تحلیل مطالعات عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری(علم سنجی و مرور سیستماتیک)

الموضوعات :

نرگس طالب ولی اله ¹ , محسن رفیعیان ² , نجما اسمعیل پور ³ , حمید رضا صارمی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
2 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
3 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
4 - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 29 الإثنين , جمادى الثانية, 1446 تاريخ التأكيد : 29 الجمعة , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: علم سنجی, عدالت جنسیتی, فضاهای عمومی, مرور سیستماتیک, نرم‌افزار وی او اس ویوئر.,

ملخص المقالة :

این پژوهش با هدف، تحلیل علم سنجی مطالعات عدالت جنسیتی فضاهای عمومی جهت کشف مسائل و تحولات اصلی و نیز یافتن روند عملکرد نوظهور مقالات و مجلات، شناخت الگوهای همکاری کشورها و هم‌استنادی نویسندگان در ادبیات جهانی انجام شده و از روش‌های  کمی علم‌سنجی  استفاده می‌کند. نتایج هم زمانی وقوع کلمات کلیدی نشان می‌دهد کلیدواژه‌ی "جنسیت" با 35 بار تکرار بالاترین تعداد دفعات هم رخدادی وقوع کلیدواژگان برخوردار است. تحلیل هم استنادی بر اساس نویسندگان نشان می‌دهد بیشترین تعداد استناد مربوط به الین اونترهالتر با قدرت پیوند 100 می‌باشد. همچنین تحلیل هم استنادی بر اساس منابع استناد شده نشان می‌دهد منبع  international journal of urban and regional research، 33 بار مورد استناد قرار گرفته است که بیشترین تعداد استناد را در بین منابع دارا است. در آخر تحلیل همکاری علمی در سطح کشورها نشان می‌دهد کشور ایالات متحده بیشترین تعداد مدارک، استناد و قدرت پیوند را در بین سایرکشورها دارا است.

 

المصادر:

• اصغرپور،کسری.، خانلو، نسیم.، زیاری،کرامت الله.، و شالی امینی، وحید. (1396). ارتقای سطح کیفی فضاهای عمومی شهری با رویکرد عدالت اجتماعی (مطالعه‌ موردی:‌محله دزاشیب منطقه یک شهرداری تهران). فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی (انجمن معارف اسلامی ایران)، 29(8)، 23-42.
• برنگی، حامد. (1396). متن کاوی و ترسیم شبکه اجتماعی هم تالیفی مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی با رویکرد علم سنجی. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 12(2 (پیاپی 39))، 463-480.
• پورحسین روشن، حمید.، پورجعفر، محمدرضا.، و علی اکبری، صدیقه. (1398). تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت. فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 4(10)، (منتشرشده درمرداد 1400)، 115-145.
• رحیمی، اکبر.، واعظی، موسی.، محمدی، حجت.، و باکویی، مائده. (1397). ارزیابی عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری، مطالعه‌ی موردی: مرکز شهر تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 9(35)، 219-244.
• رضازاده، راضیه. (1389). فضای شهری، زمینه‌ساز عدالت اجتماعی. منظر، 2(7)، 28-30.
• سهیلی، فرامرز.، خاصه،علی اکبر.، و کرانیان، پریوش. (1398). ترسیم ساختار فکری حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 34(4)، 1905-1938.
• گرمسیری نژاد، سروش.، خرم بخت، احمد علی،. و موغلی، مرضیه.(1400). ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی شهری بر مبنای دیدگاه جنسیتی (مطالعه موردی: شهر جدید عالیشهر)، مطالعات جامعه شناسی، 129-143.
• نقدی نژاد، اطهره.، فهمیمی فر، سپیده.، مکرمی پور، محمدباقر.، و محمدی، هاجر. (1402). مصورسازی تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی حوزه علوم سیاسی در پایگاه اطلاعاتی وب‌آوساینس. دولت پژوهی ایران معاصر، 8(4)، 101-131.
• Beula, C. C., & Velmurugan, C. (2021). VOS Viewer: A Scientometric Profile. Humanities, 9(2), 93-103.‏
• Ceccato, V., & Nalla, M. K. (2020). Crime and fear in public places: Towards safe, inclusive and sustainable cities (p. 486). Taylor & Francis.‏
• Goetz, A. (2007). “Gender Justice, Citizenship and Entitlements: Core Concepts, Central Debates and New Directions for Research,” in Gender Justice, Citizenship and Development, edited by Mukhopadhyay, M. and N. Singh (Ottawa and New Delhi: Zubaan, an imprint of Kali for Women and the International Development Research Centre (IDRC).
• Gheaus, A. (2021). Ordeals, women and gender justice. Economics & Philosophy, 37(1), 8-22. DOI: https://doi.org/10.1017/S0266267120000280 ‏
• Gu, Z., Meng, F., & Farrukh, M. (2021). Mapping the research on knowledge transfer: A scientometrics approach. IEEE Access, 9, 34647-34659. ‏
• Kumar, S., Tyagi, P., Saxena, S., & Badu, S. (2022). Right to equality and gender justice. Journal of Positive School Psychology,6(4), 4916-4925.‏
• Leydesdorff, L., & Milojević, S. (2012). Scientometrics. arXiv preprint arXiv:1208.4566.
• Low, S., & Iveson, K. (2016). Propositions for more just urban public spaces. City, 20(1), 10-31.
• Maddrell, A., Beebeejaun, Y., Kmec, S., & Wingren, C. (2023). Cemeteries and crematoria, forgotten public space in multicultural Europe. An agenda for inclusion and citizenship. Area, 55(1), 125-133.
• Mitchell, D. (2017) People's Park again: On the end and ends of public space. Environment and Planning, 49(3), 503–518.
• ‏ Nandiyanto, A. B. D., & Al Husaeni, D. F. (2021). A bibliometric analysis of materials research in Indonesian journal using VOSviewer. Journal of Engineering Research.
• Nelson, J. R., & Grubesic, T. H. (2018). Environmental justice: A panoptic overview using scientometrics. Sustainability, 10(4), 1022.
• Okpokwasili, O. A. (2024). FEMINIST ETHICS: A FRAMEWORK FOR GENDER JUSTICE. Nnadiebube Journal of Gender Studies, 1(1). ‏
• Spain, D. (2014). Gender and urban space. Annual Review of Sociology, 40, 581-598.
• Upadhyay, A. K., Khandelwal, K., Iyengar, J., & Panda, G. (2023). Role of gender sensitisation training in combating gender-based bullying, inequality, and violence. Cogent Business & Management, 10(3), 2266615. ‏ Doi; 10.1080/23311975.2023.2266615
• Van Eck, N., & Waltman, L. (2010). Software survey: VOSviewer, a computer program for bibliometric mapping. scientometrics, 84(2), 523-538. DOI: 10.1007/s11192-009-0146-3
• Wilsdon J. (2011). Knowledge, networks and nations: Global scientific collaboration in the 21st century. London: The Royal Society.

