چالش های حقوقی و اخلاقی استفاده از تکنولوژی های باروری مصنوعی در حقوق خصوصی و حقوق خانواده

الموضوعات :

معین جلیلی فر ¹ , فرناز اعلمی ² , فرهاد روهنی ³

1 - گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
2 - گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گلبهار، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، ایران

تاريخ الإرسال : 25 الخميس , جمادى الثانية, 1446 تاريخ التأكيد : 12 الثلاثاء , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الأحد , ذو القعدة, 1446

الکلمات المفتاحية: تلقیح مصنوعی, باروری پزشکی, مادر جانشین, حقوق پزشکی, حقوق خانواده,

ملخص المقالة :

استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته باروری مصنوعی به عنوان راه‌حل‌هایی برای حل معضل ناباروری، پیامدهای حقوقی و اخلاقی گسترده‌ای به همراه داشته است. این تکنولوژی‌ها به ویژه در مواقعی که روش‌های درمانی دیگر ناکارآمد بوده‌اند، جایگزینی مناسب ارائه داده‌اند. این تحقیق با تمرکز بر حقوق خصوصی و خانوادگی، به بررسی تعهدات قانونی و اخلاقی والدین در قبال فرزندانی که از طریق این روش‌ها متولد می‌شوند، می‌پردازد. علاوه بر این، حقوق بنیادین کودکان حاصل از این تکنولوژی‌ها، نظیر حق بر هویت، حق نسبت خانوادگی و مسائل مربوط به تابعیت و سرپرستی نیز تحلیل می‌شود. در بخش دیگری از مقاله، به چالش‌های ناشی از عدم تطابق قوانین موجود با پیشرفت‌های سریع فناوری‌های باروری پرداخته شده و ضرورت تدوین چارچوب‌های حقوقی جدید و منطبق با اصول اخلاقی و اجتماعی بررسی می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که خلأهای قانونی در حوزه حمایت از حقوق کودکان و والدین، ضرورت ایجاد قوانین جامع‌تری را ایجاب می‌کند. این تحقیق همچنین بر لزوم توجه به اصول عدالت، برابری و حمایت از حقوق بشر در تدوین قوانین جدید تأکید می‌کند. از این رو، این تحقیق پیشنهادهایی برای رفع این چالش‌ها و تأمین عدالت حقوقی در استفاده از تکنولوژی‌های باروری مصنوعی، با در نظر گرفتن ملاحظات اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی، ارائه می‌دهد.

المصادر:

