خوانشی بر تفکیک عرصه‌های زندگی در خانه‌های دوره قاجار شهر دزفول

الموضوعات : Archaeology

ناصر قانعی فر ¹

1 - استادیار گروه معماری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاريخ الإرسال : 06 السبت , جمادى الثانية, 1446 تاريخ التأكيد : 17 الأحد , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 19 الأربعاء , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: عرصه‌های زندگی, خانه, دوره قاجار, دزفول,

ملخص المقالة :

عرصه‌های عملکردی در جوامع مختلف به عنوان یکی از راه‌های شناخت دیدگاه فرهنگی و اجتماعی حاکم بر آن جامعه شناخته می‌شود. به واقع توجه به انتخاب‌های عام و متداول در میان افراد می‌تواند این نکته را به ذهن متبادر نماید که در جوامع انسانی، برای هریک از عملکردها چه حریم‌هایی واجد معنا بوده و هرکدام چه ویژگی‌هایی از آن فرهنگ را به مخاطب معرفی می‌نماید. مقاله حاضر با هدف بررسی عرصه‌های زندگی در خانه‌های تاریخی شهر دزفول طی دوره قاجار شکل گرفته و در راستای پاسخ دهی به این پرسش است که: تفکیک عرصه‌های زندگی در خانه‌های دوره قاجار شهر دزفول در چه سطوحی شکل گرفته و هریک از این سطوح شامل چه ریزفضاهایی است؟. مقاله به روش ترکیبی بر مبنای داده‌های کمّی نرم‌افزار A-Graph و روش استدلال منطقی صورت گرفته است. جامعه آماری خانه‌های دوره قاجار بوده که 10 خانه متعلق به دوره قاجار به عنوان نمونه‌های مورد مطالعه به روش هدفمند انتخاب شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد فضاها از حیث عملکرد در سه سطح تفکیک‌پذیری کمینه، میانه و بیشینه قرار می‌گیرند. حیاط اصلی، حوضخانه، دالان و صفه ادغام بیشتری با دیگر فضاها داشته و تفکیک‌پذیری کمتری را در اختیار دارند و فضاهای ایوان، هشتی، حیاط دوم، اتاق غرفه، پیش‌بام، تالار، مطبخ، پله‌پهن و مستراح به عنوان فضاهایی با سطح میانه شناخته می‌شوند. فضاهای بام، حمام، شبستان، انبار، اتاق، صحن شوادان و کت نیز به عنوان فضاهایی خصوصی با قلمرویی محدود شناخته می‌شوند.

المصادر:

اردلان، نادر و لاله بختیار (۱۳۹۴). حسن وحدت، مترجم ونداد جلیلی. تهران: انتشارات علم معمار رویال.
افشار سيستانی، ایرج (1369). نگاهی به خوزستان. تهران: نشربلور.
الکساندر، کریستوفر (۱۳۹۳). سرشت نظم، جلد دوم. تهران: انتشارات پرهام نقش.
اهری، زهرا، امینی جدید، شهلا (1371). الگوی ساخت مسکن در شهرهای خوزستان، دفتر اول: دزفول، اهواز، خرمشهر. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
بهشتی، محمد (۱۳۹۵). خانه (از آغاز پهلوی اول تا دهه چهل شمسی). دو فصلنامه معماری ایرانی، (10)، 229-242.
راپاپورت، اموس (۱۳۹۲) انسان‌شناسی مسکن، مترجم خسرو افضلیان. مشهد: انتشارات کتابکده کسری.
عینی‌فر، علیرضا، آقالطیفی، آزاده، حیاتی، زینب (1399). سیر تحول قلمروهای ثانویه در دورن خانه‌های دزفول. صفه، 30(91)، 27-48.
کمالی پور حسام، معماریان غلامحسین، فیضی محسن، موسویان محمد فرید (۱۳۹۱). ترکیب شکلی و پیکره‌بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه‌ تطبیقی عرصه‌بندی فضای مهمان در خانه‌های سنتی کرمان. مسکن و محیط روستا ۳۱ (۱۳۸)، ۳-۱۶.
کوپر مارکوس، کلر (۱۳۸۲). خانه: نماد خویشتن، مترجم احد علیقلیان، مجله خیال، 1382(5)، 84-119.
کوچکيان، مسعود و آیوازیان، سيمون و دیبا، داراب و نوروزبرازجانی، دیبا (1396). بازتعریف مفهوم مسکن و سکونت بر اساس مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی. فصلنامه مديريت شهری، 16(46)، 263-286.
گیفورد، رابرت. روانشناسی محیط های مسکونی. مترجم وحید قبادیان، فصلنامه معماری و فرهنگ، سال اول، شماره دوم و سوم، پاییز و زمستان ۱۳۷۸، صفحات ۷۱-۹۸.
لطیفی، محمد، مهدوی نژاد، محمد جواد، دیبا، داراب (۱۳۹۹). منطق اجتماعی فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان. مطالعات جامعه شناختی شهری، ۱۰(۳۷)، 161-186.
معماریان، غلامحسین (1387). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سروش دانش.
معماریان، غلامحسین (1393). مبنای طراحی معماری. تهران: نغمه نواندیش.
مومنی، کورش، عطاریان، کورش، دیده‌بان، محمد، وصال، مریم (۱۳۹۷). محرمیت در معماری خانه‌های دزفول (مطالعه موردی: دوران قاجاریه). جلوه هنر، 1397(20)، 79 – 92.
میرمیران، سیدهادی (۱۳۸۵). مدرسه شهیدمطهری (سپهسالار) نگاهی به معماری دوره قاجار. معماری و ساختمان، (10)، 102-103.
نعیما، غلامرضا (1376). دزفول شهر آجر. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
نوربری شولتز، کریستیان (۱۳۹۵). مفهوم سکونت به سوی معماری تمثیلی، مترجم محمود امیر یاراحمدی. تهران: انتشارات آگه.