نص كامل:



تحلیل علم­سنجی مطالعات عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری*

محسن رفیعیان*، نرگس طالب ولی اله **، نجما اسمعیل پور ***، حمیدرضا صارمی****

____________________________________________________________

تاریخ دریافت مقاله: 10/10/1403

تاریخ پذیرش نهایی: 05/12/1403

 

 

چکيد‌‌‌‌‌‌‌ه

این پژوهش با هدف تحلیل علم سنجی مطالعات عدالت جنسیتی فضاهای عمومی جهت کشف مسائل و تحولات اصلی و نیز یافتن روند عملکرد نوظهور مقالات و مجلات، شناخت الگوهای همکاری کشورها و هم­استنادی نویسندگان در ادبیات جهانی انجام شده و از روش­های کمی علم­سنجی استفاده می­کند. نتایج هم زمانی وقوع کلمات کلیدی نشان می­دهد کلید واژه­ی "جنسیت" با 35 بار تکرار بالاترین تعداد دفعات هم رخدادی وقوع کلیدواژگان برخوردار است. تحلیل هم استنادی بر اساس نویسندگان نشان می­دهد بیشترین تعداد استناد مربوط به الین اونترهالتر با قدرت پیوند 100 می­باشد. تحلیل هم استنادی بر اساس منابع استناد شده نشان می­دهد منبع  international journal of urban and regional research، 33 بار مورد استناد قرار گرفته است که بیشترین تعداد استناد را در بین منابع دارا است. در آخر تحلیل همکاری علمی در سطح کشورها نشان می­دهد کشور ایالات متحده بیشترین تعداد مدارک، استناد و قدرت پیوند را بین سایرکشورها دارا است.

 

واژه‌هاي کليد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ي

علم سنجی، عدالت جنسیتی، فضاهای عمومی، مرور سیستماتیک.

 

______________________________________________________________________________________________________________

 

* اين مقاله برگرفته از رساله دکتري نویسنده دوم(نرگس طالب ولی اله) با عنوان :« تبیین چارچوب عدل سنجی فضاهای عمومی شهری با تاکید بر عدالت جنسیتی »است که با راهنمایی نویسنده اول(دکتر محسن رفیعیان) و مشاوره نویسندگان سوم و چهارم( دکتر نجما اسمعیل پور و دکتر حمیدرضا صارمی) در دانشگاه یزد در حال انجام است.

* دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.(مسئول مکاتبات).        

Email: [e-mail]

** دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

Email:[e-mail]

 

*** دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

Email: [e-mail]

 

*** دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر،  دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

Email: [e-mail]

 

مقدمه

یکی از شاخصه­های مهم عصر حاضر فراوانی حجم اطلاعات و همچنین تنوع منابع حصول این اطلاعات است؛ چنانکه دوره کنونی را می­توان عصر اطلاعات و کلان­داده­ها نام­گذاری نمود. در این باره موسسه بین­المللی داده¹ گزارش داده است که داده­های موجود از 33 زتابایت در سال 2018 به 175 زتابایت در سال 2025 خواهد رسید. لیکن علی رغم مزایای بسیار و غیرقابل انکار حجم بالای داده­ها، این امر موجب سردرگمی پژوهشگران به خصوص پژوهشگران نوپا که آشنایی کمتری با مباحث تخصصی شهرسازی، برنامه­ریزی شهری و طراحی فضاهای عمومی شهری دارند، می­شود. بنابراین پدیده­ی مذکور، بیش از هر چیزی ضرورت پالایش، خلاصه­سازی و طبقه­بندی یافته­ها و نتایج علمی را طلب می­کند. با استفاده از شاخص­های کمی افزون بر ارزشیابی و نقد این حجم از اطلاعات، می­توان آنها را خلاصه­سازی و تصویرسازی کرد که برای حصول این مهم از روش­هایی همچون داده­کاوی و علم­سنجی استفاده می­شود(سهیلی و همکاران ، 1398). در واقع علم سنجی را می­توان به عنوان «مطالعه کمی علم، ارتباطات در علم و سیاست علم» تعریف کرد(Leydesdorff & Milojević, 2012). پرایس² (1971) از طریق طرح عبارت "علم کوچک، علم بزرگ³" نشان داد که علم یک ماده قابل اندازه گیری است(Beula & Velmurugan, 2021). به عنوان نمونه درپژوهش­های علم سنجی شاخص­های مختلفی مانند وابستگی سازمانی نویسندگان، شمار نویسندگان، سهم گرایش­ها و زیرشاخه­های هر علم در نشر دانش، میزان استناد و در شاخص­های فنی­تر تحلیل محتوای مقاله­ها و رابطه همکاری بین نویسندگان مورد توجه و سنجش قرار می­گیرد(برنگی، 1396). این عمل به منظور پی­بردن به رشد پژوهش­های علمی، دنبال کردن پویایی یک حوزه، کشف حوزه­های جدید پژوهشی و ایجاد یک تصویر جامع از ساختار علمی آن حوزه ضروری است(Wilsdon, 2011). متخصصان علم­سنجی و علوم رایانه با تلفیق ابزارهای مصورسازی، شاخص­ها و فنون علم­سنجی، ترسیم نقشه­ حوزه­های علمی را ارائه کرده­اند تا از این طریق تصوری کامل و جامع از علوم و مباحث مختلف ارائه شود. در ترسیم نقشه علم، انتشارات یک حوزه از علم از زوایای متعدد و با هدف کشف روابط پنهانی مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد و سپس برای درک بهتر، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل به صورت چند بعدی در قالب نقشه­های علمی شبکه­ای ترسیم می­شوند. در این نقشه­ها بخش­های مختلف با یکدیگر در ارتباط می­باشند به گونه­ای که موضوع­های مختلف یک علم که به صورت مفهومی با یکدیگر ارتباط بیشتری دارند در نقشه نزدیکتر به هم می­باشند و موضوع­هایی که ارتباط کمتری دارند در نقشه شبکه­ای از یکدیگر فاصله بیشتری دارند(نقدی­نژاد و همکاران، 1402). در این میان و در میان ابعاد مختلف عدالت(فضایی، اجتماعی، محیطی، اقتصادی، توزیعی و...)، عدالت جنسیتی⁴ یکی از پرمناقشه ترین و مهمترین ابعاد عدالت بوده است که وجود مقالات و پژوهش­های فزاینده پیرامون آن و فضاهای عمومی شهری نشان دهنده ارتباط این دو حوزه به یکدیگر و همچنین سطح دغدغه­مندی پژوهشگران نسبت به این موضوع است. از سویی دیگر عدالت جنسیتی فضاهای عمومی شهری به دلیل ماهیت میان­رشته­ای خود محل برخورد موضوعات و متخصصان گوناگون است(Spain, 2014)، که این امر علاوه بر رشد این حوزه سبب نوعی ابهام جهت شناخت روندهای پژوهش این حوزه(کلیدواژه­ها و مباحث پژوهشی داغ) شده است. بدین منظور و در پاسخ به سوالات ذیل، تولیدات علمی پژوهشگران جهانی در حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی در پایگاه اسکوپوس⁵ طی سال­های 1991 تا 2024 مورد بررسی قرار گرفته است:

1-       کدام کلیدواژگان در حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی بیشترین و کمترین میزان تکرار را داشته­اند و نقشه هم­زمانی وقوع آن­ها در نمای مصورسازی شبکه⁶ ، مصورسازی همپوشانی⁷ و مصورسازی تراکم⁸ چگونه است؟

2-       کدام نویسندگان و نشریات بیشترین هم­استنادی را در پژوهش­های حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی را داشته­اند و نقشه مصورسازی شبکه آنها چگونه است؟

3-       کدام کشورها بیشترین همکاری در پژوهش­های حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی را با یکدیگر داشته­اند و نقشه مصورسازی شبکه آنها چگونه است؟

 

چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

 عدالت جنسیتی به عنوان یکی از پرمناقشه ترین و مهمترین ابعاد عدالت بوده که اولین جرقه­های پیدایش آن در آثار انتشاریافته در قرن هفدهم همچون اثر «درباره برابری دو جنس⁹» توسط فیلسوف دکارتی و فمینیست، فرانسوا پولن دو لابار¹⁰، روشن شد. چنانچه عدالت جنسیتی در دهه­های اول قرن بیستم به عنوان یک جنبش در برابر تبعیض­ها و نابرابری­هایی که خواه آگاهانه و طبیعی و خواه ناآگاهانه و غیرطبیعی زنان را متضرر می­کرد، به منصه ظهور رسید. برخورد با این معضل زمینه­ای، در ادامه به رشته و حوزه نظر شهرسازی ورود پیدا کرد و بحث و تحقیق پیرامون آن جنبه­ای بین­المللی یافت. مفهوم عدالت جنسیتی در واقع بستگی به تعریف دو مفهوم مهم عدالت و جنسیت دارد که اول با کدام لنز و چه نوع نگرشی عدالت معنا می­شود و درثانی واژه جنسیت که نه تنها مبین تفاوت بین جنس زن و مرد است بلکه دارای بار فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خاصی است. در ساده­ترین و مرسوم­ترین تعریف، عدالت جنسیتی به عنوان برابری، انصاف و احترام کامل بین زنان و مردان(همه جنسیت­ها) در تمام حوزه­های زندگی که منجر به تعریف و شکل­دهی سیاست­ها، ساختارها و تصمیم­گیری­ها می­شود و بر زندگی آن­ها و کل جامعه تاثیر می­گذارد؛ مطرح شده است(Okpokwasili, 2024). دستیابی به این هدف زمانی محقق خواهد شد که زنان به طور مشترک از حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و بر مبنای برابر با مردان برخودار باشند(Kumar, 2022). در مقابل تبعیض جنسیتی¹¹ که به واسطه هنجارها، قوانین، آداب و رسوم و سنت­ها، کلیشه­ها و همچنین ساختار و سیستم بوجود می­آید، موجب شکل­گیری پدیده­ای به نام بی­عدالتی جنسیتی می­شود(Gheaus, 2021). بی­عدالتی جنسیتی بیانگر وضعیتی است که افراد با توجه به هویت یا بیان جنسیتی خود از فرصت­ها، حقوق و دسترسی به منابع برابر، برخوردار نباشند(Upadhyay, et al., 2023). در این­باره گوتز¹² معتقد است که دستیابی به عدالت جنسیتی و پایان دادن به بی­عدالتی جنسیتی مستلزم پایان دادن به نابرابری‌های بین زنان و مردان است که در خانواده، جامعه، بازار و دولت تولید و بازتولید می‌شوند(Goetz, 2007).

فضاهای عمومی شهری، فضاهایی از یک جامعه هستند که به مثابه­ی بستری برای تولید و تبادل فعالیت های عمومی و مدنی شهروندان ایفای نقش می­کنند(Ceccato & Nalla., 2020) و بنابر نظر محققانی همچون گارسیا رومن فضاهاى عمومی شهرى بایستی با تأكيد بر طراحی همه شمول فارغ از محدوديت­هاى جنسيتى، ســنى و توانايى استفاده كننده به عنوان مكانــى مطلوب براى تمــام گروه­هاى اجتماعى، ایجاد شوند. همچنین به طور گسترده­ای مشاهده می­شود در تعاریف مرسوم از فضاهای عمومی شهری ذکر شده است آن­ها فضاهایی هستند که به همه مردم فارغ از پایگاه اقتصادی، اجتماعی، جنسیت و... و به دور از هرگونه تبعیضی حق دسترسی و استفاده برابر داده و در واقع با تسهیل جریان شهروندی از طریق حس تعلق انسان به محیط(فضای ساخته شده) و به اجتماع (از طریق تسهیل کنش­ها و تعاملات متقابل انسان­ها با یکدیگر) حیات مدنی را به کالبد شهر تزریق می­کنند (Maddrell, et al., 2023). با این حال گونه­ای از محققان همچون میچل(2017) در غرب و یا پورحسین و همکاران(1398)، گرمسیری نژاد و همکاران(1400) و... با بررسی، ارزیابی و تحلیل­های خود بر این باورند که در عمل، بسیاری از فضاهای عمومی به انحاء گوناگون همچون مقررات، نظارت، کالایی­سازی و غیره، خصوصی یا نیمه خصوصی و به خصوص جنسیتی شده­اند و با ارائه راهکارهای متفاوت در پی عادل کردن فضاهای عمومی شهری از منظر جنسیت می­باشند. چنانچه لو و ایوسون(2016)، طی پژوهشی مدلی از فضای عمومی عادلانه اجتماعی را توسعه دادند که می‌تواند به تحلیل و مداخله مواضع اتخاذ شده در فضای عمومی کمک کند( Low & Iveson, 2016). رضازاده(1389) نیز شاخص­های پاسخدهی محیط به حضور زنان شامل عدالت، كارامدي، امنيت، پايداري، شفافيت و مسئوليت­پذيري، تمركززدايي، مسئوليت مدني و شهروندي را مشخص نموده است(رضازاده،1389). اصغر­پور و همکاران(1396)،اقدام به ارزیابی سطح کیفی فضاهای عمومی محله دزاشیب با تاکید بر موضوع دسترسی کرده و رحیمی و همکاران(1397)، میزان انطباق فضاهای عمومی منطقه­ی 8 تبریز با نیازهای زنان را مورد بررسی قرار داده­اند.

روش­شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از لحاظ رویکرد از نوع کمی و به لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده که با روش علم­سنجی(تحلیل هم­رخدادی و تحلیل هم­­نویسندگی و تحلیل هم­استنادی) انجام شده است. جامعه پژوهش را مدارک و اسناد علمی پژوهشگران جهانی حوزه عدالت جنسیتی و فضاهای عمومی که در بازه زمانی 1991 تا 2024 در پایگاه اسکوپوس نمایه شده­اند و در چکیده، عنوان و یا کلیدواژگان مدارک خود عبارت عدالت جنسیتی و فضاهای عمومی را دارند، تشکیل می­دهند. از پایگاه داده­ای اسکوپوس استفاده شد زیرا یک پایگاه داده­ای قویتری نسبت به وب اف ساینس¹³ بوده و دسترسی به تعداد مجلات بیشتری را فراهم می­نماید. به منظور مصورسازی شبکه­ای هم­رخدادی، هم­نویسندگی و هم­استنادی از روش تحلیل شبکه و نرم افزار وی او اس ویوئر استفاده شد. این نرم­افزار یک برنامه فناوری اطلاعات با دسترسی آزاد و رایگان است که توسط ون اک¹⁴ و والتمن¹⁵ برای ساخت و تجسم نقشه­های کتاب سنجی توسعه یافته است. مزیت اصلی این برنامه نسبت به اکثر برنامه­های فناوری اطلاعات موجود برای تحلیل داده­های کتاب­سنجی این است که بر نمایش­های گرافیکی نقشه­ها تمرکز دارد و این امر به ویژه هنگام تجسم نقشه های بزرگ مفید است، تفسیر را آسان می­کند، و عمدتاً در ایجاد نقشه­ها بر اساس داده­های شبکه استفاده می­شود(Gu, et al., 2021& Van Eck & Waltman, 2010). در پایگاه اسکوپوس جست و جوی پیشرفته­¹⁶ دو کلیدواژه ترکیبی " عدالت جنسیتی" و "فضای عمومی "¹⁷ بدون ایجاد محدودیتی خاص در عنوان، چکیده و کلیدواژه حاکی از وجود 200 سند طی سال­های 1991 تا 2024 بود که از این تعداد بیشترین فراوانی مقالات در سال 2021 یعنی 23 مقاله بوده است. خروجی مقالات در قالب فایل اکسل با استفاده از روش مرور سیستماتیک و نمودار پریزما¹⁸ اسکن شدند و مقالات تکراری و یا  حوزه­های کاری و علمی نامرتبط با موضوع تحقیق از روند حذف شدند تا یافته­های معتبرتر و قابل اعتمادی بدست آید. قابل ذکر است که حوزه­های علمی این مقالات محدود به شهرسازی و معماری نبوده است و قسمت عمده آن مربوط به علوم اجتماعی(3/52%) بوده است. مابقی به ترتیب مرتبط با رشته­های علوم انسانی و هنر(7/15%)، علوم محیطی(6/6%)، پزشکی(5/5%)، حسابداری و مدیریت(6/3%)، مهندسی(8/2%)، روانشناسی(8/2%)، کشاورزی و زیست­شناسی(5/2%)، مدیریت و اقتصاد(5/2%)، علوم کامپیوتر(7/1%) و سایر(1/4%) بوده است.

