع رهبری هوشمند مشاهده می‌شود که شبکه مضامین با عنوان رهبری هوشمند برای مدیران مدارس ارائه نشده است و ارائه این الگو جنبه­ نوآورانه پژوهش حاضر است. پژوهش‌های گذشته نیز نشان داده‌اند که رفتار رهبران سازمان‌های آموزشی می‌تواند بر رفتارها و عملکرد کارکنان تأثیر مستقیم بگذارد. رفتارهای رهبری تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر رفتارها و نگرش کارکنان آموزشی و اجرایی دارد (باس¹⁴، 2010). از آنجا که مدارس، سازمان‌های اجتماعی و آگاهی‌بخش فکری جامعه هستند، بنابراین رهبری هوشمند به‌عنوان یکی از ارکان مهم نظام آموزشی می‌تواند نقش بسیار مهمی در عملکرد مدارس داشته باشد به این ترتیب پژوهش حاضر به دنبال بررسی شبکه مضامین با عنوان رهبری هوشمند برای مدیران مدارس است و در این راستا به پاسخگویی به این سؤال زیر می پردازد.

سؤال تحقیق

 چه شبکه مضامینی برای رهبری هوشمند مدیران مدارس می‌توان ارائه کرد؟

روش‌ تحقیق

این پژوﻫﺶ از نظر رویکرد کیفی و از نظر هدف کاربردی اﺳﺖ. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌های حاصل از متون و شناسایی مضامین، از روش تحلیل مضمون با رویکرد استقرایی بر‌اساس دیدگاه آتراید- استرلینگ¹⁵ (2001) استفاده شد .منابع اطلاعاتی پژوهش، مقاله‌های منتشر شده در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی نظیر پرتال جامع علوم انسانی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی¹⁶، پایگاه مجلات تخصصی نور¹⁷، به انضمام کتب استفاده شده در بازه زمانی ۱۳88 تا ۱۴۰۱ و پایگاه‌های اطلاعات برخط معتبر لاتین نظیر ریسرچ گیت¹⁸، گوگل اسکولار¹⁹، ساینس دایرکت²⁰، الزویر²¹  در بازه زمانی ۲۰۱2 تا ۲۰۲2 بوده است. نمونه­گیری در پژوهش حاضر هدفمند بود. درواقع در پژوهش کیفی تعداد نمونه تا مرحله­ای پیش می‌رود که داده‌های بیشتر سبب توسعه، تعدیل، بزرگ­تر شدن یا اضافه شدن به تئوری موجود نشوند. یعنی داده­های تکرار شده طبقه­بندی موجود را تغییر نمی­دهند، که این رویکرد را اشباع نظری می­نامند (هاردی و بریمن²²، 2009). در این پژوهش برای تعیین حجم نمونه و جمع‌آوری داده­ها، تا مرحله‌­ پدیدآیی نظم و عدم گسترش بیش از حد و پس از اطمینان از وجود  منابع مورد نیاز، 48 منبع گردآوری شد. برای احصای منابع تحقیق از کلید‌واژه‌های رهبری هوشمند مدیران مدارس و مدل‌های رهبری هوشمند به زبان فارسی و انگلیسی استفاده شد. ملاک ورود به متون مناسب شامل پژوهش‌های چاپ شده مرتبط با رهبری هوشمند بود که اطلاعات کافی را در‌مورد تحقیق گزارش کرده باشند. ملاک خروج  از متون نیز هرگونه منبع علمی غیرمرتبط با سؤال تحقیق بود. با مطالعه کتب منطبق با عنوان تحقیق، چکیده و محتوای مقاله‌های جمع‌آوری شده مواردی که با موضوع و سؤال تحقیق تناسب نداشتند، حذف شدند. کل محتوای بررسی شده 43 محتوا بود که در غربالگری از ابزار برنامه مهارت‌های ارزیابی حیاتی و نظرسنجی از خبرگان تحقیق استفاده شد. این برنامه شامل ۱۰ سؤال بوده است که برای هر منبع، هدف پژوهش، منطق روش، طرح پژوهش، روش نمونه‌گیری، روش جمع‌آوری داده‌ها، انعکاس‌پذیری، ملاحظات اخلاقی، دقت در تجزیه و تحلیل داده‌ها، بیان واضح یافته‌ها و ارزش پژوهش را ارزیابی می‌کند. به این ترتیب از طریق ارزیابی مذکور با 40  منبع، جستجو پایان یافت. برای سنجش پایایی از ضریب پایایی هولستی²³ استفاده شد. در این روش متون در دو مرحله کدگذاری می­شوند. بدین صورت‌که در مرحله اول توسط پژوهشگر مضامین از منابع استخراج گردیده و در مرحله دوم با مراجعه به خبرگان، مضامین مرتبط با سؤال پژوهش با نظارت آنان مجدداً شناسایی و استخراج گردید. با مقایسه این دو مرحله و برمبنای میزان توافق دو مرحله کدگذاری، ضریب پایایی با روش هولستی محاسبه گردید. محاسبه عدد (75/0) را نشان داد که نشان از قابلیت اعتماد بالای نتایج است.

برای تعیین روایی یعنی سنجش میزانی که یک ابزار قادر است هدف مطالعه را بسنجد و این‌که آیا داده‌ها به‌خوبی معرف همان محتوایی است که باید اندازه‌گیری شود از استراتژی اعتبار محتوا و نسبت روایی محتوا²⁴ (CVR) که برای اولین بار توسط لاوشه²⁵ (1975) معرفی شد، استفاده گردید. این شاخص به‌منظور حصول اطمینان از انتخاب مهم‌ترین و صحیح‌ترین محتوا بر اساس نظرخواهی و بهره‌گیری از پانل خبرگان است (آگاه و همکاران، 1400). بر اساس این شاخص اعضای پانل خبرگان نظرات خود را درمورد هر کدام از گویه­ها، در فرم مربوطه ثبت خواهند نمود. پس از استخراج نظرات اخذ شده، مقدار نسبت روایی محتوا با استفاده از فرمول محاسبـه و مقـدار عـدد هرگویه، با مقادیر ارائه شده در جدول لاوشه و متناسـب با تعـداد اعضای پانل خبرگان، مورد مقایسه و ارزیابی قرار می‌گیرد (وکیلی و جهانگیری، 1396). در این پژوهش 15 نفر از خبرگان این حوزه در نظرخواهی شرکت داشتند که نتایج نظرات آن‌ها و میانگین کل شاخص‌ روایی محتوا در جدول1، گزارش شده است.

