جایگاه جنگ‌‌های نیابتی در رقابت‌‌های جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در یمن

الموضوعات : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مجید نصیری ¹ , رحمت حاجی مینه ² , نوذر شفیعی ³

1 - گروه روابط بین‌ا‌لملل، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 11 السبت , رجب, 1446 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: حوثی‌‌ها, جنگ نیابتی, ایران, عربستان سعودی, یمن, روابط خارجی.,

ملخص المقالة :

ایران و عربستان به‌‌عنوان دو کشور در منطقه هستند که قبل از انقلاب اسلامی بیشتر یک رقابت سیاسی داشتند، رقابتی که دو طرف سعی در کاهش توانایی‌‌های یکدیگر‌‌داشتند، ولی بعد از انقلاب اسلامی و به‌‌خصوص در سال‌‌های اخیر، این رقابت بیشتر حالت امنیتی داشته است، رقابتی که یک بازی با حاصل‌‌جمع جبری صفر بوده است، که دو‌‌طرف در‌‌صدد حذف یکدیگر در مناطق مورد نفوذ یکدیگر بوده‌‌اند. در این راستا، هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که، جایگاه جنگ‌‌های نیابتی در رقابت‌‌های منطقه‌‌ای بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در خاورمیانه و به‌‌ویژه در منطقه یمن کجاست؟ روش پژوهش توصيفي- تحليلي بوده و بر این فرضيه استوار است كه جنگ‌‌های نیابتی بین جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در بستر تشدید فزاینده رقابت بین دو بازیگر در مناطقی مثل سوریه و یمن‌‌، رویارویی مستقیم آنها را کاهش داده است. در این تحقیق از چارچوب نظری تئوری توازن تهدید استفن والت استفاده شده است. نتایج نشان داد، رقابت منطقه‌ای میان عربستان سعودی و ایران را می‌توان یک رقابت فرقه‌ای (سنّی در برابر شیعه)، قومی (عرب در برابر فارس)، ایدئولوژیک (متحدان آمریکا در برابر دشمنان آمریکا) و ژئوپلیتیک دانست. هر یک از این دو کشور خود را به طور طبیعی نه‌تنها رهبر منطقه خاورمیانه، بلکه رهبر تمام جهان اسلام می‌داند. این مسئله باعث شده تنش و جنگ نیابتی ایران و عربستان به اوج خود در دهه‌های اخیر برسد. براساس پیش‌فرض‌های نظریه واقع‌گرایی تهاجمی، عربستان سعودی به دلیل هرج و مرج منطقه‌ای خاورمیانه، عدم اطمینان در مورد نیّت‌ها و انگیزه‌های ایران و همچنین برآورد مثبت از توانایی‌های تهاجمی خود (توانایی سیاسی، اقتصادی و نظامی)، رویکرد سیاست خارجی تهاجمی را در برابر ایران در پیش گرفته است. به‌رغم تفاوت‌‌های زیادی که بین سیاست خارجی و منطقه‌‌ای دو کشور عربستان سعودی و ایران وجود دارد؛ بروز جنگ‌‌های نیابتی از وقوع جنگ مستقیم بین آنها جلوگیری، و این رقابت به‌‌جنگ مستقیم دو کشور منجر نشده است.

المصادر:

