شکل‌شناسی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی بر اساس نظریة فوناژی

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

ناصر کریمی ¹ , شمسی علیاری ² , خاور قربانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.(نویسندۀ مسئول).
3 - گروه زبان و ادب فارسی، دانشکده علوم انسانی؛دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد،ایران

تاريخ الإرسال : 03 السبت , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: تنکابنی, شگردهای طنز, داستان, ایوان فوناژی.,

ملخص المقالة :

طنز، مهم‌ترین نوع ادبی است که ادیبان و پژوهشگران به آن توجه کرده‌اند و امروزه به حوزه‌های تحقیقات زبان¬شناسی راه‌ یافته و یکی از ویژگی‌های برجستۀ ادبیات داستانی معاصر ایران شده است که نویسندگان از آن برای انتقال پیام‌ها و انعکاس واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی خود استفاده کرده‌اند. در مورد طنز و چگونگی ایجاد آن، نظریه¬های مختلفی وجود دارد. یکی از نظریه¬های مهم معاصر دربارة طنز، نظریة ایوان فوناژی (2005-1920)، زبان‌¬شناس مجارستانی است. فوناژی در کتاب‌ها و مقالات خود، مفصّلاً از راه‌های ایجاد طنز در آثار ادبی صحبت کرده است و از آنجا که طنز را هم از زاویة زبانی و هم غیر ِزبانی بررسی کرده، نظریة او می‌تواند به‌عنوان معیاری خوب برای شکل¬شناسی طنز در آثار ادبی و به‌ویژه در ادبیات داستانی معاصر باشد. طنز، کارکردهای تفریحی، انتقادی و زیباسازی دارد. فریدون تنکابنی یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر ایران با آثار متعدّدی در زمینۀ داستان‌نویسی و طنزنگاری شناخته شده است. نویسنده در این پژوهش به¬شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی شگردهای طنزنویسی در چهار مجموعه داستان به نام‌های اسیرخاک، یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه‌ها، ستاره‌های شب تیره و سرزمین خوشبختی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بزرگ‌نمایی و اغراق، پربسامدترین شگرد طنزنویسی تنکابنی است که با استفاده از آن، انتقادات اجتماعی و سیاسی خود را با زبان طنز بیان کرده و همچنین از شگردهای کوچک¬نمایی، بازی با شخصیت‌های داستانی، طنز لغت‌نامه‌ای، طنز موقعیت و تعلیل طنز نیز برای بیان نکات ظریف ادبی خود، بهره گرفته است.

المصادر:

کتاب¬ها
1-اخّوت، احمد، (1371)، نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: فردا.
2-اصلانی، محمّدرضا، (1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
3-آرین‌پور، یحیی، (1372)، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
4-آندروا، ولودیا، (1373)، رشد و آموزش زبان در کودکان دبستانی، ترجمة محمّد جعفر مدبّرنیا، تهران: نشر دنیای نو.
5-پاینده، حسین، (1393)، داستان کوتاه در ایران(جلد سوم: داستان‌های پسامدرن)، تهران: نیلوفر.
6-تنکابنی‌، فریدون، (١٣٤٨)، یادداشت‌های‌ شهر شلوغ و اندیشه‌ها، تهران: پیشگام.
7-ـــــــــــــــ، (١٣٥٧ الف)، اسیر خاك، چاپ سوم، تهران: شازده کوچولو.
8-ـــــــــــــــ، (١٣٥٧ ج)، سرزمین‌ خوشبختی، تهران: پیشگام.
9-ــــــــــــــ، (١٣٥٧ب)،ستاره‌های‌ شب‌ تیره، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
10-شریفی، محمّد، (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: معین.
11-شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1366)، ادوار شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: توس.
12-کاسب، عزیزالله، (1376)، زمینه‌های هجا در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
13-کانلی، فرانسی، (1383)، گروتسک، دائره¬المعارف زیبایی‌شناسی، ترجمة مشیّت علایی و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
14-کریچلی، سیمون، (1384)،در باب طنز، ترجمۀ سهیل سمی، تهران: ققنوس.
15-نبوی، سیّد ابراهیم، (1378)،کاوشی در طنز ایران، چاپ سوم، تهران: جامعۀ ایرانیان.

مقالات و پایان‌نامه
1-اصغرپورغفاری، جاوید، (1399)، «نگاهی تحلیلی از بُعد عناصر داستان به مجموعه داستان اسیر خاک، نوشتۀ فریدون تنکابنی»، ششمین همایش ملّی پژوهش‌های نوین در حوزۀ زبان و ادبیات ایران، تهران: 20-1.
2-اورک، حجّت¬اله، (1401)، «بررسی هنجارگریزی در شعر معاصر فارسی (با تکیه‌بر شاعرحجم‌گرا یدالله رؤیایی)، جستارنامۀ ادبیات تطبیقی یزد، شمارۀ22: 190-155.
3-جاوری، عطاءالله و حسن شعبانی آزاد، (1397)، «تحلیل شگردهای طنزآفرینی و کارکردهای موضوعی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، ‌واحد گچساران.
4-دهقانیان، جواد، (1383)، «بررسی محتوا و ساختار طنز در نثر مشروطه»، پایان¬نامة دکتری دانشگاه شیراز: 183-175.
5-رشیدی، فریبا و صادقی شهپر، رضا، (1399)، «شیوه‌های نام¬گذاری عنوان¬ها و شخصیت¬های داستانی در داستان‌های معاصر (مطالعۀ موردی: داستان‌های ایرج پزشکزاد، ابوالقاسم پاینده، خسرو شاهانی، فریدون تنکابنی)»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ7: 204-181.
6-سزاوار، علیرضا، (1397)، « شکل شناسی طنز بر اساس نظریّة فوناژی در آثار کودک و نوجوان (گروه¬های سنّی «ج» و« د»)در دهه¬های60 تا90»، استاد راهنما مهدخت پورخالقی چترودی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
7-شعبانی آزاد، حسن، (1398)، «بررسی شگردهای طنزپردازی در مجموعۀ داستانی یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه¬ها از فریدون تنکابنی»، پژوهش¬نامۀ جریان¬شناسی شعر و داستان ادبیات معاصر ایران، شمارۀ1: 131-117.
8-فغانی، سیده سونیا و همکاران، (1401)، « تحلیل عناصر داستان در رمان «پستچی» با تأکید بر عناصر ساختاری طرح»، جستارنامۀ ادبیات تطبیقی یزد، شمارۀ22: 224-191.
منابع لاتین
1) Fonagy, Ivan and Kawaguchi, Yuji. (2006) Prosody and syntax, Amsterdam: john Benjamin.
2) __________ (1996) "the approaches of satire in the literature", Paris University: the linguistics journal, no 19, pp 106-121. 214-
3) _________(1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
4) ___________ (2001) Language within language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
5) ___________ (1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
6) Smith, Aron. (2009) Fonagy and satire, oxford: the association of literature studies journal, no 69, pp 56-71.