جدول1. نظرخواهی از اعضای پانل خبرگان در مورد گویه‌های ابزار

گویه	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
(CVR)	1	1	73/0	73/0	73/0	73/0	87/0	73/0	87/0	1	87/0	87/0	1	1	1
شماره گویه	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
(CVR)	87/0	87/0	1	87/0	1	1	1	1	73/0	87/0	1	87/0	1	87/0	87/0
شماره گویه	31	32	33	34	35	36	37	38	39	40	41	42	43	44	45
(CVR)	87/0	87/0	87/0	1	1	1	1	1	87/0	73/0	87/0	1	87/0	1	1
شماره گویه	46	47	48	49	50	51	52	53	54	55	56	57	58	59	60
(CVR)	87/0	1	87/0	87/0	1	1	1	87/0	87/0	87/0	1	1	1	1	1
شماره گویه	61	62	63	64	65	66	67	68	69	70	71	72	73	74	75
(CVR)	87/0	73/0	87/0	87/0	87/0	1	1	1	87/0	87/0	87/0	73/0	73/0	1	1
شماره گویه	76	77	78	79	80	81	82	83	84	85	86	87	88	89	90
(CVR)	1	1	1	1	1	87/0	73/0	87/0	87/0	1	1	1	1	87/0	1
شماره گویه	91	92	93	94	95	96	97
(CVR)	1	73/0	1	1	1	87/0	73/0

 

طبق نظر لاوشه اگر بیش از نیمی از ارزیابان یا خبرگان بیان داشتند که آن گویه سودمند است، آن سازه از اعتبار محتوا برخوردار است (حبیبی و سرآبادانی، 1401). به این ترتیب با توجه به نتایج جدول1، اعتبار محتوا تأیید می‌گردد.

 

 

یافته‌ها

با مطالعه کلی داده‌های خام، با استفاده از روش آتراید- استرلینگ (2001) بر اساس روندی مشخص، پژوهشگر مضامین پایه (کدها و نکات کلیدی متن)، مضامین سازمان‌دهنده (مضامین بهدست آمده از ترکیب و تلخیص مضامین پایه) و مضامین فراگیر (مضامین عالی دربرگیرنده اصول حاکم بر متن به‌مثابه کل) را نظام‌مند نمود. در این پژوهش پس از پیاده‌سازی داده‌های حاصل از متون به هر یک از اسناد یک شماره داده شد. اسناد مکرر خوانده شدند و مطالب مرتبط و مورد نظر پژوهشگر که درحقیقت پاسخ به سؤال اصلی پژوهش بودند مشخص شد. به این ترتیب که ابتدا پاراگراف‌های مرتبط را از متن مقاله یا کتاب‌های مرتبط با موضوع رهبری هوشمند انتخاب نموده و در فرآیند کدگذاری، مضامین پایه از متن استخراج گردید. پس از اتمام مرحله کدگذاری، پژوهشگر پس از هم‌دسته کردن کدهای مشابه و مرتبط و حذف کدهای تکراری، با استفاده از خلاقیت خود برای هر دسته از کدهای مرتبط، یک برچسب انتخاب و مضامین سازمان‌دهنده را تدوین نمود سپس با هم‌دسته کردن مضامین سازمان‌دهنده، مضامین فراگیر شکل گرفتند. نمونه‌ای از پاراگراف‌ها، مفاهیم و کدهای پایه استخراج شده از متون مورد بررسی درخصوص رهبری هوشمند در جدول 2 ارائه شده است.

جدول2. نمونه‌ای از مضامین پایه رهبری هوشمند برای مدیران مدارس، مستخرج از منابع علمی

منبع/ سال انتشار	پاراگراف	مضامین پایه
1- به‌سوی درک رهبری هوشمند (باناهان، 2021).	درنظر گرفتن شایستگی‌های مدیر به‌عنوان رهبر سازمان مورد تأکید رهبری هوشمند است. رهبری هوشمند نیرویی لازم برای تأمین و هدایت حرکت کارکنان در سازمان است و باید در رابطه سنتی قدرت مدیر با کارکنان در سازمان، تجدید نظر به سمت مدیریت مشارکتی ایجاد شود. در رهبری هوشمند توجه به مهارت‌های تخصصی مدیر بسیار مهم است که درنتیجه منجربه بهبود عملکرد می‌شود، زیرا آن‌هایی که مهارت‌های لازم را برای چالش فوری دارند، سریع‌تر به سمت رهبری هوشمند حرکت می‌کنند.	- توجه به شایستگی‌های مدیر - هدایت کارکنان سازمان - مدیریت مشارکتی - توجه به مهارت‌های تخصصی مدیر - برخورداری مدیر از مهارت‌های لازم در برابر چالش‌های فوری
2- رهبری هوشمند مؤلفه‌ای اثرگذار بر بهبود همدلی سازمانی و عزت‌نفس کارکنان (سرفرازی و همکاران، 1400).	رهبری هوشمند یک فرآیند مشارکتی است که نه‌تنها مختص رهبر بلکه به‌وسیله‌ پیروان باید یاد گرفته شود و نیز به‌کار گرفته شود. بنابراین رهبری هوشمند را این‌گونه ­می­توان تعریف کرد: رهبری هوشمند یک تبادل نظر بین رهبر و پیروان در موقعیت خاص می‌باشد که به یاری همدیگر برای رسیدن به یک بینش مشترک به‌طور اثربخش فعالیت می‌کنند. این فرآیند در یک سیستم و سازمان مشخص با ارزش‌ها و فرهنگ مشارکتی روی می‌دهد که محیط کلان صنعتی و اجتماعی بر آن نیز اثرگذار است.	- مدیریت مشارکتی - تأکید بر یادگیری همه افراد در سازمان - تبادل نظرهای کارکنان با مدیر سازمان - تأکید بر فرهنگ مشارکت در سازمان
3- بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر رفتار شهروندی سازمانی معلمان و کارکنان زن مدارس دخترانه دره‌شهر و آبدانان (زینی‌وند و همکاران ، 1400).	مدل رهبری هوشمند مبتنی بر پارادایم فراصنعتی است. در این پارادایم، مسئولیت‌ها مجدداً تعریف می‌شود و روابط بین کارکنان سازمان گسترده‌تر می‌گردد. رهبری هوشمند مبتنی بر مدل رهبری جهانی و همچنین تئوری سیستم‌های اجتماعی است. رهبری هوشمند یک فرآیند مشارکتی در رهبری است.	- تعریف مجدد نقش‌های افراد در سازمان - تقویت ارتباطات کارکنان در سازمان - تعامل مدیر با کارکنان - مدیریت مشارکتی