 همچنین در طی سال­های متمادی 1992 تا 1997 و سال­های 1999، 2001، 2004 و 2005 هیچ مقاله­ای با کلیدواژگان مذکور انجام شده است. جهت تحلیل­های بیشتر از نرم­افزار علم سنجی وی او اس ویوئر استفاده شده است که در ادامه به آن­ها پرداخته می­شود.

یافته‌های پژوهش

بسامد وقوع واژه­ها مقياسي مهم در تحليل محتوا است. اين سنجه براي تعيين مهمترين موضوع­هاي پژوهشي در يك حوزه با تمركز بر روي واژه­هاي پر بسامد مورد استفاده قرار مي­گيرد؛ يعني فراواني يك واژه به عنوان شاخصي از اهميت، توجه، يا تأكيد بر آن واژه يا انديشه در نظر گرفته مي­شود. در ابتدا جهت تحلیل هم­ رخدادی¹⁹، هم­زمانی استفاده از کلیدواژه­ها توسط نرم­افزار داده­ها فراخوانی شد. بدین صورت که از تعداد کل کلیدواژه­ها(1055) حداقل تعداد رخداد کلیدواژه­ها 5 عدد انتخاب شده است و 36 مورد شرط حداقل 5 بارخداد را دارا بوده­اند. مرحله بعد شدت و قدرت شبکه­ای و تراکمی هم رویدادی برای هر 36 کلیدواژه انتخاب شد. بر اساس تنظیمات ایجاد شده مشاهده می­شود کلیدواژه جنسیت 35 بار رخداده و قدرت رخداد این کلمه با سایر کلیدواژه­ها 98 بوده است که بیشترین تعداد رخداد را در بین سایرکلیدواژگان دارا است. کلیدواژه انسان نیز 18بار رخداده است و قدرت رخداد این کلمه با سایر کلیدواژه­ها 118 مرتبه بوده که این کلیدواژه نیز بیشترین قدرت کل پیوند، و کلیدواژه رسانه­های اجتماعی با قدرت کل پیوند 6 مرتبه کمترین میزان قدرت را در بین سایرکلیدواژگان دارا است. جدول ۱ تعداد رخداد هر 36 کلیدواژه­ها با قدرت کل پیوند را نشان می­دهد.

جدول 1. کلمات کلیدی مستخرج از هم­رخدادی مطالعات عدالت جنسیتی و فضای عمومی در پایگاه اسکوپوس بر اساس تعداد رخداد و قدرت در ارتباط با کل پیوند

Table 1. Keywords extracted from the co-occurrence of gender justice and public space studies in Scopus based on the number of occurrences and strength in relation to the total link

کلید واژه	تعداد رخداد	قدرت کل پیوند	کلید واژه	تعداد رخداد	قدرت کل پیوند	کلید واژه	تعداد رخداد	قدرت کل پیوند
انسان	18	118	کانادا	6	45	تصمیم­گیری	5	22
زن	18	112	فمینیسم	16	44	ایالات متحده	5	22
جنسیت	35	98	شهر	6	37	وضعیت زنان20	7	22
بشر	14	91	فضای سبز	5	33	روابط جنسیتی21	7	20
مرد	13	91	خشونت	9	33	خشونت جنسی22	8	20
عدالت اجتماعی23	27	75	تراجنسیتی24	7	32	نژاد	5	19
مقاله	9	67	پایداری	5	29	نظریه تقاطع25	6	18
بزرگسال	8	60	منطقه شهری	5	29	آزار جنسی26	5	16
سلامت عمومی	8	57	مسئله جنسیت	9	26	تبعیض27	5	13
عدالت محیطی	13	56	برنامه­ریزی شهری	5	26	تابعیت	5	12
عدالت	12	50	زنان	8	26	عدالت جنسیتی	5	8
فضای عمومی	14	46	هند	8	23	رسانه­های اجتماعی	6	6

 

تحلیل هم­رخدادی وقوع کلیدواژگان در نمای مصورسازی شبکه، همپوشانی و تراکم

مصورسازی شبکه، شامل تجسم روابط میان پیوندها و گره­ها است. روابط در تجسم شبکه با خط و یا خطوطی که از یک اصطلاح به اصطلاح دیگر می­آید به تصویر کشیده می­شود. فاصله بین دو کلیدواژه، قدرت ارتباط بین پیوندها ر--ا نشان می­دهد. هرچه فاصله کمتر باشد، ارتباط بین دو کلیدواژه قوی­تر است بدین معنی که دو کلیدواژه به دفعات بیشتری در یک مدرک دیده شده­اند و احتمال ظاهر شدن این دو کلمه کلیدی در یک مقاله بیشتر است. کلمات کلیدی با دایره­های رنگی برچسب گذاری می­شوند و اندازه دایره(بزرگی و یا کوچکی دایره)، با وجود کلمات کلیدی در عنوان، چکیده وکلیدواژگان همبستگی مثبت دارد. بنابراین، اندازه حروف و دایره­ها با فراوانی رخ دادن آنها تعیین می­شود. هرچه کلمه کلیدی بیشتر در یک مقاله و سند ظاهر شود، اندازه حروف و دایره­ها بزرگتر می­شود(‏Nandiyanto & Al Husaeni, 2021). همانطور که در شکل1 مشاهده می­شود و در جدول ۱ نیز تصدیق شد دو کلیدواژه جنسیت و عدالت اجتماعی با دایره و حروف بزرگتر بیشترین فراوانی رخداد را در بین سایر کلیدواژگان دارا می­باشند. رنگ یک دایره یا آیتم توسط خوشه­هایی که آیتم به آن تعلق دارد تعیین می­شود. در پژوهش حاضر کلیدواژه­ها در سه خوشه دسته­بندی شده­اند که خوشه اول با رنگ قرمز شامل 16 آیتم تابعیت، تبعیض، فمینیسم، جنسیت، مسئله جنسیت، عدالت جنسیتی، روابط جنسیتی، هند، نظریه تقاطع، نژاد، آزار جنسی، خشونت جنسی، عدالت اجتماعی، رسانه­های اجتماعی، زنان و وضعیت زنان می­باشد. خوشه دوم با رنگ سبز شامل 12 آیتم کانادا، شهر، تصمیم­گیری، عدالت محیطی، فضای سبز، فضای عمومی، پایداری، تراجنسیتی، ابالات متحده، منطقه شهری، برنامه­ریزی شهری و خشونت و در نهایت دسته سوم با رنگ آبی شامل 8 آیتم بزرگسال، مقاله، زن، انسان، انسان­ها، عدالت، مرد و سلامت عمومی می­شود.

