کارکرد اقتباس و تأویل در عبهرالعاشقین

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

عاطفه ترابی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان، ایران

تاريخ الإرسال : 13 الأربعاء , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 16 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 30 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: آیات قرآن, حدیث, اقتباس, تأویل, عبهرالعاشقین.,

ملخص المقالة :

یکی از نویسندگان قرن ششم هجری روزبهان بقلی شیرازی است که در اثر عرفانی خود ـ عبهرالعاشقین ـ با استفادۀ فراوان از آیات و احادیث، سخنش را تأثیرگذار و کارکرد عرفانی آن را برجسته کرده است. روزبهان در این اثر با استفاده از تأویل غیرمستقیم به لایه‌‌‌‌های باطنی آیات اشاره کرده و تجربیات عرفانی خود را به مخاطب منتقل نموده است. او با اقتباس آیات اقدام به تأویل عرفانی آن‌ها کرده است، آیات قرآنی و احادیث نبوی به‌عنوان تأیید و تأکید معنی قبل به‌کار رفته‌اند. استفادۀ خاص و گسترده از آیات و احادیث بر رونق و تأثیر کلام او افزوده است و این‌گونه امکان تعلیم مفاهیم عرفانی برای او به وجود آمده است. این مقاله بر آن است تا با ارائۀ توضیحاتی در باب کارکرد اقتباس آیات و احادیث در عبهرالعاشقین، تأثیر و عملکرد تأویل در این کتاب را تبیین کند. از نتایجی که در بررسی آیات و احادیث به‌کار برده شده، در نثر عبهرالعاشقین حاصل آمده است، بهره‌مندی روزبهان از آیات و احادیث در عبهرالعاشقین و تأویل عرفانی آیات با توجه به لایۀ باطنیشان، باعث تأثیرگذاری بیشتر کلام بر مخاطب و تبدیل آن به یک اثر اخلاقی ـ عرفانی شده است که جنبۀ تربیتی آن بسیار حائز اهمیت است.

المصادر:

• ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1950 م) جامع الاصول فی احادیث الرسول، تحقیق محمد حامد الفقی، چاپ اول، قاهره: مطبعه السنه المحمدیه.
• ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1398 ق) التوحید (للصدوق)، تصحیح و تعلیقات هاشم حسینی، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین.
• ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. (1987 م) البدایه و النهایه، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر.
• احمدی، بابک. (1391) ساختار و تأویل متن، چاپ چهاردهم، تهران: نشر مرکز.
• بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل. (1410 ق) صحیح البخاری، چاپ دوم، قاهره: جمهوریه مصر العربیه، وزاره الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، لجنه إحیاء کتب السنه.
• بقلی شیرازی، روزبهان. (1337) ‌عبهر‌العاشقین، ‌تحقیق هانری کربن‌ و محمد معین، چاپ اوّل، تهران: انجمن ایران‌‌شناسی ‌‌فرانسه در ایران.
• ــــــــ. ‌(1349) عبهر‌العاشقین، ‌مصحح جواد نوربخش، چاپ اوّل، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی.
• بیابانکی سمنانی، علاءالدوله احمدبن محمد. (1366) چهل مجلس، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، چاپ اول، تهران: ادیب.
• ــــــــ. (1362) العروه لأهل الخلوه و الجلوه، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
• پاکت‌چی، احمد. (1383) دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، مقالۀ اشاعره، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
• پاینده، ابوالقاسم. (1337) نهج‌الفصاحه؛ تهران: اسلامیه.
• پورنامداریان، تقی. (1389) رمز و داستان‌‌‌‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله. (1402 ق) کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالفکر.
• حسینی همدانی نجفی، محمد. (1363 ش) درخشان پرتوی از اصول کافی، چاپ اول، قم: چاپخانۀ علمیۀ قم.
• حلبی، علی‌اصغر. (1382) تاریخ تمدن در اسلام، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
• چیتیک، ویلیام. (1390) عوالم خیال، ترجمۀ قاسم کاکائی، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
• سجادی، ضیاءالدین. (1389) مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چاپ شانزدهم، تهران: سمت.
• سلیمانی آشتیانی، مهدی. (1387 ش) مجموعه رسائل در شرح احادیثی از کافی، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
• شاکر، محمدکاظم.(‌1381) روش‌‌‌‌های تأویل قرآن؛ قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
• شهرستانی، ابوالفتح محمدبن‌عبدالکریم. (1406 ق) الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، بیروت: دارصعب.
• صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. (1383 ش) شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• طبرسی، احمدبن‌علی. (1403 ق) الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، چاپ اول، مشهد: نشر مرتضی.
• عاملی، شیخ بهاءالدین محمد. (1368) اربعین، ترجمه شمس‌الدین محمد خاتون‌آبادی، تهران: حکمت.
• فدایی کزازی، محمداسماعیل. (1393) عقداللآلی، تصحیح غلامرضا فدایی و دیگران، چاپ اول، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
• فعالی، محمدتقی. (1389) تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه و فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
• قزوینی، ملاخلیل بن غازی. (1429 ق) صافی در شرح کافی، تحقیق محمدحسین درایتی و دیگران، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
• قضاعی، ابوعبدالله محمد بن سلامه. (1361) شرح شهاب الأخبار، تصحیح جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبه الله. (1409 ق) قصص‌الانبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان یزدی، چاپ اول، مشهد: مرکز پژوهش‌‌‌‌های اسلامی.
• متقی، علاءالدین علی بن حسام‌الدین. (1979 م) کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تحقیق بکری حیانی، بیروت: الرساله
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1404 ق) مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
• مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403 ق) بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
• محمدی کله سر، علیرضا. (1393) نقش تأویل در گسترش زبان عرفانی، گوهر گویا، س 8، ش 2، صص 99 ـ 122.
• مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی. (1334) احادیث مثنوی، جمع و تدوین بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
• میبدی، رشیدالدین. (1344) کشف‌الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
• نسفی، عزیز الدین بن محمد. (1391) کشف الحقایق، تصحیح و تعلیقات سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
• ــــــــ. (1390) انسان کامل، تصحیح ماریژان موله، چاپ یازدهم، تهران: طهوری.
• ــــــــ. (1391) بیان التنزیل، تصحیح و تعلیقات سید علی‌اصغر میرباقری فرد، تهران: سخن.
• نصری، عبدالله. (1390) راز متن، چاپ دوم، تهران: سروش.
• نویا، پل. (‌1373‌) تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• همدانی بوزنجردی، ابویعقوب یوسف. (1362) رتبۀ الحیوه، به ضمیمۀ رساله الطیور نجم‌الدین رازی، به تصحیح و مقدمۀ محمدامین ریاحی، تهران: توس.