 

در گام بعدی مفاهیم پایه استخراج شده با هم تلفیق شدند، تا مفاهیم سازمان‌دهنده شکل بگیرند. پس از آن پژوهشگر مفاهیم سازمان‌دهنده را که بیشترین قرابت معنایی و مفهومی را نسبت به هم داشتند کنار هم قرار داد و آن‌ها را در قالب مفاهیم فراگیر دسته‌بندی کرد. نتایج نهایی دسته‌بندی در جدول3، ارائه شده است.

 

 

 

جدول3. مضامین فراگیر، سازمان‌دهنده و پایه رهبری هوشمند

مضامین فراگیر	مضامین سازمان‌دهنده	مضامین پایه	ردیف
معنایی	پیرومحوری	توجه به افراد به‌عنوان هسته اصلی سازمان	1
		توجه به توسعه همه‌جانبه کارکنان	2
		بازتعریف نقش افراد در سازمان	3
		ارزش‌گذاری برای همه کارکنان سازمان	4
		توجه کردن به نگرش‌های کارکنان در جو سازمان	5
		شناسایی توانمندی کارکنان	6
		توجه کردن به رفاه کارکنان	7
		پذیرش رفتار کارکنان	8
	پیوستگی با کارکنان	رسیدن به بینش مشترک با کارکنان	9
		جلب همیاری کارکنان	10
		تعامل مستمر با کارکنان	11
		تقویت ارتباط عاطفی با کارکنان	12
		مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها	13
		ایجاد ارتباط مؤثر با کارکنان	14
		درک احساسات کارکنان	15
		همدلی با کارکنان	16
		جلب اعتماد کارکنان	17
	نوآفرینی در سازمان	شناسایی افراد نوآور	18
		گزینش کارکنان باانگیزه	19
		زمینه‌سازی جهت شکوفایی خلاقیت کارکنان	20
		تقویت انگیزه کارکنان	21
		سازماندهی تیم‌های آموزشی به‌منظور آموزش مداوم کارکنان	22
		حمایت از افراد نوآور	23
		شناسایی استعدادهای منحصربه‌فرد کارکنان	24
		جذب و نگهداشت کارکنان بااستعداد	25
		حمایت از تیم‌های تخصصی	26
	تعالی‌بخشی سازمانی	پالایش فرهنگ سازمان	27
		ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش	28
		هدایت رفتار کارکنان در جهت ارزش‌های اخلاقی	29
		حمایت از فرهنگ نوآوری	30
		تأکید بر فرهنگ مشارکتی	31
		شناسایی و تبدیل فعالیت‌های بی‌معنا به معنادار	32
استدلالی	شبکه‌سازی تخصصی	ایجاد شبکه‌های ارتباطی مثبت بین همکاران	33
		رهبری تیم‌های کاری	34
		تشکیل تیم‌های تخصصی برای تصمیم‌گیری	35
		تفویض اختیار به تیم‌ها در سازمان	36
	دانش‌محوری سازمانی	تأکید بر یادگیری سازمانی	37
		فرهنگ‌سازی جهت تسهیم دانش در سازمان	38
		حمایت از تولید دانش جدید	39
		بازسازی دانش قدیمی	40
		ایجاد فرصت‌های نوآوری در سازمان	41
		تقویت روحیه پژوهشگری در سازمان	42
		استفاده از فناوری جدید در سازمان	43
	نوسازی نقشه راه سازمانی	تأکید بر نگرش سیستمی	44
		ایجاد نوآوری برای منافع بلند‌مدت	45
		نظارت مستمر بر فعالیت‌های سازمان	46
		دقت در تعیین بهترین هدف	47
		مشارکت دادن کارکنان در تعیین اهداف سازمان	48
		تلاش برای بقای سازمان	49
		کمک به حرکت سازمان در مسیر پیشرفت	50
		حمایت از خلق محصولات جدید	51
		کمک به استفاده هوشمندانه از منابع و امکانات سازمان	52
	تخصص‌گرایی هوشمندانه	داشتن سواد فناوارنه	53
		بهره‌مندی از تفکر استراتژیک	54
		یادگیری مهارت‌های تخصصی مورد نیاز سازمان	55
		تجزیه و تحلیل مستمر شرایط سازمان	56
بینشی         بعد شوق آمیز (هیجانی)	اخلاق‌مداری سازمانی	ایجاد جو اخلاقی در سازمان	57
		اعتمادسازی بین کارکنان	58
		اشاعه فرهنگ انتقادپذیری در سازمان	59
		صداقت داشتن با کارکنان	60
		خود‌رهبری	61
		برخورداری از مهارت مدیریت احساسات	62
		کمک به ایجاد جو شفاف و باز در سازمان (با پرسیدن سؤالات هوشمندانه از کارکنان)	63
		ارائه بازخورد دقیق به کارکنان	64
		خودکنترلی	65
		دریافت گزارش‌های منظم از کارکنان جهت شفاف‌سازی	66
	اسوه‌سازی در سازمان	الگوسازی رفتار مطلوب در سازمان	67
		هدایت کارکنان سازمان	68
		انعطاف‌پذیری	69
		تلفیق فرآیندهای مدیریت و رهبری در سازمان	70
		توسعه رهبری در عمل	71
		تأثیرگذاری همه‌جانبه بر کارکنان	72
		ترویج نوع‌دوستی در سازمان	73
	عمل‌گرایی	توانایی حل مسئله	74
		شناسایی راه‌حل‌های جدید	75
		برخورداری از مهارت مذاکره	76
		تفویض مسئولیت‌ها به کارکنان	77
		بهینه‌سازی عملکرد	78
		تلاش برای رشد مستمر سازمان	79
		ارتقای مهارت‌های تصمیم‌گیری در مدیریت سازمان	80
		توسعه خلاقیت	81
		توانایی در حل تعارضات سازمانی	82
		تصمیم‌گیری به‌موقع	83
		تخصیص هوشمندانه منابع سازمان	84
		مسئولیت‌پذیری	85
	بصیرت‌مداری	آینده‌نگری	86
		ترویج فرآیندگرایی به‌ جای نتیجه‌گرایی در سازمان	87
		برخورداری از تفکر سیستمی	88
		دارا بودن تفکر انتقادی	89
		خودآگاهی	90
		تعهد نسبت به پیشرفت سازمان	91
		توانایی در کنترل استرس	92
		توانایی مواجهه با چالش‌ها	93
		خود‌ارزیابی مستمر	94
		درک روابط متقابل درون سازمان به ‌جای روابط خطی	95
		توانایی تطبیق سازمان با شرایط موجود رقابتی	96
		الگوبرداری از مدیران موفق سازمان‌های دیگر	97