 

شکل 1. مصورسازی شبکه­ای از هم رخدادی کلیدواژگان

Figure 1. Keyword co-occurrence network visualization

 

 

شکل 2. مصورسازی همپوشانی هم رخدادی کلیدواژگان

Figure 2. Visualization of keyword co-occurrence overlap

 

شکل 3. مصورسازی تراکم هم­ رخدادی کلیدواژگان

Figure 3. Visualization of keyword co-occurrence density

شکل 2 نمای مصورسازی هم­پوشانی کلیدواژگان را نشان می­دهد که عملکردی مشابه با نمای تجسم شبکه­ای دارد لیکن دارای دو تفاوت عمده با آن است. اول آن­که رنگ­بندی گره­ها(کلیدواژه­­ها) متفاوت است و سپس در این نما روند سال به سال مربوط به تحقیقات در مورد عدالت جنسیتی فضاهای عمومی مشخص است. در واقع همانگونه که مشخص است رنگ هر گره بر اساس امتیاز میانگین سال انتشار تعیین می­شود که در بازه زمانی 2014 الی 2020(نوار گوشه سمت راست شکل2) طیف­بندی شده است. به عنوان نمونه، کلیدواژه­هایی که به رنگ بنفش(وضعیت زنان، تابعیت، نژاد، کانادا و ...) می­باشند، سال انتشار آن­ها مربوط به سال قبل 2014 است یا به عبارتی دیگر این کلیدواژه­ها بیشتر در سال­های اولیه مورد توجه مقالات و محققان در حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی بوده است که امروزه به آن­ها کمترتوجه می­شود یا به طور کلی پرداخته نمی­شود. اما رنگ زرد و سبز(شهر، منطقه شهری، فضای سبز، خشونت، تبعیض و تراجنسیتی و...)، نشان دهنده­آن است که این کلیدواژه­ها در سال­های اخیر در حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی رایج شده­اند و احتمال دارد به موضوعات قابل توجه­ای تبدیل شوند.

شکل3 نیز نمای مصورسازی تراکم کلیدواژگان را نمایش می­دهد. این نوع از مصورسازی بیشتر برای درک ساختار کلی نقشه و جلب توجه به مهمترین مناطق نقشه مفید است. با توجه به شکل3، رنگ نقاط در نقشه بر اساس تراکم گره مورد نظر تعیین می­شود. تراکم گره در یک نقطه در نقشه به تعداد گره­های همسایه و به فراوانی رخداد این گره­ها بستگی دارد. هرچه تعداد گره­هایی که در مجاورت نقطه مورد نظر، بیشتر باشد، فاصله بین دو گره و نقطه مورد نظر کمتر باشد و فراوانی رخداد گره­ها در همسایگی بیش تر باشد، رنگ نقطه مورد نظر به زرد نزدیکتر است. بالعکس، هرچه تعداد گره­ها در همسایگی یک نقطه کمتر و فراوانی رخداد گره­های همسایه کمتر باشد، رنگ نقطه به آبی نزدیک تر می­شود. در نتیجه، در تجسم تراکم گره­ها، هر نقطه دارای رنگی است که تراکم گره را در آن نقشه نشان می­دهد. 

 

تحلیل هم­استنادی نویسندگان

در تحليل هم استنادي نويسنده، بسامد استناد هر نويسنده يا نويسنده ديگر كه با هم در مدارك استناد شونده حضور يافته­اند شمارش مي­شود. تأكيد تحليل هم استنادي نويسنده بر نويسندگان هم استنادي است كه به وسيله پيوندهاي هم استنادي به هم مرتبط شده­اند. اغلب مطالعات هم استنادي نويسنده بر نويسنده اول در مأخذ تأكيد داشته­اند، زيرا اطلاعات همه نويسندگان همكار در دسترس نبوده است. تحليل هم استنادي نويسنده فني مناسب براي تشخيص نويسندگان برجسته در حوزه­هاي مختلف پژوهشي است. در نقشه شبکه­ای زیر هر گره نمایشگر یک نویسنده است. علاوه بر این تعداد دفعات استناد مقالات به مقاله مشابه در تجزیه و تحلیل، هم استنادی نویسنده­ها، ارتباط بین نویسنده­ها، با تعداد دفعات استنادات یک مقاله با مقاله دیگر مشخص می­شود. هر گره نماینده حداقل 10 استناد است. از میان 12182 نویسنده در حوزه­ی عدالت جنسیتی فضاهای عمومی شهری،50 نویسنده دارای حداقل شرط 10 استناد علمی را داشته­اند. معهذا، از میان 50 نویسنده نهایی نام سه نویسنده به دلیل تکرار و تشابه حذف گردید و در نهایت 47 نویسنده جهت نمایش در نقشه انتخاب شد. جدول ۲ نام هرنویسنده را به ترتیب قدرت کل پیوند و بر اساس تعداد استنادها نشان می­دهد و در آن بیشترین تعداد استناد مربوط به الین اونترهالتر با قدرت پیوند 100 می­باشد. پس از او جودیت باتلر با 34 استناد و قدرت پیوند 459 در رده دوم و دیوید هاروی با 33 استناد و قدرت پیوند 429 در رده سوم قرار گرفته است. بیشترین قدرت کل پیوند (832) نیز مربوط به لورا آزاریتو با 26 استناد می­باشد.

جدول 1. تحلیل هم استنادی بر اساس هم استنادی نویسندگان

Table 1. Co-citation analysis based on co-citation of authors

نویسنده	تعداد استناد	قدرت کل پیوند	نویسنده	تعداد استناد	قدرت کل پیوند	نویسنده	تعداد استناد	قدرت کل پیوند
Azzarito l.	26	832	Collins p.h.	25	201	Langmeyer j.	10	97
Spivak g.c.	20	686	Harding s.	10	196	Low s.	11	88
Giroux h.a.	15	559	Mcdowell l.	11	196	Anguelovski i.	14	85
Butler j.	34	459	Mohanty c.t.	19	186	Fisher b.	13	80
Harvey d.	33	429	Young i.m.	14	150	Sagaris l.	19	77
Brown a.	20	351	Sheller m.	14	147	Martino w.	10	74
Valentine g.	22	312	Ahmad s.	14	144	Bhattacharyya r.	12	73
Crenshaw k.	26	300	Urry j.	12	141	Kerr t.	12	68
Fraser n.	21	293	Creswell t.	16	140	Wood e.	10	68
Pain r.	21	258	Massey d.	11	140	Walker m.	10	56
Lefebvre h.	18	248	Brown g.	12	128	Florida r.	11	47
Kim s.	12	242	Loukaitou-sideris a.	10	120	Taylor d.e.	10	40
Ma k.w.	11	242	Browne k.	11	118	Bourdieu p.	12	26
Swaminathan b.s.	11	242	Hooks b.	22	118	Walklate s.	10	21
Marcuse p.	11	234	Sen a.	19	118	Lajevardi n.	11	11
Foucault m.	24	228	Day k.	10	104	Shaikh s.	10	10
Toth e.l.	13	211	Unterhalter e.	46	100	---------------	----	----

 

 

اطلاعات جدول ۲ در شکل ۴ بصورت نمای شبکه­ای مصورسازی شده و در آن هر رنگ نشان دهنده­ی نویسنده­هایی است که به یک موضوع در حوزه مد نظر، علاقه داشته­اند. نویسنده­هایی که ارتباط نزدیکتری باهم دارند، اغلب در زمینه مشترک فعالیت می­کنند و در توسعه یا ایجاد آن موضوع سهیم هستند. اندازه و فونت هر دایره نشان دهنده­ی تعداد استنادات بیشتر می­باشد. 47 آیتم موجود در 6 دسته خوشه­بندی شده­­اند. خوشه اول با رنگ قرمز شامل 13 نویسنده، خوشه دوم با رنگ سبز نیز شامل 13 نویسنده، خوشه سوم با رنگ آبی شامل 10 نویسنده، خوشه چهارم با رنگ زرد شامل 6 نویسنده، خوشه پنجم با رنگ بنفش شامل 3 نویسنده و در نهایت خوشه ششم با رنگ آبی فیروزه­ای شامل 2 نویسنده که با فاصله­ی بیشتری نیز از سایر نویسندگان قرار گرفته­اند.

