پیشنهادی دربارۀ ریشۀ دو واژۀ گُند و مَندیر در گویش لُری بختیاری
الموضوعات :بهزاد معینی سام 1 , سارا محمدی اوندی 2
1 - دکترای زبانهای باستان، دانشگاه تهران
2 - گروه ادبیات فارسی دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه
الکلمات المفتاحية: ایران, گویش, بختیاری, گُند, مَندیر, ,
ملخص المقالة :
با بنیان سلسله های ایرانی پیش از اسلام، روابط با دولتهای میانرودانی باستان، یونان و روم از زمان مادها شروع شد و این فرایند تا پایان خاندان ساسانی ادامه داشت. نتیجه، این روابط ورود شماری وامواژه به زبان پارسی کهن بود. در کنار آن، ایران باستان چندین بار هم مورد تاخت و تاز اقوام دیگری قرار گرفت و در این فرایند، آثار مکتوبی از میان رفتند. آخرین تازش، با یورش تازیان همراه بود که جایگزینی زبان عربی و از میان رفتن شمار بسیاری آثار مکتوب بود که تنها آثار اندکی به ویژه در ارتباط با متون دینی به جا ماند و در نتیجه این فرایند شمار بسیاری واژهها جای خود را به واژههای زبان غالب دادند. اما از آنجا که گویشها بازتابی از نیای خود هستند، واژگان کهن را در خود نگه داشتهاند. امروزه در گویش لری به جای واژة عربی بیضه یا فارسی خایه از گند (gōnd=تخم) و به جای منتظر از واژه مَندیر (mandīr)، استفاده میکنند. هدف این پژوهش هم، بررسی واژة گُند و مَندیر در گویش لری است و اینکه این واژهها از چه ساختاری پیروی کرده است. بر این پایه، روش کار، هم پیدا کردن ریشه واژه و هم ساخت دستوری این واژهها است که از کدام ساخت زبانی کهن پیروی کردهاند. در پایان، با تطبیق با واژههای هم خانواده هندواروپایی و ایرانی باستان، واژه گُند محتمل میتواند از یک وامواژه از یونانی در زبانهای ایران باستان و واژه مَندیر هم از یک ساخت ایرانی باستان آمده باشد.
اشمیت. رودیگر( 1383). راهنمای زبان¬های ایرانی، ج 2، تهران، انتشارات ققنوس
حیدری نوروزی، عباس (همایون بختیاری)، (1390)، غم شیرین، اهواز، انتشارات مازیار
خلف تبریزی (برهان)، محمد حسین (1342): برهان قاطع، ج3، تهران، کتابفروشی ابن سینا
فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. بنیاد میراث ایران. تهران
مددی، ظهراب (1392)، واژه نامه زبان بختیاری، اهواز، انتشارات آیات
معینی سام، بهزاد (1401): خاستگاه اقوام ایرانی، هندواروپاییان، ج 1، تهران، انتشارات آوای خاور
معینی سام، بهزاد؛ محمدی اوندی، سارا (1402): سرگذشت دگرگونی آواهای زبان فارسی، تهران، انتشارات آوای خاور
مقصودی، اسکندر (1402): ادبیات آهنگین بختیاری، تهران، انتشارات ایل دخت بختیاری
نفیسی، علی اکبر (2535): فرهنگ نفیسی، ج 4، کتابفروشی خیام، تهران
نیرومند، محمدباقر (1370): واژه نامه¬ای از گویش شوشتری، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان ایران
Anonby. Erik & Asadi Ashraf (2014): Bakhtiari Studies: Phonology, Text, Lexicon. Sweden. Uppsala Universitet
Bartholomae. Ch. (1904): Altiranisches Wörterbuch. Strassburg. Verlag von karl Trünber.
Beekes. R.S.P. (1995): Comparative Indo-European Linguistics. Amesterdam/Phildelphia. John Benjamins Publishing Company.