 

بحث و نتیجه­گیری

هدف این پژوهش، شناسایی و ارائه شبکه مضامین رهبری هوشمند ویژه مدیران مدارس بود. بر اساس یافته‌های حاصل از تحلیل مضمون ۴۰ منبع علمی، برای رهبری هوشمند مدیران مدارس، ۹۷ مضمون پایه، ۱۲ مضمون سازمان‌دهنده و ۳ مضمون فراگیر شناسایی شد. اولین مضمون سازمان‌دهنده از مضمون فراگیر معنایی رهبری هوشمند برای مدیران مدارس، پیرو‌محوری است. مضمون سازمان‌دهنده پیرو‌محوری به‌معنای تمرکز و توجه رهبر به افرادی است که به‌عنوان پیرو و دنبال‌کننده نقش‌آفرینی می‌کنند. رهبری هوشمند با تأکید بر ارتباطات مؤثر و قوی با پیروان، به آن‌ها حس مسئولیت و اهمیت می‌دهد. رهبران پیرو‌محور، به پیروان خود اعتماد داشته و آن‌ها را برای انجام وظایف و تحقق اهداف تشویق می‌کنند. همچنین این رهبران بر ارتباطات دوطرفه، اثربخشی و موفقیت مشترک تأکید دارند که این امر فضای کاری مثبت و پرانرژی برای تیم ایجاد می‌کند. رهبران هوشمند با توانایی ایجاد انگیزه و اعتماد و تشویق پیروان، آن‌ها را در رسیدن به اهداف و چشم‌اندازهای تعیین شده یاری می‌کنند. افزون‌براین، رهبران هوشمند با آگاهی از انگیزه‌ها و افکار تیم و ارتقای ارتباطات و ایجاد محیطی برانگیزاننده، به بهتر شدن عملکرد تیم کمک می‌کنند. این رهبران با بهره‌گیری از هوش انطباقی، مهارت‌های ارتباطی پیشرفته و توانایی‌های مدیریتی مناسب، ظرفیت اعضای تیم را به حداکثر رسانده و تعامل مثبت میان افراد تیم را تقویت می‌نمایند. این مضمون با پژوهش طوسی و همکاران (۱۳۹۹) و مک‌کوان و بیتس (۲۰۱۳) هم‌راستا است، به این معنا که مؤلفه پیرو‌محوری در رهبری هوشمند با تأکید بر عواطف، هدفمندی، تقویت کار تیمی و ایجاد ارتباطات مؤثر، می‌تواند بر عملکرد پیروان تاثیرگذار بوده و به توسعه فراگیر مدیران مدارس بیافزاید. دومین مضمون سازمان‌دهنده یعنی پیوستگی با کارکنان، به میزان ارتباط مؤثر و پایداری که رهبر با کارکنان برقرار می‌کند، اشاره دارد. این مضمون بیانگر آن است که رهبر تا چه حد می‌تواند ارتباطی دوطرفه، مؤثر و انگیزه‌بخش با کارکنان خود ایجاد کند. رهبران هوشمند دارای پیوستگی با کارکنان، معمولا توانایی بالایی در درک نیازها و انگیزه‌های کارکنان دارند، برای آن‌ها احترام قائلند و آن‌ها را دارای اهمیت می‌دانند. برقراری ارتباط مؤثر و پایدار، اعتماد کارکنان به رهبر را افزایش داده و سبب همکاری بیشتر، تعهد بالاتر و عملکرد بهتر کارکنان می‌شود. بنابراین اگر رهبری بتواند با کارکنان خود ارتباط مؤثر و پایدار برقرار کند، این بخش از رهبری هوشمند را در سازمان خود به خوبی محقق کرده و موجبات بهبود ارتباطات، افزایش مشارکت و ارتقای انگیزه و رضایت کارکنان را فراهم می‌آورد. این مضمون همسو با پژوهش زینی‌وند و همکاران (۱۴۰۰) است که نشان داد رهبران هوشمند، با توجه به ارزش‌ها و رفتارهایی که انگیزش درونی را برای خود و دیگران ایجاد می‌کنند، با ایجاد ارزش‌های مشترک برای کارکنان، رفتار شهروندی سازمانی را تقویت نموده و با ترویج فرهنگ نوع‌دوستی، باعث توجه و احترام کارکنان به یکدیگر و همچنین احترام به خود می‌شوند؛ درنتیجه رهبران با توجه به علایق و نیازهای کارکنان، موجب رشد و ارتقای مشارکت، انگیزه و رضایت شغلی آن‌ها می‌شوند که کاملا با مضمون پیوستگی با کارکنان همخوانی دارد. سومین مضمون سازمان‌دهنده، نوآفرینی در سازمان است که به توانایی رهبران در ایجاد و تقویت فرهنگ خلاقیت و ابتکار در سازمان اشاره دارد. مضمون نوآفرینی در سازمان بیانگر آن است که رهبر هوشمند قادر است از ظرفیت‌های نوآورانه خود برای ایجاد فرصت‌های جدید و حل مسائل بهره گیرد. این امر می‌تواند به تولید محصولات و خدمات جدید، بهبود فرآیندهای کاری، تشویق ارائه ایده‌های نوآورانه و شکل‌گیری فرهنگ خلاقیت محور در سازمان منجر شود. رهبران هوشمند باید بتوانند انگیزه و انرژی لازم را برای بروز نوآوری در سازمان ایجاد کنند و فضایی برای اجرای ایده‌های کارکنان فراهم نمایند. بنابراین، نوآفرینی در سازمان به‌عنوان یکی از مضامین سازمان‌دهنده، با مضمون فراگیر معنایی رهبری هوشمند در ارتباط بوده و معرف توانایی رهبر برای پرورش فرهنگ نوآوری، ابتکار و خلاقیت با هدف بهبود عملکرد و رشد سازمانی است. این مضمون مطابق با پژوهش اردلان و سلطان‌زاده (۱۳۹۴) است که نشان داد یادگیری سازمانی نقش میانجی میان رهبری هوشمند و کارآفرینی اجتماعی دارد و موجب ایجاد افراد نوآور و خلاق در سازمان می‌شود. چهارمین مضمون سازمان‌دهنده، تعالی‌بخشی سازمانی است که به توانایی رهبران در ایجاد فرهنگی ارتقا یافته و انگیزه‌بخش در سازمان اشاره دارد. رهبران هوشمند برای تعالی‌بخشی سازمانی باید توانایی بهره‌گیری از رویکردهای نوآورانه، انعطاف‌پذیر و کارآمد را داشته باشند و پیروان را به تسلط بر مهارت‌ها و بهره‌وری بیشتر سوق دهند. این رهبران باید ارزش‌ها، اهداف و اولویت‌های مشترک سازمان را نمایندگی و کارکنان را در مسیر تعالی و پیشرفت مستمر راهنمایی نمایند. ایجاد محیطی مشارکتی و انگیزشی توسط رهبر موجب افزایش تعهد و انگیزه کارکنان و تحقق اهداف سازمانی می‌شود. تعالی‌بخشی سازمانی، رشد و توسعه سازمان را به‌همراه دارد و بر معنویت، نوآوری و پیشرفت پایدار تأکید می‌کند. با توجه به عدم وجود این مضمون در پژوهش‌های