جایگاه فهم کنشگر ایرانی از مفاهیم قانون، قانون گرایی و قانون گریزی
الموضوعات : فصلنامه مطالعات سیاسیحسن فارسی جوکار 1 , زهرا بیگ جانی 2
1 - عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ
2 - کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: کنشگر, قانون, ایرانی, قانونگریزی,
ملخص المقالة :
امروز موضوع قانون گریزی در ایران به عنوان یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی قلمداد می شود. برای شناخت این پدیده در جامعه باید درک و فهم کنشگر را از قانون دانست، طبق یافته های این بررسی که از روش تحقیق کیفی با رویکرد گراندد تئوری (نظریه مبنایی ) به دست آمده است، «ابهام در مفهوم قانون» (پدیده/ مقوله ی محوری) تشخیص داده شد و زمینه های ابهام در مفهوم قانون شامل «تداخل عرف (قوانین غیررسمی) در قانون»، «ابهام شرع (احکام دینی) با قانون»، «مقایسه با جوامع دیگر»، «تعدد مجاری قانون گذاری» و «رویه های زندگی خصوصی» می باشد. دو عامل «ویژگی های قانون» و «رفتار قانون گذاران و مجریان» (شرایط علّی) هستند که به گونه های مختلف منجر به ایجاد یا تشدید ابهام در مفهوم قانون می گردند. «رعایت قانون»، «دور زدن قانون»، «فرار از قانون»، «نافرمانی مدنی» و «گزینش عقلانی قانون»را به عنوان راهبردهای اتخاذ شده از سوی کنشگران در برخورد با ابهامات مذکورهستند. عواملی که سبب می شود راهبردهای کنشگران چنین روندی داشته باشد (شرایط مداخله گر) به دو دسته «عوامل اجتماعی» و «عوامل فردی» تقسیم می شوند. در نهایت، اتخاذ راهبردهای پیش گفته، پیامدهایی در پی دارد که آن ها را در دو عنوان «قانون گرایی» و «قانون گریزی» مقوله بندی کرده ایم. با تغییر در شرایط، این راهبردها نیز تغییر می کنند تا پدیده را با توجه به مقتضیات کنش هایی که به اجرا درمی آورند، به سمت و سوی مورد نظر خود هدایت نمایند.
ادیب حاج باقری، محسن(1385)، روش تحقیق گراندد تئوری، راه و روش نظریه پردازی در علوم انسانی و بهداشتی، تهران: نشر تبلیغ بشری.
استراوس، آنسلم و کوربین، جولیت (1387)، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی رویه ها و شیوه ها، ترجمه بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افشاری، رضا(1378)، بررسی میزان گرایش به قانون و عوامل موثر بر آن، مطالعه موردی: کارکنان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، پایان نامه کارشناشی ارشد جامعه شناسی.
حاجی صفرعلی، احمد(1381)، بررسی علل قانون گریزی در رانندگی، دانشگاه آزاد اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی.
حق شناس، علی محمد(1381)، «بیگانگی اجتماعی بستر بی قانونی»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران: طرح نو.
دانایی فرد، حسن؛ آذر، عادل و صالحی، علی(1388)، «قانون گریزی در ایران: تبیین نقش عوامل سیاسی، اقتصادی، قانونی، مدیریتی و اجتماعی- فرهنگی»، فصلنامه دانش انتظامی، شماره44، پاییز، صص65-7.
دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سید علی خامنه ایhttps://khamenei.ir/
رازقی سید ابوصالحی، نادر(1378)، «توسعه اقتصادی،اجتماعی و قانون شکنی»، در قانون گرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رضایی، محمد(1383)، میزان، نوع و عوامل موثر بر قانونگریزی، طرح تحقیقاتی، تهران: موسسه فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رفیع پور، فرامرز(1378)، آنومی یا آشفتگی اجتماعی پژوهشی در زمینه آنومی در شهر تهران، تهران: انتشارات سروش.
سلیمی، علی و داوری، محمد(1386)،جامعه شناسی کجروی، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شجاعی زند، علی رضا(1379)، «نظم ستیزی و قانون گریزی»، امنیت، مرداد و شهریور، صص34-32.
شیری، طهمورث(1383)، علل و عوامل اجتماعی موثر بر پدیده قانون گریزی و پیامدهای آن در جامعه ایرانی (از مشروطیت تاکنون)، دانشگاه آزاد اسلامی، رسأله دکتری جامعه شناسی.
صداقت،کامران(1384)، بررسی نقش عوامل فرهنگی- اجتماعی موثر بر قانون گرایی و قانونگریزی شهروندان تبریز، رسأله دکتری جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان.
عبداللهی، محمد(1378)، «موانع قانون گرایی و راه های مقابله با آن ها در ایران»، در قانون گرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عبدی، عباس(1381)، «نارسایی های قانون و حقوق در فرهنگ عمومی»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران، طرح نو.
علیخواه، فردین(1378)، نقش صدا و سیما در ترویج رفتار قانونمند، تهران: موسسه تحقیقات صدا و سیما.
علیوردی نیا، اکبر(1378)، «مطالعه جامعه شناختی میزان قانون ستیزی در مازندران»، در قانونگرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عمرانی، احمد(1386)، بررسی تأثیر نظارت سازمان بازرسی کل کشور بر عملکرد یگان های انتظامی تهران بزرگ، تهران: دانشگاه علوم انتظامی.
قادری، حاتم(1381)، «تبار شناسی یک مشکل»، در معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران: طرح نو.
قاضی مرادی، حسن(1378)، خودمداری ایرانیان، تهران: انتشارات ارمغان.
کلانتری، صمد؛ ربانی، رسول و صداقت، کامران(1384)، «ارتباط فقر با قانون گریزی و شکل گیری آسیب های اجتماعی»، مجله رفاه اجتماعی، شماره18، پاییز، صص90-65.
محسنی، منوچهر(1378)، «بررسی گرایش به اطاعت از قانون در ایران»، در قانون گرایی و فرهنگ عمومی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
وایت، راب و فیونا هینز (1390)، جرم و جرم شناسی، ترجمه محسن کارخانه و علی سلیمی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
Norman E. Bowie & Robert H. Siman (1998), The Individaal & The Political Order: An Introduction to Social & Political Philosophy, U.S, & Brown & Littlefeld Publishers, pp.188-209.
