بازنماییِ جنبش مزدک در تاریخنگاریِ رسمی و تاریخنگاری چپِ دوره پهلوی
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی
1 - استادیار گروه تاریخ و ایرانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران
الکلمات المفتاحية: قیام مزدک, تاریخنگاری رسمی, تاریخنگاری چپ, باستان¬گرایی, تاریخ و ایدئولوژی,
ملخص المقالة :
جنبش مزدک در دوره خسرو انوشیروان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی و سیاسی در تاریخ پسین-باستانِ ایران بود که بعدها در سنت¬های تاریخنگاری دوران¬های بعدی به صورت¬های گوناگون بازخوانی و بازنمایی شد. در دوره پهلوی گونه¬ای روایت رسمی حول محور این رخداد تاریخی شکل گرفت که می¬توان آن را به‌مثابه نوعی خوانش معطوف به ایدئولوژیِ رسمی این دوره قلمداد کرد. پرسش این است که مزدک در تاریخنگاری رسمی دوره پهلوی چگونه روایت شد و چرا این روایت رسمی در سنخیت با گفتمان رسمی این دوره قرار گرفت؟ بنابر یافته¬های این پژوهش جنبش مزدک در تاریخنگاری رسمی دوره پهلوی خصلت-هایی ویژه و دلالت¬های معناییِ خاصی داشت که خادمِ گفتمانِ ایدئولوژیکیِ این دوره حول محور مؤلفه‌هایی همچون تاریخ‌گرایی شاه¬محور، تمرکزگرایی اجتماعی و سرزمینی و نیز نقدِ هرگونه شورش و اعتراض در تقابل با ساختِ سیاسی بود. در تقابل با این گفتمانِ رسمی، خوانش مورخان و محققان چپ مارکسیستی روایتی خلافِ این عرضه کرد که این قرائت رسمی درباره مزدک را به چالش کشید.
آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آذری، علاءالدین، (1353). بحثی پیرامون زندگی و فعالیت روحانیت بزرگ عصر ساسانی. بررسیهای تاریخی، شماره 53.
آذری، علاءالدین، (1354) نقش حیره در شاهنشاهی ساسانی. بررسیهای تاریخی، شماره 59.
اسمیت، آنتونی دی (1383). ناسیونالیسم. ترجمه منصور انصاری، تهران: موسسه مطالعات ملی.
اسمیت، آنتونی دی (1391). ناسیونالیسم و مدرنیسم، بررسی انتقادی نظریه‌های متأخر ملت و ملی‌گرایی. ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: ثالث.
آصف، محمدحسن (1384). مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
امام شوشتری، محمدعلی، (1346). پرتوی از فرهنگ ایران در روزگار ساسانی. بررسیهای تاریخی، شماره 8.
پیرنیا، حسن (1386). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض ساسانیان. تهران: نشر دبیر.
پیرنیا، حسن (1306). ایران باستانی. طهران: مطبعه مجلس.
پیگولوسکایا، ن. و دیگران (1363). تاریخ ایران از دوره باستان تا پایان سده هجدهم. ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر پیام.
پیگولوسکایا. ن. (1387). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمه عنایت اله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ترابی فارسانی، سهیلا، توسلی کوپایی، مریم (1388). درآمدی بر تاریخنگاری حزب توده ایران. تاریخ نگری و تاریخنگاری، 19(4), 1-24.
جَر، خلیل (1380). فرهنگ فارسی- عربی. ترجمه سید حمید طبیبیان، ج 1، تهران: انتشارات امیرکبیر.
خسروی، خسرو (1359). مزدک. تهران: انتشارات افسانه.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1369). المفردات فی غریب¬ القرآن. ج 2، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: انتشارات مرتضوی.
رئیس¬نیا، رحیم (1358). از مزدک تا بعد. تهران: انتشارات پیام.
اِلْوِلْ ساتِن، ال. پی. (1337). رضاشاه کبیر یا ایران نو.ترجمه عبدالعظیم صبوری، تهران: چاپخانه تابش.
شهریاری، پرویز (1327). جنبش مزدک و مزدکیان. تهران: چاپخانه رنگین.
طبری، احسان (1347). برخی بررسی¬ها دربارۀ جهان¬بینی¬ها و جنبش¬های اجتماعی در تاریخ ایران. تهران: انتشارات حزب توده ایران.
علی¬نیا، محمدمهدی (1352). زمینه اجتماعی قیام مزدکیان. تهران: دنیای دانش.
عنایت، حمید، (1351). سیاست ایرانشناسی. متن سخنرانی در کنگره ایرانشناسی، مجله نگین، شماره 88، تهران.
فصیحی، سیمین (1372). جریان‌های اصلی تاریخ نگاری در دوره پهلوی. تهران: نوند.
فلسفی نصراله (1310). سلطنت قباد و ظهور مزدک. مجله شرق، شماره 6.
فلسفی، نصراله (1318). شرح‌حال بزرگان. تهران: دبیرخانه سازمان پرورش افکار.
قریب، عبدالحسین (1315). املا برای پنجم ابتدایی. تهران: مطبعه خسروی.
[قریب گرکانی]، میرزا عبدالعظیم خان (1350ق). فرائد الادب ویژه پایه چهارم دبستان، تهران: مطبعه امید.
[قریب گرکانی]، میرزا عبدالعظیم¬ خان (1309). دوره¬ اول فرائدالادب: در نظم و نثر منتخب برای پایه چهارم ابتدایی، تهران: مطبعه اخوان کتابچی.
[قریب گرکانی]، میرزا عبدالعظیم ¬خان (1342ق). دوره سوم فرائدالادب. مخصوص کلاس پنجم و ششم ابتدایی.
کتاب سوم ابتدایی (1316). تألیف شده از طرف وزارت معارف، تهران: شرکت چاپخانه فرهنگ ایران.
مسکوب، شاهرخ (1375). ملاحظاتی درباره خاطرات مبارزان حزب توده ایران. ایران نامه شماره 56، صص 587-610.
معلوف، لویس (1378). المنجد فی لغة والاعلام. قم: انتشارات قدس.
میرزااحمد (1327ق). لالی الادب به جهت کلاس دوم مدارس ابتدایی، تهران: اداره انطباعات.
نفیسی، سعید (1372). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران. تهران: بنیاد.
نقوی، علی مهدی (1352). بررسی تاریخی و مادی در عقایدمانی. تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی.