پیشین، این بخش به‌عنوان نوآوری تحقیق حاضر به شمار می‌رود. اولین مضمون سازمان‌دهنده از مضمون فراگیر استدلالی رهبری هوشمند برای مدیران مدارس، شبکه‌سازی تخصصی است که به‌معنای برقراری ارتباطات حرفه‌ای و مؤثر با افراد و سازمان‌های مختلف مرتبط با مدارس است. مدیران با شبکه‌سازی تخصصی با مدیران سایر مدارس، اعضای هیئت علمی، اجرایی و سازمان‌های مرتبط می‌توانند رویکردهای نوآورانه را در مدیریت و آموزش اعمال کنند. ایجاد چنین شبکه‌هایی دسترسی به منابع، دانش، تجربیات و فرصت‌های جدید را ممکن می‌سازد و به بهبود کیفیت آموزش و یادگیری، ارتقای عملکرد و ایجاد ارزش برای ذی‌نفعان منجر می‌شود. با شبکه‌سازی تخصصی، مدیران از تجارب و دانش سایرین بهره‌مند شده و راهکارهای بهینه‌ای را پیاده می‌کنند که همسویی آن با پژوهش اردلان و سلطان‌زاده (۱۳۹۴) تأیید شده است. دومین مضمون سازمان‌دهنده، دانش‌محوری سازمانی است که به ایجاد محیطی دانش‌پایه و مبتنی بر یادگیری مستمر در مدرسه اشاره دارد. با تأکید بر دانش‌محوری سازمانی، محیطی شکل می‌گیرد که اعضا به یادگیری مستمر و انتقال تجارب تشویق می‌شوند و این روند به بهبود کارایی وکیفیت آموزش منجر می‌شود. تسهیل فرآیندهای یادگیری، تقسیم دانش، ایجاد فرصت‌های آموزشی و استفاده از تجربیات گذشته، از نتایج تأکید بر دانش‌محوری سازمانی است. چنین فضایی موجب ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری، حل مسائل پیچیده و دستیابی به اهداف آموزشی می‌شود. این مضمون با پژوهش حسین‌زاده و طوسی (۱۳۹۴) سازگار است و مشخص شده است که توانمندسازی کارکنان با دانش‌محوری سازمانی و یادگیری مستمر رابطه دارد. سومین مضمون سازمان‌دهنده، نوسازی نقشه راه سازمانی است که به‌معنای به‌روزرسانی مداوم برنامه‌های سازمانی مدرسه و تعریف اهداف و استراتژی‌های جدید بر اساس نیازهای روز است. رهبر هوشمند با تحلیل و ارزیابی مستمر عملکرد، شناسایی نیازها و مشکلات، تدوین برنامه‌های عملیاتی مناسب و پیگیری و ارزیابی اجرای برنامه‌ها، می‌تواند به ارتقای کیفیت و پیشرفت مستمر مدرسه کمک کند. این مضمون در پژوهش‌های پیشین ذکر نشده و جنبه نوآورانه دارد. چهارمین مضمون سازمان‌دهنده، تخصص‌گرایی هوشمندانه است که بر داشتن دانش و تجربه کافی مدیران در حوزه مدیریت و آموزش تأکید دارد. رهبر هوشمند باید با تکیه بر این دانش و تجربه، راهبردهایی کارآمد برای رهبری مدرسه ارائه دهد و در مواجهه با چالش‌های مختلف عملکرد مطلوبی داشته باشد. تخصص‌گرایی هوشمندانه به بهبود عملکرد و تحقق اهداف آموزشی و تربیتی مدارس یاری می‌رساند. این مضمون با پژوهش کیخا (۱۴۰۰) که بر تأثیر رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی تأکید داشته، همسویی دارد. اولین مضمون سازمان‌دهنده از مضمون فراگیر بینشی رهبری هوشمند برای مدیران مدارس، اخلاق‌مداری سازمانی است که تأکید بر رعایت اصول و ارزش‌های اخلاقی در تصمیمات و فعالیت‌های مدرسه دارد. رهبری هوشمند از طریق اخلاق‌مداری سازمانی، فضایی ایجاد می‌کند که همکاری، احترام، اعتماد و امنیت در محیط سازمانی افزایش می‌یابد. توسعه رفتار اخلاقی، ارزش‌گذاری به اعضای مختلف مدرسه و تقویت شفافیت، در رشد و شکوفایی فضای آموزشی مؤثر است. اخلاق‌مداری سازمانی با مؤلفه‌های رهبری عاطفی و رهبری معنوی از مؤلفه‌های رهبری هوشمند در پژوهش طوسی و همکاران (۱۳۹۹) همخوان است؛ به ‌این ‌معنا که عشق به نوع‌دوستی از مؤلفه رهبری عاطفی و تعهد سازمانی از مؤلفه رهبری معنوی در رهبری هوشمند، سبب می‌گردد اخلاق‌مداری که مبتنی بر همکاری و تعهد است شکوفا گردد. دومین مضمون سازمان‌دهنده، اسوه‌سازی در سازمان است که به‌معنای ایفای نقش الگو توسط مدیران برای کارکنان و اعضای مدرسه است. مدیران در این نوع رهبری، با رفتار و عملکرد خود، معیارهایی الهام‌بخش و انگیزاننده برای سایر اعضا فراهم می‌کنند و باعث رشد، بهبود عملکرد و ارتقای فرهنگ سازمانی می‌شوند. این مضمون نوآورانه بوده و در پژوهش‌های پیشین ذکر نشده است. سومین مضمون سازمان‌دهنده، عمل‌گرایی است که توانایی مدیران در اجرای برنامه‌ها و هدایت تیم‌ها برای تحقق اهداف مدرسه را نشان می‌دهد. مدیرانی که عمل‌گرا هستند، علاوه بر تدوین برنامه‌های شفاف، منابع را بهینه مدیریت می‌کنند و تصمیمات کاربردی و انعطاف‌پذیر اتخاذ می‌کنند. آن‌ها با همکاری مؤثر و مدیریت کارآمد وظایف، به بهبود و پیشرفت مدرسه کمک می‌کنند. این مضمون نیز جدید بوده و در پژوهش‌های قبلی مطرح نشده است. چهارمین مضمون سازمان‌دهنده بعد بینشی، بصیرت‌مداری است که به داشتن دید عمیق، تحلیل دقیق اطلاعات، پیش‌بینی آینده و اتخاذ تصمیمات اثربخش اشاره دارد. بصیرت‌مداری کمک می‌کند مدیران از وضعیت واقعی مدرسه مطلع شوند، ریشه مشکلات را شناسایی کنند و استراتژی‌های مناسب برای ارتقای کیفیت آموزشی تدوین نمایند. بصیرت‌مداری شامل مهارت‌هایی مانند تحلیل داده‌ها، ارزیابی عملکرد، پیش‌بینی تغییرات و توانایی ارتباط و همکاری می‌باشد. این مضمون با پژوهش حجازی و نظرپوری (۱۳۹۹) هم‌راستا است. در این پژوهش اشاره شده که درک شبکه‌های سازمانی، تفکر و تمرکز دقیق بر عوامل موقعیتی می‌تواند بصیرت و آگاهی رهبر را افزایش داده و موجب تقویت هوشمندی در رهبری شود.