 

شکل 4. مصورسازی هم­ استنادی نویسندگان

Figure 4. Visualization of co-citation of authors

تحلیل هم­استنادی منابع استناد شده

 اساس اندیشه تحلیل استنادی بر این فرض استوار است که بین مدرک استنادکننده و مدرک مورد استناد، نوعی رابطه محتوایی وجود دارد و این دو از نظر موضوعی کم و بیش با یکدیگر ارتباط دارند. کشف قواعدی که بر این رابطه حاکم است از اهداف تحلیل استنادی است. در این قسمت از پژوهش تعداد استنادهای منابع منتشر شده در طی سال­های 1991 الی 2024 در ارتباط با عدالت جنسیتی فضاهای عمومی شهری مورد تجزیه و تحلیل و ترسیم قرار می­گیرند تا با تعیین جایگاه منابع و پژوهشگران در جهان، نقشه راهی برای پژوهشگران و راهنمایی برای مطالعات آتی فراهم گردد.  لذا، جهت تحلیل هم­استنادی منابع استناد شده²⁸ گزینه منابع استناد شده توسط نرم افزار انتخاب شد. بدین صورت که از مجموع 6851 منبع حداقل تعداد استناد 15 عدد انتخاب شده است و 25 منبع شرط حداقل 15 بار استناد را دارا بوده­اند. مرحله بعد شدت و قدرت شبکه­ای هم استنادی برای هر 25 منبع انتخاب شد. بر اساس تنظیمات ایجاد شده مشاهده می­شود منبع international journal of urban and regional research، 33 بار مورد استناد قرار گرفته است و قدرت استناد این منبع با سایر منابع 347 بوده که بیشترین تعداد استناد را در بین منابع دارا است. پس از آن منبع urban studies با 32 استناد و قدرت پیوند 361 در جایگاه دوم و منبع progress in human geography  با 30 استناد و قدرت پیوند 360 در جایگاه سوم از بیشترین تعداد استنادها قرار گرفته­اند. جدول ۳ تعداد استناد هر 25 منبع با قدرت کل پیوند نشان می­دهد.

جدول 3. تحلیل هم­استنادی منابع استناد شده

Table 3. Co-citation analysis of cited sources

منبع	تعداد استناد	قدرت کل پیوند	منبع	تعداد استناد	قدرت کل پیوند	منبع	تعداد استناد	قدرت کل پیوند
journal of public relations research	29	391	signs	16	176	british journal of criminology	15	72
urban studies	32	361	transactions of the institute of british geographers	17	168	lancet	16	62
progress in human geography	30	360	antipode	21	138	sustainability	19	61
public relations review	15	351	area	16	131	burns	19	57
international journal of urban and regional research	33	347	southern cultures	16	128	political geography	16	42
"gender, place and culture"	23	329	world development	20	124	international journal of educational development	16	18
new york times	24	255	stanford law review	15	103	int. j. environ. res. public health	23	9
environment and planning d: society and space	19	221	economic and political weekly	17	86	------------------	---------	---------
Geoforum	25	217	landscape and urban planning	23	79	------------------	---------	---------

 

در شکل 5، اطلاعات جدول ۳ به صورت نمای شبکه­ای مصورسازی شده است. هر گره نمایشگر یک منبع است. فاصله بین دو  گره، قدرت ارتباط بین پیوندها را نشان می­دهد. هرچه فاصله کمتر باشد، ارتباط بین دو گره قویتر است .اندازه­ی وزنی هر گره بر اساس میزان استناد و قدرت پیوند آن تعیین شده است؛ به این معنی که هرچه اندازه­ی هر گره بر روی نقشه بزرگتر باشد،  میزان استناد و قدرت پیوند هم بیشترخواهد بود. در این نمای شبکه­ای همانگونه که مشخص است منابع در 6 دسته خوشه­بندی شده­اند. خوشه اول با رنگ قرمز شامل 7 مجله area، british journal of criminology، environment and planning d: society and space، gender, place and culture، political geography، progress in human geography و transactions of the institute of british geographers است. خوشه دوم با رنگ سبز شامل 6 مجله geoforum، int. j. environ. res. public health، international journal of educational development، landscape and urban planning، signsو sustainability، خوشه سوم با رنگ آبی شامل 5 منبع antipode، economic and political weekly، international journal of urban and regional research، urban studies و world development است. خوشه چهارم با رنگ زرد شامل 3 منبع journal of public relations research، public relations review و Stanford law review ، خوشه پنجم با رنگ بنفش شامل دو منبع burns و lancet می­باشد که با فاصله بیشتر و در نتیجه دارای ارتباط کمتری با سایر منابع قرار گرفته­اند. در نهایت خوشه ششم با رنگ آبی فیروزه­ای شامل دو منبع new york times و southern cultures می­شود که ضخامت خط اتصال این دو منبع با یکدیگر حاکی از ارتباط و هم استنادی بالای آن­ها با یکدیگر است.

 

 

شکل 5. مصورسازی هم­ استنادی منابع استناد شده

Figure 5. Visualization of co-citation of cited sources

 

تحلیل همکاری کشورها 

همكاري علمي، پديده­ي پيچيده­اي است كه اشتراك توانمندي­ها و توليد دانش علمي جديد را بهبود مي­بخشد. همكاري علمي با افزايش پيچيدگي دانش و به واسطه افزايش تقاضا براي تخصصي شدن بيشتر و مهارت­هاي بين رشته­اي در پژوهش ايجاد شده است. به عبارتي، همكاري علمي پديده­اي است كه از طريق انواع مختلفي از تعاملات بهبود بخش ارتباطات، اشتراك توانايي­ها و توليد دانش علمي مشخص مي­گردد. همکاری علمی می­تواند در سه سطح خرد²⁹(افراد)، سطح میانی³⁰(مؤسسات) و سطح کلان³¹(کشورها) انجام شود که در این قسمت از پژوهش همکاری علمی در سطح کلان یا به عبارتی کشورها مورد تجزیه و تحلیل و مصورسازی قرار می­گیرد. بدین ترتیب با انتخاب گزینه همکاری کشورها در نرم افزار و تعیین حداقل 2 مدرک از کل کشورها که 45 کشور می­باشد، مشخص می­شود که 23 کشور شرط مذکور حداقل 2 مدرک را دارا هستند. مرحله بعد شدت و قدرت شبکه­ای همکاری برای هر 23 کشور انتخاب شد. بر اساس تنظیمات ایجاد شده مشاهده می­شود کشور ایالات متحده با تعداد 69 مدرک، 876 استناد و قدرت پیوند 16 بیشترین تعداد مدارک، استناد و قدرت پیوند را در بین سایرکشورها دارا است. پس از آن کشور بریتانیا با تعداد 29 مدرک، 333 استناد و قدرت پیوند 12 در رده دوم و کشور کانادا با تعداد 24 مدرک، 536 استناد و قدرت پیوند 11 در رده سوم بیشترین میزان همکاری علمی قرار گرفته­اند. در جدول 4 تعداد مدارک و استناد هر 23 کشور با قدرت کل پیوند آن­ها مشاهده می­شود.