Brown. Keith (2009): Concise Encyclopedia of languages of the World. London. Cambrudge University Press
Cheung.J. (2007): Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden-Boston. Brill Publishing
Chyet. Michael. L (2003): Kurdish- English Dictionary, Ferhenga Kurmanci- Inglizi. New have and London. Yale University press
Durkin-Meisterernst. D. (2004): Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. London. Brepolis Publisher
Frye. Richard N (2008): The Period from the Arab Invasion to the Saljuqs. Vol 4. Cambridge. The Cambridge University Press
Garthwaite. Gene R. (2009): Khans ans Shas, a History of the Bachtiary Tribe in Iran. Londoan and New York. Cambridge University Press
Gharib. B (1995): Sogdian Dictionary. Tehran. Farhangan Publications
Herodotus. (1922): Histories. Vol I. Translated by Goldy. Massachusettes. Harvard University Press.
Horn, P. (1893): Grundriss der Neupersischen Etymologie. Straussburg Verlag von karl j. trubner
________ (1901): Neupersiche Schriftsprache. In Grundriss der Iranischen Philologie.. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
Hübschmann. H (1895): Persischen Studien. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
Kapović Mate (2017): The Indo-European Languages. London and New York. Routledge Taylor and Francis Group.
Kellens. Jean (1995): Liste du Verbe Avestique au un appendice sur l’orthographe des racine Avestiques. Wiesbaden. Dr. Ludwig Reichert Verlag
Klein. Jared & Joseph. Brian (2o18): Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Berlin. Walter de Gruyter
Lubotsky. A. (2007): Proto-Indo-European Etymology Dictionary. Moscow. Dnghu association publishing.
Lurimer. Major D. L. R (1921): The Phonology of the Bakhtiari, Badakhshani and Madaglashti Dialects of Modern Persian with Vocabulary. London. Royal Asiatic Society
Mallory. J. P & Adams. D. Q (1997): Encyclopedia of Indo-European Culture. London and Chicago. Fitzroy Dearborn Publishers
Mackenzie. D.N. (1971): A Coincise Pahlavi Dictionary. London. Oxford University Press.
Mayrhofer Manfred (1956): Kurzgefasstes Etymologisches Wörterbuch des Altinischen. Heidelberg. Carl Winter Universitätverlag
Mayrhofer, M. (1992): Etymologisches wörterbuch des Altindoarischen. Band I. Heidelberg. Carl Winetr. Universitätsverlag.
Minorsky. V. (1945): The Tribes of Western Iran. The Journal of the Royal Anthropological of Great Britain and Ireland. Vol. 75. NO ½
Monier-Williams.M. (1999): A Sanskrit-english dictionary. Delhi. Motilal banarsidass publishers.
Nyberg. H. S. (2003): A Manual of Pahlaci. Tehran. Asatir Publisher
Payne J. R. (2009): Iranian Lnguages. Edoted by Bernard Comri in the World’s Major Lnguages. London and New York. Routladge Taylor and Francis Group.
Pokorny. Julius (1930): Indo-Germanisches Etymologisches Wörterbuch. München. Francke Verlag Bern
Rix. Helmut. (2001): Lexicon der indogermanischen verben. Wiesbaden. Dr. Ludwig Reichert Verlag.
Rizgar. Baran (1993): Kurdish- English Dictionary. London. Peckham Hill Street
Schmitt. Rudiger (2014): Wörterbuch der Altpersichen Konigsinschriften. Wiesbaden. Dr. Ludwid Reichert Verlag
_______________ (1989): Compendium Linguarum Irancarum. Wiesbaden. Dr. Ludwid Reichert Verlag
Socin. Albert (1901): Die Sprache der Kurden. In Grundriss der Iranischen Philologie.. Strassburg. Verlag von Karl j. Trübner
Windfuhr. G. (2009): The Iranian Languages. New York. Routledge Taylor and Francis group.