نتایج این پژوهش نشان داد که رهبری هوشمند مدیران مدارس مجموعه‌ای گسترده و منسجم از سه بعد معنایی، استدلالی و بینشی را شامل می‌شود و هرکدام دارای مضامین سازمان‌دهنده و پایه متمایزی هستند که به‌طور مستقیم بر کیفیت مدیریت و عملکرد مدارس تأثیرگذارند. شناسایی مؤلفه‌هایی همچون پیرو‌محوری، پیوستگی با کارکنان، نوآفرینی در سازمان، تعالی‌بخشی سازمانی، شبکه‌سازی تخصصی، دانش‌محوری سازمانی، نوسازی نقشه راه سازمانی، تخصص‌گرایی هوشمندانه، اخلاق‌مداری سازمانی، اسوه‌سازی در سازمان، عمل‌گرایی و بصیرت‌مداری نشان می‌دهد که رهبران مدارس برای موفقیت، نیازمند توجه همزمان به ابعاد مختلف انسانی، دانشی، اخلاقی و خلاقیتی هستند. ویژگی مهم این پژوهش، شناسایی برخی مضامین جدید و نوآورانه همچون "تعالی‌بخشی سازمانی"، "اسوه‌سازی در سازمان" و "عمل‌گرایی" است که در مطالعات پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و می‌تواند نقشه ‌راهی تازه و کاربردی برای توسعه سبک رهبری مدیران مدارس باشد. در مجموع، شبکه مضامین ارائه‌ شده در این مطالعه ضمن تأیید یافته‌های پیشین، ابعاد و رویکردهای تازه‌ای به ادبیات رهبری هوشمند افزوده و می‌تواند زمینه‌ساز بهبود عملکرد، افزایش خلاقیت و یادگیری سازمانی و نیز ارتقای فرهنگ و اخلاق حرفه‌ای در مدارس گردد. بر این اساس، توجه عملی به این شبکه مضامین از سوی مدیران و سیاست‌گذاران نظام آموزشی، می‌تواند بستر لازم برای تحول و پیشرفت پایدار مدارس را فراهم کند. همچنین تأمل در این موارد نشان می‌دهد که مضامین به‌دست آمده، متناسب با شرایط مدارس و یک جزء ضروری در رهبری مؤثر مدرسه است. رهبری هوشمند یکی از رویکردهایی است که صاحب‌نظران توجه ویژه‌ای به آن کرده‌اند؛ بنابراین، با توجه به نظریه‌های رهبری در الگوهای جدید تلاش می‌شود تا از زاویه خلاق و هوشمند به پدیده رهبری نگریسته شود. تحقیق حاضر در خصوص ابعاد رهبری هوشمند برای مدیران مدارس سه مضمون فراگیر معنایی، استدلالی و بینشی را پیشنهاد می‌کند.