جدول 4. تحلیل همکاری علمی کشورها

Table 4. Analysis of scientific cooperation between countries

کشور	تعداد مدرک	استناد	قدرت کل پیوند	کشور	تعداد مدرک	استناد	قدرت کل پیوند
ایالات متحده	69	876	16	دانمارک	2	12	1
بریتانیا	29	333	12	فرانسه	2	0	1
کانادا	24	536	11	ایتالیا	3	49	1
شیلی	3	20	6	مالزی	2	1	1
هند	13	93	6	مکزیک	2	0	1
هلند	3	14	6	نروژ	3	16	1
آفریقای جنوبی	4	6	6	سوئد	2	12	1
استرالیا	11	114	5	برزیل	4	0	0
کلمبیا	3	1	3	آلمان	3	8	0
اسپانیا	7	70	2	ایران	2	0	0
سوئیس	3	5	2	نیجریه	2	2	0
ترکیه	2	12	2	---------	-----------	-----------	-------------

 

 

شکل6. مصورسازی همکاری علمی کشورها

Figure 6. Visualization of scientific cooperation between countries.

 

شکل 6 همکاری علمی کشورها را به صورت شبکه­ای مصورسازی شده نشان­ می­دهد. از میان 23 کشوری که دارای حداقل 2 مدرک بوده­اند، 8 کشور دانمارک، فرانسه، مکزیک، سوئد، برزیل، آلمان، ایران و نیجریه همکاری با سایر کشور نداشته و بنابراین در نقشه نمایش داده نشدند. از میان مابقی 15 کشوری که دارای همکاری علمی با یکدیگر بوده­­اند 5 کشور استرالیا، مالزی، نروژ، اسپانیا و ترکیه در خوشه اول با رنگ قرمز، 4 کشور کانادا، کلمبیا، ایتالیا و سوئیس در خوشه دوم با رنگ سبز، 4 کشور شیلی، هلند، آفریقای جنوبی و ایالات متحده در خوشه سوم با رنگ آبی و 2 کشور هند و بریتانیا در خوشه چهارم با رنگ زرد قرار گرفته­اند. همانطور که در شکل مشاهده می­شود گره­های بزرگتر، نشان دهنده­ی کشورهای بانفوذ است. پیوند میان گره­ها، نشان دهنده­ی روابط همکاری بین کشورها است. همچنین، فاصله­ی بین گره­ها و ضخامت پیوندها، بیانگر سطح همکاری بین کشورها است.کشورهایی که در یک خوشه قرار می­گیرند، یک گروه متصل به هم را نشان می­دهند که با یک رنگ از یکدیگر جدا می­شوند. رنگ­بندی خوشه­ها، مشخص می­کند که این کشور، بیشتر با چه کشورهایی در انتشار مقالات هم گروه بوده­اند. به عنوان نمونه چهار کشور کانادا، کلمبیا، ایتالیا و سوئیس که در خوشه دوم و با رنگ سبز قرار گرفته­اند در انتشار مقالات با یکدیگر هم گروه بوده­اند و مشابهت بیشتری نسبت به آیتم­های موجود درون یک خوشه متفاوت دارند. همچنین هرچه یک کشور، نشریات و مدارک بیشتری تولید کند قدرت پیوند بیشتری دارد و در نتیجه اندازه­ی گره بزرگ­تری دارد و هرچه مقیاس همکاری بزرگ تر باشد، خط اتصال ضخیم­تراست.

نتیجه­گیری

این پژوهش با هدف تحلیل علم سنجی مطالعات حوزه عدالت جنسیتی فضاهای عمومی، جهت کشف مسائل و تحولات اصلی و نیز یافتن روند عملکرد نوظهور مقالات و مجلات، شناخت الگوهای همکاری کشورها و استنادهای نویسندگان در ادبیات جهانی صورت گرفته است. جستجوی ادبیات تحقیق شامل منابع انتشار یافته در پایگاه اسکوپوس طی سال­های متمادی 1991 تا 2024 میلادی بوده است. جهت انجام این کار داده­های علمی(200 داده علمی) در خصوص موضوع مورد تحقیق با عبارت عدالت جنسیتی و فضاهای عمومی در عنوان، چکیده و کلیدواژگان در خردادماه 1403 از پایگاه اسکوپوس استخراج شدند. لازم به ذکر است که هیچ یک از 200 مدرک علمی موجود در مطالعات گذشته با کمک نرم­افزار تجسم، تجزیه و تحلیل نشده است. در فرآیند بررسی پژوهش حاضر، تلاشی برای ترکیب روش‌های کتاب‌سنجی و نرم‌افزار وی او اس ویوئر برای غربالگری و سازماندهی ادبیات انجام شد که این چنین طرح‌های شبکه بصری می‌تواند برای تجزیه و تحلیل ارتباط مطالعات قبلی ایجاد شود. نرم­افزار وی او اس ویوئر دارای مزیت مطلق از نظر قابلیت­های ارائه گرافیکی است که امکان پردازش حجم زیادی از ادبیات در پایگاه های داده و امکان ساخت نقشه­ها را برای هر تکنیک نقشه برداری مناسب فراهم می­کند. این نرم­افزار از یک طرف، به انجام تحلیل متریک علمی و تفسیر زبان نقشه­برداری برای داده­های ادبیات مرتبط در زمینه تحقیقات مروری کمک می­کند و از سوی دیگر، کانون‌های تحقیقاتی و خوشه‌های دانش مرتبط در حوزه مقطعی عدالت جنسیتی فضاهای عمومی را قابل شناسایی می­کند. بنابراین در مقایسه با مطالعات قبلی، این یک نوآوری جسورانه در جنبه روش شناسی تحقیق است. با این حال خطاهای مکرر نرم افزار به علت ناخوانا بودن داده­های پایگاه وب اف ساینس از جمله محدودیت­های این تحقیق بوده است که با رفع محدویت­ها، پیشنهاد می­شود در تحقیقات آتی به منظور تکمیل این پژوهش، از پایگاه داده­ای وب اف ساینس نیز استفاده گردد.

 نتایج نشان می­دهد که برخی از کلیدواژگان با توجه به مسائل و چالش­های نوظهور پیش روی شهرها اخیراً مورد توجه پژوهشگران هستند که شامل کلیدواژه­هایی از جمله شهر، منطقه شهری، فضای سبز، خشونت، تبعیض و تراجنسیتی می­باشند. این نتیجه با نتایج تحقیقات پیشین علم­سنجی همچون مطالعه نلسون و گروبسیچ(2018)، که متذکر شدند نژاد، نابرابری و تبعیض یک خط مهم تحقیقاتی در طول دوره زمانی اخیر است، همسو می­باشد. گروه دیگری از کلیدواژه­ها مانند آزار جنسی، تبعیض، تابعیت عدالت جنسیتی، تصمیم­گیری، ایالات متحده و... بر اساس فراوانی وقوع­شان، از توجه کمتری در تحقیقات و پژوهش­ها برخوردار می­باشند. البته لازم به ذکر است که تعدادی از این کلیدواژگان اخیراً وارد مطالعات شده­اند که کمتر بودن فراوانی وقوع­شان قابل انتظار است. این مطالعه با تحلیل­های هم رخدادی وقوع کلیدواژگان(در سه نمای مصورسازی، تراکم داده، هم پوشانی شبکه) هم استنادی بر اساس نویسندگان و بر اساس منابع استناد شده و همچنین همکاری علمی بر اساس کشورها در نمای مصورسازی شبکه­ای به عنوان یک مطالعه مروری- پژوهشی جامع در نظر گرفته می­شود. نتایج تحلیل هم­استنادی بر اساس نویسندگان نشان می­دهد که بیشترین تعداد استناد مربوط به الین اونترهالتر با قدرت پیوند 100 می­باشد. پس از او جودیت باتلر با 34 استناد و قدرت پیوند 459 در رده دوم و دیوید هاروی با 33 استناد و قدرت پیوند 429 در رده سوم قرار گرفته است. همچنین تحلیل هم استنادی بر اساس منابع استناد شده نشان می­دهد که منبع international journal of urban and regional research، 33 بار مورد استناد قرار گرفته است و قدرت استناد این منبع با سایر منابع 347 بوده است که بیشترین تعداد استناد را در بین منابع دارا است. در آخر تحلیل همکاری علمی در سطح کشورها نشان می­دهد که کشور ایالات متحده با تعداد 69 مدرک، 876 استناد و قدرت پیوند 16 بیشترین تعداد مدارک، استناد و قدرت پیوند را در بین سایرکشورها دارا است. پژوهشگران آتی می­توانند از هر یک کلیدواژگان موجود خصوصآٌ واژه­های داغ اخیر همچون تبعیض، نژاد و بحث­های شهروندی و تابعیتی را با توجه به زمینه­بومی به عنوان حوزه­های موضوعی بالقوه عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی بهره گیرند. همچنین با توجه به اینکه کشور ایران در زمینه موضوع پژوهش(خصوصاً حوزه­های علمی و کاری شهرسازی و معماری)، همکاری با سایر کشور نداشته است، پیشنهاد می­شود تا از این فرصت مناسب همکاری برای پژوهش­های آتی استفاده شود. 