قرآن کریم.
اخوان کاظمی، بهرام؛ مشتاقی، الله‌کرم (1392). بیداری اسلامی و علل آن با تأکید بر نظرات مقام معظم رهبری. جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 1(1).
برزگر، کیهان (1392). تحولات عربی، ایران و خاورمیانه. تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
ترابی، طاهره (1390). آمریکا و ثبات خلیج فارس در روند رقابت‌های ژئوپلیتیکی ایران ـ عربستان. دیپلماسی صلح عادلانه، شماره 5، ص174 -155.
تلاشان، حسن (١٣٩١). انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آن بر تحولات‌ ژئوپلیتیک منطقه‌ای شیعه در‌ یمن. شیعه‌شناسی، 10(40).
جعفری ولدانی، اصغر (1388 ب). عربستان: نگاه به به یمن. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 69-70،
ص56-48.
جعفری ولدانی، اصغر (1388 الف). عربستان و رؤیای تسلّط بر یمن. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شمارۀ 17، ص69- 37.
خضری، احسان؛ صفوی، سید حمزه؛ پرهیزکار، امین (1394). ریشه‌یابی منازعات ایران و عربستان (مطالعه موردی سه کشور عراق، بحرین و یمن). تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 7(23).
خمینی، سید روح‌الله (1358). صحیفه نور. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج11.
درایسدل، آلاسدیر ؛ بلیک، جرالد اچ (1386). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا. ترجمه دره میرحیدر (مهاجرانی). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، چاپ پنجم.
رضایی، نیما (1394). ائتلاف بی‌سابقه علیه یمن؛ چشم‌انداز و آینده. دیپلمات، شماره 2.
زاخیم، داوود (1391). بهار عربی به کجا می‌رود؛ تحلیل‌ها و دیدگاه‌ها از نگاه تحلیل‌گران امریکایی پیرامون بیداری اسلامی. مرکز مطالعات بین‌المللی فرهنگی. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
زکریا، فرید (1394). دلیلی بر دخالت ایران در یمن نیست/ عربستان از دولت شیعی می‌ترسد. خبرگزاری جمهوری اسلامی. سایت فرارو.
سریع القلم، محمود (1379). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
عماد، عصام (1387). شیعیان یمن، فرصت‌ها و چالش‌ها. پژوهه، شماره 24.
فوزی، یحیی (1391). شکل‌گیری و ماهیت جنبش‌های اسلامی در خاورمیانه، بررسی موردی جنبش سیاسی در یمن. مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 1.
لیتل، ریچارد (1389). تحول در نظریه‌های موازنه قوا. ترجمه غلامعلی چگینی‌زاده. تهران: نشر ابرار معاصر.
مترسکی، الکساندر (2015). الحرب الأهلیه فی الیمن. مرکز العربی للدراسات و السیاسات.
مدنی، مهدی؛ هواسی، حسین (1393). رفتارشناسی سیاست خارجی عربستان در قبال مصر و بحرین بعد از انقلاب‌های عربی. مطالعات انقلاب اسلامی، 11(39)، ص80-63.
مشیرزاده، حمیرا (1394). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران: انتشارات سمت، چاپ دهم.
میراحمدی، منصور؛ احمدوند، ولی محمد (1394). هویت و مبانی فکری جنبش انصارالله در یمن. اندیشه سیاسی در اسلام، 1(2-3).
میرزاده کوهشاهی، مهدی (1393). استراتژی جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه؛ سناریو و پیامدها. پژوهشنامه دفاع مقدس، 3(11)، ص188-171.
Cordesman, A. (2015). American, Saudi Arabia and the Strategic Importance of Yemen. Washington DC: Center for Strategic and International Studies.
Johnsen, G. (2009). The Six Wars. URL= http://www.ae/apps//pbcs.dll/artiac
Nazemroya, M.D. (2015). The Geopolitics Behind the War in Yemen.
URL= www.strategic-culture.org/news/2015/03/30/thegeopoliti
Nazemroya, M.D. (2015). The War on Yemen: Where Oil and Geopolitics Mix.
URL= uk.ask.com/youtube?q=The+War+on+Yemen%3A+Where+Oil+and+.
Popp, R. (2015). War in Yemen: Revolution and squid Intervention. Center for Security Studies, no.175, p.1-4.
Ryan, P.W. (2015). The Yemen Crisis and the Bab El-Mandeb Maritime Chokepoint.
URL = https://www.crisisgroup.org/trigger-list/iran-usisrael-trigger-list/flashpoints/bab-al-mandab-yemen
Salisbury, P. (2015). Yemen and the Saudi–Iranian Cold War. URL=
https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/field/field_document/20150218YemenIranSaudi.pdf
Walt, S. (1985). Alliance Formation and the Balance of World power. International security, 9(4).
Waltz, K. (1979). Theory of International Politics. NewYork: Random House.