منابع

آگاه، فریبا؛ نادی، محمدعلی و کریمی، فریبا. (1400). شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در مشارکت والدین در مدرسه: رویکردی کیفی با روش تحلیل مضمون. مدیریت مدرسه، 9(2): 300-269.

اردلان، محمدرضا و سلطان‌زاده، وحید. (1394). تأثیرپذیری کارآفرینی اجتماعی از رهبری هوشمند با نقش میانجی یادگیری سازمانی. توسعه کارآفرینی، 8(3 ): 512-493.

پیریایی، معصومه؛ هاشمی فراشاه، سید ابوالقاسم و میرزایی، شهاب. (1394). رهبری در قرن بیست و یکم. کنفرانس سالانه مدیریت و اقتصاد کسب و کار. ۴۱-۳۹.

حبیبی، آرش و سرآبادانی، مونا. (۱۴۰۱). آموزش کاربردیSPSS، تهران: نارون.

حجازی، اسد و نظرپوری، امیر هوشنگ. (1399). بررسی تأثیر ابعاد هوش عاطفی بر رهبری هوشمند در سازمان‌های عصر دانش (مورد مطالعه دانشگاه فرهنگیان). رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 11(45): 268-249. 

حسین‌زاده، داوود و طوسی، علیرضا. (1394). بررسی رابطه مدیریت هوشمند با توانمندسازی کارکنان سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 9(4): 23-9.

زینی‌وند، زهرا؛ شیری، اردشیر و عباسپور، حیدر. (1400). بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر رفتار شهروندی سازمانی معلمان و کارکنان زن مدارس دخترانه دره‌شهر و آبدانان. فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه، 12(47): ۱۰۰-۸۵.

سرفرازی، مهرزاد؛ قاسمی، فاطمه و شفیعی، عاطفه. (1399). گام‌های لازم برای ایجاد یک سازمان هوشمند و بررسی نقش رهبری هوشمند دراین نوع سازمان‌ها. اولین کنفرانس علمی پژوهشی مدیریت و مهندسی صنایع.

سرفرازی، مهرزاد؛ هاشمی، سیدمحمود و ابراهیمی، احمد. (1400). رهبری هوشمند مؤلفه‌ای اثرگذار بر بهبود همدلی سازمانی و عزت نفس کارکنان. دومین کنفرانس بین‌المللی چالش‌ها و راهکارهای نوین در مهندسی صنایع و مدیریت و حسابداری، دامغان. 

سلطانی، ایرج. (1388). هوش شش‌گانه ابزار رهبری هوشمند. فصلنامه تدبیر، 210: 26-21.

ضیائی، محمدصادق؛ نرگسیان، عباس و آیباغی اصفهانی، سعید. (1387). نقش رهبری معنوی در توانمندسازی کارکنان دانشگاه تهران. مدیریت دولتی، 1(1): ۸۶-۶۷.

طاوسی، علیرضا و فضل الهی، سیف اله.(1393). رابطه رهبری هوشمند و سازمان یاددهنده درآموزش وپرورش استان قم، اولین کنفرانس ملی تحقیق و توسعه در هزاره سوم، علی آباد.

طوسی، علیرضا؛ سنجری، احمدرضا؛ قیومی، عباسعلی و احدی، پرویز. (1399). ارائه الگوی رهبری هوشمند برای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، 14(1): 19-1.

عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 2(10): 198-151.

فرح بخش، سعید و محمدی، طاهره. (1393). بررسی رابطه رهبری هوشمند و بهداشت روانی دبیران با تعدیل‌گری مدیریت استرس شغلی در مدارس متوسطه دوم شهر خرم‌آباد. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، 6(21): 112-95.

قاسمی، مریم. (1394). رابطه مؤلفه‌های رهبری هوشمند با استقرار نظام مدیریت کیفیت جامع. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه. 

کیخا، عالمه. (1400). پیش‌بینی عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی بر اساس مدل رهبری هوشمند. نامه آموزش عالی، 14(54): 24-7.