تعارض منافع نویسندگان

نویسندگان به­طورکامل از اخلاق نشر تبعیت کرده و از هرگونه سرقت ادبی، سوء رفتار، جعل داده‏ها و یا ارسال و انتشار دوگانه، پرهیز نموده‏اند و منافعی تجاری در این راستا وجود ندارد و نویسندگان در قبال ارائه اثر خود وجهی دریافت ننموده‏اند. 

پی­نوشت

 

---

[1]  International Data Corporation

[2]  Price

[3]  Little Science, Big Science

[4]  Gender justice 

[5]  Scopus

[6]  Network visualization

[7]  Overlay Visualization

[8]  Density Visualization

[9] On the Equality of the Two Sexes

[10] François Poulain de la Barre 

[11] Gender Discrimination

[12] Goetz 

[13]  web of science 

[14]  Van Eck

[15]  Waltman

[16]  Advanced search

[17]  Gender justice And public space

[18]  PRISMA

[19]  Co-occurrence

[20]  Womens status

[21]  Gender relations

[22]  Sexual violence        

[23]  Social justice

[24]  Transgender

[25]  Intersectionality

[26]  Sexual harrsment

[27]  Discrimination

[28]  Co-citation cited sources

[29]  Micro Level

[30]  Meso Level

[31]  Macro Level

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مراجع

·       اصغرپور،کسری.، خانلو، نسیم.، زیاری،کرامت الله.، و شالی امینی، وحید. (1396). ارتقای سطح کیفی فضاهای عمومی شهری با رویکرد عدالت اجتماعی (مطالعه‌ موردی:‌محله دزاشیب منطقه یک شهرداری تهران). فصلنامه پژوهش‌های اخلاقی (انجمن معارف اسلامی ایران)، 29(8)، 23-42. 

·       برنگی، حامد. (1396). متن کاوی و ترسیم شبکه اجتماعی هم تالیفی مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی با رویکرد علم سنجی. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 12(2 (پیاپی 39))، 463-480.  

·       پورحسین روشن، حمید.، پورجعفر، محمدرضا.، و علی اکبری، صدیقه. (1398). تبیین عدالت جنسیتی در فضاهای شهری مطالعه موردی: فضای شهری مجموعه خواهر امام رشت. فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 4(10)، (منتشرشده درمرداد 1400)، 115-145.

·       رحیمی، اکبر.، واعظی، موسی.، محمدی، حجت.، و باکویی، مائده. (1397). ارزیابی عدالت جنسیتی در فضاهای عمومی شهری، مطالعه‌ی موردی: مرکز شهر تبریز. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 9(35)، 219-244. 

·       رضازاده، راضیه. (1389). فضای شهری، زمینه‌ساز عدالت اجتماعی. منظر، 2(7)، 28-30. 

·       سهیلی، فرامرز.، خاصه،علی اکبر.، و کرانیان، پریوش. (1398). ترسیم ساختار فکری حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 34(4)، 1905-1938.

·       گرمسیری نژاد، سروش.، خرم بخت، احمد علی،. و موغلی، مرضیه.(1400). ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی شهری بر مبنای دیدگاه جنسیتی (مطالعه موردی: شهر جدید عالیشهر)، مطالعات جامعه شناسی،  129-143. 

·       نقدی نژاد، اطهره.، فهمیمی فر، سپیده.، مکرمی پور، محمدباقر.، و محمدی، هاجر. (1402). مصورسازی تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی حوزه علوم سیاسی در پایگاه اطلاعاتی وب‌آوساینس. دولت پژوهی ایران معاصر، 8(4)، 101-131. 

 

·       Beula, C. C., & Velmurugan, C. (2021). VOS Viewer: A Scientometric Profile. Humanities, 9(2), 93-103.‏

·       Ceccato, V., & Nalla, M. K. (2020). Crime and fear in public places: Towards safe, inclusive and sustainable cities (p. 486). Taylor & Francis.‏ 

·       Goetz, A. (2007). “Gender Justice, Citizenship and Entitlements: Core Concepts, Central Debates and New Directions for Research,” in Gender Justice, Citizenship and Development, edited by Mukhopadhyay, M. and N. Singh (Ottawa and New Delhi: Zubaan, an imprint of Kali for Women and the International Development Research Centre (IDRC).

·       Gheaus, A. (2021). Ordeals, women and gender justice. Economics & Philosophy, 37(1), 8-22. DOI: https://doi.org/10.1017/S0266267120000280 ‏ 

·       Gu, Z., Meng, F., & Farrukh, M. (2021). Mapping the research on knowledge transfer: A scientometrics approach. IEEE Access, 9, 34647-34659. ‏ 

·       Kumar, S., Tyagi, P., Saxena, S., & Badu, S. (2022). Right to equality and gender justice. Journal of Positive School Psychology,6(4), 4916-4925.‏ 

·       Leydesdorff, L., & Milojević, S. (2012). Scientometrics. arXiv preprint arXiv:1208.4566.

·       Low, S., & Iveson, K. (2016). Propositions for more just urban public spaces. City, 20(1), 10-31.

·       Maddrell, A., Beebeejaun, Y., Kmec, S., & Wingren, C. (2023). Cemeteries and crematoria, forgotten public space in multicultural Europe. An agenda for inclusion and citizenship. Area, 55(1), 125-133. 

·       Mitchell, D. (2017) People's Park again: On the end and ends of public space. Environment and Planning, 49(3), 503–518.

·       ‏ Nandiyanto, A. B. D., & Al Husaeni, D. F. (2021). A bibliometric analysis of materials research in Indonesian journal using VOSviewer. Journal of Engineering Research. 

·       Nelson, J. R., & Grubesic, T. H. (2018). Environmental justice: A panoptic overview using scientometrics. Sustainability, 10(4), 1022. 

·       Okpokwasili, O. A. (2024). FEMINIST ETHICS: A FRAMEWORK FOR GENDER JUSTICE. Nnadiebube Journal of Gender Studies, 1(1). ‏ 

·       Spain, D. (2014). Gender and urban space. Annual Review of Sociology, 40, 581-598. 

·       Upadhyay, A. K., Khandelwal, K., Iyengar, J., & Panda, G. (2023). Role of gender sensitisation training in combating gender-based bullying, inequality, and violence. Cogent Business & Management, 10(3), 2266615. ‏ Doi; 10.1080/23311975.2023.2266615

·       Van Eck, N., & Waltman, L. (2010). Software survey: VOSviewer, a computer program for bibliometric mapping. scientometrics, 84(2), 523-538. DOI: 10.1007/s11192-009-0146-3

·       Wilsdon J. (2011). Knowledge, networks and nations: Global scientific collaboration in the 21st century. London: The Royal Society.

 

---