کتاب ها: 1- بینت، بلیندا (مولف)؛ عباسی، محمود (مترجم)؛ حقوق و پزشکی؛ نشر انتشارات حقوقی؛ چاپ پژمان؛ چاپ اول؛ بهمن 1377.
2- پژوهشکده ابن سینا (جهاد دانشگاهی)؛ روش‌های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق (مجموعه مقالات)؛ انتشارات پژوهشکده ابن سینا و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ چاپ اول؛ بهار 1380.
3- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق خانواده؛ نشر کتابخانه گنج دانش؛ چاپ احمدی؛ چاپ دوم؛ 1376.
4- جمعی از نویسندگان؛ اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری (مجموعه مقالات)؛ پژوهشکده ابن سینا و مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ چاپ اول؛ زمستان 1384.
5- رضانیا معلم، محمدرضا؛ باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق؛ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده فقه و حقوق؛ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم؛ چاپ اول؛ اسفند 1383.
6- سلطانیه، محمد؛ اهدای جنین و قالب حقوقی آن؛ نشر انتشارات مجد؛ چاپ اول؛ 1396.
7- عباسی، محمود؛ مجموعه مقالات حقوق و پزشکی، جلد چهارم؛ چاپ پژمان؛ چاپ دوم؛ بهار 1383.
8- فرهنگ لغت معین
9- قانون مدنی
10- قرآن کریم
11- نایب زاده، عباس؛ ره‌پیک، سیامک؛ بررسی حقوقی روش‌های نوین باروری مصنوعی؛ انتشارات مجد؛ چاپ اول: 1380.
12- نصرتی مراللو، عظیمه؛ عرفانی، محمود؛ لقاح مصنوعی و اهدای جنین از منظر فقه و حقوق اسلام؛ انتشارات خرسندی (تهران)؛ چاپ اول: 1391.
مقالات فارسی: 13- اصغری، فریبا؛ ملاحظات اخلاقی در روش کمک باروری رحم جایگزین؛ مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، فصلنامه باروری و ناباروری، بهار 1387، صفحات 30–35.
14- الله‌قلی، لیلا؛ رحمانی، اعظم؛ وضعیت حقوقی باروری مصنوعی؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال دوم، شماره هفتم، زمستان 1387.
15- باریکلو، علیرضا؛ بررسی فقهی قانون باروری مصنوعی سال 1382؛ نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی؛ سال چهل و ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1392، صفحات 183–208.
16- باریکلو، علیرضا؛ تحلیل حق حفظ هویت خانوادگی کودک متولد از باروری مصنوعی در نظام حقوق اسلامی و اسناد بین‌المللی حقوق بشر؛ مجله علمی- پژوهشی حقوق خصوصی؛ دوره دهم، شماره اول، بهار و تابستان 1392، صفحات 59–86.
17- تخله، شهاب؛ گری، رامین؛ بررسی و تبیین ارث و نسب طفل متولد از رحم استیجاری (عاریه‌ای)؛ فصلنامه بین‌المللی قانون‌یار، سال 1399.
18- ریاضت، زینب؛ چالش‌های فقهی، حقوقی و اخلاقی تلقیح مصنوعی و رویارویی با حق باروری زوجین نابارور؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال ششم، شماره بیستم، بهار 1391.
19- عبدالهی، مریم؛ آثار فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی؛ کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی، روانشناسی و علوم اجتماعی؛ 27 آبان 1394، تهران – ایران.
20- غنی‌زاده بافقی، مریم؛ انصاری، باقر؛ ناشناسی اهداکننده در روش‌های کمک باروری تأکید بر مصالح عالیه کودک؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال یازدهم، شماره چهل و سوم، زمستان 1396.
21- فکور، حسن؛ بررسی جرم‌انگاری شبیه‌سازی انسان در حقوق ایران؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال سوم، شماره یازدهم، زمستان 1388.
22- کوشا، ابوطالب؛ ابراهیمی، آرش؛ تابعیت اطفال متولد از تلقیح مصنوعی؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال پنجم، شماره هجدهم، پاییز 1390.
23- محسنی، الهه؛ بررسی رحم جایگزین در حقوق تطبیقی؛ با تأکید بر حقوق فرانسه، ایران، انگلیس و یونان؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال سیزدهم، شماره چهل و هشتم، بهار 1398.
24- محمدتقی زاده، مهدیه و دیگران؛ باروری‌های پزشکی و بررسی مبانی فقهی و حقوقی آن با تأکید بر ضرورت تأمین مصالح شریعت؛ فصلنامه حقوق پزشکی، سال نهم، شماره سی و پنجم، زمستان 1394.
25- نصیری، سعید؛ عامری نیا، محمدباقر؛ بررسی قواعد فقهی - حقوقی معارض با یافته‌های پزشکی (مطالعه موردی باروری)؛ کنفرانس مرکز بین‌المللی دانشگاه شیراز، نوامبر 2017.
- 26- نظری، سیروس و دیگران؛ مطالعه تطبیقی حقوق باروری مصنوعی در ایران و انگلستان؛ مجله حقوق پزشکی، دوره شانزدهم، شماره پنجاه و هفتم، 1401.
- 27- نقیبی، سید ابوالقاسم؛ محمودیان، نازلی؛ محرمیت کودکان ناشی از باروری‌های پزشکی از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران؛ دو فصلنامه علمی – ترویجی فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال بیستم، بهار و تابستان 1394، شماره 62.
28- وطنخواه، رضا؛ تلقیح مصنوعی از دیدگاه اخلاق و حقوق کیفری؛ فصلنامه حقوق پزشکی؛ سال اول، شماره اول، تابستان 1386.
منابع خارجی: 29- Abbasi, M., & Shirazi, A. (2019). Medical Jurisprudence and Embryo Donation: Comparative Insights from Iranian and Western Laws. Global Journal of Reproductive Health, 5(4), 241-259.
30- Amel, D., & Farahani, R. (2020). Artificial Reproductive Technologies and Legal Challenges: A Comparative Review in Islamic Contexts. Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 13(2), 85-98.
31- Ghasemi, H. (2018). Legal Aspects of Surrogacy in Iran and the United Kingdom: A Comparative Study. Journal of Family Law and Practice, 26(1), 112-126.
32- Mousavi, M., & Kazemi, F. (2022). Fertility Law and Ethics: Examining the Right to Identity of Children Conceived through ART in Iranian Jurisprudence. Middle Eastern Family Law Quarterly, 33(2), 55-77.
33- Sanei, M., & Ebadi, A. (2021). Ethics and Regulation of Assisted Reproductive Technologies in Islamic Jurisdictions. Middle Eastern Studies Review, 14(3), 177-200