کیخا، عالمه؛ هویدا، رضا و یعقوبی، نورمحمد. (1396). بررسی تأثیر رهبری هوشمند بر عملکرد آموزشی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های دولتی شهر زاهدان با نقش میانجی تفکر انتقادی. پژوهش‌های مدیریت عمومی، 10(35): 83-61.

میتون، جان. (1399). رهبر هوشمند. ترجمه: علیرضا، ولیان. انتشارات ادیبان روز.

نظری، محمد؛ کاویانی، الهام؛ لایی، سوسن و موسوی، فرانک. (1401). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر رهبری هوشمند مدیران مدارس با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی. مدیریت بر آموزش سازمان‌ها، 11(4): 133-109.

نورعلیزاده، رحمان و حاجیوند، علی. (1387). رهبری هوشمند (الگوی جدید رهبری برای سازمان‌های هوشمند). دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، 5(19): 129-117.

نوروزی‌فرد، محمد و زمانی، علی. (1395). مدیریت اثربخش از طریق شناخت چالش‌ها و ظرفیت‌های منابع انسانی سازمان. کنفرانس بین‌المللی نوآوری در علوم و تکنولوژی.

وکیلی، محمد مسعود و جهانگیری، نسرین. (1396). فرآیند ارزیابی روایی و پایایی ابزارهای سنجش و اندازه‌گیری در تحقیقات آموزشی، رفتاری و علوم سلامت (با تأکید بر روایی محتوا). توسعه آموزش در علوم پزشکی، 10(28 ): 117-106.

Attride-Stirling, J. (2001). Thematic Networks: An Analytic tool for qualitive Research. Sage Journals, 1(3), 385-405.

Bass, B. M. (2010). “Theory, Research and Managerial Application” and Managerial Application. Third Edition. The Free press. New York.

Gupta, M. G. (2012). Spiritual intelligence and emotion intelligence in relation to self-efficacy and self-regulation among college students. Journal of Social, 1, 60-69.

Gyoreva, R. (2019). Dimensions of smart leadership in school organization. International journal of advanced research. 7(5), 356-366.

Hardy, M. A., & Bryman, A. (2009). A Handbook of Data Analysis. London: Sage Publications.

Klaus, L., & Fernando, M. (2016). Enacting spiritual leadership in business through ego-transcendence. Leadership & Organization Development Journal, 37(1), 71-92.

Kvale, S. (1996). Interviews: An Introduction to Qualitative Research Interviewing Thousand Oaks. Sage.

McKeown, A., & Bates, L. (2013). “Emotional smart leadership: Findings from a study of public library branch managers in Northern Ireland. Library Management, 34(6/7), 462- 485.

Oleksiyenko, A., & Ruan, N. (2018). Intellectual leadership and academic communities. Journal faculty of education, 7(2), 52-71.

Seldon, A., & Abidoye, O. (2018). The Fourth Education Revolution, University of Buckingham Press, London, UK, 1-14.

Sydanmaanlakka, P. (2008). Smart leadership and creativity: supporting creativity through smart leadership. The 2 community meeting, Buffalo, New York.        

Zydziunaite, V. (2018). Considerations on intellectual and Academic leadership of a Scholar in Higher Education, Acta Educationis generalis, 8(1), 45-66.

 

 

 

 

---

[1] - دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. [e-mail]

[2]  - دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] - دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. [e-mail]

[4] 1. Smart leadership

[5] 1. Sydanmaanlakka

[6] . McKeown & Bates

[7] 1. Seldon & Abidoye

[8]  .Klaus & Fernando

[9] 3. Banahan

[10] 4. Gyoreva

[11] 1. Oleksiyenko & Ruan

[12] . Zydziunaite

[13] 3. Gupta

[14] 4. Bass

[15] . Attride-Stirling       

[16] 2. Scientific Information Database

[17] 3. Noor Mags

[18] . Research Gate

[19] . Google Scholar

[20] . Science Direct

[21] . Elsevier

[22] 8. Hardy & Bryman

[23] . Holsty

[24] . Content Validity Ratio

[25] . Lawshe

Thematic Network of Smart Leadership for School Principals

Elham Poormokhtari¹, Fariba Karimi², Narges Saeidian³

 

Abstract:

Purpose: Leadership functions as a factor in attaining fundamental desiderata, penetrating employees’ hearts and captivating their minds, and thereby ensuring organizational success. The contemporary world necessitates leaders possessing a distinctive form of intelligence. Therefore, this study aims to identify and delineate the thematic network of Smart leadership for school principals.

Method: This study adopts a qualitative research approach, employing inductive thematic analysis in accordance with Attride-Stirling's methodological framework. The study's data sources comprised published materials on smart leadership from both domestic and international databases. Forty Persian and English sources published between 2009-2022 (1388-1401 SH) and 2012-2022 CE were included in the analysis. For data validation, the researcher's review and positional approach along with alignment with scientific sources were utilized. To validate the data, the reliability of the results was confirmed using the Holsti reliability coefficient, which showed the number (0.75). Also, to determine the validity, the Lavashe content validity ratio was used, and the content validity was also confirmed.

Findings: The smart leadership framework for school principals emerged through thematic analysis, with 12 organizing themes and 3 overarching themes systematically derived from 97 foundational basic themes. The semantic overarching theme included the organizing themes of follower-centricity, staff cohesion, organizational innovation and organizational excellence, the rational overarching theme consisted of professional networking, knowledge-oriented organizational culture, strategic roadmap modernization and smart specialization and the conceptual overarching theme contained organizational ethical governance, institutional role-modeling, pragmatism and insight-driven decision-making.

Conclusion: Given the experts’ confirmation of the credibility and trustworthiness of smart leadership components, these can be utilized in training smart school principals.

 

Keywords: Smart leadership, School principals, Thematic network.

---

[1] - PhD Student in Educational Management, Department of Educational Management, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran. [e-mail]

[2]  - Associate Professor, Department of Educational Management, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran. (Corresponding Author). [e-mail]

[3]  - Associate Professor, Department of Educational Management, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran. [e-mail]